Ke Au Okoa, Volume I, Number 23, 25 September 1865 — Page 1

Page PDF (1.30 MB)

KE AU OKOA.

BUKE I--HELU 23.}  HONOLULU, MONEDE, SEPATEMABA 25, 1865.  {$2.00 NO KA MAK.

 

"KE AU OKOA,"

E HOOPUKA MAU IA'NA I

KELA POAKAHI KEIA POAKAHI,

MA KA

HO RA EWALU O KAKAHIAKA.

ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono; a pela hoi ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.

 

"KE AU OKOA."

KA UKU O NA

OLELO HOOLAHA.

NA OLELO HOOLAHA—No na lalani he 10, oia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookahi ana, $1 00; alua hoopuka ana, $1 50; ekolu, $1 75; hookahi mahina, $2 00.

Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.

 

ROSE MOHALA!

He Kaao no Arabia.

HELU 1 .

[E like me ka makou i hai aku ai ia oukou, e lawe mai ana makou i kekahi Kaao Arabia, no ko oukou heluhelu ana, a mamua nae o ko oukou iho ana aku e halo i na poliuliu o kona mau keena, i hookahi a makou mea e hai aku ai. Ina o kekahi mea i maa i ka nonohua a me ke pi a hiki ole ia ia ke komo pu mai me makou i ka heluhelu ana i ka moolelo o ROSE MOHALA a me kona hoa kaana, ia mea makou e olelo aku nei, mai heluhelu aku malalo nei, maanei no waiho ae]

Aia i na wa i au wale ka la, ma Araabia kahi i noho ai kekahi alii hanohano, a he mana nui hoi kona, aohe mea hiki ke pakuikui aku i kona mana, a nona hoi kekahi Kuhina o Ibarahima kona inoa. Na keia Kuhina kekahi kaikamahine, ka mea nona na papalina i luluu mau ia e na pua koiuiu o ke aloha, o kana mau hana a pau loa he nui wale, a ua olelo ia, ina e kiei aku i kona mau papalina, ua lawe holookoa ia aku ka puuwai o kela mea keia mea, no ka hiehie a me ka nani o kona mau hiohiona. Na ka mino ana o kona mau papalina e ao mai i ka noonoo kanaka e aloha aku ia ia, a o kona inoa, o ROSE MOHALA. Ke kumu o ka haawiia ana oia inoa ia ia, no ka oi pakelakela loa o kona ui, a ua kono mau ia ke alii e paani pu me ia, no ka waipahe wale o kana mau hana.

He mea mau i ke alii ke kahea ana aku i na keiki alii o kona aloalii e paani popo pu me ia, a i kekahi oia mau la, ike ia aku la ua Rose Mohala nei ma kekahi puka aniani e nana mai ana i ke kinipopo ana. Nana aku la ia i ka poe kinipopo a pau, a mawaena o ia poe, ike aku la ia i kekahi keiki ui, i oi ae kona ui mamua aku o ka ui mau o kanaka. Haka mau aku la ia i kona mau lihilihi ia ia i na wa a pau loa a lakou e kinipopo ana a aohe i ana kona mau maka i ka nana aku ia ia, huli ae la ia a ninau aku i kona kahu wahine, "Owai kela opiopio, nona na helehelena i luluuia e ka olioli?" Pane mai la ke kahu wahine, "Ua like wale no ko lakou nani a pau loa; a owai o lakou kau e mahalo loa nei?" "E kali iho paha oe, a na'u e kuhikuhi aku," wahi a Rose Mohala. Lawe ae la ia i ka hua ohia, a nou aku la ia ia. I kona pa aku, huli ae la ia, a ike mai la ia Rose Mohala, e noho aku ana ma ka puka aniani, me he mahina piha la iloko o ka molulolea a me ka panopano o ka po pouli; a aohe no hoi i hooki ae kona nana ana aku ia ia, no ka mea, ia wa pokole no i halawai ai ko laua mau kii onohi, ua ho-a ia kona naau e ke aloha, a olelo mai la ia e like me ka hai ana a ka poe haku mele, penei:

"Na ka mea ki pua anei au i ki mai, a na kou mau maka paha,

Ke mokumokuahua e nei ka puuwai, ma ka ike ana aku ia oe."

A i ka pau ana ae o ke kinipopo ana, ninau aku la ke kaikamahine i ke kahu wahine, "Owai la ka inoa o keia opiopio, a'u i kuhikuhi aku nei ia oe?" Pane mai la ke kahu wahine, "Kona inoa o Anasala Wajouda." I kona lohe ana i kona inoa, ua ho-aia ae la kona puuwai opiopio e ke aloha ia Anasala, a olelo ae la ia me keia:

"Aohe no i hala kona kapana ana aku ia oe, ka olioli oe o keia ao,

Nou na hiohiona i like me ka mahina i piha, a hoolei i ka malamalama i ke ao nei."

