Ke Au Okoa, Volume I, Number 25, 9 October 1865 — Page 4

Page PDF (1.27 MB)

KE AU OKOA.

HONOLULU, OKATO BA 9, 1865.

 

HE MOOLELO

—NO—

LONOIKAMAKAHIKI

HELU 6.

obscured kanaka nei o Waialoha ia Lo obscured auhea oe e ke alii, e uhoi ka obscured no hoi o Lonoikamakahiki, ala obscured la ua Lonoikamakahiki nei i obscured ana, he kanaka nui no auanei obscured ? ae aku la no hoi o Waialoha obscured la o Lonoikamakahiki i ua aika obscured loaa no auanei kuu makemake obscured ia'u ua loaa, a ina aole ia'u ua obscured no ua Lonoikamakahiki nei i obscured ana ia Waialoha, aohe ou waa, obscured ke alii, pane aku la ke aikane, he mea obscured ka waa, ua piha ka halau, pane aku obscured Lonoikamakahiki nei i ke aikane, i aku obscured a kahi ka hoi kaua a hoi i kai, obscured Lonoikamakahiki i ke aikane, e obscured kaua a hoi, alaila, o ke ku ae la obscured nei iluna, haliu na alo o laua nei obscured mai ana ka ua me ka makani, ha obscured na alo o laua nei i uka, e nee hou obscured ka ua ma kahi a laua nei i haliu obscured hou no na alo o laua nei ilalo, obscured hou mai ana no hoi ka ua malalo mai, ka laua nei no ka haliu o na alo, haliu hou no na alo ma ka hikina, e nou mai ana no hoi ka ua ma Nae mai, pakui liliha i ka ua mea o ka ua, alaila, ninau aku la ua Lonoikamakahiki nei ia Waialoha, heaha hoi kela laau nei e ku mai la, pane aku o Waialoha, (he koa o Kahihikolo,) aohe kumu, o ka lala wale no, pau ae la no hoi na ninau a laua nei, obscured aku la no ia o laua nei a hiki i ka obscured o ke aikane, hoomakaukau iho la ka mea obscured he mea mau hoi ia no na malihini, kalua obscured mea ai, a ai iho la no hoi lakou nei a ma obscured ae la no hoi ka paina ana, a hooluana iho la ka noho ana a ka malihini, alaila, ninau mai la ka aha kanaka e paapu mai ana i kahi o ua malihini nei i hiki aku ai a noho nohea hoi keia kanaka ui? wahi a ka poe ninau ia Waialoha i ua poe nei, i ninau mai ai i loaa aku nei ia'u e moe ana iloko o ka lau laau, i ka ae one o kahakai.

He mea haohao loa hoi keia na ka poe i obscured keia kanaka ui lua ole, a me ka na obscured ole no hoi i na maka o ka poe kamaaina obscured Kauai. Pane aku la o Lonoikamakahiki obscured Waialoha, i ke aikane aloha hoi ana o ka obscured i ke kuahiwi anu o Kauai. E haele obscured e nana i waa no kaua, ae mai la no obscured aikane, e haele hoi ha kaua, ko laua obscured e aku la no ia a hiki i ka halau mua, obscured la no laua nei i ko laila waa, a pau ko laila waa i ka nana ia, puka ae la no laua nei mailoko ae o ka halau mua, a hele aku la no laua nei a hiki i ka lua o ka halau waa, nana iho la no laua nei ia halau waa, aia hoi ua loaa iho la ka waa o laua nei iloko o ka halau elua, (he ohiaha) ka waa, i aku la ke aikane ia Lonoikamakahiki, he waa kaumaha ia la he wa kokomo, i aku la o Lonoikamakahiki o ka waa ia o kaua pae i ka aina, pau ae la no ia ninau a laua nei, o ka hoi aku la no ia o laua nei a hiki i ka hale, moe iho la laua nei ia po a ao ka poakahi, moe hou no laua nei a ao ae ka poalua, moe hou no laua nei ia po a ao ae ka poakolu, hoomakaukau iho la ke aikane i ke kalua i ka ai na laua, oia hoi he o ia no ka hele ana o kahi loihi, a moa ae la ka ai, ekolu hoi pai ai popo liilii, a ahiahi iho la hoomakaukau ka hana o ka waa, liuliu a pau na hemahema, kukulu ke kia o ka waa o laua nei, moe iho la laua nei a like a like o ka po, ka hoeu aku la no ia o Lonoikamakahiki i ke aikane ana ia Waialoha, ke kau ae la no ia o laua nei a elua iluna o ka waa, ka holo mai la no ia o laua nei a huli ko Kauai ale, a huli ko Oahu nei ale, ke wehe ae la ka malamalama o ke ao, ka ike mai la no ia o ke aikane ia Oahu nei; i aku la ia Lonoikamakahiki, pae kaua i Oahu, hoole mai la o Lonoikamakahiki, aole ia o ko kaua wahi pae o Oahu.

