Ke Au Okoa, Volume I, Number 23, 25 September 1865 — HE MOOLELO -NOLONOIKAMAKAHIKI [ARTICLE]

HE MOOLELO -NOLONOIKAMAKAHIKI

HELU 4.

Al»i!a, liuki ia ae la «8 i-n rf*i ā ilf« ia ae la he auiuo, ike aku !« l^omoenaikaiaiwi i ke kapalill <•* ka i-a ma kikepa o ka ua mau hoewaa nei ia LonoikamHkj}_bjki, E! ua hiki ae la ka i-a a aa po« lawaia 1« (luna o ka pili wa i ? Alnil», pnne |ā uo Lonoikamakahiki nei i na al<u la olua, ae, wahi a na ' hi>-;waa nlailp, ninau aka ua Lonoik&makahiltS nei i nn hoew&a ona, ninau ia ilku, healfa ;Ho la ka i-a a ua lawaia ? Ālaila, paalike iho U' *o lakou 1» mau waha aole wahi tne» a pane leo ae n°o keia ninau, a Kepahi a me Kooioenaikaiaiwi 4 " Ain hoi u£ ike e iho la lakou nei he ma'no ka i-a i lou »<e ta i ka makau a lahou* u¥i," Nin*u «lua hou no ua IQ£9 iw»e»w*a nei, heahaiho la ka i-a a ua lawai»7 aoīe^no^ioi"'a wahi mea a il(i mai o lakon, aleu'la ua mi<u h<>ewaa noiia Loqotk«maWtfSiki, aohe wahi mea o lakou ! » *t*iafoo Tfe *n< j a ka i a, n'uau akolu no e like" no' me mamua, E ' Kakuihe#k ma, heaha iho la ka i-a a ua lawaia ? ka lakou la no hoi ka pane ole mai, i aku la ua »?i la Lo'ooikamakahiki. aole te%a! 1a mai o ka i-a, ninau eha hou no fiiho 1a Ica i-B a ua lawaia ? O ka lakWūo ka pnne ole mai mē he kuli f;i, nioau no ua mau hoewaa nei, heaha iho f« ka i-n ulHnwahl ? Alaila, oi ae la o BV ( i na luwnia ona, h.iī la aku he mano ; klft!4l,'!ri!ieilftu la na rrta« hoewaa nei n L»noikainaknhiki i ko nei pane ana aku h<- ! i-a, ke olelo nni mai la he mano ka j i-a aku la o Lonoikumakahiki i na hoepane la aku, *'»a poo mauo," Ae; he mano. oir tala niano; oa tiiu tnan<\ ua ili mano. pane »ku la o Kakuihewa ma.he m-ino • no hni; u» hlo makou Ī4 oukou. Alaila, pane ae Ja o Lonoikamakahiki i na > ' hoewaa 6tīa, e hookaawale 5a ae ko Ikakou wāa j a mantio aku, i oana aku ko lakou nei haan e huk»ii ti a'na tta mano nei e Kakuihewa ma | ilnoa o ha waa, ninau aku la o Lonoikainaka- i ■ hikii (ina, kehValh 'aku 6ltakui- j hewa "hOomi hoi klihī makau na hei lawa- j * fa, r pa-Va maf no, ittlffl # mai no, maunu mai no. i mai !a lakou la; mai uka mai no na Alii < o Hawan. hele ihai no me ka makaukau, a l' makau mai no, pa-ka mai no, a aho rhni n,o, % #maunu mai 00, ia mankwa, kulou iho lw ua Lonoik&inakahiki nei i ka hHahila, h helēlei St§.ih<> la wa'imaka, i aku o Loli ia Lonoikn-! make ea, aohe ekemu mai o ka ha- ; PHhai, SfSffe~, pane hou aku o e mdke, j NS§ akujfs'lii" LonT>ikamakahiki nei, i ke' aha | «fBo Loli, j ko'u manao owau ke rna* j II», ko pa-ka owau, i ko aho ow iu, i ko ma- j k'ai poo o ko pa-ka ia, kuu iwi ■|epeßn6l<o makau !a, kuu naau o ko aho ia, j io o ko maunu ia, e make uo/ae, i aku i nei. he aloha ka hoi au . mai aīoha oe i au o m ike <ie; he n-. i . ke kauwa a ke Alii <> ke kauwa wale ae | he kauoha mai ka po mai, ku āe no ; &e ilaoa neī e ko waa la,"a kahea iho ' oe me k« leo nui; e Loli-e i pna a ' Ūt, h* ahi m*hao-o, no Pan i, ' "j»^rafe'iefe'a , noūnqu mai nei i k& iehua, i • i ka paliaha, ia hianawa o ka tuaku . JB.Ja no ia o lg£ n- la iho !a e lik« me j pau, ku ae lu ua Alii , una o ka \raa ona, & kahea iho e iike | k» l'koākaka id a : e pone aku !a j nsi*o I?akiJlhf.'Wa, wahahee na Atii o 1 i»e a-hi o nei ko-a, pane aku la j nei, ua pilia ola!» nei i ; a-)ii, i niai' ia o Kakuihewu ma, e | U, aku la o Lonoikainakuh'iki rna, j ik««WtTDakipuu a Papaakoko ni iu i ke ka1* o L«n<>ikaaiakahiki nn, ae, : aku t£.VXonoiJtnmakahikj ia EakuilieI S*a ma, e m&ī ka waa, ha*wi aku**!a o j * i qa i-a nei na lakou e j f fWu, kiau mat !a o Kakuihewa 'na i fie aho, &vka naatf*<3' toli, i aVtf' !a o Lon<^ika-1 Miikalnki ma, i hu'ki <>tikou a he a-hi j aohe lei, alaila, lito malo'u ia oukp.u, Rtl l»oi oukou i hutftfe*b£' a-M «it ka lei, lei- ! leipakiha, 4 ua kipooli ia, j lilo ookou U iaW|t(fti,'jiane aky la ua . nei, w»hah«fna"li» o Hawaii, ao- . * i lei i ka lei, i maf%"p j, Ē huki kn i-a," jte aku ia no hoi o . f«HPk«WB, ae. ka huki ae fa no is o Kakui- ■ HBHr®a i ua i-a nei, alawa iho o ī?f&kuifcewa "rfßo*® a '" a ne ' ' u '> u 'i xpat ; nlpMOihewa roa ia ms; • aei Ia he hihiiMou," j ms, au inki 08? ' ina " H°ole nui l^» s §!a- , ma," Aole, par\e aku la j U,i ' 46 8 iluna, j W * ne * ' iiaha ka 0 Louoikainahiki ma sir.o^ # ; nti a pili ua ia q«ī t wa, ik« m«i ta ua uiau hoewa& , 4 me i ke ka--0 ka Wft& - hoflwgia oei ia Lono-

! oft;i, ni"%li la aku ku i-a, heahu ilio la ku ia ;«.H4 iawoia, o ka lakou nei ka.«(nau afcu, ■ jf«- . kiw«ht mea a pane mai o l«kou. niaau <l«* hou iio UikoM uei; heaha.iho ī«t Jsa. ia a j |«a iawaia, panp m«i ia o he , ! a-hi hoi, i aku la o L"noikamakahiki ma, he , i«-bi-wtlf aohe %ku !t o Ka- | ka lei boi, pan« hou ua Alii nei o Lonoikamakahiki, heaha la ka lei, i mai ila o Kakuihewe, he lehua hoi, a he hala, a pakaha tf* Hpona ia, aku la o Lono; ! ua'lilo ea, ae mai la jo KaMo I ak"u la o Lodo-J ik#i»£kahiki i wa a ana., e hooplli' |k« kakou waai l*oj>uka ia mat ka la, hoopi|j ; j nku la lakou waa a pili, {joov j uka mai la « ma i qa i-a nei I waiho iho o t ka waa o lakou nei, j maoawa po 4 huki ae la ka poha- 1 jku hekau o Knkuihewa ma, o ks» v hoi »ku la no ia i uka, aole hoi i pae loa j i nei i kai, a loaa o Lono|J^dM«^tthvkif ma t niuau akp la. o Loiioi|<ainahoi | 10 u mai nei ka hoi ou!<ou ?ae , j aku la nia, ae, pane aku la o j m», i hoi 4}pu mai ks, j i hoi oukou t, ktj aha ? 1 hoi hou mai nei ho l |