Kakau iho la ia i keia mau lalani, a hookomo iho la ia iloko o ka wahi silika i kinohunohuia me na wai gula, a waiho iho la malalo o kona uluna. Ike mai la kekahi o kana mau haia wahine, hele mai la e kamakamailio pu me ia, a hiki wale i ka wa a ka hiamoe i hoolulu mai ai maluna o kona mau lihilihi. Aihue malu mai la ka haia wahine i ua palapala nei, a heluhelu iho la i na mea a pau oloko, a waiho aku la malalo o ka uluna. Na ia mea i hai mai ia ia, ua paila kona puuwai i ke aloha ia Anasala.

I ka wa i ala mai ai o Rose Mohala, i kakahiaka nui, "E kuu haku wahine, aloha ino oe, aole paha oe i ike he mea pilikia loa ke aloha, a o ka huna ana i ke aloha he mea ia e hoohehee ai i ka hao paakiki, a he kumu no hoi ia e mailo ai ke kino." Ninau mai la o Rose Mohala, "A pehea ka laau e ola ai ka makemake?" Olelo mai la ke kahu wahine, "O ke kamailio pu ma na palapala, a ma ia hana ana, e halawai auanei na aloha aole hoi e kupikipikio loa ka manao. Ina e manao ana oe e uhai e like me ka'u, he hiki no ia'u ke huna i ka olua mau palapala." I ka lohe ana o Rose Mohala i keia mea, lele aku la kona mau noonoo kanaka iloko o na awawa uliuli o ka olioli nui. Pane aku la ke kahu wahine, "I ka po nei ia'u i moe iho ai, hai mai la kekahi leo ia'u iloko o ka moe uhane, e olelo ana ua aloha o Rose Mohala ma ia laua iho, nolaila, e ke kahu e hooko oe i ko laua makemake, a ma ia hana ana au, aole loa oe e hoopoina ia e kou haku wahine, obscured e lilo no hoi oe i mea punahele imua o kona alo." Ua hoolioli ia ka puuwai o ke kaikamahine i kona lohe ana i keia mau olelo.

No ia mea no hoi, lalau aku la ia i ka palapala ana i kakau ai malalo o ka uluna, a haawi aku la i ke kahu, me ka olelo aku hoi, "E lawe koke oe i keia palapala ia Anasala Wajouda, a e lawe mai oe i kana olelo pane." Hele aku la ke kahu a haawi i ka palapala ia Anasala, nana iho la ia mai ka mua a i ka hope, kulu iho la kona mau waimaka, lalau aku la ia i kana peni, a kakau iho la ma ke kua o ka palapala, me keia:

"Ua hoomalielie iho au i ko'u puuwai iloko o ko'u iini nui, a ua huna iho.

Aka, na ko'u mau helehelena no i hai mai, ua iini nui au ia oe.

I ka wa e loku ai kuu mau waimaka, olelo ae au, ua eha kuu maka.

Ke hoike aku nei au ia oe i kuu aloha, a me ka paila o kuu makemake.

Nau ia e nana mai, a mea paha o aloha iho oe, hoike mai i ke ahonui.

Ke kakau aku nei au, me kuu mau maka e loku ia nei e na kulu waimaka.

Mea paha e hoike aku ia oe, i ke aloha au i waiho mai ai e hiipoi.

Na ke Akua e kiai i kou mau helehelena, i puia e ke onaona makamae.

O ka mahina piha kana kauwa, a o na hoku kana mau paaua.

Ma ka nani, aole au i ike i kou kokoolua e like ai ka hiehie.

A ma kau mau uilani ana, ua ao aku oe i na lala e holu nape.

Ke haawi aku nei au i kuu uhahe—malie paha o lawe aku oe.

No ka mea, o ka hui ana oia ka Paredaiso—a o ka hookae ia he Gehena ia."