Maanei no hoi kakou e kau iho ai ka nae, ka maloeloe hoi o ka heluhelu ana o na maka kii mea nui, a e nana ae kakou i ka holo ana obscured Lonoikamakahiki i Hawaii, ko laua nei holo aku la no ia, a hala ka moana o Oahu nei, holo aku la no laua nei a hala ka moana o Molokai, pane aku la no ke aikane, pae kaua i Molokai, ka Lonoikamakahiki no ka hoole, o ka holo aku la no ia o laua nei, a kaapono laua nei i ka moana o Maui, ike no ua aikane nei ia Maui, i aku la no ua aikane nei ia Lonoikamakahiki, pae kaua i ka lai o Maui, hoole mai la no o Lonoikamakahiki, aole kaua e pae i Maui. Ko laua nei holo aku la no ia a ka moana o Alenuihaha, ka poeleele iho la no ia o laua nei i ka moana, ko laua nei holo aku la no ia i ka po a pae i Kona, eia aku hoi kauhale eia mai hoi kahi o laua nei i pae ai, huna iho la laua nei i ua waa obscured o laua nei i holo aku ai, ka pii aku la no ia o laua nei ma ke kahawai a hiki i ka pali kapu o Keoua, ka wehe aku la no ia o ua o Lonoikamakahiki i ka puka o ua ana nei, aia obscured nani lua ole, ka a like me obscured obscured obscured obscured obscured inoa, o Lonoikamakahikikapuaakalani, pane aku la o Waialoha, e makepono ana ka ko'u mau iwi ia oe, eia ka oe he alii; aole hoi ou mea mai ia'u—e he alii no oe, ke kuhi nei no au he wahi kanaka oe a kanaka, o ko'u naaupo hoi.

Alaila, o ka moe iho la no ia o laua nei a ao ae la ka po, ala ae la ua aikanenei o Waialoha a nana aku la i kauhale o ua kaikuahine o Kaikilanialiiwahineopuna, lohe aku la o Waialoha i ke kahea mai a ka luna hana e kala ana i na kanaka e pii i ka mahiai iuka o Kuahewa, (ka mala hoi a Kamehameha i kaulana ai a hiki i keia wa,) nana aku la keia i ka pii ae o na kanaka, a pau ka pii ana o na kanaka, ka hoala aku la no ia o ke aikane ia Lonoikamakahiki, aia no hoi e hiolani ana ua'li nei e kau ana i ka uluna o Hanakauluna ka paka a ka ua i ka lani, e? Lono—e e Lonoikamakahiki, ua moe oe, o ke ala ae la no ia o Lonoikamakahiki, a ninau ae la heaha hoi keia? wahi a ke alii, he kanaka hoi e pii ana i uka, wahi a ke aikane i aku la o Lonoikamakahiki, he koele na ke kane a Kaikilanialiiwahineopuna, na Koaekea, i aku la o Lonoikamakahiki i ke aikane, o hele i ai na kaua, i i-a na kaua, i aku o Waialoha ia Lonoikamakahiki, a e loaa mai no, ae aku o Lonoikamakahiki, pane hou aku ua o Lonoikamakahiki i ke aikane, i iho auanei oe a hiki i ua mau kanaka la e ku ana i ka pahu ea, alaila oe aloha aku ea, i ninau mai auanei laua la, "mahea mai oe?" Ma Waipio mai, he olala, lohe i ka piha ai i ka piha i-a o kahi alii hele mai nei, make ai ea, ae, haawi ia Waialoha, haawi mai la elua ahi, i mai la ua mau kanaka nei, ai no i-a, o hoi he kuaaina, koia nei hoi mai la no ia a pii iluna o ka lapa, a iho i ke kahawai, a pii aku la ma ke kahawai a hiki i kahi o laua nei.

Aia no hoi e noho mai ana no o Lonoikamakahiki, olelo aku la ke aikane, eia ua i-a nei a kaua la, a me ka ai, e hoowali ka ai a kaua, ka hoowali iho la no ia a wali, ai iho la laua nei a maona. Nana aku la laua nei o ka hoi ae i ke ahiahi o ke kane a Kaikilanialiiwahineopuna mai ka mahiai mai, moe iho la no laua nei i ua ana nei, a poalima ka noho ana o laua nei iloko o ua ana nei, kena aku la ke alii i ke aikane, o iho i ka hale o ke alii, o Kaikilanialiiwahineopuna, i aku la ke aikane, e make paha auanei au i ka hale o ke alii? hoole mai la o Lonoikamakahiki, aole oe e make, e iho oe a na koa e ku ana i ka puka o ka hale o ke alii, a i ninau mai ia oe, i aku oe, mai ke kuaaina loa mai nei no, i hele mai nei e ike wahi alii, kena mai la ua mau kanaka nei, o hele a na wahine la e noho ana i ka puka la, i ninau mai auanei, i hele mai oe i keaha? i hele mai au e ike wahi alii; a na laua ia e hookomo aku ia oe iloko. Ko ia nei hele aku la  no ia a hiki i ua mau wahine nei oia hoi o Haonawai a me Ipuwai, kamailio aku la keia e like me ka mea i olelo ia ae la maluna, komo ae, wahi a ua mau wahine nei, ei ae no iloko, komo aku la no keia i loko, ko ia nei pai aku la no ia i ka paku, i nana aku ka hana oia nei, e moe mai ana no kela, ninau mai la ua alii nei ia Waialoha, heaha kau? he wahi olelo na ko kaikunane, hoole mai la kela, aole o'u kaikunane lehulehu, ua make no ko'u kaikunane ponoi, elua wale no maua a ko maua makuakane, a makuahine; aohe o'u kaikunane kumu ai, kumu i-a, he oleloa no, ei ae no ko kaikunane ua hoi mai nei maua aia i ka pali kapu o Keoua, alaila, o ka uwe ae la no ia papa koke aku la ua kanaka nei o Waialoha, mai uwe oe, ua i mai nei ia'u a i uwe oe, papa aku au ia oe mai uwe oe, i mai nei ia'u ina i pii ko kane iuka i ka mahiai a ua iho na koa a olua, a ike iho oe i ko kaikunane i kakahiaka, ae mai la no kela, i mai la o Kaikilanialiiwahineopuna e pii pu me ke aikane a Lonoikamakahiki, hoole aku la o Waialoha, aole oe e pii pu me au, ka noho iho la no ia o Kaikilanialiiwahineopuna uwe, hoi aku la no hoi o Waialoha a hiki i ka hale, i ka pali kapu hoi o Keoua, ninau mai la ua alii nei, ua pono, ae, ke moe iho la no ia o laua nei a ao ae la i nana aku ka hana e pii ana no na kanaka, a o na koa paa iho la no i kai, a pau mai la no hoi ke aikane, pau na kanaka la, ke  ike aku la  no oe i ka pau, ae mai la no ke aikane, ae, kahea aku la o Lonoikamakahiki i ke aikane e hoi mai, hoi mai la kela a hiki i kahi aia nei i kahea aku ai.

