Ke Au Okoa, Volume I, Number 17, 14 August 1865 — Page 2
KE AU OKOA.
HONOLULU, AUGATE 14, 1865.
I KE AWAKEA molaelae o ka Poaha iho nei, ua ike ia aku na moku Okohola Jos. Maxwell a me ka Richmond, e holo mai ana e ku i ke awa. Ua lele ae no paha ka hauli olioli iloko o na puuwai o kona mau Ona, me ka manaolana paha ua hoi mai me ka waiwai i kaunu nui ia he aila; aka, i ko lakou hiki ana mai i ke awa, aia hoi, ua kahuli ano e ae ke ano o ke kii, ualoaa mai kekahi poe moku i ke puhiokaoka, Shenandoah, a ua puhi ia i ke ahi kekahi poe moku e ia. Ua ike ia aku ke hakeakea ana mai o na helehelena o kekahi poe Ona, a ua lilo no hoi i mea kamailio nui ia ma na keena hana, na hale kuai, ka Banako a me na pipa alanui, o keia wale no ka mea kamailio ia.
Ua ili iho keia poino, aole maluna wale iho no o na Ona nona ua poe moku nei; aka, ua ili iho maluna o ka poe mea kupa pahu, ka mea puha i hoomakaukau iho nei i na barela, me ka manaolana ma ko lakou hoi ana mai e pau i ka lilo—maluna o ka mea humu pea, me ka manaolana paha ma ka hoi ana mai o na moku Okohola i pau na pea i ka nohaehae, e hoi ai ka luhi o kona humu ana—maluna o ke kanaka mahiai; mea paha ua loku iloko o ke kanaka mahiai ka manao, me ke kau aku o na maka imua, a ku mai ke KIKINA, alaila, ua maopopo ia ia, aole e hoonele ia mai ana ka ohi ana i ka hua o ke kaka ana a me ka luhi ana o ka hou o kona lae—na halekuai, no lakou na manaolana nui i hoomoamoaia iloko o lakou iho, a ku mai na moku Okohola, alaila, e lilo auanei ka lakou mau mea kuai, a o ke kau no hoi e hiki mai ai keia aumoku Okohola, oia no ka wa a na mea hana a pau e kau nui ai, no ka hoopuipuiia ana ae o ka lakou mau kakai—na paahana e kakali ana ma na uapo i na wa ulumoku, maluna pu o lakou ka poino e ili mai ai me ke kaumaha, no ka mea, ua aneane e like me ka lawe ana aku i kahi kahina ai o ka umeke.
Aole maluna wale no o keia poe ka ili kaumaha ana o keia mau poino, aka, o ka oi aku o ke kukonukonu a me ka pilihua o ka poino, maluna o ka Aupuni. Ina makahiki i hala e aku nei, ua hilinai nui na loaa o ko kakou nei wahi waa maluna o ka pepeekue o ka lima o ke kanaka sela, na ino hoi a lakou i alo ai, ka hinu o kona palaka kepau i ka aila, a me na poino i loohia ai oia—malaila i hilinai nui ai kela mea keia mea. Aia a hoi piha mai lakou i ka aila, alaila, e kani auanei ka aka a ko uka nei poe, me ka olelo ae, "He kikina laki keia." No ka ikeia ana mahope mai nei, e emi mai ana na moku Okohola, ua hoao ae nei kekahi poe i ka eli ana i na lua dala o ko kakou mau kula. Ua manaoia o keia ulumoku, aohe no e uuku na hua e loaa mai ma ko lakou hooikaika ana. Ua kukulu ae ke Aupuni i kekahi hale i wahi e waihoia ai na aila, aka, ma ka hana aloha ole a keia moku kipi ino powa, auhea la auanei ka mea e waiho ai iloko o kahi i hoomakaukau ia no ia mea. Ua aie nui no hoi ka holo mua ana o ko kakou nei Aupuni, ma ka ulumoku Okohola, a ma ke ku ia ana mai nei o keia ulumoku i keia poino, me he mea la ua hemo aku kekahi makia kokua ikaika o na poke laau e kakoo ana i na aki o ko kakou nei Aupuni.
Ua hiki wale mai no io kakou nei i keia mau la i kunewa iho nei, ka leo wawalo o ka uila ana o na pu kuniahi—ka lono i na lawe pioia ana hoi o na kulanakauhale nui—ka lono i na hana koa a na Kenela akamai—ke kupeeia ana ona ilalo i ka lepo—a ano, ua a mai ke ahi i na pou hana o ko kakou wahi pupupu hale. Aohe no paha e ku i ka hoapono ia mai keia hana ino a ka Shenandoah, e na Aupuni a pau o ka honua, oiai, ua pau loa ke kipi ana, a ke hele nei hoi keia moku e hoohaukae wale i na waiwai o ka poe waiwai, a e hookau lia ai hoi i ke ola o kela mea keia mea, me he liona la no ka waoakua e hanu naaupo ana ma o a maanei, i kana mea e ale ai! Aia no nae he manawa e ulia ia mai ai oia no kana mau hana ino!
KA MEA ONO KULAIA.—I ka la kulaia iho nei, ua makana wale aku ka haole hana mea ono e noho nei ma Polelewa o F. Horn, i kauia me na huoalelo penei, ''Imua e Hawaii,'' "E ola ka Moi i ke Akua," a me ke kila o kokou nei aupuni. I ka Poaha iho nei, ua hoouna ia aku i makana no KA LA HOIHOI EA i ka MOI.