I ka paa ana o keia mau lalani maluna ae anei, opiopi iho la ia a paa, honi iho la ia a haawi aku la i ke kahu, hoi aku la no hoi kekahu wahine, a haawi aku ia Rose Mohala. Lalau mai la ia me ka olioli nui, kau ae la maluna o  kona poo, a mahope wehe ae la ia a heluhelu iho la. Ua komo mai no hoi iloko ona ke ano o na mea oloko o ka palapala a Anasala, a kakau iho la ia malalo o ka Anasala manao, penei no ia:

"Auhea oe e ka mea paulehia i ko makou nani,

E hoomanawanui kou ahonui iloko o kou aloha

A malie paha e loaa no makou ke kakali oe,

I ko makou wa i ike ai, ua oiaio kou aloha,

O na koii ana, ua hoopilikia mai ia i ko makou puuwai,

E haawi aku no makou i ka hui ana au i makemake ai,

Aka, ua kaohi ia mai makou e ka hilahila,

I ka wa e uhi mai ai na kikiao panopano o ka pouli,

Ua powaia ka hiamoe mai ko makou maka'ku,

A ua hoopilikia mau ia hoi ko makou oiwi e kou aloha,

O ka mea nui iloko o ke kanawai o ke aloha, o ka hamau,

Mai pale ae oe i ka paku a ke aloha maluna o kakou."

I ka pau ana o kana kakau ana, opiopi iho la ia, honi iho la a haawi aku la i ke kahu e lawe i Anasala; a i ke kahu e lawe ana i ka palapala, halawai mai la ia me ka puuku o ka halealii, ninau mai la ia, "E hele ana oe i hea?" Pane aku la ke kahu, "I kahi auau." No kona haalulu a me ka weliweli, a haule iho la ka palapala mai kona pakeke mai, ia ia i puka aku ai iwaho. I ka ike ana o kekahi kanaka, lalau iho la ia i ua palapala nei, a lawe aku la a haawi i ka makuakane o Rose Mohala, me ka olelo aku, "Ua loaa mai nei keia palapala ia'u, a nolaila au i lawe mai nei e hoike aku ia oe." Lalau mai la ka makuakane, wehe ae la a heluhelu iho la i ka palapala, a ike maoli iho la no hoi keia o ka lima kakau maoli no ia o kana kaikamahine. Hele aku la ia e halawai me kana wahine, ua hele a pehu na maka i ka uwe. Ninau mai la kana wahine, "E kuu haku, heaha ke kumu o kou uwe ana?" Olelo mai la oia, "E heluhelu paha oe i keia palapala!" Lalau mai la ia i ka palapala, a nana iho la i na manao a pau oloko, a ike iho la ia, ua aloha ka pua makahiapo o kona puhaka ia Anasala Wajouda, a na ia mea i hookikina mai ia ia e uwe, aka, hoolanakila iho la ia ia ia iho mai kona uwe loulou ana, a olelo aku la ia, "E kuu haku kane, e pono e hooki i ka uwe ana, no ka mea, aohe pomaikai e loaa mai ma ka uwe ana, o ka mea pono ia kaua ke hana ma ka mea a kaua i manao ai he pono, a oia ka mea e laulaha ole ai ka hewa o ka kaua kaikamahine."

Olelo mai la ke Kuhina, "He oiaio, o ka kaua kaikamahine no ia, aka, ke makau nei au i ke alii, no ka mea, ua alohaia o Anasala e ke alii. Heaha kau mea i manao ai, he mea pono ia kaua e hana ai?" Olelo mai la kona puali ia ia, "E pono e hoomanawanui iki oe, a e pule ae au i kuu Akua ia Alahe." I ka mao ana ae o kana pule, olelo aku la ia i kana kane, "Aia iloko o ke kai o Kanousa kekahi mauna, ua kapaia ka Mauna o ka Makuahine Neoneo, (a mahope hai aku makou i ke kumu i kapaia ai ka inoa oia mauna,) aia i ua mauna la, aohe e hiki kekahi mea ilaila me ka pilikia ole; a nolaila, e pono ia kaua ke hana i hale ilaila."

No ia mea, ua hooholo like ae la ka manao o ke Kuhina me kana wahine, e kukulu laua i halealii nona iluna o ua mauna nei, e hoonoho ia Rose Mohala ilaila, a e hoolako hoi i ka ai e kupono ai no na makahiki he iwakalua, a me na kauwa e hoolioli ai ia ia. Hoouna aku la ia i na kamana o kela ano keia ano, a kukulu iho la lakou i kekahi hale nani loa a ka maka i ike ole ai mamua. Hoomakaukau iho la no hoi ia i ka huakai e ukali ai ia Rose Mohala, a i ke aumoe, komo aku la ia e hai i kana kaikamahine, a i ke ke ana ae a ka hora akahi o ke aumoe, alaila hele lakou ma ka huakai hele.

