Ke Au Okoa, Volume I, Number 20, 4 September 1865 — Page 4

Page PDF (1.30 MB)

KE AU OKOA.

HONOLULU, SEPATEMABA 4, 1865.

 

HE MOOLELO

—NO—

LONOIKAMAKAHIKI

HELU I.

O Kalani ka makuakane, o Haumea ka makuahine, hanau o Lonoikamakahiki na Haumea me Kalani, hanai ia iho la e Hauna o Kaikilanialiiwahineopuna a nui, haele iho la ua mau alii nei i ka auau kai, auau iho la laua nei a pau, hoi ae la laua nei a kula, olala.

Oiai laua nei e olala ana, olelo aku o Kaikilanialiiwahineopuna, ia Lonoikamakahiki, e konane kaua, (oia hoi ke konane iliili,) ae wahi a Lonoikamakahiki, hoonoho iho la laua nei i ka iliili iluna o ka papa a paa, hoomaka iho la laua nei e uhau, ia uhau ana a laua nei i ka papa mua, make i ke kaikuahine hahau hou laua nei i ka alua o ka papa, make hou no i ke kaikuahine, hahau hou no i ke kolu o ka papa make hou no ua 'Lii nei, i ka ke kolu o ka make ana o Lonoikamakahiki i ke kaikuahine, uluhua iho la ua 'Lii nei no ka make wale. Ia manawa kahea iho la keia kanaka i ka pali, o Kaawaloa ka inoa o ua kanaka la, a penei ke kahea ana "E aa mai ana ia oe ke ku a ka maulu pali o uli o hea," alaila, kahea ae la ia penei, i-ke- ike ia Heakekoa i kama a ke ahiahi o luhi, hamau aku la ua Lonoikamakahiki nei, hamau, he leo ia e kahea nei, hoonalonalo iho la ua kaikuahine nei ma ke ano mau o ka papa konane penei, o ke kuia nei, o ka holo kela, moe kawa niole ke luna, kapala ke kea na keele ka ai, aha ou make ia'u, mai walaau nui oe, he leo ia e kahea nei, i aku ua kaikuahine nei, kuhihewa oe, he leo ia no ka manu, aohe ia he leo no ka manu, wahi a Lonoikamakahiki, he leo no ke kanaka, he leo hanehane paha, wahi a ke kaikuahine, kahea hou no ua kanaka nei i ka pali e like me ke kahea mua ana, "E Kaikilanialiiwahineopuna e, e a-a mai ana ia oe ke ku a ka maulu pali o uli e Heakekoa ko ipo," alaila, lohe pono iho la ua o Lonoikamakahiki, ukuki iho la ia a puili ae la i ka iliili o ka papa a nou aku la i ke kino o ua kaikuahine, ia manawa uwe iho la ke kaikuahine, alaila, ku ae la o Lonoikamakahiki iluna, a hai iho la ia i kona kanawai, aole alii a hahai aku mahope ona, aole punahele a hahai aku mahope ona, aole hoi he aikane a hahai mahope, aole puali a hahai aku mahope, o na kanaka a pau, aole hahai aku mahope, alaila, hoi aku la ua o Loaoikamakahiki, a hiki i ka hale, kahea aku la ia Kapahi, he hoe waa ia, a me Komoenaikaieiwi, oia kekahi hoe waa, hapai ia mai ka ukali o Kuwalawala, alaila, hapai ia mai la ua mau waa nei a haule iho la i kahakai, hoouka ia ae la ua ipu nei a panee ia aku la na waa iloko o ke kai, alaila, kau ae la ua 'lii nei o Lonoikamakahiki iluna o ka pola, a kahea mai la i na hoewaa, e ae mai olua iluna ma ko olua wahi mahope, alaila, oniu ae la ka hoe a na hookele a paa iho la ka hope ia Loli, i mai la ua Lonoikamakahiki nei, noa kuu kanawai ia oe, i aku la o Loli, noa ko kanawai ia'u make oe.

Alaila, kahaha iho la ua Lonoikamakahiki nei, alaila, ninau mai la ua Lonoikamakahiki nei a make oe make au, "ae," wahi a Loli, a ola oe ola wau, wahi a Lonoikamakahiki, alaila, i aku la ua Lonoikamakahiki nei i na hoewaa, hoouka ia ae iluna o ka waa a holo aku la, oniu ae la ka hoe waa i ka hoe iluna, elima mapuna hoe a kekahi ma kahi aoao a elima no hoi a kahi ma kahi aoao, o-no ka uli, i ka uli no hala ka moana o Alenuihaha hala ka moana o Maui, hala ka moana o Molokai, hala ka moana o Pailolo, alaila, ka'i ae la ka hoe a na hookele iluna, a newa malie aku la ka holo a ka waa, alaila, i aku la o Lonoikamakahiki i na hoewaa, "O ka po no paha nei o kakou?" Hoole mai la na hoewaa, aole, o kaupaku kela o ka hale o Kakuihewa, alai ia ae la ka la paa, ninau aku la o Lonoikamakahiki, o u a hale nui nei paha nei o Kakuihewa? Ae mai la na hookele, "ae."