| ueakou « hetK«i kakou, pane ae ua L n ""ik»i makahiki oei, »m i kaa-A ae o ka'u m»u h<>ewaa 4 a t ka nui hoi o ko iaua ikaika, o ka ae j ae ia w o ua inau hoewaa oei, a (i ka pilī, | mai la no la o Kakuihewn ma, mai Papa»ko- | ko a uuii ahupuan, mmi i ua kahili | nei o Kook<H-kn, (ke t kahiii hoi o ke Uamaeu j o.L<HK>tk*giiakahiki,) ka mau iho ia ne la o | ka pili a iaknu nei, ka huio aku ia ao ia o j ka i aku ia nn ia o Li>noikaj niak*iMki. h© oii'a kupanaha ka o Ka- | kuihewa j®a, ka i no hp'_a>a k# h'->l" a Jioin j p« T ifa<« ta h«i keia mea he heihei, i ipai la i.h | hoewa», ua nain i huio ana, ) aku Li ua Aln | nei o Loaiiikaoi ikahiki, uu hi<> kakou, hooie j"aku la dh hoew«a, a e ioaa aku no hoi paha j ta <»e e 4»i>io aaa. | Auau iho ia u« uiau hoewaa nei i ke kai, | aia hoi ua kujK)no,ae la ka ia i ka /o/oijg»ue aku |a ua nei, u% kou ia Kākuihewa mi, 4 aku ia ua waa nei ia Lo<)uj,ka mak ahik»* jioie hoi,, la 0 kou wahi e aoiio ai la e keAlu p I e hoi rnai oe u ke aio nei o maua la Qffht>, o j ieie hoi auauei oe 1 ke kai, imnamina muua j īa oe i ko t«aii§ f?aku, ka hoi niai ia uo ia.o j uo Alii n»-! a ma ke aio o ua mau hoewaa nei | noho keia, ka oiuu a/e Ja «Q ia 0 ka hoe a ua 1 naau h< okele oei, eliiaa.inapuaa hoia. a kahi 1 ma keia a<ao, a iiima no hoi a kahi raa aoao, o-oo ka uii a, |nua uei, ka holo au ia o ua waa nei, oia no ia o ke poi a ke kai ip. o ka h'Jo ia ou a waa «ei, 1 aku lfl fla hoewaa ia Lonoikamakahiki, ke ike aku nei oo ueī Ka«.uihewa ma, hoohe aku la o Lomukamakamki, aole o'u ike aku uahewa maka 1 ka nui 0 ka liolo 0 ka waa, ninau bou j no ua gftu hoewaa nei ja Loeoikamakahi k 1, j aohe ou ike aku ia Kakuihewa ma, ua ike I aku la au ia Kakuihewa itia eia no uiamua j noi o kakou, ka mau aku ia uo ia o ka hnln 0 1 ka waa a piii me Kakuihewa taa: uouhi lae1 ae * ua I ' aßU boj>kels j ku hoe th« la 110 ia 0 uu mau hookeie nei, 1 | na maj>uria lioe 110 eiima a keHaia haewaa, 1 kau ana ko iakou nei waa iiuna o ka waa 9 | Ka I<uihewa rqj, i ka ka meaoau holo iua I i ka mapuna h«»e hoi a nei boewaa 4 ftoa I no i Laiua o ka waa kauiua o Knkuihewamu, i ka holo aku ia no ia o Louoikamak&hiM ine, i a o ka make iho ia no ia o Kakuihewa ma; I a au iho ia lioko 0 ke kai, a ka aē ia 1 ka iiu 0 ka waa, ko Ukou la pae aku ia no ia i uka, ka holo aku la no ia o ua mau waa n'.'i i ke oue, •' A p,ii aku la no i ua hui<? nei i Kampa," ko ia .ou ntt..leie ae la no ia maiiuna ae 0 ua waa, a htie aku ia e auao 1 ka mta j»a«kat 0 : ka i>i, Ka uuau iho ia. uo ta a j>au ka auau ; Uiia, hpi ae ia a oia ka iiouua huuj% na a»alo inaioo, kihei ua kepa maloo, iiaule ia iakou uei nana ak u Ukou n«i 14 KakuibewirJk><)iaua mai aua uo 1 aa noho iho'U j uana La huna u« lana jje ua waa la, ka iioio mai U 110 ia o wa .10? i uiai lao Kaku.hewa t»a 4 $ ena ka b.<t iu oukuu, ua haale,le p ka aiapuna no ka o ka hoe a uu hog«aa makou make no ka m. A!ai!:i, 0 ko lakou nei heie aku la no ia i ka auau, a pau ka auau ana. o ko lakeu net hoi ae f:s r>o ia, a ma ka honu». hume aa ma--10, oa knpa. hai m#i ia 0 Kukuil.ewa ma 1 ka !IJo, ih !ifo makou la oukou. 