Ia wa i kuia mai ai kona puuwai e na koii a ka ehaeha, no ka mea, ua kono ia mai oia e hele ana ka huakai hele mamua ae o kona moeuhane ana, a ia ia e hoomakaukau ana no ka hele ana, ua hana loku wale mai la na kiowai o kona mau maka. Ia lakou i haalele ai i ka home i hanau ai oia, hookuu aku la ia i ka huakai e hele mamua, a oia aku hoi ka panina. Ia ia i puka aku ai iwaho, huli ae la ia a kakau ma ka ipuka o ka hale penei:

"Ma o Alahe la! e kuu hale i hanaiia ai au,

Ina e maalo ae ke aloha i  ke kakahiaka nui,

Haawi aku oe i ko makou aloha makamae,

No ka mea, aole makou i ike i kahi e moe ai i keia po,

Aole no hoi i ike ia ka makou wahi e hele nei,

I ka po, i ka wa a na manu e kau ana ma na lala,

E hai pu aku oukou i ko makou aloha ia ia,

Na na kaawale ana a na mea hooipoipo e hai mai,

Auwe! aloha ino wale ko kaua kaawale ana paha keia,

I kuu ike ana aku ua piha ke kiaha o ka hookaawale ia,

Ua huipu ae au ia me na kulu paka o ke ahonui,

Aka, ia'u e haalele nei i ke one hanau,

Aohe ahonui i koe, no ka mea, ua hemo ka kaua pili,

Ke waiho nei au ia oe mahope nei me ka malama o Alahe!"

I ka pau ana o kana kahakaha ana ma ka ipuka o ka hale, hele aku la lakou nei i ka lakou huakai hele, e alo ana i ka wela o ka la a me ka ikiiki o ka waoakua, a hiki wale lakou i ke kai o Kanousa, a ma kona kapakai lakou i kukulu ae ai i ko lakou mau hale lole, a kukulu iho la lakou i kekahi moku nona, a lawe ia aku la ia a me kona mau ohua e ke au Miki a me ke au Lawe, a hiki wale aku lakou i ua aina uhane nei. Kauoha aku la ke Kuhina, ina lakou e hiki aku i ua aina uhane nei, alaila, e hoihoi hou mai i ka moku, a e wawahi ia. Hana iho la lakou me na mea a pau i kauoha ia mai ai, a hoi mai la kekahi poe me na naau i polukuluku ia e ka ehaeha. Pela iho la lakou ano i ka hai mai.

O Anasala hoi, i kona ala ana mai i kakahiaka nui, mahope iho o ka pau ana o kana pule kakahiaka, hele aku la ia i  kahi o ke alii. Ia ia i maalo ae ai ma ka puka o ka hale o Rose Mohala ma, e like me kana hana mau i kela la keia la, a halo aku la oia iloko o ka ipuka pa, me ka manao e ike aku ia i kekahi o na kauwa a ke Kuhina. Hoomau aku la kona nana ana, aole nae ia i ike iki aku i kekahi mea, a leha ae la kona mau maka iluna, ike ae la oia i na lalani huaolelo a Rose Mohala i kakau ai. I kona ike ana ia, ua lawe ia aku kona mau noonoo kanaka, a haule iho la ia ilalo maluna o ka lepo, a waiho a maule iho la. Aole hiki ia ia ke homaha, aole hoi  ke hoomanawanui, a hiki wale i ka wa a ke aloha i kupouli loa mai ai, hoihoi ia aku la keia i ka hale o ka oiwi ponoi.

Hoomanawanui iho la keia i ka upoi ana iho i na kono ana a ke aloha, aohe hiki iki, nolaila, ala ae la keia i ka po okoa, komo iho la keia i kekahi lole ano e, a hele aku la keia e naauaua i ke aloha, me kona ike ole i kana wahi e hele ai. Hele aku la oia ia po a ao, a i ka wa i kau pono ae ai ka la i kiekiena, kena ia mai la keia e na kukuna ikiiki o ka la e imi aku i wahi opu malumalu, a alawa ae la keia, ike aku la i ke ku mai o kekahi laau, e ku ana kekahi kiowai ma ke kumu o ua laau nei. Nolaila, hele aku la keia i ua kumu laau nei, a hoomaka iho la keia e inu wai, aohe nae oia nei ike i ka ono mai o ka wai. Ua ano e kona helehelena, ua nahonaho kona mau maka, ua ano upehupehu ko ia nei mau kapuai wawae no ka loihi o ka hele ana, a uwe iho la keia, me ka heluhelu ae i keia mau lalani mele:

"Ua hookunewanewa ia ka ipo kaana a ke aloha,

Aka, ua pohala ae, ke puka nui mai ka hoomanao ana,

No ka piha i ke aloha, aohe mea ai oluolu iaia,

Pehea la e ola ai, ke kaawale ke koii a ka manao,

Ke hiolo makawalu nei na kiowai a ka waimaka,

E ike ana ae nei au iaia, a i kahi mea e ae hoi,

I hooluolu a i hoola ia mai na koi ana a ka puuwai?"