Ninau aku la ua Lonoikamakahiki nei, aia la ihea kahi i ku ai? Aia i Koolau o Kailua, ilaila kakou e pae ai i ike au i ka hale nani o Kakuihewa, ke Alii hoi o Oahu nei, ka holo mai la no ia o lakou nei a kupono iwaho o Manana, aia ia wahi mokupuni uuku e pili pu ana me Makapuu, ike aku la na kanaka o uka o kahonua, kahea aku la lakou me ka leo nui, ka waa ula-e! ka waa ula e! kupono lakou nei iwaho o Kailua, hooluli ka ihu o ka waa o lakou nei i uka, innau o Kakuihewa ia Nanahuimihaku ma, no keia waa, he 'Lii o Lonoikamakahiki, wahi a Nanahukuimihaku ma, e pae ana anei i o kakou nei la, alaila, ae aku la ua mau kahu nei, kena ae la ua Kakuihewa nei i na'lii, a me na puali, a me na makaainana, ko lakou nei holo aku la no ia a pae i ka ae one, a hala loa aku la iluna o ka mahiki, a pili no i ua hale nei o Kakuihewa ia Kamoa, kena ae ana o Kakuihewa i na'lii e kuu i ka ia o Kawainui, ke awa, ka anae, a loaa mai la ka i-a, ka anae a me ke awa, ai iho la na malihini me na kamaaina, o Kakuihewa a me Lonoikamakahiki kai ai pu, ia lakou e ai nei, ke uhi mai la ka malu po i ke kuahiwi, a ae la ke kuikui o ua hale nei, he iwakalua ka ihoiho o ke kuikui ma ke kua o ua hale nei, a he iwakalua no hoi ihoiho ma ke alo, he umi ma ka hakala ma ka hikina, a he umi ma ka hakala ma ke komohana.

I ka hui ana o na ihoiho kukui iloko o ua hale nei, (he kanaono) malamalama iho la oloko o ua hale nei, makemake iho la ua 'Lii nei o Lonoikamakahiki no ka maikai o ua hale nei, no ka nui maoli no hoi, a me ka nani lua ole o nei hale o keia Alii, "A mahope iho hoea mai ana ko Lonoikamakahiki hale hou." Oia hoi maloko o ke mele kona hale, ia manawa puka ae la ua Lonoikamakahiki nei a moe iho la ma ke kowa o na waa, pa mai la ka makani mea ehu kai, nana aku la keia e hele mai ana he wahine, oia hele mai la no ko ua wahine nei a a’e mai la no ma kahi aia nei e moe ana, ike aku la keia o Ohaikawiliula ka wahine, alaila, ninau aku la ua 'lii nei o Lonoikamakahiki, e hele ana oe ihea o ka po? i mai la ua wahine nei, e hele ana au e nana i ke alii o Hawaii ia Lonoikamakahiki, i aku la ua 'lii nei, e nana ia Lonoikamakahiki, i mai la ua wahine nei o Ohaikawiliula, hilahila iho la ka hoi au ia oe, a eia nae hoi ka'u wahi uku ia oe he inoa nou o Kealialialiua o Mana, alaila hoi aku la keia i ka hale, i aku la ua o Lonoikamakahiki i ua wahine nei ia Ohaikawiliula, o hoi, hoi ae la ua 'lii nei iloko o ua hale nei o Kamoa, ai iho ua 'lii la a pau ae la ka ai ana, hele aku la o Kakuihewa ma i ka makaihe (o ka inoa o ia mea he o-o ihe) noho iho la ua 'lii nei o Lonoikamakahiki i ka hale, a kahea aku la i na hoewaa ona ia Kapahi a me Komoenaikaiaiwi, i kahi o na'lii i hele ai, i mai la ua mau hoewaa nei, aia i ka oo ihe o Kakuihewa ma, ninau aku la ua Lonoikamakahiki nei, aia i hea ko onei wai auau? hoole mai la ua mau hoewaa nei, aohe wai o onei, i aku o Lonoikamakahiki i na hoewaa, o ka makemake ana o keia alii i keia wahi kula wai ole, i aku na hoewaa he wai no aia nae ka wai o keia wahi i Hauwahine, aia ke la wai la o Waiauia.

E aho au e hele i Waiauia, i ka wai a'e ia o na'lii, wahi a Lonoikamakahiki, o ka hele aku la no ia o ua 'lii nei hahai aku la no hoi kona kahu mahope ona oia hoi o Loli, a hiki aku la i ua wai nei, auau iho la ua 'lii nei o Lonoikamakahiki, a kani iho la ka poo iloko o ka wai, ka auau ia o ua 'lii nei a pii mai la ka huihui anuanu o ka ili, ku ae la ua 'lii nei a hoi aku la i kapa, moe iho la keia haliu iho 'la ke alo o ua 'lii nei ilalo a lalau iho la i ka pua o ka manienie pehu, a aki ae la i ka waha, hele iho la kana kauwa e auau oia o Loli, auau iho la ua kauwa nei a anuanu, alaila, ala ae la ua 'lii nei o Lonoikamakahiki mai ka hiamoe ae, a hele aku la no i ka auau, auau iho la no a anu hoi mai la no i kapa, a i aku la ua Lonoikamakahiki nei i kana kauwa ia Loli, makemake iho la ka hoi au i neia wai? kena aku la ua 'lii nei i ke kauwa ia Loli e kii i ka malo, kii aku la ua kauwa nei a ma ka puka o ka pa, kahea mai ana ka Ilamuku a Kakuihewa, he kapu oloko nei he hea inoa no ke alii no Kakuihewa? "aia a loaa o Kilaupali komo iloko nei." Kulou iho la o Loli ilalo a helelei iho la na waimaka me ka upe.

