Ke Au Okoa, Volume I, Number 23, 25 September 1865 — Ka Anoal o ka Liula. [ARTICLE]

Ka Anoal o ka Liula.

E £t Au Okoa s ; 41« qp»u> pmi au e a«jewe.4l<d>a o P(.lehe-1 kekai» es»i aku i na n»fct a'li 1 ike ai iloko o j k«,po ephiua eehia o-H:<j|jfra la i kaohope Bej nw, fae po i \o h<ii i hooiji*ttao nui ia *ka i fa««at ia • ka lokomaikai o na kukuma o ka i»<nna, Iw po no hoi a na puuwai elua e p»na ftelißle ai, ka po b«i i mueuhaoe oiau ia e na •pwt+ii i hoaimiamu iao ba k<itu waimakn a k» itm. *fft*anei la, ke ttoi aku tteVau ika ola«luclE« poe heluhelu 6 Kala mai,' ibb aole ■ wa a na kukuna mua o ka la

i hehi ibo ai'j fca lai hapa o Lehua, ua uhi mai na «faeo e«hn $> Ke ahiahi nialuna o Honolalu bei mai o.a'o, ua ihea aku Qu knkoi a aa hale nunui a me na pupupu hale, « tnu ana ka p aoa, a ua ike ia aku •»4»oi kafhaiti ba«d o na lwa, i ka wa a lukou |<i 4tik*ha iho ai maluna o n« piiu uliuli, wa ke |al i ka ua Lani|K>tua Uh hmmiiika k«*u kiwlo wawae i>D»nm kē Alanui Liliha, e btili a4ia k« alo iki puli luli malie aku Ahihi, <>ia hoi ka uka noe anu 6 Nuunnu; uk kiahiko ma* ia oi#> kilihnne Wii o Waipūhia, ua polu-pe q c 4 maka i aa hunahuna wai, i ukali ia to«i makaunae o na pya hala lolio Kekele. l#>4 e hi"li P«>n» ana i ukn, a e #alea aua i i oa < a niakāmae, aiajhsi kefcti|feiivi o Kaala ma ke Kom<ihai.a aku, jb 4tAojMM»«H> ia .ona e na ohu.l hoqpuhila e na ' Aute *«i paoa o k» oiauu heoe, i kahiko ia e ha ēhiHiāi e Puweoa. iki bu mHlhila, e hoonanea ana e na k4i »i»»iiitooi puu a tne u%Js,u4htwi w.liuli Bei, <> Kai uihewa ; uu i ka eehia ta e na mea hootuolu,iq£sa« īp pa inai ka .makani e lawe .ana i na iep h<w>walfca o na Wi.ilele, la Inkou e kulu niakawalu ana mal«Da o na kahnwai « me oa u«* hoopo ia.pi na iliilo o ke kabĀw«i e oiiaona*»» na liko pua lehua, Ika wa ana 4»o ai uialuua o n« iliili. Ua4)»lj*u a nana aku i ka Akau, Bia hoi ka (*uu nui e ku aua pono o Ahuhpianu, i kahiko mau ia e na kuniu iehua, uie he ntea la, aia o Hiku ilaila me na pua lehu», a houiaanao ae la au i kekahi wahiinele, peoei:

tk I bihio ibo au e moe, Ku woao Hiku i M nahele, Me na j>ua lehua i oa lnaa." , Ua ku im puu 1* (q«ilua% p<»no ae o Ahuli«n«nu, uae he.i(4Nl.& i BM kooa kuhiKo naui, e kiaiana i ha m«lubia o kooa h«ku ; a. nokuu r t,kv aau -aku ma ia wahi. huli ae la e nana punu ane i ka pka uoonno « KuManu., aia hoi ku ana k« kuahiwi t»i o ka manao oia o K»nahuanui, j ahi m kouw pik<» e na ohu, e hoolulu tnau ana 4 ka pu» Kiunakahala, ata hm iiia kq aouo Konaob«i)« ae o ua maunt« la, ke uweawe ana t o« hiWisne,|tti u .Waipuhia, e_hooma-u ma« Ahihi, i ulu pu me nr Palapa* lai a -me ka AwapUhi,. a<* hoi uta na lihilihi c tia j#Ba 'e haiulnu ana n.i Pupukanioe, i uhi la e fce kapa luu (ti>a o Lilin»e. Mawa«®a o Konahuapui a mc Waip.