I ka pau ana o keia pauku, uwe iho la ia, a pulu elo ka honua malalo o kona mau kapuai i kona mau waimaka. Mahop iho, ku ae la ia iluna, a kunewa hele aku la i ka la o ka waoakua me ka waimaka; a ia ia e alako hele ia ana e ke aloha, aia hoi, hoea mai la kekahi liona me na lauoho o kona a-i i hele a hihi pea kaunoa o Mana, a o kona waha, ua hamama ku ia me he puka komo la, a manao iho la o Anasala e make ana oia, hoomakaukau iho la ia i ka pule ana; aka, ua heluhelu oia maloko o na buke ina he hoomalielie aku i ka liona me na huaolelo hoalohaloha, e maliu mai no auanei ia. No ia mea, olelo aku la ia, "E ka liona o ka waoakua a me ka waonahele! E ka makuakane o ke ahonui! E ke alii o na holoholona ahiu! He oiaio, he mea au i hookuewa ia e ke aloha, a i ka wa i hookaawaleia ai au mai ka mea aloha mai, ua kupouli ko'u mau manao, nolaila, e pono oe e aloha  mai ia'u."

I ka lohe ana mai o ka liona i keia mau olelo aia nei, noho iho la ka liona ilalo, a hoopaani mai la ia ia nei ma ka wiliwili ana mai i kona huelo, a no ia hana mai a ka liona, pane aku keia i kekahi mau lalani hua: "E ka liona o ke kula, e pepehi mai oe ia'u, Mamua o kuu halawai ana me ka haku o'u nei, Aohe au i kupono loa no kou la pololi wale, Ua mailo au no ka nalowale ana o kuu aloha."

I ka pau ana o ka ia nei olelo ana i keia mau lalani, hele mai la ka liona io ia nei, me ke kahe ana o kona mau waimaka; palu mai la kona alelo i ka lima o Anasala, a hoonene aku la e hele mamua ona, me he mea la, e olelo aku ana ia ia, "E uhai mai ia'u." A uhai aku la keia ma na wahi a pau loa a ka liona e alakai ai ia ia nei, a pii wale laua nei i ka mauna. I ko laua nei iho ana aku ilalo, ike iho la keia i ka maawe o ke ala, kahi a ka huakai hele a Rose Mohala ma i hele ai, nolaila, uhai aku la keia i ua maawe nei, a i ka ike ana mai a ka liona e naue ana keia ma ke alanui pololei, haalele mai la ka liona ia ia nei, a hele aku la ia ma kona ala iho.

(Aole i pau.)

 

Olelo pane ia S. M. Kamakau.

E KE AU OKOA ;—Aloha oe:

Kaoha oe :—E oluolu oe a me kau Luna Hooponopono e hookomo iho i keia wahi manao ma na wahi kaawale o kou kino holookoa; aia ma ka helu 21 o ka la 11 o Sept nei iloko ou, ua ike iho au i na olelo a Kamakau o Waialua i Oahu, e hoahewa mai ana i ka moo-ku-auhau alii a'u i hoopuka ai ma ke Kuokoa o ka la 25 o Iune i hala ae nei.

A nolaila, ke waiho akea aku nei au i ko'u manao ia oe e ke kanaka kaulana i ke kakau mookuauhau alii, a me he mea la, ua hanau ia mai oe i ka wa o Haloa ma, a mamua aku paha, a mahope mai hoi i ke au ia Liloa, ka makuakane o Hakau laua o Umi, na'lii o Waipio, a me he mea la o oe paha ka i noho pu me ia poe alii, a ike pono ai oe i na hana oia manawa, a i maopopo ai hoi ia oe ka mookuauhau alii, no ka mea, he Kamakau pololei oe i ka helu ana i na kupuna i laha mai ai kela alii keia alii au e hooiaio mai nei, imi hoaka mai ai hoi, me ka hoike ae i ke akea, e hoahewa mai, me ke kali ole.

I mai paha auanei oe, ka! Aohe au i hoahewa aku nei ia oe e Kaulainamoku, aka, i ninau aku nei au ia oe, a i ko'u manao, aole pela, ma kou manao oiaio i sila ia iloko o ko'u naau, ua awili ia kau ninau me ka hoahewa mai, nolaila, ke i aku nei au ia oe, (aohe hookahi halau o kaua i ao ia ai,) ko'u wahi i ao ia ia iloko o kekahi kula, a ma ia hope mai, loaa ia'u kekahi elemakule kahiko loa i hanau ia i ka la i lanakila ai o Peleioholani me kona enemi, iwaena o na la opiopio oia laii, oia o Kawaha, ka mea nana i hahai mai ia'u i ka oiaio no Kapakailiula, oia hoi kekahi kupuna o na'lii.