Alaila, hoi aku la ua o Loli me ka malo wai no i ka a-i, a hiki aku la i o Lonoikamakahiki la, ninau mai la o Lonoikamakahiki i kana kauwa ia Loli, he waimaka aha keia ou, a he upe aha, i pepehi ia mai nei oe, ae aku la ua kauwa nei o Loli, ae, he make ko kaua i keia la, i aku ua Lonoikamakahiki nei, heaha ko kaua mea e make ai? he inoa hoi paha no ke alii no Kakuihewa? owai ia inoa? o Kilaupali, i aku ua 'lii nei o Lonoikamakahiki he inoa no'u, i aku la ua kauwa nei ina he inoa nou, ola kaua i keia la; i aku la ke alii he inoa no ko'u mau makua a loaa wale no ia'u, he lawe inoa paha ua 'lii la o Oahu nei, i aku la ua 'lii nei o Lonoikamakahiki ia Loli,, mamua ae, alaila hoolei iho la o Loli i ka malo a hume ae la o Lonoikamakahiki i ua malo nei ona,ke hoi la no ke kauwa ana ma mua o Loli, ike ia mai la o Loli e ka Ilamuku a Kakuihewa.

Ia ia nei nae e ku ana i ka pa, pane mai la ua Ilamuku nei a Kakuihewa, he kapu oloko nei he hea inoa no ke alii no Kakuihewa, aia a loaa o Kilaupali ka inoa o Kakuihewa komo iloko, kipaku aku la o Lonoikamakahiki ia Loli, o kona hele aku la no ia, ka lalau aku la no ia o Lonoikamakahiki, i ke kaula lino olona e moku, a o ka moku ae la no ia, alaila, o ka ae aku la no ia o Lonoikamakahiki a ka paepae o ka puka o ka hale, noho iho la keia i ka paepae o ka puka, a kahaha aku ua Ilamuku nei me ka i aku, he kapu ia wahi he puka no ke alii, pane mai la o Lonoikamakahiki, he wahi kapu ole keia no ka puka o ko makou mau hale o ko na'lii o Hawaii ka paepae nei o ka puka, ka Kakuihewa hoi he kapu ka paepae o ka puka o ka hale o na'lii Oahu nei, ninau mai la o Lonoikamakahiki i ua Ilamuku nei, kuhikuhi ae la o Lonoikamakahiki i ka lapauila oluna o ka puka o ka hale o ka hi kapu ia, ninau hou no o Lonoikamakahiki penei, mahea oukou e puka'i? malaila no, wahi a ka Ilamuku; ka i noa oukou malalo oukou e puka ai, aole malaila no, ae, puka po e-a, ka? aole, ae, puka kino ea? ae, alaila, ae aku la ua kino la, a hele pu aku la me ka elemu.

I ke kapu hoi la i ka inoa o na'lii Oahu nei, ninau hou no ua 'lii nei o Lonoikamakahiki, owai ia inoa, o Kilaupali, wahi a Lonoikamakahiki, he inoa no'u, a ha'na aku ka lohe he inoa no na'lii o Hawaii, o Kilaupali, ninau o Kakuihewa ia Nanahuimihaku ma, he inoa ka no na'lii o Hawaii o Kilaupali? wahi a Nanahuimihaku ma, hoole ia 'ku aohe he inoa no na'lii o Hawaii, wahi hoi a Kakuihewa i aku la ka Ilamuku ia Lonoikamakahiki, aohe he inoa no na'lii o Hawaii, alaila, pane mai la o Lonoikamakahiki, e heluhelu a i emi mai ka inoa o na'lii o Oahu nei, a oi aku ko ke 'lii o Hawaii no'u ka inoa.

(Aole i pau.)

 

He olelo nane no ka Moeuhane Weliweli.

E KE AU OKOA E ;—Aloha Kaua:

Ma ke ahiahi o ka la 29 o Au gate iho nei, ua loaa mai ia'u he wahi puawa Hiwa, no Hilo mai, na L. W. Kaainoa i hooili mai, a ua mama ia mai e kekahi poe o makou a wali, a ua panee ia mai ko'u apu, a makaukau no ka inu ana, inu ae la au, o ka poi pahee piialii o Auwaiolimu, a o na Oopu moe auwai o Kunawai, i hui ia me ka luau palupalu o Maemae, a me ke akahele o ke pora kope o Halehai, i anoni ia ka palaoa me ka waiu bata. A o oki mai la ka ona o ka awa ia'u, a haule aku la au ma kahi moe, a ia'u e waiho ana maluna o ka punee, hoea mai la na hihio imua o'u a lawe ia'ku la au i na moana kai lipolipo a me na waonahele hiki ole ke hoomanao aku.