1 uku *la 0 l,«noi?iam«ka!iiki ia Kakoiiiewa ma, ku imu o" tsa ia, n like a !ike o ke poo kalua i ka o ka hia k«uīui i ka J«, o hiki o Hauua ke kahu o i-n, «11 hou ka i a, ninau o Jfakuihewa ma, aia i hea n<?i kanaka 0 H«una ? I p.kU 6 Lon -iknmakahiki, aia no i llawaii, i aku o Kakui?iewa, a«!e o!u a k a makuu ia i ai rk.Sjß.akn", akyhi'no ka hoi !;u wahahee o kf v £anp Hawaii, e aho makou i ko o!a bou 0 na ia,'wafii s K'aknihewa, muau hou o Kal<ei!iewS, aia ih<*H Tta hiki bou mai oia kauaka o Hauoa, sia i ka i ke anahuiu hiki ia nin !, i afcti Ja n < K'att(uhi>wa koe o k,» i«i, kot» 0 ka un«hi t i h«u 0 Lonoikamakahili, iiik! o Mauna ke kaliu o ka ia <ila hou ka ia s pann aku !s n>> 0 Kakuihewa, e pili hon no ksTfttii paHe ho'i m 1 » o Lon<»ikainaka"Klki, ina ]'pau kō f« i kp kaiua 1 t>a imu, pake la kvt ia, e yHi kaiiou, ae aku la oXpnoikamV|&ttjf(i m», pi'in alaila pHi iho Ja !Bt"a Punalau a Waitjiea rtiau t ke kais<ii, pau Foa e aho hoi Iso ft!<} #aa 1 kē u\a hou ana o ka,ia*.ttīfta,u 16 o

moau hou no ua Kakuihewa nei, ehtn i hele pao« h«tt boo Lonoikamakahiki, hpokahi no i heie mai, p»u «c la na ninau « lana Dei;.ku ih« la ua nei, a kahea iho U. eke a-hi maha-o o i kai nei la, .holo oaai; aiaiU, hoi» 1111*4 ua . l_a uei 8 P ae iho.ia i ke.alo o ua 'lu nei i lui.pio ia e k«bea oei r l iho Uua Lonoikamakahiki nei 1 ua ia ne), "E kii oc ia Hauna eu," ap k na maha o ua i-a inpiaM hou-00jkici# j Ma i a psi, fl.kii oe. 1 aei po hiki, i «..apoapA a.e la no ua nm.ha 0 *. no JW|[b o «iake a.oei M.JiQk.QoJuA.. apeape ,«* Ma k uei, LonoikSPi*Jc«&ilti /»ei. 0 ku, mkeia i ua j J*ab<vkaidk<>i ; *la M e aku la bftiaku ltt HO mv,£Jij.»ei 0 Lonoika/na>&4#|(āfeik® P K» kMfti&Wnea..ai« hoi eo «W kukupa,C!.,k£„lfi. e ao. niaila, ala INM » ioai la ina kiai l»e m«u w,qbiae, (elu«t) Ipuwai >4#J& li» ua inau kauwa r>ti a.niaau g»n l» &.<HB#na,, » «ku la t«n ua $iuu wnhj%e .no, ke mue n<s«," 0 Kaikilaenaliiwuhix>eopuua, hoaJy ia ae hQi,ba, hoaia «ku U ke-' la a ala ae la ou o Hpuoa, I ajku keip, e }je t |e ae oe,i w«>i «nak.Mw'u» .aia b«i, hqpu iho la keia i. |ia wai r . aku la no keia hele, no .ki'ia oia.nej 4 q lja hiki aku no hoi k.W^o.ia nei i ka wai, ike 1 ka i'huli 0 uej, ]oi|ū.i ke oiis;, ( i, ! ka,apu>»fai,.lyiha aku ia hele, la iiele aas uti a hiki, ike <iku la keia o v« in y4„ A .J[au.a oei, alaila, auwe iho la keia, auwe ! ou $, ka nei a ihhiih— wale no, opi e ninau nei i ua in nei, make ko hftku ea, apeape ae ia no ua ia nei, ninau n" keia i ua ia ntl, hele aku I9 ko h;iku a ho<>p»apaa aku na nina ea, apeape ae la no 'ua " A !" I kīi mai nei no oe iu'u, £peap,e,ae }a no ua i-a nei, " A« e haele feaji£*" . p ka haku o kaua, pau ae la kji nioau ana #ia nei i keia i uei lioko o ke kai, h<<i mai la keia i u/i ipuw§i aku U kt*ip i ua ipuwni nt»i a hikij kahiiwai, ukuhj la keia jkp wai