Alaila, kahiko iho la keia i ke kapa ahuula a nani, kuu iho la keia i ka papale mahiole, a kau aku la i ka poo o ke aikane, pau ae la ko ke aikane kahiko ana, komo iho la keia i ko ia nei mau pono alii a pau, ka iho aku la no ia o  laua nei ma  kahawai, a like alike o kahawai, ae laua nei ma ka moopili, ike mai la na koa i keia mea ula e hele aku ana i ke pili, kanikani pihe mai la lakou la, ka mea ula—e, ka mea ula—e, huhu mai la ke kaikuahine i na kanaka i ka hooho i ka mea ula, pau ae la ka pane ana a na koa, hiki mai la laua la i ka maka mua o na koa, ia manawa ike aku la na kanaka ia Lonoikamakahiki paa like iho la ko lakou mau waha, no ka makau komo mai la keia iloko o ka hale o ke kaikuahine a ike aku keia i ka maka o ke  kaikuahine lele aku keia honi, uwe iho la ua mau alii nei a pau, kukala aku la o Kaikilanialiiwahineopuna i na koa, eia ka haku o kakou la, e apo ka poe, (oia hoi ke apo obscured na koa kaua) ke apo ia ae la no ia obscured pane hou mai la o Kaikilanialiiwahineopuna obscured o kuu kane no ke make obscured la no ia o na koa, aia obscured hala obscured a make, hoi aku la no hoi na koa me na kanaka.

Pane aku la o Lonoikamakahiki i ke aikane, aia au wahine la elima, aia ou hale la elima, ke ahiahi puuku nou, ka hale papaa nou, ke ahiahi ai a elima nou, a o ka'u uku ia ia oe, o na'lii no hoi me lakou no ko lakou ka noho iho la no ia, kui aku la ka lono ia Maui, no ke alii maikai o Waialoha, holo mai la keia wahi kanaka no Maui, o Mokulau kona inoa, pae aku la keia i kahi o ke alii o Waialoha, moe iho la keia ilaila a ao ka po, kakahiaka ae la, hai iho la ka nalu, hele iho la ua 'lii nei o Lonoikamakahiki i ka pa-ka nalu a pae mai la i ka nalu, a hiki mai la i kahakai, mahalo aku la o Mokulau i ka maikai o ka waa o Lonoikamakahiki, o kela wahi waa maikai la a i ko makou nalu o Kapuekahi, ike la paha i ka pae i ka nalu opuu, i mai la o Waialoha ia Mokulau, he makemake oe, i aku ua wahi kanaka nei he makemake au o ka waa o ke alii, pane mai o Waialoha, nou hoi ha ia waa aia a pau mai ka pakaka nalu ana a ke alii nou ia waa, pau ae la no hoi ka hoihoi o ua alii nei i ka hoopaepae nalu ana, a hoe aku la no hoi a pae i uka, hoi aku no hoi keia a hiki i ka hale me ke kaikuahine, kena ia aku la e Waialoha ua kanaka nei e kii i ka waa, ke kii aku la no ia i ka waa a hoi aku la no hoi me ka waa, a pae aku la i Maui, i mai la o Maui nowai kou waa maikai? no ke aikane hoi paha a ke aili, lokomaikai wale.  (Aole i pau.)

 

Ka naue kulu aumoe.

Ma ke ahiahi o ka Poaono iho nei, ua koi ia mai ko'u mau kapuai e naue hele aku ma na alanui o ua kaona hanohano nei o kaua, me ka lana o ka manao, o ka mahina opulepule e kau ana ma na ao panopano o ka lewa lani, ka mea nana e alakai kupono i ko'u mau kapuai me ke ku ia ole.