A kau aku la au ma ke kaa makani, i lohe ole ia ka nakeke o na huila, ia'u e noho ana iloko o ka halekaa, nana ae la au he mau hua nunui e kau ana ma ka puka komo o ua kaa nei, i kakau ia i na hua nunui, penei, "HE KAA E LAWE ANA I NA UHANE INO I KA LUA AHI." A manao iho la au, e alwe ia ana au ilaila, a puka ae la ka makau a me ka weliweli , ia'u e noho ana me ka haalulu, hoea mai la na luna mai ka lua ahi mai, e huli mai ana i ua kaa nei, a ku iho la ke kaa, nana aku la au eha puka e hamama mai ana, o ka puka mua, ua kau ia i na hua nunui mawaho o ke pani puka, penei, "PUKA O KE OLA," a o ka lua, "PUKA O KA HEMOLELE," a o ke kolu, "PUKA O KA NANI," a o ka ha, "PUKA O KA MAKE."

A hoea mai la eha kanaka, mailoko mai o ka puka o ka make, a elua kanaka ua paa na wawae i na apo keleawe i hou ia a komo loa iloko o ka iwi, a elua kanaka ua hikii ia ko laua naau i kaula lopi, a ua hoolei ia i ka auka hao kaumaha, i like na paona me ewalu biliona, a olelo iho la au, "Ua ike no au i ka helehelena o keia poe kanaka, i ko lakou wa e noho ana i ka aina malamalama," A komo aku la au ma ka rumi kakau o ke Kakauolelo nui, a ike aku la au i kekahi wahine, ua nakii ia kona lauoho i kaupaku o ka hale, a lewalewa iho la ua wahine la me he iole la, a o kana hewa i hana ai, he wahine hookamakama no Honolulu, a he palapala laikini hookamakama no kana e paa ana ma kona umauma, penei ua palapala la.

Laikini Hookamakama . No kuu ike aohe Akua o ka lani, aohe hoi he lua ahi ma ka po, nolaila, ke olelo nei au me ka haaheo, e hiki ia'u ke pulumi i ka honua, a ke hoolilo nei au i ko'u kino i auwai hookahe, i hiki ai ia'u ke ku imua o na lehulehu, me ka naau koa a me ka maka wiwo ole, a me ka makaleho hilahila ole.

Naaukoa. Lawe ia aku la au e makaikai ma ke kae o ka lua ahi, ia'u i ike aku ai he mau haneri pau ole i ka helu ia, e noho ana iloko o ke okooko ahi lapalapa. Ua pau loa ka io i ka ai ia e ke ahi, a i ahona i na maka i ka imo mai, me ka leo uwe e hooho ana, auwe make au! A ili mai la iluna o'u ka ilihia menemene, a hoea ae la ka manao iloko o'u, me ka olelo iho, "Makau maoli, a weliweli hoi." Ia'u e noho haalulu ana, koi ia mai la au e noho ae iluna o ka noho, a ninau mai la ke Kakauolelo nui o ka lua ahi ia'u, "He nui no anei ka poe i koe e ola la ma ka honua?'' Ae aku la au, ae, i mai la ke Kakauolelo nui, "O ua poe la au i ike ai e ola la ma ka honua, ua paa ko lakou mau inoa ma ka'u buke, a o ka mea i loaa ka hewa, e kiko ia kona inoa, a mahuahua na kiko, alaila, e hoouna aku au i Bila kikoo i ke Akua, e like me ko'u makemaka, ina he haneri e make, ua pono no, a oia ka poe a oukou e ike la ma ka honua, he make emoole."

Nolaila, e hoikeike aku au ia oe i ka buke inoa o kanaka e ola la ma ka honua, malama ua kamaaina oe i kekahi poe o lakou, i hoi aku ai oe a olelo aku, he wahi ino keia. A wehe ia mai la ka buke imua o'u, a ike aku la no au i ko'u inoa e kau ana ma ka papa helu biliona, ma ka aoao kunihi e pili ana i ka aneane. A o na kiko o kela a me keia, ua lawa ka lei o kekahi poe, a ke hele aku la e lawa ko kekahi, a o kekahi mau inoa, aole i kiko ia, a ma kuu ike ana i keia mau mea, hoi mai la kuu uhane i kuu kino, a puohu ae la au, alaila, manao iho la au he moeuhane ka! A o ke kani ana ia o ka moa kuakahi, i kuu wa i puoho ae ai, a nalu iho la au iloko o'u ma ka olelo iho, ''Eia aku nei ka ko'u uhane i ka aina polikua a Kane." Ia'u e hoomulelehu ana, kani ana ka moa kualua, a haule aku la au i ka hiamoe kapu a Niolopua, a poina na hana o ke kino, a lawe ia aku la au ma ka eheu o na manu, a no ka lele luaiele ana, ua aneane au e luai, me he mea la e holo ana i ka moku, ka luli i ka moana a me ka aneane poluea.

A hiki au ma aina pouli, puka mai la ka mahina a ike aku la au i ka Mokupuni o Hawaii, e paa mai ana ma ka huelo o ka mahina, a o na kanaka e noho ana maluna o ua Mokupuni la, he mau kauna uku papa, a leha ae la au iluna, a ike aku la au e kau ana kekahi moo nahesa wela, a ma kona alelo, e kau ana ka Mokupuni o Maui, i hoopiha ia i ka uku o na moa. Aia hoi, momoe like ae la ka lau nahele o na mauna, wili ae la ka makani ma ka lihilihi o na pua, a hoea mai la he liona nui, a ike aku la au i ka Mokupuni o Oahu, iloko o ka onohi o ka liona, a o ka hana a na kanaka e noho ana, e palai ana i na uhane i ka ipu hao. Ia'u e nana ana, hoea mai ana he pelehu kane maikai, a maluna o kona poo, e kau ana ka Mokupuni o Kauai, a kupono ka la maluna o ke poo o ua pelehu la, kakale iho la ka Mokupuni o Kauai, me he lepe pelehu la. A ike aku la au i kekahi palapala nui e kau ana ma ka huina alanui, a penei ke ano o ua palapala la:

PALAPALA AE LIKE.