-hiu, moe ana Jje Nuuhuu, m«* na kanaka he nui, ana a e i na pali huuliuli c K 'Oiau. i k#lH »a nae, ua kau p<«no ae ks ma'hina ft|>ulepti!e maluna o ha puu a pau Ioa ( » tia hor>fiMite ia no hoi oO«hu holoukoa nei, inai o a o. Ua ike la nku » HHnaiakainnīania ēk n ana 5 ba lai lua <> Kuhalauaola, ua h<>ōhaiiūh. no ia e na lau koa « tuli malie una i ks rntfkant, utt fawe inai ka makani i na e» aalu o na m4fK pu&, a ua hoopaoa iho i ke nla maItinal> ta h»i!e nnuunu a ke Al«ha,'kahi boi i le kino kupapau o ko kanou M<>, me kuna hiwuhiwH, e moe ana iloko %Ca nale Leo Ole. A makaiiki mai, waiho ■nijfa linii kt»(>apau o Maemae, me na kta ■ho<»rfati&o o t>a niakūiiiak» aloha i ha!a e aku I», e Wiiiho ana i ko an> ano alohn I uu kiui Aia h<>i nia ka aoao HikinH <> ke Aliujsif{j!uu nnu, walho kuhelahela ana ke kavra "ē h'.'okahe ana i kon'a >*ai hi ihui maioko o na ha-wai, a |>tika loa uku i kai o Pokt'le, ua huo-ma'-u ia ife h' loi.koa o Honolūlu nei uiai o a o, a uh inu a kena, tt nia ka ai>*o hikina aku o ke kawa o Kapena, wuihu [ Kfelae #bā"ke a*>aWa o Puuoa, me ka uliuh i oa laU Imhu • rne ha toe* kanu, a e ku hauana hoi ka pua o Puowaina nie koha na [ ai. e ba«* e&m» ilw welo o ka Hee Hawaii rM«lun« iho, « aiiilah» mai ona, feu an.< ka Haie F4Euta Aln. nte kana tt»«ō puka olepelepe oiaau. \««««; i h«xripuniri§y kahua puani o n« keiki rku|i, mm*Jm aoi-t> Hikina aku ona, ku aua h*a B«l« Mai »» k* Moi Wahine, ka Hale uahbi » maiau ia en« Lima Aloha o la'la, i b»oio aku nei i na kahakai mamao uini ko kakapakahahai aku o Suiolia, maiuua o na j «#u« o ka moanu, e |u>i aua i ka «*du a Jpe kla A ma o iki aku hoi, waiiio «ua j|e.&ul« loa o Kahua, e h«u»atna pono aua i O Manoa, i huopulu uiau ia e ka a ina e huli ae ma o «ku, ku .sa« I ka L»e o L«ahi, i hoopuni i<t e na kumu Niu, i e p« wai anaka niakanima Wtialae,e lawe pu l-m«t ana < n« ea « lt o < i Uu ttp>>a, ia w« «o, I kaai ana ka be)e mua, « wiwi th<> laioi ko'u !■*■« keehina wawae, ibe ka inahao e hia-I koI M? «kvi ka hal«f Nolaili, •' aloha ahiahi i»»«n«f; ; %, m« oBt©tl no Sa hofo lohi, k - i ■ ' I 9D, 1856. [. - irtj|kiiii> , ,»» •' MT W* poo o ke k*n»ka hiam««. ua fM>« na oku !ate, nolaila, p^oo SiMĒr"L' _kitt

APANA O Waiai.AK, OAUU, } .• i " I na hoa o ka Nup«pa " ĪLe Ad Okoa."—Jtoha ovkov: Aia ma Ka H«lu 20, B»ke I o Ke Au Okoa » kakou, ua b*lawai kino pn iho au me na olelo hoonienielo; honnioniolo, a h<jopulolei paha ole wale a S. M. Kamakuu, kuu kaikuaana o ka fiale īuea, " Lahainaluna Alemahaka," no ka Papa Knhikuhi a'u, a k/ni pokii ona i hoopukaia ma ke " Kuokoa." A ke inahalo, a ke apono hapa nei hoi au ia mea, oiai, aohe i ku ka hapanui o kau niau olelo ao e ke kaikuaana, i ka hooponopono ana i kuu Papa Kuhikuhi, e like ine kuu noi mua ana'ku ia oukou e hooponopono