Ua hookohuia e ka Mea Hanohano D. Kalakaua, ka Hope Kiaaina o ka Mokupuni o Oahu, o Wm. Jarrett Esq, i Luna Pa Aupuni Holoholona Helehewa no ka Apana o Waianae.
Keena Kiaaina, Honolulu, Aug. 7, 1865.
ANNIE LAURIE.—E ike ia ma ko makou kolamu o na olelo hoolaha, e holo ana o oAnnie Laurie i na awa o Maui a me Hawaii, i keia ahiahi ma ka hora 4, ma kahi o Kilauea. Ua hai ia mai makou hookahi wale no holo ana, no ka noho 'na o Kilauea e hoomaemae.
I ka pule i hala iho nei, ua kono ia mai makou e ka Ilamuku, e hoomkomo iho maloko o ko makou pepa o keia la, i ke kanawai e pili ana no ka hoolimalima ana i na lio, a penei kekahi o na pauku, a oia hoi ka pauku 111 a penei no ia:
"E helu pakahi ia na palapala ae hoolimalima lio, a e kakauia maloko o kela palapala, keia palapala ae, he olelo hoohaiki, me neia: Aole e hiki i ka mea nana keia palapala ae, e hoolimalima aku i kekahi o kona poe lio, e hooholoia ma ka la sabati, o hoopaiia oia ma ka uku hoopai elima dala no kela lio keia lio i hoolimalima ia pela." A ma ka pauku 114 oia kanawai hookahi, ua olelo ia penei:
"Ina e hoolimalima kekahi i ka lio i ke kanaka ona, a ae aku i kona ee ana, a me kona holo ana maluna o ka lio, e hoopaiia ka mea nana i hoolimalima aku i ka lio pela, ma ka uku hoopai elima dala."
Ua komohia paha ka manao iloko o kekahi poe e kalewa lio nei ma na pipa alanui o Honolulu nei, a ma Lahaina, na wahi i ae ia e hoolimalima ia na lio, ke uku mua ia aku i ke Kuhina Kalaiaina, na dala elima, a loaa mai ka palapala ou no ke kalewa lio ana; ua manao paha lakou, ua ae loa ia lakou e hoolimalima ma kela la keia la a pau ka pule, a ke olelo mai nei kela kanawai, ua kapu ka la pule. E olelo mai no paha kekahi, a e kuia mai no paha ka manao iloko o kekahi, me ka olelo mai, aole no makou i hoolimalima aku i ko makou mau lio, i ka poe e makemake mai ana, ma ka la sabati, i ka la Poaono no ka hoolimalima ana. Ua kuhihewa iki kekahi poe ma keia mea, oiai, aohe i olelo ia ua kapu ka hoolimalima, a o ka hooholo ana aole i kapu, aka, e hoolimalima ia ma ka Poaono, e hiki no ke hooholoia ma ka la sabati; aka, ina kakou, e hoomaopopo aku ma ka hoohaiki e olelo ana, "e hoolimalima aku i kona poe lio e hooholoia ma ka la sabati. Ma keia ua kapu loa no aole e hoolimalima ia a hooholo ia ma ka la sabati, a i ole ia ina paha e hoolimalima ia paha ma kekahi la okoa e ae, a hooholo ia paha ma ka la sabati, ua kapu no aole e hana pela a o ka mea no e hookuli ana e hoopai ia no e like me ka mea i oleloia ma ke kanawai.
Eia no hoi kekahi, ua kapu no ka hoolimalima ana aku i ka poe ona. I ke kalewa ana paha o kela mea keia mea i ko lakou mau lio, a o ka lilo ole paha i ka hoolimalima ia mai, a manao paha e hoolimalima aku i ka mea ona; ua hookapu pu ia no ia hoolimalima ana a o ka mea no e hookuli ana ia kapu ia, e hoopai ia no e ke kakauha o ke kanawai, he elima dala. Aole no hoi o keia mau mea wale no ka ke kanawai i kaupale mai, aka, ua hai ia no ma ia kanawai hookahi, ma ka pauku 114, e olelo ana, e hai e aku ka mea nona ka lio i ka mea nana i hoolimalima mai, i ka pono ole o ka holo ikaika ana ma na alanui, a ina aole ka mea nona ka lio e hai e aku i ka mea nana i hoolimalima e hoopai ia no ma ke kanawai elima dala.
Ma keia mau mea i hai ia ae nei maluna ke koi oluolu aku nei makou i ka poe kalewa lio e pono lakou e makaala ma keia mau mea o haulehia auanei lakou, a lilo hoi ka luhi ana o ko oukou mau lio, a pau u-a wale no hoi i ka makaala pono ole o ke kahu.
Mai ke Kai Mai.
I ke ku ana mai o kekahi moku kalepa i ka Poalima iho nei, ua loaa mai ia makou kekahi palapala, mai ko makou mea kakau manao mai o ka hele ana a ka Moi Wahine oia hoi, o W. H. Kaauwai, a e loaa no kona palapala malalo nei:
PANAMA BAY, H. M. S. CLIO,
June 16, 1865.
Ia Hawaii o Keawe, Maui o Kama, Oahu o Kuihewa, a me Kauai o Mano, na makamaka, na hoahanau, a me na hoa aloha.