Ia'u i haalele ai i ko'u home, naue aku la au ma ke alanui Maunakea, a huli ma ke alanui Beretania, me ka lana o ka  manao o ka pa kula hanohano o Kehehuna kahi e hoomaha ai aka, no ka ikaika loa no o ko'u mau kapuai i ka hele, aia hoi, kilohi wale iho la no i ua pa kula la, a hoomau aku la no i ka hele imua. I na kapuai hoi e hehi ana, a i ka waha hoi e mele ana i na lalani mele malalo nei:

"He Demula muna paha

O Tirihue—e,

He manu kii wai

O Tirihue—e."

Hiki aku la au ma kekahi wahi puu uuku malalo iho o Puoina, a malaila na kapuai i hooki iho ai i kona hele ana, a me ka waha i kona mele ana. Hoomaha iho la au malaila no kekahi  mau minute pokole, a i ko'u eu ana ae, aia hoi, ahu wale mai la na pu-kuniahi o Puoina, a lana ae la ka manao e pii aku ilaila, no ka mea, ua hoaiai ia mai hoi ko'u ala e ka mahina aiai e kau ana maluna, aohe no hoi he mea e manao ae ai e ku ia ko'u mau kuekue wawae e na pohaku papaakea e waiho palahalaha ana.

Haalele iho la au i ua wahi mua la a'u i hoomaha ai, a pii aku la ma ke alanui e hiki aku ai i ua puu kukehakeha la o ke kaona hanohano o Honolulu nei, me ka lana mau o  ko'u manao he kanaka kiai kou a puu la, a loaa la hoi kahi hoa kamailio o ke kulu aumoe eia ka aole. I ko'u hiki ana aku iluna pono o ua puu la, aia hoi nana aku la au ma ka Hikina, e waiho laelae mai ana o Makiki, aia iloko he ulu hau nui e ku poai ana, a manao iho la au iloko o'u, aole no hoi e ole ke eehia a me ka poluluhi o ka noho ana oia wahi, no ka mea, he kulana maikai kona ku ana, a me he mea la no hoi, ina owau kekahi e noho aku iloko, aole no hoi e nele ka haawi aku i na huaolelo hoolealea e kupono ana no ka poe e makemake ana e hiolani a e hoonanea no na la wela o ka Makalii.

Ma-o iki aku o Makiki ka pa o ke kula o Kapunahou me kona mau hale e ku ana iloko o na laau uliuli i hoopulu ia i ka wai piula hu mailoko mai o ka lepo, a maloko o ua pa la na laau o kela ano keia ano e hoohua mai ana i ko lakou mau hua i ka wa i manao ia, aka, aohe au mea mahalo e ae o ke ku kilakila wale mai no o ka hale kula o Punahou, ka hale kula hoi nana e hanai mai nei na keiki kanaka ewalu, i ka naauao o na pae aina haole.

Mauka iki iho hoi o Punahou ke awawa uliuli o Manoa, e hoopulu mau ia ana no e na paka ua o ka ua kuahine, a hoomanao ae la au i ke mele no na lalani pokole i loaa i'au malalo nei:

"He aloha no ke awaawa

O Manoa la,

Ke noho mai la la i uka,

Ke hoopulu ia mai la e ka ua

E na turu wai o ka rain tuahine."

Nalu wale iho la no au iloko o'u, ina owau kekahi iwaena oia mau paka ua e haule mau ana, alaila, aole no hoi e nele ko'u hoohihi aku e lilo i kupa no ia lai.

Ia'u e nanea ana i ka nani aole no nae au e poina i ka mahalo ae i ko'u hoahele e kau ana maluna, ua haawi iho la i kona  malamalama nui, a ua ahuwale ka ulu niu o Waikiki kai, me he mea la, e peahi mai ana e hele aku. A maanei la ua honi aku au i na ea ala o ka lipoa o Waikiki i lawe ia mai e ke aheahe makani o ua aina la, ka mea hoi nana i koi mai ia'u e komo pu aku iloko o ka hoomanao ano ia po laelae hoa hele ole.

NIHIAUMOE.

 

obscured ai na makahiki hookahi obscured

 

HE WAHI KAAO

—NO—

KUAPIEI.

Kekahi keiki kaulana o ka papa haahaa loa.

HELU 4.

Ia manawa, olelo mai la o Kaihe, "E ke 'Lii e, e nana pu mai kaua i ka wahahee o ia nei." Ia manawa, huli ae la ka manao o ke 'Lii (Luahiwa,) ma na olelo a Kaihe, a lilo ka Keae mau olelo i mea ole, oia ka pau ana o na olelo a na elele.

Ma keia wahi hoi, e hoi ae kakou e olelo no Luahiwa, no kona noho ana iho i ke Aupuni; ia noho ana iho a lakou i ke Aupuni, eia hoi, hiki mai la he mau elele na na 'Lii o Kauai, oia o Kapaemahu ma. Oia ua pilikia la a Luahiwa i upu ai a noa ia Kuapiei ka ili o kana kaikamahine, a hiki ua mau elele la i ke alo o ke 'Lii, ninau mai ke 'Lii, "Heaha ka olua huakai?" Haimai la ua mau elele nei, "He huakai kaua." Ae mai la ke 'Lii, ae, no ka mea, ua maopopo no ia Luahiwa, o kona mau hoa paia no na 'Lii o Kauai.