Aka, ma ko'u ike ana i ka mookuauhau alii ma ke Kumu Hawaii i kakau ia e Kepookulou o Kaawaloa, aohe maopopo loa, pela no paha ka buke a D. Malo ia John, M. Kapena, a pela no i ka Unauna pela no i ka H. K. Kapakuhaili, o na mookuauhau alii a pau iloko oia mau buke, aohe like, okoa loa ka kekahi i ka kekahi. A he mea oiaio ole no hoi keia mau mookuauhau alii, no ka mea, o na moolelo kahiko a pau o keia aina, i pili i na'lii, a me na makaainana, aohe kupono, no ka mea, aohe keia aina iloko o ka naauao mai kinohi mai, a hiki mai i ke au ia Kamehameha II loaa ai keia naauao.

Eia hoi kekahi, o kekahi mookuauhau alii a ua haku ia e kekahi mau alii wahine. Aka, aole nae i pololei, pela no ka nui o na mookuauhau alii a pau, aohe like, no ka mea, aohe kanaka naauao oia wa nana i ku mai e hoike i na mea i pololei o keia mau mookuauhau alii a pau au i hai mai nei, nolaila, e ke hoa, e akahele ka olelo, a ke ninau aku nei au ia oe, auhea kau buke i kakauia i ke au ia Haloa, a me Liloa, auhea na ikemaka, auhea na hoike i ike i ke kakau ana me na hua pai, a me ka makahiki, ke i aku nei au, aole o na buke a pau au i kuhikuhi mai ai, i kakau lima wale ia  no, a o ka buke paha kai pai ia.

No ia hoi, o na buke a pau au i kuhikuhi mai nei, a i pau lele ai oe, he pono, ke i aku nei au ia oe, aohe akaka loa, no ka mea, aole i pai buke ia ko Hawaii nei mau moo obscured

Aka, mai ka waha mai no ia o na elemakule kahiko, i kakau lima ia iho mahope mai o ka huli ana o keia aina i ka pono, kakau ia keia mau buke a pau i hai ia mai nei.

Eia hoi kau ia oe, o kau loaa, au e liki nei la, e hooio nei la, i makilo ia e oe i na elemakule, me na luahine kahiko i hele ke poo a kuakea i ka hina, mahope iho o kou puka ana mai mai Lahainaluna mai, (aole kou he ike maoli,) pela no hoi au, nolaila, e kuu makamaka, mai ninau mai oe i ka'u ike, e hai aku nau, i loaa kau mea e hana ai, a ke olelo nei au ia oe, mai paulele nui oe i kou pono iho a me kou akamai, o palaha oe i kekahi akamai, me ko wikiwiki e hoahewa mai, no ka mea, he kanaka maikai oe, a he ohuna kupono kou, nolaila, aohe lahui Hawaii o ka poe naauao kuhohonu e hoapono mai ana, ua pololei loa ko Hawaii nei mau mookuauhau alii wahi a'u, e oki au. A kali aku o ka leo o ka hekili o S. M. Kamakau.

S. W. B. KAULAINAMOKU.

Haliimaile, H. Sept 18, 1865.

 

Kula kaikamahine ma Waialua.

E KE AU OKOA E:—Aloha oe:

No kuu makemake nui loa, a me ka iini lua ole, e loaa ana kahi hapa o ka pomaikai o keia lahui, no ke kukulu ia ana o keia kula kaikamahine, nona hoi ke poo o ko'u kukulu manao, "Kula kaikamahine ma Waialua," Nolaila, ua ake nui ko'u lunamanao e wehewehe mua aku i kekahi mau manao, no ka poe kupono ke noho ma ia kula, oiai ke ike mua nei au i kekahi poe kaikamahine o ko makou malu ulu nei, e hoomakaukau ia ana no ua kula kaikamahine la ma Waialua, a pela paha ma na pale kai a pau o keia mau mokupuni Hawaii. Nolaila, e loaa iho paha i ko kakou mau naau ka ninau ana iho, no ka poe kupono ke noho aku ma ua kula la. Eia paha ka  ninau: Owai la na kaikamahine kupono ke noho aku ma ua kula la? 1. O na kaikamahine mai ke eono o ka makahiki a ka ewalu.

2. O na kaikamahine akahai a oluolu ka noho ana, i ka noho ana me na makua, a me na kumukula, i hiki aku i ka umi makahiki. Ma keia mau manao elua, a me ka ninau kahi i puka mai ai na noonoo elua, e wehewehe aku ai i na manao pili; i kela a me keia manao.