mai i kahi hihia o ka Papa, mahope iho o kona paa ana, i mua e-iftiaikai ai, a e maemae ai hoi ka rapa Knhikuhi, no ka pono a me ka pomaikai o ka hanauna mahope iho o kaua, A eia ka n ka hoonieniele mai kau e hooakamai mai ai eS. M. Kumakau. "He j wahine anei o Kaahumanu na Kamehameha i no ka wa ilihune ?" He mea kupaianaha ko huna iho i ka mea ku i ku oiaio, a hoopuka nt»»u ae hoi i ke akea, i ka mea aole i loan ■: - , :■ ■■ »■ ia «e. A. D. 1116. Mareia o Kamehameha Ime Kauhumann, a mahea iho la hoi o Hoapili wahiue? r A iaae hanaa ka alai,la ( aoie anei e luahine e mainua o Hoapili wahine ? E na makamaka o ke Ke £.v Okoa, a me na hoa Hanohano e ae W» o ke Aupuui o Kapuaiwa Kamehameha V., kc kahea aku nei au ia oukuu, me ka leo oluolu ku i ke aheahe aluha. He inau ninau kupono anei keia a S. M. Kaniakau, n« ka hooponopouo ana, kalakalai una, a me ka hoomaikai ana hoi i kuu Papa Kuhikuhi ? Ina aole oukon e hai nmi, alaila

faoi, na'u e pane e akn. Aole 1 Aole ioa no t Aka hoi, he mau ninan kapono loa keia i ka hooakaniai, i ka .huoio, a i ole ia. he raaq nTnau knponoloa no hoi i ke kaena okoa anai koua ike iho, no ka mea boi, ua nonoi mua aku au i ka poe naau«o, ina paha he haol(j, a ina paha hoi he Hawaii, e like me oe e S, M. KamakaiU, p uoho ana ma na lihi a-e one kai o keia Aupuni, e hooponopono mai i kahi lalau, a mau \yahi lalan paha 'o "kun Papa Kuhikuhi, mahope īho 0 kona paa ana, ke haliu ae hoi oukou a nana akn na maka ika Helu 2 , 1, Buke IY, oka la 5 o lulai, Aoao hope, kolamu mua, e i ana, " He Papa Kuhikuhi." A i keia la ka hoi, oiai aole i pau kona hoopuka ia ana'ku, a, ka hoea e jnai nc »ka ia o na olelo hooponopono ole ia'u, me he mau olelo hoonieniele la i ka nana'ku. He mea kupanaha ka newenewe, & hjluhilu, k® ihi, ka ūani. ameka naauao o na olelo hooponopono ole wale a S. M. Kamakau, ka iehai honua okoa e mai e kaawe i ka pooo e iuii.ijtaika ia oei qoiia nauua mahope iho o kaua, ke koknkopo ae kaaa iloko o4a aina i ana pono ia ka lo& a me ka ianla, ke kiekie hoi o ka hohoiui, he loakupapau. A, i mea e maikai ai kana ma ka oTelo oaia a me ka hoopuka manao an» hoi imua o ( ka lfhulehu, nolaiia, haawi mna e aku nei avi 1 kp'u «ioha ia oe e S. M. Kamakau, ma.keia wahi o ka'u palapala, i kakau iuoa ia e a'u i keia la lō o Sepatemaba, ,o ka makuhiki k,auiana hoi o ko kaga fiaku, hookahi ewalui»aueri kanaono kumamalima, makapa muli«;fM o ka apana aina o Waialae. . A, ke hoike pu aku nei no hoi au i ko'u luauao mahalo, no kpu akamui lua oie a m<; ka hohonu ppt»kela kiekie wale aku.o kou ike, i ka h<>opuka ana i ka Mooielo ilawai, i kc Ao Uoku, a me kau paiupula o ka !a 4 iho uei o Sepatemaba, nona ke pou i kakau lothi ia, penei ; '' He hana naauao, me ke akan ai, ka nau n>e ka trH>inaupopo iho i na wahi he(uahema i makaukau, owau hoi kukahj i Bi«iif£,e niuau fa mai, ina be mau kumu kupono o ka ninau." A ine kau _Papa Kuhikuhi $t§|iahiki hoi o mea o Hawaii imi no- i puka pu ia me ka'u Pjipa Msfcahjki o na mea kaulana o ke ao nei, ina ka Helu 28, 0 ka Nupepa Kuokoa. 