Ke Au Okoa, Volume I, Number 26, 16 October 1865 — Page 1

Page PDF (1.33 MB)

KE AU OKOA.

BUKE 1--HELU 26.}  HONOLULU, MONEDE, OKATOBA 16, 1865.  {$2.00 NO KA MAK.

 

"KE AU OKOA,"

E HOOPUKA MAU IA'NA I

KELA POAKAHI KEIA POAKAHI,

MA KA

HO RA EWALU O KAKAHIAKA.

ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono; a pela hoi ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.

 

"KE AU OKOA."

KA UKU O NA

OLELO HOOLAHA.

NA OLELO HOOLAHA—No na lalani he 10, oia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookahi ana, $1 00; alua hoopuka ana, $1 50; ekolu, $1 75; hookahi mahina, $2 00.

Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.

 

ALI SERA & KUMURUDA.

He Kaao no Arabia.

HELU 1.

Aia i na wa i au wale ka la, ma ka aina o Korasana, kahi i noho ai kekahi kanaka kalepa waiwai loa, a o kona inoa o Madaladina; a nana hoi na kauwa he nui wale, aka, aole ia i hoopomaikai ia mai e ka lani me kekahi keiki kane. A i kona hiki ana aku i ke kanaono o kona mau makahiki, hoopomaikai ia mai la oia e Alahe me kekahi keikikane, a o kona inoa o Ali Sera, ka mea nona ke Kaao a kakou e hoolohe aku ai, a i ole ia, e hiaai iho ai hoi ma ka heluhelu ana.

I ka wa a keia keiki i ulu ae ai, ua like ia me ka mahina piha iloko o na ao molulolea ; a i kona hiki ana aku i ka aneane o ke kanaka makua ana, loohia iho la kona makuakane e kekahi mai pilikia loa, a no ia mea, kahea aku la ia i kana keiki, me ka olelo aku, "E kuu keiki! ke aneane mai nei e hookuia mai ka make me a'u, a he mau olelo ka'u e pane aku ai ia oe." "A heaha ia," wahi a ke keiki, "e kuu makuakane." Pane mai la oia, "O ka'u mau mea e pane aku ai, o kau ia e hoolohe mai ai, a e kapae aku oe i na poino a pau e loohia mai ana ia oe. E malama oe i ka hui ana me ka poe ino, no ka mea, ua like ia me ke kanaka kui amara, ina aole ia e pau mai i na ula, e hooponiuniu ia mai auanei ia e ka maka pouli o ka uwahi. Nani wale ka olelo ana a ka poe haku mele, a penei no ia:

"Aole mea like me kou wa, au e kuko aku ai i ko lakou luana ana.

Aohe no hoi hoalauna e ae au e manao aku ai, ke ku ia mai oe e na popilikia.

Nolaila, mai launa aku oe me kekahi, o hei auanei oe i na upena a ke pahele.

Ua haawi aku nei au ia oe, i na mea a pau au e hoolohe mai me ka hoolohe pono."

A mahope iho o keia, hai mai la kona makuakane ia ia, i na mea a pau loa e kupono ai no keia ola ana, a ninau aku la ke keiki, "Heaha ae ia mau mea au e kono mai ai ia'u e hooko?" Pane mai la kona makuakane, "E hana maikai aku, i ka wa e hiki ai ia oe, e holomua oe ma ka hana maikai ana aku i kanaka." I mai la kana makahiapo, "Ke lohe nei au a malama hoi. A heaha aku ka mea a kuu makua e makemake ai e hana?" Pane mai la ka makua, "E kuu keiki e malama obscured obscured na ke akua no e malama mai ia oe, ke malama aku oe ia ia. E malama pono i kou waiwai, a mai uhauha wale ia; no ka mea, ina oe e uhauha ia, alaila, aole e loaa mai ia oe ke kokua ia mai e ke kanaka haahaa loa olalo, a nani wale hoi ka olelo ana a ka poe haku mele :

" I ka wa i uuku ai kuu loaa, ua uuku wale mai na hoalauna.

Aka, i ko'u wa i hoomahuahua ia mai ko'u lako, ua nui wale ko'u mau hoa'loha.