Owau o Satana, no Kalewanuu, ma ka aoao mua, a me Diabolo, no Kaluaahipioole, ma ka aoao elua. Ke ae nei, a hoolohe, a hooko, ka aoao mua, e hele e hoopunipuni i ko ka honua, e hoohuli ae i ka poe pono a i ka hewa, a e lawe mau mai au i na uhane i puni ia'u a e haawi aku i ka aoao elua, i pa miliona ia ka enaena o ke ahi, a e kiola ia lakou ilaila.

Owau o Diabolo, o ka aoao elua, ke ae nei au i na mea i hana ia e ka aoao mua, a e hana hou no au i ka lua ahi a maikai, no na uhane i koe e ola la ma ka honua, a me kuu hoolako mau i ka wahie a me na lako a pau o ka'u hana.

A no ka oiaio o keia, ke kau nei maua i ko maua mau inoa, i ka la a me ka manawa a maua i hooholo like ai.

SATANA.

DIA BOLO.

Kakau inoa ia me ka ikemaka o

MILU.

KUWAHAILO.

Ia'u i ike aku ai i keia palapala, manao iho la au e hoi koke mai e olelo i ke Aupuni Hawaii, o puni io auanei na kanaka, ke puka mai o Satana, a mahope noonoo iho la au, me kuu olelo iho, "Ua ike no ka o ke Aupuni Hawaii i ka Palapala Hemolele, a ina e hiki aku o Satana, e hoole mai no lakou, a ina e puni mai kekahi ia Sasana, alaila, o ka ohana elelu e kokolo ana i ka Nekina, a i ole ia, o na iole e nalinali ana i ka uala kahiki o ka uapo, a i ole ia, o Punilealea, o Hookano, o Mahaoi, o Naaukiekie, o Hilahilaole, a pela aku, o lakou paha ka poe e puni mai; aka, o Alapaa, o Paakiki, o Pohakuoo, o Kuliu, o Laeoo, o Kulipaa, a pela aku, aole lakou e puni wale mai ia Satana, a pauaho mai la au.

Nolaila, e na hoa, e nana pono i ka olelo nane o ka moe uhane weliweli. Ke hooki nei au i ke kakau ana, no kamea, ke nee mai nei ka wela o ke kulanakauhale o Honolulu.

S. W. NAILIILII.

Pamoo, Honolulu, Au g. 28, 1865.

 

Olelo pane ia Mr s. Wilia Malihinihele.

E akakuu mai ka pono, e like ka manao, he wahi kiaha iki, me ka onaona no—e.

Ma ka Helu 33, Buke 4, o ka nupepa Kuokoa , o ka la 19 o Augate, aia malaila au i ike ai i na olalo hoahewa a Mrs. Wilia Malihinihele, nona ke poo, "Minamina i ka la Sapati." A o ua mau olelo la a Mrs. Wilia Malihinihele, ua like ia me ke kao oi o hope o ka Hihimanu. E hoakaka au i na mea e pili ana no ka manao mua o kana kukulu manao ana, i akaka ai ka oiaio a ma ka palau, i ka poe e heluhelu ana.

''Aia ma Honouliuli, Ewa, he haunaele nui ma ka Poaono, no ka ahaaina i kukuluia e J. W. K., he hula me ka inu rama ana, na kane a ma na wahine, aole o kanamai, aka, ua hiki no ia. Eia ka'u mea kaumaha loa, o kuu ike ana i ka ona ma ka la Sabati ae, he hula a me ka inu rama, hula ka hula, inu ka rama, hookupu kekahi poe i ke dala no ka hula, he hapawalu, hapaha, a pela aku. A o kekahi hoa'loha o keia pepa, he makamaka no ia no kakou, oia kekahi malaila, a oia ke kakauolelo nui ma ia la. Makau ole keia poe i ka la Sabati, oia ka la 29 o Iulai, i ka la hoi a Iehova Sabaota i hoike mai ai i ka Iseraela i ka wa ia Mose."

Nolaila, ke i aku nei au ia Mrs. Wilia Malihinihele, aole i ku iki kau mau olelo hoakea i ka oiaio ku i ka pono, o ka oiaio ku i ka palau kau i hoakea ai, no ka mea, ke olelo nei oe ma ka hapa mua o kou kukulu manao ana, "He haunaele nui, he hula, he inu rama, ona na kane a me na wahine." A no keia mau olelo a Mrs. Wilia Malihinihele. Ke hoole aku nei au, aole i haunaele, aole i ona, aole i inu na kane me na wahine, aole loa no. I mai paha oe, "Malaila no au ia la, a he la ahaaina ia." Ae, he la ahaaina no, aka, aole au i ike ia oe malaila, ina oe malaila ea, ina aole oe e olelo hewahewa. E hoike aku au me ka oiaio, ua ai na kane a me na wahine, i ka ai a me ka i-a, ma ia la, a ua mahalo lakou no ka maona a me ka piha pono o ko lakou mau opu, hookani pihe ae la lakou me ka leo nui, "Maona kakou! Maona kakou!" A no ia mau leo kupinai paha i kuhihewa ai oe, he mau leo hoohaunaele ona rama ia. Ke hooia aku nei au me ka oiaio loa, aole o lakou mau kiaha rama, he mau kiaha wai wale no ka lakou i inu ai, i ninini ia noloko mai o na huewa Pohue Hawaii, he wai mapuna ia no Kaluamano, aole he rama, he ole loa no, ole kukahi, ole kulua, ole kukolu, ole pau, haina ka oiaio.