0 ke kuimi nui o ko'u mahalo ana ia oe, oia no ke akamai lua oie o kou mau kupuna 1 ka helu makahiki, mnmua Ulo loa'kn i> ka hiki ana mai o na Mi«i<>n#ri, i k^ ( A. a me ka malama ana hoi a hnoili iho nou, & ia oe la, pnka loa ke akamai }ua laiiuikannka i ka helu mak^hiki, liiko, ka wa hoi aoie i halawaLko 8u onohi me ka inalamalama a.kifc3fc» - Ke knhi nei au, koia, eia ka hoi he jua&uao toa no ka i ka helu Penel oukou e iVe ai. aia m* kl J|iE>olel< , > o na mea kaulana o H«w«U nei, .« ooeka Fapa Kuhikuhi hoi a S. M. Kamak*u t qa«k?k;Uca, aohe kakou iloko o ka naaopo 1 >$, B mm iW *»i kakoa. Ika A. I>. HOO. hanao o m&Kukaniloko, v Nu p«f«a K»oii9«. Hel« A ma ia •m£, a Mki i k» & 1\ 1555. h*nav\ ia o Kila\Xkm Kwlmpoke, i Oaha ueū {Ms« wai ik? a Hk? ik& i» «Uil*. «o!e *n hti? l.>a tnß»y/t|u a 1»1kl W \**Pk v<wjm' M

lu» 1100, a J»d' Kualii hoi ika A. I). 1556 fMa Buke Mookuauhau, a Buke Kuhikahi Majj«wa &)tei & kao ike ana e Kamakau, i fea niaaaw» i hanauia'i keia maa' kanp^«U)4l . .. »iv«ei Au,imua.o oukou ka maojM>pO .1«», aul«.biki m& ka nni akiunai o Kamakau ke haku iho peia i papa kuhikuhi oiaio, ole.a. malaipa .ia .mw kekahi mau hoike ana e ko&a poe kupuna, a poe e ae pahs*. Pel% nq .hoi, aojle, hiki j»a „-kuu noonoo ibu ke i»papa,£ukikisi Manawa, !iiaikahyokmuu ana niai o ke ao nei a hiki i keia manawa, ke ole e malama ia mai kekahibukc, a mau buke kokua paha i ka imi ana'ku i n& mea i hona kahiko loa ia, aka hoi, 110 ka loaa ana mai ke kuoiu e hiki ai, a ina e hewa na mea i hana hope ia, alaila ua he wa, a ua pono ole uo hpi na uea i hana mua ia. , ~ . A oia ke kumu nui o kuu baawi mua e ana a.ku ia S. M. Kamakau, i ka hewmaikai niahalo, uo kuna inalania ana i ua axne na kuhikuhhi, ke Ao Hgku hoi a me ka Luke hela manuwa, a i nui hoi «*ka Lanauna Hawaii, o ke jnaluhia o Kamehanaeha V., * i kapaia, " Ks Ac OiipA," o koua manawa. . > , A ma keia wahi hoi, e kap&e huluhulu ae au i oa ol ]o a me na wehewehe maha'n noua, ar hoike aku hoi au Ika paue anao kaua mau aiaau, a ka ta 4 iho n«t a keia malama. A ina e haule iho ku'u mau olel" pane malalo o ka oīaio i ku like ole tne kana ea/afaila, aole hoi ka «kuaka uui iho, hele ai na niho i ka mea hilahila, a iele okoa mai pnha e kui i ka niea. eha. oiai he aawuliwaii, he palupalu, he kamalii hoi,. he opiupio no, a ua Kauiakau aku uo ka eha, na ka mea nui, be kahiko kela, ua «o na iwi, a ua wikani hoi ka nuho ana 0 ka noonoo iloko o.kona opu. . A eia malalo iho nei na nieie a S. M. Kamakau, n me ku'u mau wahi aleualeu