He nui wale na enemi i kue mai ia'u, o ko makou huina no kue mai no ia'u.

Aka, ua oi aku nae ko lakou manuunuu wale i ka haalele ana mai o ka'u loaa."

"A heaha ae ka mea i koe," wahi a kana makahiapo. Pane mai la kona makuakane, "E kuu keiki, e hui aku me ka poe i oi ae ka aoo mamua ou, a mai hopuhopualulu oe i ka mea au e hana ai; e aloha oe i ka mea malalo mai ou, a na ka poe no maluna ae ou e aloha mai ia oe, a mai hoopilihua wale oe ia hai, o ku ia auanei ka manao ino iloko o ke akua, a hoopilikia mai oia ia oe, a nani wale hoi ka olelo ana a ka poe haku mele:

"E hoohui aku hoi i kou noonoo ana me ko hai, a e ninau aku hoi i ko lakou manao.

No ka mea, aole e hiki ke huna ia ka oiaio maoli mawaena o na aoao elua.

O ka manao o ke kanaka, ua like ia me ke aniani e hoike mai ana i kona kii.

Aka, ma ka nana ana aku i na aniani elua ua ike ia aku kona kua."

E malama nui oe ma ka pakiaha waina ana, no ka mea, oia ke kumu o na ino a pau loa; nana no e hoolei i na manao maikai, a e lawe mai no anei ia i ka hoowahawaha ia, maluna o k apoe e inu ana, a ke hoomanao ae nei au i ka olelo ana a ka poe haku mele:

"Ma o Alahe la! aole e hoopilikia ia mai, ke mau ke kino me ka uhane.

Aka, i ka wa e hooponiu ia mai ai ka noonoo kanaka, ua hewa ka waha."

"O ka'u olelo kauoha keia, a e haka mau oe ia mau mea mamua o kou mau maka; a na ke akua no e hoonoho mai ia oe ma ko'u wahi!" Ia wa koke no, maule iho, a liuliu wale pohala mai la oia, a noi ae la ia i ke kala mai a Alahe. Lawe ae la ia i ka ahaaina hope loa a ka haku me na kahuna, a hookuuia aku la ia iloko o ke ahonui o Alahe! nona ka inoa e hoomaikai ia.

Uwe iho la kana keiki a kumakena iho la nona. Hoomakaukau iho la ia i na mea i kupono no kona hoolewa ia ana, a kanu iho la lakou ia ia, me ke kau iho i keia mau huaolelo malalo nei, maluna o kona pohaku hoomanao.

"Mai ka lepo oe i hanaia mai ai, a ike oe i ke ola, a naauao hoi ma ke kamailio ana.

A i ka lepo oe e hoi aku ai, a lilo i kino kupapau, me he mea la, aole mai ka lepo kou puka ana mai."

Kumakena iho la kana keiki nona i na la he nui, a hiki wale i ka wa i make ai kona makuahine. A hana iho la no hoi ia e like me kana mea i hana ai i kona makuakane. Mahope iho o keia mau mea, noho iho la ia ma kona mau halekuai, me ka launa ole aku me kekahi poe e ae, a me ka malama loa i na kauoha hope loa a kona makuakane.

Pela ia i hoomau ai ma ke ala pololei a hala ka makahiki hookahi; aka, i ka hala ana o ka makahiki hookahi, huikau aku la ia me kekahi poe keiki uhauha, a lilo iho la o lakou ko ia nei mau hoa kulolia mau, i ka po a me ke ao; inu iho la ia i ka waina me ka hialaai loa, a ina ahiahi, hui aku la keia me na wahine. Pela no ia i hoomau ai, a olelo ae la oia, "Na kuu makuakane i huli i keia waiwai a nui wale, a ia wai la auanei au e waiho aku ai ke make au? Ma o Alahe la! e ai a e inu ana au ia mau mea." Aole ia i hooki i ka uhauha ana, a hiki wale i ka pau ana o kona waiwai, kuai aku la ia i kona mau hale hana, a me kona mau hale noho, a koe hookahi hale no i koe, a mahope iho, kuai iho la ia i kona mau lole komo, a hookahi wale no paa lole i koe ia ia.