No ka mea, he mau wahi hora uuku pokole wale no mai ka maopopo ana o ka loaa ia'u o ka hanohano e ukali i keia huakai hanohano a ko kakou Moi Wahine i aloha nui ia KALELEONALANI, a hiki i ka hora i holo mai ai; nolaila, ua hiki ole loa ia'u ke aloha aku ia oukou mamua o ka hele ana mai, aka, ano la ke hoouna aku nei au i o oukou la.i ko'u aloha, ko'u hoomanao mau ana, a me ko'u mau manao lana no oukou a pau loa.
Ano kuu hilinai nui ana no i ka mau o ko oukou aloha nolaila ke lana nei no ko'u manao ma o ka oukou mau pule 'la a e like loa no hoi me ka nui lua ole o ka lokomaikai o ko kakou Haku, e malama maikai ia ai ko'u kino, a me ko'u ola mai na pilikia, na poino, a me na mea ino a pau; a hiki i ka wa a ke ahonui o ke Akua e hoohui hou ai ia'u me oukou i ko kakou mau mokupuni a na ale o ka Moana Pakipika a'u i ike mai nei e popoi mau 'la ma ko lakou mau kahakai.
Ma keia hilinai no i hoolana mai i kou manao e hai aku ano penei:
O ka hoomanao ana ae i ka oukou mau pule. O ka nana ana ae i ka lokomaikai o ka Haku. Oia iho la no ko'u aahu e mehana nei o ke anu, e olu nei o ka wela, a oia iho la no hoi ke kana iho a ka manao e haha ae ai, i ka nana ana ae iwaena o na malihini hookahi wale no au iwaena o lakou i lua no hoi i ka'u wahine. Nolaila, ano la ke hoohui aku nei ka'u wahine me a'u hoi i ka maua pule no oukou.
A he oiaio loa hoi, aole he wahi kanalua iki iloko o maua, pela pu no hoi oukou e pule ai no maua a halawai hou kakou i ko kakou aina a makou e aloha nei, no kuu manao ana aole paha i ku i ka hanohano o ko kakou Moi Wahine, e hoohui aku iloko o keia palapala
i mau olelo nona, ke ole oia e kauoha mai ia'u pela, me ka hookomo pu ia'u me ka'u wahine; nolaila, mai haohao oukou i ko'u kamailio no'u a me ka'u wahine wale no aole aole i ka Moi Wahine o kakou kekahi—
He lana loa kuu manao aole no paha e loaa iki ana ia oukou he wa e hoopoina ai ia ia ma ka oukou mau pule; nolaila, aole loa no ia'u ka pono e hoomanao aku ai ia oukou nona: E oukou a pau e! Me makou ka oukou mau pule, e like hoi me makou no oukou.
Paumaele i ke aloha, oukou a pau loa;
Owau no o WILLIAM HOAPILI KAAUAI.
Ua lawe mai makou i keia la i ka palapala a ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa, K. G. C. K., i na Komite Hoonani, a me ka palapala pu mai a na Komite ia ia, a penei ia:
MOKUAIKAUA, HONOLULU,
Au gate 10, 1865.
Ia Mr s. A. P. Brickwood, Mrs. C. F. Poor, Mrs. H. L. Sheldon, Mrs. H. B. Townsend, Mrs. Ed. Burgess, Mrs. E. Colburn, Mrs. Sophia Pease, Mrs. Lilia K. Wend, Miss. S. Tolman, Mrs. E. H. Boyd, Mrs. Stretz, Miss Mary K. Wright, Mrs. Mary Auld, Mis O. G. Clifford, Mrs. E. M. Kapena, Miss R. Brickwood, Miss Mary A. Wood, Miss E. M. Townsend, Miss L. Brickwood, Miss C. Jarrett, Miss Agnes Auld, Miss A. Hornblower, Miss Emma Metcalf, Miss Ellen Metcalf.
ALOHA OUKOU :—Ke lawe nei au i ka wa kupono me ka hauoli nui, e hoopuka aku i ko'u mahalo a me ko'u aloha no oukou, no ko oukou kokua ana mai ia'u, ma ka imi ana i na mea e maikai ai a e holopono ai ke kulaia ana i ka la 31 o Iulai, ka La i hoihoi ia mai ai ka Ea o ko kakou aina hanau nei ; a ma ia hana ana, ua hoike mai oukou i ke aloha Alii, a aloha Aina hoi o ko oukou mau puuwai. He mea na'u e hoomanao mau ai me ka mahalo. Ua hana oukou mamuli o ka'u kauoha ana ia oukou, me ka hauoli a me ka hoopupu ole, oia ka mea i nani loa ai, o ko oukou lokomaikai.
Ke manaolana nei au, e kau nui mai na pomaikai maluna o oukou, ma na mea a pau e pili ana i keia ola ana, a e lilo hoi ka hoomanao aloha Alii, a aloha Aina, i kamaaina mau no ko oukou mau puuwai, e like me oukou i hoike mai ai i ka la i hanau hou ia'i ko oukou aina hanau.
Me ke aloha,
M. KEKUANAOA,
Pe residena o ka La 31.
I KA MEA KIEKIE M. KEKUANAOA,
Ka Pe residena o ka La 31 o Iualai.