Ia manawa, o ka hoeu koke ae la no ia o Luahiwa e holo i Kauai, i ke kaua, a o ka hoomakaukau iho la no ia o na waa. Olelo aku la o Kanakaokai i ka wahine, "E hele aku oe, a olelo aku i ka makuakane o kaua, i olelo mai nei kuu kane, o olua, pu ke hele i ka la eha o kona ili." Hele aku la ka wahine i kahi o ka makuakane, a olelo aku la e like me na olelo a ke kane i olelo aku ai ia ia, a i ka lohe ana o Luahiwa i keia mau olelo, pane mai la oia, "U! akahi kanaka e lawe aku ai, e lawe aku nae paha i kii kukulu no mua, a i pohaku hekau waa." Ia manawa, pau ae la ka olelo ana a ka makuakane me kana kaikamahine, a kaha aku la no ke kaikamahine, hoi i kona hale.

Eia nae, i ke kaikamahine e hoi ana, huna loa iho la ua kaikamahine nei i na olelo a ka makuakane i olelo mai ai imua ona, a hiki aku la keia i ko laua hale. Pane mai la ke kane, "Pehea mai la ka olua olelo me ka makuakane o kaua?" Huna loa iho la ka wahine, me ka olelo hoomeamea wale aku, "I kamailio wale mai nei no maua." Pane mai la ke kane, "I olelo mai hoi ko makuakane, i kii kukulu no mua, a i pohaku hekau waa, a aole anei ia la he olelo na ko makuakane?" Ae aku la ka wahine, ae, i olelo mai nei hoi kuu makuakane pela.

Ma keia mau mea i olelo ia, ua lohe, a ua ike no hoi o Kuapiei i na mea a pau i olelo nui ia nona, ike la ea, ike. E ka poe heluhelu, akahi kakou a ike ia Kuapiei, he ano ike maoli i na mea a pau, aole mea koe ia ia, ma kona ike a me ka lohe, oiai kona mau la, nolaila, e hoi ae kakou e olelo hou no na olelo a ka makuakane i hai aku ai i ke kaikamahine, penei: "Aia ka hana o ka mahiai, hohoi a luna o Kakea la, mahiai a oo ka ai, lawe ae ai , ai ka wahine, maona ka opu." Ma ia hope iho, hoi aku la keia ma ko laua hale, a hoakaka aku la i ke kane ana i na mea a pau i oleloia e laua me ka makuakane.

Hoi aku la keia a hiki imua o ke kane, a olelo aku la penei: "I olelo mai nei ka makuakane o kaua, e hoi kaua i ka mahiai iluna o Kakea, ae aku la ka mea nona ka inoa i kapaia o Kanakaokai, heaha la hoi auanei ka hewa." A holo ia manao ia laua, i ka hoi ana iluna o Kakea, me kana wahine, oia hoi o Puakalaino, a hoi aku la laua ilaila. A noho iho la laua, ia po iho no, hele aku la ua kane nei, me ua laau nei ana, me Kookookumailani.

A i ka hele ana o ua kane nei ana, a hiki i ka waena o hai, he waena uala ia e huli la i ka pali o Manoa, a me ka aoao e huli iho ana i ke alanui. Na hai ka mala uala, pau loa ia ia nei, pela na mala kalo, ke ko, ka maia, na mea kanu a pau loa a na kamaaina. Pau loa i ka lawe ia a ko lua nei waena, penei nae ka hana ana a ua Kanakaokai nei, o ka laau no ana i hoike ia ae la maluna, oia no ka mea e hou aku ai malalo o kela mala keia mala, a alaa ae la malalo, a hapai aku la a ko laua wahi. Pela oia i hana ai a pau na mala a ka poe kamaaina ia ia nei, he keu aku o ka ikaika a me ka makau ole, a kakou e nana mai ai.

Ma keia wahi, ke noi aku nei au i ka poe heluhelu, e huli ae kakou e olelo hou no ka holo ana o Luahiwa i ke kaua, a pae i Kauai. I ka pae ana i Kauai, aole lakou i pae loa i uka, eia no iluna o na waa. Eia nae, ma keia wahi, ke hoike ia aku nei ia oukou e na hoa heluhelu, no Kanakaokai, kana hunona. Penei, i ka wanaao a Luahiwa ma i pae ai i Kauai, ia manawa, hoala aku la o Puakalaino ia Kanakaokai, me ka i aku, "E i nei e moe nei, e ala ae oe i kahi mauu a kaua, ua awakea." Ia manawa no, ala ae la ua kane nei, he manawa ole, makaukau.