I ka wa i haalele mai ai ia ia na poluluhi a ka ona, a hoi hou mai la kona noonoo kanaka, haule iho la ia iloko o na kai lipolipo o ka ehaeha; a noho iho la ma ka ipuka o kona hale mai ke kakahiaka a poeleele, me ka paina ole, a no ia mea, olelo iho la ia iloko ona, "E hele au i ka poe a'u i hoomaunauna ai i kuu waiwai, a mea paha o hanai mai lakou ia'u." Noiaila, ku ae la ia, a kaapuni ae la i ua poe kaana nei ona o na la waiwai; a ina wa a pau loa ana e kikeke aku ai ma ka ipuka, pee aku la ua poe hoalauna nei ma ka paia me ka pane ole mai, a no ia mea hoi, hana kupouli loa iho la ka pololi ia loko o ia nei.

Me ka mao ole ae no a ka pololi e hana ana i ko ia nei opu, hele aku la keia i ka makeke o ka poe kalepa, a ike aku la keia i kekahi ponaha kanaka e kupuni ana, a no ia mea, i iho la ia iloko ona, "Aole au e haalele ana i kela ponaha kanaka, a ike maka au ia lakou, a me ka lakou mau hana." No ia mea, hele aku la ia i ua puulu kanaka nei, a ike aku la ia i kekahi kaikamahine, nona na papalina i puia e ke onaona, a me ka mahie luna, me he mea la "Ula luna ula lalo kani mai ke oli." Ka inoa o keia kaikamahine o Kumuruda; a i ko Ali Sera ike ana aku ia ia, ua loku e wale iho la no ke kuko iloko ona, no kona nani maoli, a olelo ae la oia, "Ma o Alahe la! aole au e haalele ana i keia puulu a ike au i ka nui o ke dala e lilo ai ia, a me kona mea e lilo ai." Nolaila, ku iho la ia mawaena o na kalepa, a manao mai la no hoi lakou la, e kuai ana la hoi ia,no ka mea, ua ike lakou i ka nui o kona waiwai mai kona mau makua mai.

Ia wa, ku mai la ka mea nana e kudala ua kaikamahine nei, a olelo mai la, "Owai ka mea nana e koho mua mai i keia kaikamahine, e na kanaka waiwai?" Pane mai la kekahi kanaka waiwai, me ka i mai, "Na'u oia, no na apana gula he elima haneri." A hoomaka mai la ke koho ana o kela a me keia, a mahope wale, pane mai la kekahi kahuna hoomana, a o kona inoa o Rasididena, "Na'u oia no na apana gula he eha tausani." I keia olelo ana a ke kahuna penei, hamau iho la ka leo o kela mea keia mea. Oiai, ua lilo maoli o ua Kumuruda i ke kahuna, aka, olelo aku la ka mea nana e kuai, "Aole e hiki ia'u ke haawi aku iaia ia oe, aia no ia i kona manao, e pono no oe e hele e kamailio pu me ia." Hele mai la ua kahuna elemakule nei, a olelo aku la ia Kumuruda, "Ua lilo oe ia'u, ma ka waiwai o ka'u mau gula." Nana mai la o Kumuruda ia ia, me ka olelo mai, "Aole o'u makemake e lilo ia oe, no ka mea, aole o'u makemake e hoohui ia me ka mea nona ke oho i papalua ia." A e like me ka olelo ana a ka poe haku mele:

"Noi aku au ia ia e hui mai ia'u, hoole mai la nae oia ia'u.

Aka, ike mai la oia i ka papalua ana o kuu oho, ua hookae mai la oia ia'u.

A pane mai la oia ia'u, aole ma o Alahe la au e puni aku ia oe.

Ke kuhi nei au a he pono kau kauhihi mai ia nei e hoolaau ai."

No ia hookae ia ana o  ke kahuna e Kumuruda, pane mai la kekahi me ka olelo mai, "Na'u hoi ha oe, no na apana gula he umi tausani."