olelo pane pu aku h»i i inanao ai, e'huai pau aku, " Aia no la h«i ika hana ana." Wahi a ka olelo. A. D. 1775. Mare ia o Kamehameha 1., me Kaahumanu, a mahea oHoapili wahioeia manawa ? Haina. Eia 1« i hea ? Eia paha i Waiaiua, a i ole ia eu, ina no paha i ka opu 0 Hamahana ? . Ina ua ae mai oe ua m&re ia 0 Kaoaeiwineha I me Kaahumaau, t ka A.D. 1775, i oleio ia e a'ii ma ka'u Papa Kuhikuhi. alaila, ua ae pu m&i n«> hoi <»e i ka pono o kuu olulo ana, aia no o Hoapili wahine iloko o ka npa o Namahana, a iua «ole, alaila, aia ]a i hea'i like ai me kekahi hapa 0 kuupnn Aouai paha, iua 00 i Wailuaa, i ko aufa. • • No ka «ea, aka hoi. iaa paha ua mare ia o Kamehameha ma iioko o ka manawa i olelo «ia, &D. 1775, alaila. aole i hnnau inai o Hoapili walune, atw hoi, a bala ae na makahiki ekolu, n>akope iho oko laua mat e ana, kinaū" ! mai ie o Hoapili wahine, A.D. 1778, A ina pelaea, alaiia, aia no ka 0 Hoapiii wahine iktko o Ua opu o wa i niaie ia ai o Ka»eh«meha 1., me {kaahumanu, e like n»e ka'u olelo mua ana aku ia oe, a «ne lak<ju iaakuhoi. ;< I: JVuwu Ami. A i«a e hanau ka Kaahumanu keiki, aiaila, aole «nei e luahiae e inamua 0 • Hoapiii «ahine ? i Haiam. A»»he. Z. Pen. Hkhun.epaha—l kt>la aku , ua iawe 111 ae kekahi inau koa flua nnua 0 ka Aha Honmalu t* ia ai no aihue ana i kekahi mau lole n»j ehiku. ]ka Ponooo aku neii A ikawa a ka On\oard e hoonnkaukau ana e Kjfgal«kiko, p<l «ku L kekahi mau inakai e nana i ka iuoku no ka poe h<>lo ole ia. I ka huli ta aua, ua !o«a uku lauo ilalo 0 moku, me ua mau l-tle wawae nei, a 1 ka £inau la ana aku, hai mai laua, ua hewahu/w manao !aua he aina anu o Kaleponi, a nula,!a, laua i lauUona ai i ko hai waīwai. hune paha, ao k« laua mauao ka, ia ia mea e pau koke si ks hune. ■JU MtLHW.iL Sab a nac —1 kela 1« puleniu ib.i, ua ho»«« aku fea manuw« &xra»ac. X & mai i o makou nei kft kiki, -*•* i «« P««-Ataa o no ka iohe i* a«a ui-i, aia.*i*iia ka auku.e haawi aī ik» nahu i« a maiUik aku i oa M.- * huii heia. «na oia i ka * feo«k9h» p«ha n>ahina me U kou tp»ī ei« i»nei Ua e lo«* «ko ka Uiwku mab U «k% $kc! awL>«h, 1 k & Sarūfia., •iaiia, tw «nea n e hoopilikia u &i |» jiubi okaoka b«j q na Okohola. Ka f?I-KS Mo<>LSJ.O H"V O, Hi« <!'. ,\£i, — I keia pute uei, u» h<»ike ia nmi ia &skou, kekahi Vuke hou e Ha« aīi nei, i ka* kau i* e keknlu hae'e, o Pr. 6raogilej kon» inoa—a oka haga a::i oua Buke nei, no a« ®e# e {iih aaa iko kak«ii t>ne hauau oei, a t hai ana t>o boi t oa hana a ka p>e i>»bs kakiu t aUk<« mua a« mai n« kae o ka o \ 4 * «AI.K >.« UM jutK.~l rass ** U8 *h° m«k< u i ka ana JEMŪjk|jyuuku uus na laau peao h~le a M« k* m»n. ueuu »aa e e* irarp. :cr.a aei as&kou "e tsu j—k« kumaaai VS^ j?» k# al* ka mea i haalele »io k«MKi ftt» i"ko tako« aina kaoau ? m**w oia Mhi aa« 0k« po« Amm kaukae ?