Kii aku la ua kane nei i ka laau ana, o kona iho aku la no ia a hiki i kahi i waiho ai o kahi waa ona, i kai o Kaluahole, a o kona hapai aku la no ia a lana i ke  kai, a o ka holo aku la no ia, hookahi no mapuna hoe, a i  ka lua, hele ana keia iwaho ae o  ka lae o Kaena, aole nae o ka hoe maoli, o ka laau no a ia nei. Nanao hou no keia, elua no mapuna hoe, hele ana keia i ke kai o Kaiwi, nanao hou no keia, aole i upuupu iho, kamumu ana ko ia nei waa i uka o Wailua, Kauai. O ke kaha aku la no o ua keiki nei, pii i uka, pii aku la keia a ike i na kanaka o Kauai, noho iho la keia hoomaha i ka puu oioina.

Ia manawa no, hoea mai ana kekahi wahi kanaka kamaaina, ninau aku la keia, "E iho ana oukou i hea?" Pane mai la ua wahi kanaka nei, "E iho ana makou i ke kaua?" Ia manawa, aua aku no ua keiki nei e noho laua, a ae mai la kela, ae, noho iho la laua nei, me ka olelo mai o ua wahi kanaka nei, penei: "Ina o ke kanaka koa ma ko Kauai nei aoao, alaila, lilo ke kaikamahine a Kapaemahu ia ia." Aole i liuliu iho ia noho ana a laua nei, hiki no hoi ke kaua. No ka mea, ua pau mai ka poe o Kauai i ka hee i ke Oahu, a e holo ana i uka, ia hui ana o laua nei me na koa o Luahiwa, ke nao aku la no ia o ua o Kuapiei, (ka mea i kapa ia o Kanakaokai.)

Ia nao ana, iluna no, ha-i ke kanaka, haawi ae la o Kuapiei i ke kanaka i make, i ua wahi kanaka kamaaina nei, o ka inoa nae o keia wahi kanaka kamaaina o Kauai, o Naulape, me ka olelo iho o ua wahi kanaka nei, i ke kanaka a Kuapiei i haawi aku ai, penei: "A haha! make na'u na Naulape." Ia manawa, huli like mai la  na kanaka o Kauai e pau ana i ka hee, a nana mai la, ua ha-i ke kanaka ia ia nei, me ka olelo iho o ia poe, "E! lilo hoi ke kaikamahine a Kapaemahu ia wahi kanaka." Ma ia hope iho, lalau hou aku la o Kuapiei i ke kanaka, a uha'i ae la, a haawi hou ae la no i ua wahi kanaka nei, a e like me kana hana ana mamua, pela no hoi oia i hana ai.

A ma ia hope iho, olelo hou ae la no ua wahi kanaka nei, "A haha! make hou na'u na Naulape." Huli hou mai la no na kanaka me ka hooho hou mai no, "E! lilo hoi ke Kaikamahine a Kapaemahu, ia wahi kanaka." O ka lua ia o ka lalau ana a Kuapiei i ke kanaka o ka aoao o ka makuahunowai ona, oia hoi o Luahiwa, (ke Oahu,) oiai na kanaka o Luahiwa e alualu ana i ko Kauai poe e hee ana; a pau loa ke Oahu i ka luku ia e Kuapiei. O kona kipi mua ana no ia i kona makuahunowai, no kana mau olelo ino, i olelo mua ae nei ma keia Kaao.

Ma keia wahi hoi, ke hoike aku nei au ia oukou a pau e ka poe e heluhelu ana i keia Kaao, o ke kumu a me ka mole a me ke aa, pau ai ka aoao o ka makuahunowai ona, aohe mea e ae nana e luku, o ka laau wale no ana, o Kookookumailani, oia hoi kela laau a kakou i ike iho nei maloko o na Helu i kaa hope ae nei, me ka olelo iho, "E Kookookumailani e! e luku." A pela no keia i luku aku ai a puehu ke Oahu, a pau loa lakou i ka make ia ia nei.

Ia wa, a nai aku ana keia i ka luku a hiki i ka a-e one, ku ae keia, hoi ana i uka. Ko ia nei hoi no ia a hiki i kahi a laua i noho mua ai me kahi kanaka kamaaina, o ko ia nei kaha aku la no ia hoi ana i kai, a hiki i kahi i kau ai kahi waa ona, ko ia nei panee aku la no ia a lana i ke kai. O kona hoi mai la no ia a pae i Oahu nei, ia la hookahi no, a ia ia no i pae ai ma Kaluahole, hapai aku la oia i kahi waa ona a waiho i kumu pali. Ia wa hoi aku la keia a hiki i ka h ale, iluna o Kakea, me ka manao ole o ka wahine—e, i Kauai keia.

I ko ia nei hiki ana, noho pu iho la laua nei, he kane a he wahine, e like me ke  ano mau. A hiki no ia po iho, hiamoe iho la laua nei a hiki i ka wanaao, ala ae la keia, a iho aku la a hiki i kahi i kau ai o kahi waa ona, holo hou no keia i Kauai, a hana hou no e like me ka hana ana mamua, oia hoi ka luku aku i ka aoao o ka makuahunowai, oia kona kipi elua ana. Ma ia kaua ana, luku no keia a hiki i ke alo o Luahiwa, kona makuahunowai, ku ae no keia hoi ana a hiki i kahi i kau ai kahi waa ona, a hoomakaukau keia no ka hoi ana i Oahu nei.