Aka, nana aku la ia i keia kanaka, a ike iho la oia, ua hooluu ia kona umiumi, pane aku la ia, "Heaha kou mea i hoohaahaa ai ia oe iho, ma ka hooluu ana i kou lauoho a me kou umiumi, nolaila, aole au e loaa ia oe e ke kanaka hoopalaimaka." I ka hoopale ia ana o keia mea, hele hou mai la kekahi mea me ka olelo mai, "Na'u hoi ha o Kumuruda, a e uku aku no au i ke kumukuai au e hai mai ai." Aka, nana pono loa mai la o Kumuruda i ua kanaka nei me ka olelo mai, "O keia kanaka, me keia ka olelo a ka poe haku mele:

"Mai hoolauna me ke kanaka makapaa, no kekahi la hookahi.

Aka, e malama nui loa i kana mau hana pono ole a pau loa.

No ka mea, ina he mau mea pomaikai kekahi iloko oia kanaka.

Ina aole e haawi mai ke Akua i ka hoomakapaa i kona mau maka."

Alaila, kuhikuhi aku la ka mea kudala ia ia i kekahi kanaka, me ka olelo aku, "Pehea hoi kela kanaka." A nana aku la oia ia ia, a hoomaopopo maoli aku la oia ia ia me kona mau helehelena maoli, a olelo aku la, ''Oia nei ka mea a ka poe haku mele i olelo ai.

He hoa'loha ko'u, me ka umiumi loloa ka mea a ke Akua i kukulu ai.

Ua like no ia me na po loloa o ka hooilo ka loloa, aka, he puanuanu nae."

Ia wa i olelo mai ai ka mea kudala ia ia, "Owai la o ka poe e ku nei kau mea i makemake ai. E pono oe e hai mai ia'u i kuai aku ai iaia ia oe." Nolaila, nana ae la oia ma o a maanei, a haka pono aku la kona mau maka ia Ali Sera. Na kona mau hiohiona i kono aku ia Kumuruda, e panapana e wale no kona puuwai, me he mea la, e polukuluku ia ana e ka iini, a huli ae la ia me ka olelo aku i ka mea nana e kuai, a olelo aku la oia ia ia, "Aole au e ae e kuai ia au ia hai, aka, o keia mea wale no" a huli pono ae la ia me ka olelo aku e like me ka olelo ana a ka poe haku mele:

''Ua hoike mai lakou i kou mau helehelena.

A ua ko ia aku au e ka mea nana oe i hoowalewale.

Ina ua kono ia lakou e malama i keia lepo nei.

Alaila, e pono ia lakou ke hoouhi i kou mau maka."

I ka pau ana o kana mau olelo ana i keia mau olelo, me ka hahai mai no hoi i ko Ali Sera mau hiohiona ui a pau loa. Aka, i ka wa a pau loa i hoolohe mai ai, ia ia e mele ana i na waipahe wale o Ali Sera, ua hoopunini ia mai kona mau manao e kona akamai i ke kalakalai olelo ana, e laa hoi me kona nani nui. Aka, olelo mai la ka mea nana i malama o Kumuruda, "Mai manao nui oe i kona nani, no ka mea, aole ia o ka mea iloko ona, aka, he hiki ia ia ke hana i kekahi paku i kinohinohi me ke gula a me kekahi mau momi iloko o na la ewalu." No ia mea, olelo mai la ka mea kudala, "Pomaikai wale ka hale e noho ai keia wahine, no ka mea, e hoopomaikai ia no ia hale, ke lilo ia i haku wahine no ia home, a e lilo pu no hoi oia i momi no ka hale ona i hookahua ai, a i keekeehi ai hoi kulana!" Pane mai la kona mea nana i malama, "E kuai aku oe ia ia i ka mea ana i makemake ai!"

No ia mea, hele aku la ka mea kudala, a olelo aku la oia ia Ali Sera, me ka honi aku i kona lima, a pane aku la, "E kuu haku! e pono oe e kuai i keia kaikamahine, no ka mea, ua lia wale oia ia oe." A hahai aku la oia ia ia i ko Kumuruda mau ano a pau loa ia Ali Sera, me ka olelo pu aku no hoi ia ia e hoopomaikai ia auanei oia, ina e lilo oia kona ko koolua o keia honua inea.