ALOHA OE :—Ua halawai mai makou me kau palapala o ka la inehinei, e mahalo mai ana i ka makou lawelawe ana no ka La Kulaia i hala ae nei, a oia hoi ka la i hoihoi ia mai ai ka Ea o ko makou nei one hanau.
E ka Mea Kiekie : Ua hauoli nui makou, no ka hiki ana mai o kau olelo mahalo, aole makou i kono ia mai e kokua aku ia oe no ka mahaloia mai ; aka, no ka iini o ko makou mau puuwai, a i ho-a ia hoi e ke aloha Alii a me ke aloha Aina, ke kumu nui, a ma ia mea ua makaukau makou a pau i na wa a pau e hooko aku ai i na kauoha a ko makou mau Alii a me ko makou Aina.
Kau kauwa haahaa,
M rs. C. F. Poor Paakaiulaula,
Kakauolelo o na Lady Komite.
E vergreen Home, Honolulu, 11, 1865.
Manao Aloha.
Ma ke ahiahi o ka Poalima iho nei, ua apoa emoole ia mai o Mrs. Lusia Muolo Moehonua e ka make, aohe mai, aohe i uwe, aohe no hoi i u; aka, e ola maikai loa ana ia, i ka wa a ka lima menemene ole o ka make i apo mai ai ia ia, a maneleia aku la e ka manele ikea ole ia o kela ao. Ua hanau ia oia ma ka la 7 o Feberuari, M. H. 1834, nolaila, he kanakolukumamakahi makahiki eono malama, me elima la, ka loihi o kona ola ana.
He Lady maikai oia, he wahine aloha kane, he kaikuahine aloha kaikunane, he kaikuaana maikai, a he hoalauna pumehana ; o na haawina maikai a pau, ua pakuiia iloko ona, a no ia mea, o ka poe a pau i hoopomaikaiia ma ka launa ana me ia, ua komoa koke ia ko lakou mau manao e ka mahalo, a me ke aloha nona, no kona ano oluolu a me ke ano aloha i na mea a pau i launa mai me ia. No ia mau hana maikai, nolaila, ua hele hoi a mokumokuahua ka naau o kona poe makamaka no kona hele e ana'ku nei, me ka waiho leo kauoha ole mahope, i kona mau kini lehulehu wale e noho u nei nona. Mai mama iki ae la hoi paha ke aloha, ina ua kaa mai iki ia, aka, ua hele hikiwawe loa nae.
"Ua pili wale i haalele, haalele,
Haalele i Puna na hoa'loha."
O Halaaniani, ua waiho kohana; ua hele ka nani o ia hale ihiihi, ua ku kahi ka noho ana a ka haku kane oia hale—aloha ia hale, aloha no hoi ka haku kane i noho iho la, e inu ana i ke kiaha walania a ka manaonao, a me ke aloha—a e olelo mai ana ia ia ka malu laau, a me na pua i maiau ia'i e na lima o ka mea aloha i hele aku la. Aloha ka leo nahenahe i ka hea mai "he mai," puanuanu ka hale ua hala kamaaina, ua lawe i na mea a pau, a o ke aloha wale no kana i waiho mai nei me kana alii kane, a me kona nui kiai e noho u nei no kona hele ana—nona, a no lakou hoi kekahi aloha a me ka u ana, no ka poino nui i ilihia mai nei iluna o lakou.
E hoomanao nae kakou, o na haawina maikai a pau, noluna mai no ia, a oia no ka puuhonua e maha ai o ko kakou mau kaumaha a pau, a iloko nei o ko kakou wa mokumokuahua, a kupilikii hoi me ke kaumaha, e pono hoi e halia aku kakou i ka MEA MANA LOA a me ko kakou kala hala, a nana no e hoomama i ko kakou mau pilikia.
"Na ke Akua i haawi mai,
A na ke Akua i lawe aku,
E hoomaikai ia ka inoa o ke Akua."
HE KANAWAI
E HOOPAU AI KA MOKUNA 10 O KE KANAWAI KIVILA, A E HOOPONOPONO AI KA OIHANA AOPALAPALA O KE AUPUNI.
[Koena keia o ke Kanawai mai kela pule mai.]
Pauku 27 . O kela kula keia kala nui, a kula wae paha, i malamaia e ke Aupuni, na ka Papa Hoonaauao e malama a e hooponopono ; ina nae na ke Aupuni kekahi kokua i ua kula nei, a na hai kekahi, alaila, aole na ka Papa Hoonaauao wale no e hooponopono, e hiki no ia ia ke nana aku, a hele aku no e ike i kona ano, a me na mea i hanaia maloko, i hookoia ka manao o ke Aupuni ma kona kokua ana ia ia.
Pauku 28. Ina ike maopopo ka Papa Hoonaauao ua uhakiia ka palapala hoohui o kekahi kula nui, alaila, na ka Peresidena e hai aku ia hewa i ka Loio Kuhina, a nana no e hana koke i ka mea e hoopauia'i ua palapala hoohui nei.
Pauku 29. Aole no e manaoia ma keia kanawai ua hooleia na kula pualu kuokoa, aole na ke Aupuni e malama, ke ole e lilo ia mau kula i mea hoowalewale e hana hewa; a e kauohaia na kumu e hoike mai i kela makahiki keia makahiki i ka Papa Hoonaauao, i ka nui o na haumana, i ka mea nana e malama, a me ke ano nui o ka lakou mau kula.