Ma ia wa koke no, o ko ia nei pupuhi mai la no ia hoi ana i Oahu nei, a hiki no i Kaluahole, waiho no keia i kahi waa o ia nei, a hoi aku la no keia iluna o Kakea, e like no me ka hana mua ana. A i ke kolu o ka la, hoi hou no keia i Kauai, a pae no i Wailua, kaha aku la keia pii ana a hiki i kahi a laua i noho mua ai me kahi kanaka kamaaina. Pela mau no ka hana ana a ua wahi kanaka nei, o ke kiai pinepine i na la a pau, no ka mea, ma ia la i kaua ai, o ke ono ia o kana mau kanaka i haawi ia aku ai e Kuapiei. Ia la no, hoouka ke kaua nui, a luku aku la no hoi o Kuapiei i na kanaka o Oahu nei, a pau loa i ka make, a he nui loa ka poe i pio, a i pee aku no hoi. O ko ia nei luku aku la no ia a hiki i ka a-e one, a hahau ia aku ke poo o ka makuahunowai i ka laau, pau loa iho la ka lauoho i ka helelei, a koe o ka alualu poo.

Ia manawa no, kaha mai la keia hoi ana i Oahu nei, a pae keia ma Kaluahole, a hapai aku la keia i kahi waa ona, a waiho i kumu pali, hoi aku la iluna o Kakea, a noho pu me kana wahine, e like me na la mamua, a ia po iho, hookomo aku la keia i ka moe pahaohao iloko o kana wahine, a i ka puoho ana ae o ka wahine, hoala aku la oia i ke kane, me ka i aku, "E i nei e moe nei—e! E i nei hoi e moe nei—e!!" Ia manawa, u-u ae la ke kane, me kona ano hiamoe ole, a ninau mai la ia i ka wahine, "Heaha keia mea o ka hoala ana o ka po?" Pae mai la ka wahine, "Heaha mai hoi kau, kainoa hoi ua pilikia aku nei paha ka makuakane o kaua." Pela ko'u ike ana iho maloko o ka moe, a puoho ae nei hoi au, a hoala aku la ia oe.

I mai la ke kane, "Ke aha la la?" Pane mai ka wahine, "I moe iho nei hoi au i ka moeuhane." "Moe oe i ka moeuhane, heaha ke ano?" Wahi a ke kane. Pane hou mai ka wahine, "Eia ke ano o ka moe, na ke Oahu ka hoi, o ka hele ia a ka lua noho o ka manu i kapaia he Ao, na Kauai mai hoi, o ka hele ia a ka lua noho o ka Ohiki, pela mai ka mua o ka la i kaua ai a hiki i ke kolu o ka la i kaua ai." A oia la, ua manao au, ua pilikia aku nei paha ka makuakane o kaua.

 

NA LUNA O KEIA PEPA.

EIA IHO NO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Luna o Ke Au Okoa. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.

HAWAII—J. H. Coney, Hilo.

D. H. Hitchcock, Hilo.

L. Kaina, Puna.

W. T. Martin, Kau.

C. N. Spencer, "

J. G. Hoapili, Kona Hema.

P. Cummings, "

J. Z. Waiau, Kona Akau.

J. H. Kamalo, "

G. K. Lindsay, Kohala.

J. Naiapaakai, "

S. P. Koko, Hamakua.

Maui—A. M. Kahalewai, Lahaina.

P. H. Treadway, "

W. Ap Jones, "

E. Saffrey, Honuaula.

C. K. Kakani, Kaupo.

John Rae, Hana.

W. P. Kahale, Wailuku.

W. G. Needham, Makawao.

T. W. Everett.

MOLOKAI—Mr. Meyers.

OAHU—J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae.

J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa.

J. W. Kea, Koolaupoko.

KAUAI—T. H. Marshall, Lihue,

S. Kamahalo, "

J. S. Low, Hanalei.

H. J. Wana, "

G. W. Lilikalani, Koloa,

J. Kauai, Waimea.

 

HALE KUAI HOU!

ME NA LOLE HOU!

UA WEHE AE NEI KA MEA NONA KA INOA malalo nei, he Hoa Kuai Oluolu no oukou i na la i kunewa hope ae nei, e like me ka

Oluolu a'u i Hookipa ai ia Oukou, ma ka hale Kuai o Painapa; pela no ka'u e hana aku ai ia oukou. Aia ko'u Hale Kuai ma ke Alanui Papu, e kokoke ana i ke kihi o ke Alanui Kalepa a me ke Alanui Papu. Ua lako wau i na

Lole Maikai,

Na Kamaa Wahine,

Na Kamaa Kamalii,

A ME

na Lole o kela ano keia ano, no ke kumukuai

Makepono Loa!

(12-3m)   C. F. PFLUGER.

 

HE HALE KUAI

—NO—

KE KANAKA HAWAII.

NO KUU IKE, UA PILIKIA OUKOU I NA Hale Kuai mua, no ka hoopii ino o ke kumukanawai o na ano lole a pau. Nolaila, ua wehe ae au i Hale Kuai, a eia ke waiho nei na kinohinohi o na ano nani a pau, ka mea a ka manao e lawe ai a paihi na eheu o Hihimanu. E komo oe e Hawaii, o Keawe; e kipa ae oe e Maui, o Kama; e naue mai na keiki o Kuihewa, e awiwi e Kauai, o Mano. He oluolu no au ke aie mai. E loaa no au ma ke Alanui Maunakea, mauka o Lepekaholo.  Na MOSE.