1. "O na kaikamahine mai ke eono o ka makahiki a ka ewalu." O na kaikamahine keia i oi loa ke kupono ke komo ma ua kula la, no ka mea hoi, ua nui loa no ka poe nana e hooia mai i ka oiaio oia mea, o na kumuhaiola a kakou, o na kula no hoi e hana mai nei i keia ano hookahi, ma Makiki i Oahu, Makawao i Maui, eia hoi, o keia poe mai ke 6 a ka 8 o na makahiki, aole lakou i hookui ia e na olelo ino, pelapela, haumia, o ka make mau; a me na puahiohio o na olelo hoopunipuni, a me ka lua mimilo o na hula Hawaii, a me na ipuka pahele o ka hele po, a me ke anaina o na olelo ano lua, a o ka poe i halawai ole me keia mau aumakua o ka luaahi o Gehena, o lakou ka poe kupono ke komo aku ma ua kula la—Penei paha e akaka'i keia, aia maloko o na kula pualu o Hawaii nei, ua ike mau ia na kaikamahine opiopio, e like ka nui o na makahiki, me ka'u mea i hai ae la ma ka manao akahi, aole e puka ana na hua awahia, aka, o ka poe i hiki i ka umi a oi ae o na makahiki, o lakou iho no na kumu alakai, e haawi i na hua anoano a ka Pake Kinikiu, i hui ia me ka opiumi, o ka make no ka hope. Nolaila, he mea kupono i ke kahu nona ka malama ana i keia pa hipa e wae i ka hipa paina, i pomaikai ai ka  lahui, alaila, he nani ia no ke kahu nana; a pela no hoi oukou e na kahu, e noho ana ma kela apana keia apana, e hoouna mai i ka poe kupono, i maopopo ole ia oukou, e ninau i na makua, a me na kumukula, no ka mea, ina e hui ka palaoa me ke kikania, e lilo ana ka palaoa i mea ole? Aole nae au i manao mua i keia mea e hoopuka, aka, i kuu lohe ana iho i na kaikamahine o ko makou apana, o Lahaina nei e komo ana lakou i ua kula la, o ko lakou nui, he 12; a hahai ia mai la na inoa ia'u, komo iho la ia'u ke kanalua, no ka mea, o na makahiki o kekahi poe he 14, o kekahi he 10 a emi iho i ka 9. I ko'u manao ana i keia poe ua hookui ia e na paka ua o na olelo ino, a me na kulu hau o ka hele po.

I ko'u hoomanao wale ana ae, ua halawai mau kekahi poe me na tiga kanaka; o ka ulu lau o Edena i ka wa o Adamu a me Ewa; nolaila, ke hopohopo wale nei ko'u manao ana, i na hui aku na kaikamahine nui me ka poe liilii, alaila, e paa ana na olelo pahele o ka hoowalewale ia. Eia hoi, o keia poe opiopio eono a ewalu makahiki, he poe naau palupalu, aole luhi ma ka hooponopono ana, e hiki ke hoopololei ia, aka, i oo ka laau, aole e hiki, nolaila, ua maopopo o ka oi o ka poe kupono loa ke komo ia kula, o keia poe no no lakou na makahiki eono a me ka ewalu.