a pik<> in nei hoi aiaPla l|)ki | hanai, holoī. ka hapsi.i na n»afyt .. a j>aij, p'me aku o Heuna ika hanai. e apa j^u'ia oe, e hele ana au i ka haku o kaua o uiāke, i mai la ka hanei, haale]e oe i.l'o, ae afou U o Hauna, kii aku la ua Hauna £a ipujs Kuwalawala a hau{e i kahakai, ka jvas jho {4 no ia 0 ua Hauna nei, ke kau ae la n<> ia jlu-f na o ua ipu nei, ka hoio,aku lq no ia ou a Hauna nei, lawe aku la ke auipikj ke,auM„ 4 , i4?k» Nn Mea Nui Ka'ulana, O ke Aianui pn nui, aia ma Jun)elt<twn 4 ma ka mokupuni o Suna Heie?»', e kau ana mai be ku'anuknuhale n hiki mnluna o kekahi papu, he ewalu hnneri kapmikp ki^kie. O ka Buke noi i ike ī«, oia no ka bu£e i kapaia ke " l{orftnß.'? ka buke a Mahr>meda. O ka loihi 0 ua buke |a, be eha k me «n iniha ewalu, a o kn !aula, elua me ewalu miha. Ok» l«ihi oka noaiiawa aKa «m nana 1 kakau la buke, he eo'no Holooka. Aohe no he loihi mai S koi, bspa' iho 1« ka Brtibala Hemolele, ka buke,jaai hoi o keia mau la a kakou e ike nei. *. ■"*. O ka Moku nui o ka poe kahiko, oia lioW moku o Patolome, a 0 ka loihi o ua mokū he #>ha hanefi me («nkaluakum'amahu o <ta he kamilimukumamawalo k'apuaf. Eba laoaani kanaka nana e hou i uu i'ooku'la. O ke kiekle 0 ka pklekai mai ka ili ae o ke kai, .be kanaono kapuai, ao na hoe nuī~\e kanalimakomnmawalu kapuai ka laihī. 0%« -Uele bvī i hana ia, afu ma "Makao, it«ko o «iHkatiiki l?:39 ka bana ia ana. O kona k«ulftalm, he 412 O(K> pnona, he umikumnmeiwf,tialr»n'iHi ke kiekie, a heiwakaluakumemakahi iwilei k»> iinapuni. 0k» m 'Hoaiioa o ua bele la, he iwakaluukumaamakolu iniha. - '■! ' Ua loaa ma ka mokupuni 0 Sumatera. kekahi |ma nui, he iwa kapuni kono aaapuni. 0 ke kaumaha o kekahilau mailoko mai onn, he eiwa paina. oka nana aku i kona kulan«, uh hke roe ke kiwi o ka hipi. Ko kakou mau makou 1 'kekain iuhu oielo a 11$ ana i ka uni| 1 in«u a genei kaua mau olelo ; ",Ua uhi mai kg Akua i na poo_ lau oho, ua aka^ho*i na lauoho. hewa loaTa '#«.*« waiho wale.ke p.oa,\a£Uu a ene ua m«ka a me kt-ahi mau oiea. li«e e «e, īa ka lauoh»," wahi a kekahi kanaKa rb« fcw. " Oh.uk na knuaka, uo ke aha l .\o Kd uiea.

j he Uojao lakou i uh papale & ui« ka j paj)a!e k;ipu. U.i ike no hoi kikou wa- ■ hlne, iic!e ohuio, no ka (uea,.aō|s k<MsOj|ui, j .uKou i ua {uipaie puiikiliki, | h' , ie!oi hu iuuoiio <> na kuunka malala | kaekn.'. « ka pu|ifilts, ina e o!u<le wale no . piio olunai o k«la wahi, kau wau I laiia oiau wain luuoUo. lua ue iwakalun u» , mak&hiki e ohule «i o ke jjoq, aka, I mau wali! aoie e helelei iki «tu. .J0 jpulikiHki, oia a bpo* . paa «liiu ikg wek okf i<K> A a tna jie r> fei hou. Nolii?ts, 0 6 ' b* u!u ann t> ka 'a h«teP«i t«Nk|e ibo B« !«»nh«. Wa mai &i 1 *+4«&4h> t £ l»ok>i t kf pooto9 t» «ai.koe* | kgc, e!ii* a ek<4' ii*ha U. ,K, ! koft>o i'fia pnaok' i l>*t« p»n« k"« pA*». M Oī* wT«w* $4o iaaf «ha t %se