Honolulu, Aug. 22, 1865.  19-3m*

 

J. D. HALAI.

MEA KAKAU PALAPALA!

—NO—

NA ANO HANA A PAU LOA!

UA HIKI I KA MEA NONA KA INOA Maluna ae, ke hana i ko oukou mau palapala ma ka olelo Beritania a me ka olelo Hawaii, oia hoi na

Palapala Hooilina,

Palapala Kuai,

Palapala Moraki,

Palapala Hoolimalima,

Palapala Hoolilo Hope,

Palapala Hoopaa,

a me na palapala o na ano a pau. Aia kona Keena Oihana ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu, ma ke Keena mua, mauka iho o ka puka komo, e loaa no ia, mai ka hora eiwa o ke kakahiaka, a hiki i ka hora eha o ke ahiahi.

Honolulu, Iulai 15, 1865.  13-3m

 

Hale Kuai o Ake!!

E O'U MAU MAKAMAKA NANA AU I HOOLAUNA mai i na wa i kunewa hope ae nei, ke kalahea aku nei ia, me ka hai aku ua makaukau ia e hoolako aku ia oukou i na mea a pau a ko oukou mau puuwai e kaunu ai. Ka lole o na ano a pau, ka Luina ume naau, ka Pahoehoe uwi lua, na lole Poni Kalakoa, a me ka Puahau o Maleka. Ko kane hoi ke Paina, ke Kuila, a me na mea a pau na boy o Hawaii nei e haaheo ai.

Ua hiki mai nei he mau Kihei Papamu Huluhulu nui.

E KOMO, E WAE NO OUKOU IHO.  1-tf.

 

J. L. Nailiili, & A. W. B. Nahakualii,

LOIO.

E IKE AUANEI NA MEA A PAU, O NA mea nona na inoa maluna, he mau Loio laua, a ua makaukau laua e kokua i ka poe i hoopiiia, a me ka poe hoopii no kela hewa keia hewa o lakou.  A he hiki loa no hoi i ua mau Loio nei ke hana i na palapala hoopii o kela ano keia ano, a me na palapala kuai, palapala hoolimalima, palapala hoopaa, na olelo aelike a pau o kela ano keia ano, a me na palapala hoohui a pau, a me kela ano keia ano e ae o na palapala oihana, a me na palapala kupono a pau i ke Kanawai. E kakauia no me ka maikai loa na palapala. E loaa no maua, a o kekahi paha o maua ia oukou, ma HALEOLA, i Honolulu, Oahu, a i ole ia, ma Keei paha, i Kona Hema, Hawaii. E ninau no ia laua no ka uku.

Honolulu, Oahu, Apr. 24, 1865.  1-tf

 

OLELO HOOLAHA.

KE KAUOHA AKU NEI AU I NA KANAKA mea PUAA ma Makua me Kahanahaiki, Waianae, e lawe lakou a hoopaa iho ma ko lakou mau kuleana, i ko lakou mau PUAA. Aole hoi e hele wale ma ka aina Konohiki, no ka mea, pau loa ka mauu i ka eku ia e ka PUAA, a ke haawi nei au i KANAKOLU la e lawe ai a hoopaa iho ma na kuleana. A ina e loaa ia'u a i kuu Luna paha, kekahi PUAA, a mau PUAA paha, mahope iho o ka manawa i olelo ia, alaila, e manao no au, he PUAA hihiu kahu ole.

JOHN BOOTH (KEONI PU.)

Honolulu, Sept. 16, 1865.  22-1m

 

OLELO HOOLAHA.

UA NOI IA MAI AU E V. KNUDSEN, E hookaawale i kekahi la e hoolohe ai i ka mea kue, ina e kue kekahi i ka palapala kauoha a Paaoao, o Makaweli, i make aku nei, nolaila, e ike ia auanei e na kanaka a pau, o ka la umi o Okatoba e hiki mai ana, oia ka la e hana ia keia noi, ma Waimea, Kona, Kauai,  DUNCAN McBRYDE.

Lunakanawai Kaapuni Apana 4.

Wahiawa, 10 Sept., 1865.  22-1m

 

OLELO HOOLAHA.

NO KA MEA, UA HOONOHO IA MAI KA mea nona ka inoa malalo, i Luna Hooponopono waiwai o Peter Dach, o Lahaina, i make aku nei: Nolaila, ke kauoha ia aku nei na mea a pau i aie ia ia, e hookaa kokemai; a o na mea ana i aie aku ai, e hoike koke mai mamua o ka la 31 o Okatoba, 1865, mai keia la aku.  A. MANAKU,

Luna Hooponopono Waiwai.

Lahaina, 15 Sept. 1865.  22-1m*

 

HALE PAI KII.

AIA KO'U HALE PAI MA KA HALE E PILI ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai o ka "NUPEPA KUOKOA." Ua emi loa na kii Elua Dala no ka Pepa Kii Ekolu. A hookahi wale no dala no ke kii aniani.

6-tf  H. L. CHASE (Keiki)