Eia kekahi, ke olelo mai nei o Malihinihele, "Ua ike ka oia i ka ona ma ka la Sabati ae, hula, inu rama, hookupa dala." Ke hoole aku au, aole he oiaio, he wahahee, aole loa he ona ma ia la, aole he hula, aole he hookupu dala. Eia ka oiaio, he ai, he i-a a me ka wai mapuna huihui na mea i hookomoia iloko o ka opu o ke kanaka, aole rama, aole hapawalu, a hapaha, a hapalua, i hookupu ia mai ma ia la, a ina ua ike o Malihinihele i ka hookupu dala ana, eia ka ninau, "Ehia na aunede dala au i ike ai i ua la Sabati la? Ehia hoi na silina a me na peni? Ea, auhea oe?

Aole anei oe i piha i ka ake no keia? Ke olelo aku nei au, ua ake no oe, nawai e hoike mai? Na ko Honouliuli nei poe no a me a'u pu no hoi kekahi, no ka mea, aia ma ka hapa hope o kou kukulu manao mua ana, kekahi hoike oiaio o kou wahahee, e olelo ana penei, "Makau ole keia poe i ka la Sabati, oia ka la 29 o Iulai." E auhea oe? He la Sabati anei ka la hoomalolo i ahaaina ai me ka maluhia, me ka oluolu, me ka piha pono o ka opu o ka poe i h ele mai e paina? Aole anei o ka la 30 ka la Sabati, a o ka Poaono, ka la 29? E i mai paha auanei oe, "Oia la no ia i ona ai, a i haunaele ai." Aole oia ka oiaio o kau mau olelo, aka, ua lawe mai nae paha oe ia mea, i kumu nou e kapaia aku ai, he hala ole, a he hemolele.

Ua olelo no hoi oe. "A o kekahi hoa aloha o keia pepa, he makamaka ia no kakou, oia kekahi malaila, a oia ke kakauolelo nui ma ia la." Auhea oe, e ku iki iho malaila a mai hooneenee loa aku oe ma o, o lohe hewa hou auanei oe, o ko kakou makamaka i noho kakauolelo ma ia la, no na mea wale no e pili ana i ka ahaaina, no na lilo o J. W. K. ka mea nana ua ahaaina la, ka lilo no ka ai, no ka ia, puaa, pelehu, moa, uala, niu, aku, o Puuloa, ula, o kai mai o kekaha, me na kanaka hoolimalima, ua lilo o J. W. K. i kela mau mea a pau, a o ka poe nana i olelo mai ia J. W. K. e hana i wahi ahaaina no lakou, me ka hoolako kupono i na mea a pau, a na lakou no e hoihoi aku i ko J. W. K. mau lilo a pau no ia papa aina, ua like paha me 40 ka  nui o ka poe nana ua ahaina la, a oia poe he 40 kai hoihoi aku i ke poho o J. W. K. A me ke kokua hou iho no oia poe i wahi dala no kekahi ahaaina hou e hiki mai ana a malaila no ka mea i olelo ia he kakauolelo nui no ia la i noho kakauolelo iho ai, me ka ohi mai i ke dala a kela mea keia mea o na kanaka he 40 aole he kakauolelo no ka hula, haunaele, ona, aole—ua kuhihewa o Malihinihele; ke olelo mai nei oia, "I na ka i paio aku kekahi ia ia, aia no malaila he hoike pololei, oia o Mrs. Kapahukoa." Pela io paha no ka mea, o Mrs. Kapahukoa no kekahi malaila, he hoike oiaio oia no kau mau olelo i hoike ai ma ke akea, aka, mahope iho o ka puka ana mai o kau olelo hoike ma ke akea, ua ninau au ia Mrs. Kapahukoa, oiai e noho ana oia ma kahi o J. W. K. i kela wa, a ua hoole mai kela, aole oia he hoike oiaio no kau olelo hoike ma ke akea—Eia ka oiao maoli, he hoike oiaio oia no ka'u mea e olelo nei. A he mau hoike e ae no hoi kekahi i lohe i kana mau olelo ana, e kapa ana i kau he palau, au e like mai nei i Hoaeae —A o ka pauku elua, a me ka pauku ekolu o kau mau olelo kualehelehe, aole au e kamailio malaila, no ka mea, ua ike au i ka waiwai ole oia mau pauku, oiai no hoi, aole ili iho maluna o'u ka mea i oleloia ma ka pauku mua, e waiwai ai na pauku a'e e waiho nei.