NO NA KULA BERITANIA NO NA KEIKIKANE A ME NA KAIKAMAHINE HAWAII.
Pauku 30. Na ka Papa Hoonaauao e haawi, noloko ae o na dala e waiho ana ma kona lima, no ke kukula ana i kula hanai a i mau kula hanai paha, e aoia'i na keikikane iloko o ka olelo Enelani a me ka hoonaauao e ae. Na ua Papa nei e hooholo no na mea e aoia iloko o ia mau kula, a nana no e hookohu, e uku, a e hoopau hoi i na kumuao ke manaoia he pono, a nana no e hoomaopopo i ke ano e kokua ai na makua mea keiki ioko o ke kula, a me na keiki hoi e hookomoia me ka uku ole. A he mana no ko ka Papa Hoonaauao e hooholo i na rula a pau e pili ana i ka noho pono, ke ola maikai o ke kino, a me ka hoonaauao ana iloko o na kula a pau e kukuluia mamuli o keia pauku.
Pauku 31. E kokua no hoi ka Papa Hoonaauao, e like me ka mea e hiki ai, me na dala ma kona lima, i na kula ohana no na kaikamahine Hawaii, ina he kula i kukuluia e ua Papa nei, a na kekahi mea e ae paha i kukulu, a no ia kokua ana he mana ko ka Papa Hoonaauao e hana e like me kona manao he pono.
NA AINA I HOOLILOIA NO NA KULA A ME NA HALE KULA, A ME NA KAHUA HALE PULE.
Pauku 32. He mana ko ka Papa Hoonaauao e hoolilo aku ia hai na aina i hooliloia, a e haawiia'na paha ma keia hope aku, i mea e hoonaauao ai i na kanaka, ma ke kuai maoli, ma ka hoolimalima, a ma ke ano e ae paha.
Pauku 33. E malamaia na dala a pau, a me na loaa e ae i loaa ma na aina o ke Aupuni i hooliloia no ka oihana hoonaauao, i puu dala okoa, e hoomoe ia, a o ka ukupanee i loaa mai malaila, oia wale no ka mea e hooliloia, e like me ka mea a ka Papa e hooholo ai i kela me keia manawa, e pono ai ka oihana hoonaauao.
Pauku 34. Na ka Papa Hoonaauao e hoike pololei i ke dala a pau i loaa me ke kuai ana, a hoolimalima, a haawi ana ma ke ano e ae paha, i ka aina i olelo mua ia ma keia kanawai, iloko o kana palapala hoike i ka Ahaolelo.
Pauku 35. O na kahua hale kula, a me na kahua hale pule, aole i pili i kekahi kanaka, a ahahui paha, a me na aina a pau e pili pu ana, i haawiia e ke Aupuni, a na ke Aupuni paha, i mea e pono ai ka naauao a me ka pono o ke Akua, e hookoe ia he waiwai ia no ke Aupuni, oiai e hanaia'na e like me ke kumu i haawiia ai, na ka Papa Hoonaauao e malama; ina aole i hanaia e like me ka manao i haawiia'i, aole e emi malalo o ka makahiki hookahi, alaila, e hoihoiia ia mau kahua i ka poe haawi mua, a i ko lakou mau hope paha. Ma na aina a pau i kuaiia a i hooliloia ma ke ano e ae, aole komo pu na kahua hale kula a me na kahua hale pule maia kuai ana a hoolilo ana paha.
Pauku 26. Ma na wahi a pau ina no ke Aupuni kekahi aina i oleloia ma ka pauku maluna iho, a no kekahi kanaka kekahi mahele, alaila, e manaoia no, ua komo na hale kula a me na hale pule iloko o ko ke Aupuni hapah, a pela no e manaoia'i ina e kuaiia a hooliloia paha ka aina.
Pauku 37. Ina e makemakeia ke kahua halekula, aole nae he kupono ma ka aina o ke Aupuni e like me ka aina o kekahi kanaka, alaila, e hiki no i ka lunakula o ia apana ke lawe i kauwahi o ka aina o ua kanaka la i kahua halekula, aole nae e oi aku mamua o ka hapalua o ka eka hookahi, e ukuia'ku ka mea nona ka aina i ka uku kupono; aka, ina e like ole ko laua manao no ka uku kupono no ua wahi la, alaila, e haawiia na kekahi mau kanaka kuikawa ekolu e hooholo no ka uku kupono, a e koho ia lakou penei: Na ka lunakula e koho i kekahi, na ka mea aina e koho i kekahi, a na ia mau mea elua e koho i ko lakou kolu. E hiki no i ua poe ku i ka wa nei ke hoololi ae i ke kahua halekula ma kahi e ae, aole ma kahi a ka luna i manao ai, ke manao lakou o ia ka pono, aka, aole e hiki ke hooliloia ma keia kanawai ka pahale noho, a me ka ilina kupapau, o kekahi kanaka me kona ae ole.
Pauku 38. Na ka Papa Hoonaauao e imi i mea nana e ana i na aina a pau, a me na kahua halePule i oleloia ma keia kanawai, a e kope ia ma ka buke, a e waihoia ua buke nei maloko o kona hale oihana, no ke Aupuni o ke Alii; a e hiki no i kela me keia mea ke nana i ua buke la. E ukuia ke ana ana noloko ae o ke dala ukupanee o ke dala loaa mai ma na aina i haawiia no na kula.