2. "O na kaikamahine akahi a oluolu ka noho ana, i ka noho ana me na makua, a me na kumukula, i hiki aku i ka umi makahiki obscured O keia poe kekahi i kupono e obscured no ka mea, obscured obscured obscured kona mau makua, pela no ke akahai o kana mau hana imua o na kumukula, a pela no ka ike aku o na mea a pau i kona ano a me kana hana; nolaila, he hiki ke olelo ae, ua kupono ia ke hele ia kula. Iwaena o keia 12 a'u i kamailio ae nei o Lahaina nei, he 2 kaikamahine akahai a oluolu l ka'u ike ana ma ko laua hiona, a pela no paha ka ike a kekahi poe e ae. Eia hoi, o ka poe akahai a oluolu, he hiki ia lakou ke hoolohe i ka leo o ko lakou mau makua, ke pane aku—hele no a pau ke kula hoi mai no—e?—"ae"—wahi a ke keiki. E like me ka ae ana ma kela olelo, pela no e ae mai ai ka papa 'ku, mai hele i ka po, mai hoolauna me ka poe hewa, mai auana i kauhale, o keia mau olelo kau e hoolohe ia ana ia, me ka malama, alaila, ua kupono ia ia ke hele maila, i noho me ka hoomanawanui, e like me kana mau hana imua o kona mau makua. Eia hoi, o keia poe umi makahiki me ke akahai, aole no ou manao, e oi nui loa ana ka hookui ana mai a na ale o ka hoowalewale ia maluna o ka poe ano like me ia, no ka mea, ua maopopo no i ka poe i ike i ka holo moana, aole he kupono, no ka  mea, aole i makaukau ka moku i na lako, nolaila, kali lakou i mau makahiki hou eha a elima paha, alaila hookokoke lakou malaila, e hoikeike ai i ko lakou akamai imua o na ona moku, alaila, ia manawa lakou e hookui mau ai i ka lakou mau olelo maalea, me ke akamai lua ole, a pela e hana mau ai a ko ia ka iini aka, aole no paha e nele loa ka paa ana o na olelo, aka, o ka hiki ana i kahi o ka hoomalamalama ia, alaila, e haule koke ia mau olelo no ka mea, aole i oo loa ka naau. A ina pela, alaila, he hiki i keia poe ke kupaa i ka hoowalewale ia, no ka mea, ua maopopo no ia lakou, aole kupono iki ia h ana ia lakou, aka, i oi ae na makahiki e like me ko kekahi poe a'u i kamailio ae nei, he mea maopopo lea ia i ka nana aku, e poholo ana iloko o ua kiolepo la o ka make mau, no ka mea, ua ano e ka noho ana o keia au, me ke au i hala o keia lahui, no ka mea hoi, o ke ano o ka malama ia ana o na kaikamahine i ka wa kahiko he malama pono loa ia a hiki i ka iwakalua makahiki, a emi iho, a oi ae, alaila, hoao ia i ke kane mahiai a lawaia no, alaila, i ka wa e hui kino ai laua, ua halii ia olalo i ke kapa aiai keokeo, i  maopopo ai i na mea a pau o na aoao a elua o na mea i hoao ia, akahi no a ike i ke kane, nolaila, ua oi nui loa aku ka ulu ana o keia lahui ia manawa. I keia au hoi, a me kekahi mau makahiki ewalu i kaahope iho nei, he ano e lua ole ka noho ana o na kaikamahine i ka nana ana, no ka mea, o na kaikamahine e hiki ana i ka 13 makahiki a me 14, ua hana no i keia hana punikauoha a na makua, wahi a ua poe la a he oi loa aku no ke ano e, o ke kii o na kaikamahine—no ka mea, ina e oki ia ka laau i ka wa opiopio, e hiki wawe kona mae—no keia hana uko ole a na kaikamahine; ua helelei iho ka lahui a emi ilalo, e like me na hua ulu aaiole i pala wale na a-u, nolaila, ua noonoo ke kau ahaolelo o ka makahiki i hala ae nei; i kanawai kupono no ka hoomalu ana i na kaikamahine, i ka holo ana i o a i anei o keia  mau mokupuni, a ua maikai ia kanawai i ka ike ana iho. Nolaila, ina paha e like ana me ko'u mau noonoo elua, ka manao o ke kahu nana e malama ana i ua kula la, ina paha ua oi nui ka nani, aole paha. Eia ma Lahaina nei kekahi kula kamalii wahine opiopio, i kukulu ia e na Virigini wahine o Beretania, a i ko'u nana ana, a me ka makaikai ana ia kula, ua oi aku ka nani a me ka maikai, ma ka hoomanao ana ae, e pomaikai ana keia lahui, ke mau ia kula, a he mau makahiki mai ka umi a emi iho i ka elima, e noho ana malaila. No kuu lohe ana, o ua kula ala ma Waialua, he kula e hoala hou ae i keia lahuikanaka, a kukulu hou a ulu a nui e like me ka wa kahiko o Hawaii nei. Nolaila, e na makamaka a pau mai Hawaii a Kauai, e hookomo i na kaikamahine, me ka hui pu ana i na kahunapule a kakou, a e kuka i ka poe kupono e komo malaila, ina nae e like me ka'u mea e kamailio nei, he mea ia e keakea aku ai i ka manao o ka poe nana e kukulu ana ia kula, aka nae, he mana hiki ia kakou ke kamailio akea ma na Nupepa, ina he mea e pomaikai, ai, a e pono ai keia lahui, nolaila, e na makamaka o ka Nupepa, e awiwi ae kakou. Me ke aloha no.  Na KAPIIMAUNA.

Lahaina, Sept 15, 1865.

 

HE POE PUNI NUPEPA—I na wa a pau loa a na Nupepa e puka nei, ua ike ia kekahi poe puni Nupepa e hele mau ana iloko o na Hale Pai, e hakilo ana me ka manao mai e haawi wale ia aku ana kekahi Nupepa, a o ka noho loihi loa mai no hoi, nolaila, aohe no e nele ka haawi aku.  Ia lakou makou e kau leo aku ai, he mea maikai no ka hiaai ana i na Nupepa, aka, he mea maikai loa nae ka hanai ana mai i na Nupepa, i mea e mau loa ai ka heluhelu ana i ka Nupepa.