Nolaila, ke i aku nei au ia oe, ua kuhihewa oe, no kou kuhihewa ana, hoolilo ai oe i ka la 29 o Iulai o ka M. H. 1865 nei i la Sabati. I mai paha anei oe. "Heaha ko'u kuhihewa?" O kou hoolilo ana i ka Poaono oia ka la o Iehova Sabaota i hoike ia ai i ka Isaraela i ka wa o Mose. Eia mai ka pono o ka la 30, oia ke Sabati.

Aole i pau ko'u kamailio ana no keia, kahea a ke kilo, e wikiwiki ana au e hele i ka huki kolo i ka anae o Kaihuopalaai.—

L. M. KAMEHAIKAMA.

Keonelaula, Ewa-kea, Oahu, Aug. 26, 1865.

 

He keu aku ka hauoli.

E KE AU OKOA :—Aloha oe:

Aia ma ka nuku momi o Kauai, eia mai ka huila ke kope lua aku la ma ka ili kai o Kaieieiwaho, a hiki aku i ka hale o ka mea i manao nui ia, "He keu aku a ka hauoli." Aia ma ka Apana o Waimea, keia hauoli nui ana.

E ninau mai paha auanei ka mea e heluhelu ana, ''Heaha ka mea i hauoli nui ai ka ka Apana o Waimea?" Eia no ka haina, he hauoli hoi paha i ka loaa mai o kahi pomaikai iki no ka noho ana ma keia aoao o ka honua, oia hoi ka loaa ana mai o ke dala o ka mahiai laiki ana.

Aole okanamai o ka nui o ka olioli o na kane a me na wahine a me na keiki, ma keia Apana, no ka mea, o ka poe i hoomaloka mamua, a ke hooikaika nei i keia wa ma ka mahi laiki, a ke ohi nei i ka hua o ia hooikaika ana, a ke olioli nei ka mahiai i ka hua i loaa mai ia ia, me ka olelo iho, "E ole e hooikaika wahi kanu laiki, ina la paha ua ilihune keia noho kino ana, a o ka nui iho la o ka ohana, o na keiki mai, o na moopuna ae, a o ka pii mai o ke kumukuai o ka lole, ina la ua aahu i ke pamoena a me ili lio." E ole ka hooikaika ana ma ka mahi laiki, ola no ka hune, a pau no kekahi mau pilikia, a pela'ku.

Nolaila, i ka nana aku i na kanaka o keia Apana, ua huliamahi lakou ma ka hana, a o kekahi poe e kanu hou ana, o kekahi poe e oki ana, a o kekahi poe e kuai aku ana i ka lakou, laiki.

No ka mea, i ko'u manaolana wale ana, ina e paa pono loa kekahi mau eka aina i ke kanu ia i ka raiki, e loaa no elua haneri dala, ($200.00) no ka eka hookahi, iloko o na mahina eono, oia hoi hookahi kanu ana, aia la ke ohi la oe i ka hua o ka hooikaika ana, humu ka eke la.

Aka, ea, iloko o keia waiwai o ke kanaka, aole e hiki ke uku aku i uku no kona uhane, a nowai la ia mau mea ana i hoomakakau ai?

Me ka mahalo no,

J. W. K. NAWAI.

Waimea, Kauai, Aug. 17, 1865.

 

NA LUNA O KEIA PEPA.

EIA IHO NO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Luna o Ke Au Okoa. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.

HAWAII—J. H. Coney, Hilo.

D. H. Hitchcock, Hilo.

L. Kaina, Puna.

W. T. Martin, Kau.

C. N. Spencer, "

J. G. Hoapili, Kona Hema.

P. Cummings, "

J. Z. Waiau, Kona Akau.

J. H. Kamalo, "

G. K. Lindsay, Kohala.

J. Naiapaakai, "

S. P. Koko, Hamakua.

Maui—A. M. Kahalewai, Lahaina.

P. H. Treadway, "

W. Ap Jones, "

E. Saffrey, Honuaula.

C. K. Kakani, Kaupo.

John Rae, Hana.

W. P. Kahale, Wailuku.

W. G. Needham, Makawao.

T. W. Everett.

MOLOKAI—Mr. Meyers.

OAHU—J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae.

J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa.

J. W. Kea, Koolaupoko.

KAUAI—T. H. Marshall, Lihue,

S. Kamahalo, "

J. S. Low, Hanalei.

H. J. Wana, "

G. W. Lilikalani, Koloa,

J. Kauai, Waimea.

 

HALE KUAI HOU!

ME NA LOLE HOU!

UA WEHE AE NEI KA MEA NONA KA INOA malalo nei, he Hoa Kuai Oluolu no oukou i na la i kunewa hope ae nei, e like me ka

Oluolu a'u i Hookipa ai ia Oukou, ma ka hale Kuai o Painapa; pela no ka'u e hana aku ai ia oukou. Aia ko'u Hale Kuai ma ke Alanui Papu, e kokoke ana i ke kihi o ke Alanui Kalepa a me ke Alanui Papu. Ua lako wau i na

Lole Maikai,

Na Kamaa Wahine,

Na Kamaa Kamalii,

A ME

na Lole o kela ano keia ano, no ke kumukuai

Makepono Loa!

(12-3m)   C. F. PFLUGER.

 

PAPA OREGONA!