KELA MEA KEIA MEA, E PILI ANA I NA MAKUA ME NA KEIKI.
Pauku 39. E hoolohe na kamalii a pau, malalo o na makahiki i manaoia ua oo, i na olelo kupono a ko lakou mau makua; e hoolohe mua i ka makuakane, a mahope i ka makuahine; a ina hookamaia e like me ke kanawai, e hoolohe i na olelo kupono a na makua hanai; a i ole ka makua ponoi, aole hoi makua hanai, e hoolohe i na olelo a na kahu i hookohuia e like me ke kanawai. A ina mau ka paakiki o kekahi keiki ma ka hoolohe ole, e hiki i kela a i keia Lunakanawai Hoomalu a Apana paha, ke hoopii mai imua ona na makou a kahu paha, e kena aku e hopu ia ua keiki nei, a e laweia mai imua ona ; a ina i maopopo i ka lunakanawai ua hewa kela keiki, no ka paakiki mau i ka hoolohe ole, e hoopai no oia i ua keiki nei ma ka hoopaahaoia ma ka hana oolea, aole e oi aku i na la he umi. Aole nae e pili keia pauku i na keiki malalo o na makahiki he umi.
Pauku 40. Aia no i na makua, oia hoi ka makuakane ka mua, a mahope ona ka makuahine, a ina ua make laua, aia no i na kahu i hoonohoia e like me ke kanawai, ka hooponopono i ka hana ana a me ka noho ana, a me ka hoonaauao ana i ka lakou mau keiki malalo o na makahiki ua oo. E hiki no ia lakou i na manawa a pau ke kii aku a loaa mai i ka lakou mau keiki ma ka palapala hookuu kino; e hiki no ia lakou ke hoopai kupono i ka lakou mau keiki, i mea e pono ai; a e noho pono na makua a me na kahu imua o ka lakou mau keiki, i kumu hoohalike; e hanai pono ia lakou, a e imi i ka naauao no lakou, e hooikaika e ao i lakou ma ka pono Karistiano; e pale aku i ka palaualelo a me ka hana kolohe mai o lakou aku; e ao pinepine ia lakou ma ka hanalima, ma ka ikonome a me ke kupaa i ke Alii; a he mana no ko kela a me keia lunakanawai o ka Ahahookolokolo Kiekie, a o kekahi Aha Kaapuni paha, ke hoopiiia imua ona kekahi makua no kona hoowalewale ana i kana keiki e noho naaupo, a e hana kolohe, e kenaia'ku e hele mai ua mau makua nei imua ona, a ina e maopopo ma ka hookolokolo ana, ua hewa io ka makua, alaila, e haawiia ua keiki nei malalo o na makahiki oo, e noho me kekahi kanaka ano maikai, nana e malama a e hanai, e ao aku ia ia ma na hana maikai e pono ai, a e ao pono aku ia ia ma na kumu mua o ka mana.
NO KA HELU KANAKA.
Pauku 41. Na ka Papa Hoonaauao i kela eono i keia eono makahiki, mai ka M. H. 1860 ka hoomaka ana, e helu i na kanaka a pau loa o keia Aupuni, e hoike ai imua o ka Moi a me ka Ahaolelo, e noonooia e lakou. E kakauia no ma ka lalani okoa ka nui o na kanaka ma kela apana keia apana, me ka nui o na kane a me na wahine, a me na mea e ae a ka Papa Hoonaauao e hooholo ai, i mea e maopopo ai ka mahuahua ana a me ka emi ana paha o na kanaka.
Pauku 42. I mea e hiki ai i ka Papa Hoonaauao ke hooko i ka pauku maluna iho, he mana kona e ninaninau i kela kanaka keia kanaka no keia mea, a e hai mai na kanaka a pau i na mea a na Luna Helu o ka Papa Hoonaauao e ninau ai, i pololei ka helu ana i na kanaka; a o ka mea hoole aole e hai pololei mai e like me ka ninau ana, e hooukuia no ia aole e oi aku mamua o na dala elima, ke ku ka hewa ia ia ma ka hookolokolo ana imua o kekahi Lunakanawai Hoomalu a Apana paha.
Pauku 43. Na ke Kuhina Waiwai e hookaa i na kikoo a pau o ka Papa Hoonaauao no ka helu ana i na kanaka, noloko ae o ke dala o ka waihona i hookaawaleia e ka Ahaolelo no keia mea.
NO KE KAKAU ANA I KA POE HANAU, A ME KA POE MAKE, A ME KA POE MARE.
Pauku 44. Na ka lunakula o kela apana keia apana, e kakau na inoa o ka poe hanau, a me ka poe make, a me ka poe mare, ma kona apana iho, a na ka Papa Hoonaauao e hoolako ia ia i na buke a me na pepa paihakahaka no ia hana. A i ka pau ana o kela a me keia hapalua makahiki, e hoike oia i ka Papa Hoonaauao no ka nui o na hanau, na make a me na mare iloko o kona apana.
Pauku 45. E kokuaia ka lunakula ma ka hana i haiia ma ka pauku maluna iho, e na hoa o ka papa kula apana, i hoakakaia ke kukulu ana o ia papa ma keia kanawai; a he mana no ko ka lunakula e hookohu i mau hope kupono, e malama pololei i ke kakau ana i na hanau, na make, a me na mare maloko o ia apana, a e hoolaha ponoia na inoa o ia poe hope iloko o ka apana.
Pauku 46. Na kela mea keia mea i aeia e like me ke kanawai e hooholo i ka mare ana, e hoike aku i ka lunakula o ia apana, na inoa o ka poe a pau i mareia e ia; o kela me keia makuakane, ina e ola ana, o kela me keia keiki i hanau maloko o keia Aupuni, a ina aole ka makuakane, a ina hoi he keiki kamehai, alaila, na ka makuahine, iloko o ka malama hookahi mahope iho o ka hanau ana, e hai aku i kekahi lunakakau i na hanau a me na make ma kona apana, i ka inoa a me ke kama, a me ka la i hanau ai ua keiki nei. Na ke kahunapule i pule i ke kanu ana, a o ke kamana nana i hana ka pahu, a o kekahi hoahanau paha ma ke kino o ka mea make, e hai ae i ka lunakakau ma kona apana, i ka inoa a me ke kama o ka mea i make, iloko o ka hebedoma hookahi mahope iho o ka make ana. O ka mea hai ole e like me ka olelo maluna, e hooukuia oia i hookahi dala, ina ua ku ka hewa ia ia ma ka hookolokolo ana imua o kekahi lunakanawai hoomalu a apana paha; na ua luna malama papa inoa nei hoi ua dala nei.
Pauku 47. Na ke Kuhina Kalaiaina, mamuli o ke koho ana mai o ka Papa Hoonaauao, e hoonoho i poe luna kupono ma kela a me keia apana o ke Aupuni, na lakou e haawi i na palapala ae mare, e like me ke kanawai; e ukuia lakou i hapaha dala no kela me keia palapala ae mare a lakou e haawi ai, na ka mea noi mai ia palapala e uku; a o ka mea lawe i ka mea oi aku mamua o keia no ka palapala ae mare, a lawe paha i ka uku kipe no ia mea, e hooukuia oia aole oi aku i na dala he kanalima, ke ku ka h ewa ia ia imua o kekahi lunakanawai hoomalu a apana paha.
Pauku 48. Na ka Papa Hoonaauao e hoolako i na luna i oleloia maluna i na pepa paihakahaka no ka poe mare, a na ua mau luna nei, i ka pau ana o kela a me keia makahiki, e hooili mai i ua papa nei, i kope o na palapala ae mare a pau a lakou i haawi ai i kela makahiki, a na ka Papa no e kope ia ma ka buke, a e malama na luna i kope no lakou iho.
Pauku 49. I mea e hookoia'i na hana i hoakakaia ma keia kanawai, e haawiia ka Papa Hoonaauao i na mana a pau e hooholo ai, a e hoolilo aku i na dala a me na loaa e ae a pau i hookaawaleia no ka oihana hoonaauao, aia hoi (1) ka ukupanee maluna o na dala kula i hoomoeia; (2) na dala hoolimalima no na aina kula; (3) no dala o ka auhau kula, i hoakakaia ma ka Pauku 486 o ke Kanawai Kivila; (4) na haawina a pau a ka Ahaolelo e hookaawale ai i kela me keia manawa, no na h ana i haiia maloko o keia kanawai, a na ua Papa nei e hooponopono, e lawelawe a e hoolilo i na waiwai a me na dala hoolimalima, a me na dala a me na waiwai e ae i haawi waleia a i hooliloia paha i mea e pono ai na hana i hoakakaia ma keia kanawai.
Pauku 50. E lilo keia i kanawai i ka pau ana o na malama elua mai kona la i hooholoia'i.
Ua aponoia i keia la 10 o Ianuari, M. H. 1865. KAMEHAMEHA R.
Ka Ahaaina ma Halauaola, I Nuuanu, no ka La 31 o Iulai.
Aole i pau na mea a pau i ka hana aku, i hana ia ma ka la 31 o Iulai i hala iho nei, no ka piha e o ka pepa o kela pule ; aka, ma ka pepa o keia pule, e hai aku ai makou i na mea i koe.
Ua manaoia e na mea kakau moolelo o ka Ahaaina ma Kahalauaola i kukuluia e ke KAMA ALII WAHINE V. K. KAAHUMANU, "Oia ke kiekie o na ahaaina i hanaia ma Honolulu nei ia la. No ka mea, ua kukuluia ua papaaina nei malalo ponoi o ka malu o ka 'LANAI O KA LUHI OLE,' ka lanai hoi i hana ole ia e na lima kanaka. E kolo mai ana na e-a makani olu ma na aoao a puni ka lanai, a hoopiha ae la i na e-a oluolu, i ka lanai holookoa, i awili pu ia me ke onaona mau o ia nahele puia pu i ke ala."
KA PAPAAINA.
He mau lau Koa ka papaaina, i awili pu ia ka Ieie me ka lau Awapuhi , a maluna ponoi olaila na mea ai o na ano a pau, i hiki i na hoa ai ke lawe ae e like me ka lawa o ka makemake.
Ua hana huinahaloa ia ka papaaina, e moe ana mai ka Akau a i ka Hema, a mai ka Hikina a i ke Komohana, alaila, moe hou mai ka Hema a i ka Akau, alaila, moe hou mai ke Komohana a i ka Hikina; ua puni na aoao a pau, a e waiho hakahaka ana ko loko. Maloko a mawaho na hoa ai.