KA HIKI ANA MAI NEI NO IA MALUNA o ka moku 'Cambridge,' a e kuai ia ana ma ke kumukuai haahaa loa, e GEORGE G. HOWE, ma kona wahi mau ma Aina Hou. He 100,000 kapuai papa i kahi ole ia. He 80,000 kapuai papa oa. Me na papa hele, na papa pa, a me na aaho, eono iniha ka manoanoa. He 100,000 Pili Cedera. E oluolu kakou a pau loa e kipa aku a hoolaulea me ia. 8-3 m

 

J. D. HALAI.

MEA KAKAU PALAPALA!

—NO—

NA ANO HANA A PAU LOA!

UA HIKI I KA MEA NONA KA INOA Maluna ae, ke hana i ko oukou mau palapala ma ka olelo Beritania a me ka olelo Hawaii, oia hoi na

Palapala Hooilina,

Palapala Kuai,

Palapala Moraki,

Palapala Hoolimalima,

Palapala Hoolilo Hope,

Palapala Hoopaa,

a me na palapala o na ano a pau. Aia kona Keena Oihana ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu, ma ke Keena mua, mauka iho o ka puka komo, e loaa no ia, mai ka hora eiwa o ke kakahiaka, a hiki i ka hora eha o ke ahiahi.

Honolulu, Iulai 15, 1865.  13-3m

 

Hale Kuai o Ake!!

E O'U MAU MAKAMAKA NANA AU I HOOLAUNA mai i na wa i kunewa hope ae nei, ke kalahea aku nei ia, me ka hai aku ua makaukau ia e hoolako aku ia oukou i na mea a pau a ko oukou mau puuwai e kaunu ai. Ka lole o na ano a pau, ka Luina ume naau, ka Pahoehoe uwi lua, na lole Poni Kalakoa, a me ka Puahau o Maleka. Ko kane hoi ke Paina, ke Kuila, a me na mea a pau na boy o Hawaii nei e haaheo ai.

Ua hiki mai nei he mau Kihei Papamu Huluhulu nui.

E KOMO, E WAE NO OUKOU IHO.  1-tf.

 

J. L. Nailiili, & A. W. B. Nahakualii,

LOIO.

E IKE AUANEI NA MEA A PAU, O NA mea nona na inoa maluna, he mau Loio laua, a ua makaukau laua e kokua i ka poe i hoopiiia, a me ka poe hoopii no kela hewa keia hewa o lakou.  A he hiki loa no hoi i ua mau Loio nei ke hana i na palapala hoopii o kela ano keia ano, a me na palapala kuai, palapala hoolimalima, palapala hoopaa, na olelo aelike a pau o kela ano keia ano, a me na palapala hoohui a pau, a me kela ano keia ano e ae o na palapala oihana, a me na palapala kupono a pau i ke Kanawai. E kakauia no me ka maikai loa na palapala. E loaa no maua, a o kekahi paha o maua ia oukou, ma HALEOLA, i Honolulu, Oahu, a i ole ia, ma Keei paha, i Kona Hema, Hawaii. E ninau no ia laua no ka uku.

Honolulu, Oahu, Apr. 24, 1865.  1-tf

 

OLELO HOOLAHA.

E IKE MAI E NA MEA A PAU MA KEIA Palapala Hoolaha, ua hookapu ia, a ua kapu loa ka hopu ana, a me ka pepehi ana i na manu Oo a me ka MAMO, e noho ana maluna o na Aina ponoi o ka MOI KAMEHAMEHA V., a mai keia la aku, aole e pepehi ia, a e hoomake ia kekahi manu OO, maluna o na AIna o ka MOI, aole ma ke kapili kepau ana, aole ma ke ahele puka kaula, aole loa hoi ma ke ki pu aku, ua kapu loa. O ka mea, a mau mea kue i keia olelo maluna iho  nei, e hiki no i kela mea i keia mea ke hoopii.

R. KEELIKOLANI,

Kiaaina o Hawaii.

Hilo, Hawaii, Augate 1, 1865.  18-1m

 

HALE PAI KII.

AIA KO'U HALE PAI MA KA HALE E PILI ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai o ka "NUPEPA KUOKOA." Ua emi loa na kii Elua Dala no ka Pepa Kii Ekolu. A hookahi wale no dala no ke kii aniani.

6-tf  H. L. CHASE (Keiki)

 

OLELO HOOLAHA.

UA HOOPII MAI O KAMIKI (W,) KUE I kana kane mare, ia Apanihina (Pake) no Kaumakapili, Oahu, mamua, e hooki i ko laua mare ana, no ka nalowale ana no na makahiki ekolu o ua Apanihina (Pake) nei ma ka aina e, aole i lohe hou ia mai. E hanaia keia hoopii imua o ka Mea Hanohano R. G. DAVIS, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka la 8 o Sepatemaba, i ka hora 10 o kakahiaka, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.

Wm. HUMPHREYS.

Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.

Honolulu, Mei 3, 1865.  3-4m

 

OLELO HOOLAHA.

E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU, OWAU o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, ke hoike aku nei au, eia kekahi Hoki komo hewa ma kuu aina ma Puiwa, Nuuanu nei. Eia ke ano o ua Hoki la, he Hoki wahine ulaula nui, huelo poomuku, aole maopopo ka hao. Hele mai oukou a pau loa, eia ka uku o ka Hoki, $5.00; a i ole ia, he $10.00 ai i kuu mea kanu, hehi i kuu mea kanu.

(19-2 t*)  Na'u na MANOUALANI.