NA MEA HAIOLELO.
O Mr. W. Pinehasa Wood, ka mua, (aole i loaa mai ke kope o ia Haiolelo.) Alaila, o Mr. S. N. H., iho. Eia malalo iho kana Haiolelo, a penei:
"E ke KAMA ALII WAHINE; Ka HOOILINA MOI o ka NOHO ALII o ko Hawaii Pae Aina, a me na HOA HANOHANO ou i huipuia mai me Oe ma Kau papaaina i keia la. Ano no i hooiliia mai nei ka hana ia'u mai ka Puali Kaua Lio holoakoa mai, a me na hoa ai e ae i huipuia mai ma kau papaaina i keia hora, e pili ana no ka Haiolelo o keia la. Aka, ua minamina no au me ke kanalua pu no, no ka hiki ole ke hoike pololei loa ma na mea e pili ana i keia la, no ka mea, he minute wale no ka loihi o ka manawa mai ka hooiliia ana mai o ka hana ia'u a i ka wa a'u e ku nei. A ma ko'u ano a me ko'u kulana e noho nei au, malaila ke kumu nui o ko'u kanalua; aka, ua makehewa ia kanalua o'u, no ka mea, hookahi wale no au ma ka aoao hoole; a heaha la ia kanalua o'u imua o ke anaina holookoa? A nolaila, e ke anaina e, e olelo no au ma ka mea hiki ia'u.
"O ka mua o ka'u mea e olelo ae ano. Ke haawi ae nei ka Puali Kaua Lio i ko lakou mahalo Nou e ke KAMA ALII WAHINE, ka HAKU KIEKIE hoi o keia papaaina, no Kou hoohui pu ana aku ia makou, e ai pu, a e inu pu, a e olioli pu hoi ma Kau papaaina Kiekie e ke ALII WAHINE i keia la; ka mea i ike ole ia e makou mamua i na la i hala, a hiki ilalo loa, mai a makou aku a hiki i ko makou mau kupuna. A mai ia Oe hoi e ke ALII WAHINE a i na hanauna o Kou mau Kupuna Alii.
"A nolaila; e na Hoa-ai o ka papaaina holookoa malalo o ka Lanai o ka luhi ole , ke olelo nei au. He Nu Hou! He Nu Hou!! He nu hou ko kakou olioli pu ana me ke KAMA ALII WAHINE i keia la. E pono ia kakou ke ninau e na Hoa. Ma na kumu hea la i ae mai ai ke ALII WAHINE ia kakou e ai pu, a e olioli pu ma ka papaaina a ke ALII WAHINE nei? No ka mea, he mea nui no keia ninau. A mamuli o keia ninau, a i mea e ike lea ai kakou i na kumu o ko ke ALII WAHINE hoohui ana ae ia kakou me Ia, he pono no'u e hoike ae.
''Ke hoomanao ae nei au i kekahi kanaka Hawaii, (Opukahaia,) no kona holo ana maluna o kekahi moku kiakolu kalepa Amerika, mai ko Hawaii Pae Aina aku a i ke kulanakauhale o Bosetona; ana i noi aku ai i ka Ahahui Misionari, e hoouna i mau Elele e lu i na kapu hohonu o keia lahuikanaka. Ina mamuli o neia mau kumu ko kakou hui pu ana me ke ALII WAHINE i keia la. Alaila, ke noi aku nei au ia oukou ano. E pono ke nana aku i ka Hikina, e hoomanao i ka Hikina, e mahalo aku i ka Hikina, kahi a Opukahaia i noho ai, i kuleana pu ai kakou e olioli pu me ke ALII WAHINE i keia la.
"A nolaila, e ke KAMA ALII WAHINE e; he mea nui no Kau hoohui pu ana ia makou ma Kau papaaina hanohano i keia la. No ka mea, o makou nei la, a i ko makou mau kupuna, he poe lalo loa, he mau opu weuweu malalo o Kou mau kupuna Alii; aka, i keia la, ua lawe ae Oe ia makou ma ke kulana o ka poe kupono ia Oe ke kahea aku. A no ia mea, ke manaolana nei makou, e pomaikai ana no Kou lahuikanaka ke ku aku Oe i ka moku.
"O na mea a pau e pili ana no keia la. Aole au i lawa e hoike pau aku no na mea a pau i hana ia e pili ana no ka la e hoomanao ia nei e kakou. Aka, mamuli o ka haulehia ana o ka Hae o ko kakou Aupuni ma ka la 25 o Feberuari, M. H. 1843, iloko o na lima o ko Beritania, he mea kaumaha no ia. Aka, hoi, ma ka la 31 o ka malama a kakou e hoomanao nei, ua hoi hou mai no ko kakou Hae e like me mamua, a ke welo nei ia ma na kapa kahakai o na Aupuni nui o ka honua nei, a me ke Aupuni kupa nona ka Hae ma ka aina a ma ka moana, e like me ka kakou e ike nei i keia la, i kakau paa ia kona poo, "UA MAU KE EA O KA AINA I KA PONO." Nolaila, ua kupono ia kakou ke olioli, a e hoomanao i keia la, ka la hoi o ke OLA, o ko kakou Aupuni. Aka, aole e hiki ia kakou ke olelo ae a kaena hoi, "O ka hoihoi ia ana mai o ka EA o ko