No keia mea, kulou iho la o Ali Sera i kona poo ilalo, a aka iho la ia iaia iho, me ka olelo iho, "Eia au i keia hora me ka paina ole o ko'u aina kakahiaka; aka, he hilahila au i ka olelo aku i ka poe kalepa, aohe a'u wahi kala." A nolaila, ike mai la o Kumuruda ia ia e kulou ana ilalo kona mau helehelena, olelo aku la ia i ka mea nana e kuai e alakai aku ia ia imua o Ali Sera, a nana no hoi e wehewehe aku ia ia iho nona, i ake nui mai ai ia i hoa kaana no Kumuruda ; no ka mea, aole o'u makemake e kuaiia au ia hai, aka, ia ia wale no." Nolaila, lawe aku la ka mea kudala ia ia a kukulu aku la imua o Ali Sera, me ka olelo aku, ''Heaha kou makemake ia'u e kuu haku?" Aka, aole i pane mai o Ali Sera; no ia mea, olelo hou aku la o Kumuruda, "E ka mea a kuu naau e ake nui nei, heaha la kou kumu e kuai ole mai nei oe ia'u?" Loku iho la keia iloko oia nei, me ka olelo iho, "E hookikina ia mai anei au e kuai aku." Pane koke mai la o Kumuruda me ka olelo mai, "Heaha la kau mea e hookaulua nei, e hiki no ke hooemi ia i eiwa haneri apana gula." Olelo mai la o Ali Sera, "Aohe pela ka nui o ka'u wahi gula!" Hoemi mai la o Kumuruda mai ka eiwa a hiki i ka hookahi apana. Pane aku la o Ali Sera, "E hai aku au ia oe i ka oiaio e ka wahine maikai, aohe a'u gula, a nolaila, e pono oe e nana hou aku i kekahi poe e ae."

A i ko Kumuruda lohe ana i kana mau olelo, olelo mai la ia ia Ali Sera, "E lawe aku oe ia'u ma kahi e, me he mea la, e ninaninau mai ana oe ia'u no kekahi mau mea." Hana iho la no hoi o Ali Sera pela ; unuhi ae la o Kumuruda i kekahi eke gula mai kona pakeke mai, a olelo ae la oia ia ia, "Aia iloko o keia eke he hookahi tausani apana gula, e haawi aku oe i ka mea kudala i eiwa haneri, a e hookoe iho i hookahi haneri, i wahi pono no kaua." No ia mea, hana iho la ia e like me kana mea i kauoha mai ai, a uku aku la i ke kumukuai o Kumuruda, a uhoi aku la laua nei i ka hale.

I ko laua nei hiki ana aku i ka hale, ike iho o Kumuruda aohe wahi moena o ka papahele, aohe no hoi he mau lako hale. No laila, haawi aku la ia ia Ali Sera hookahi tausani apana gula, me ka olelo pu aku iaia, ''E lawe oe i keia gula, a e kuai aku i ekolu haneri apana gula, i mau lako hale no kaua, i ekolu apana gula i mea ai,. a i waina no kaua. A e kuai mai hoi i mau lopi gula o na waihooluu ano e a pau." Hooko iho la no hoi keia i na mea a pau loa i kauoha ia mai ai e hana, a hoi mai la keia, a hohola ae la o Kumuruda i ka papaaina, paina iho la laua nei a pau, puliki mai la kahi i kahi, a penei hoi ka olelo ana a ka mea haku mele, no ka laua hana ana ia wa :

"Aole i ike ka maka i kekahi mea nani e ae, e like me ka laua puliki ana kahi i kahi.

Ua owili ia laua iloko o ka holoku pumehana maoli o ka maha a me ka olioli.

A o ka mea huahua wale, i na koii ana a na puuwai aloha a i elua.

Hiki no auanei ia oe ke kapilipili hou ae i ka puuwai i paluhe wale?

Ua oluolu maikai kou noho ana me ka mea hookahi, me ia no oe e hoopili mau aku ai."

Ua kuai like ia na aloha o ko laua mau puuwai kekahi i kekahi, a i ke kakahiaka o kekahi la ae, lawe ae la ia i kekahi paku, a kinohinohi iho la i ke keokeo me na lopi gula a Ali i kuai ai. Ua hana iho la keia i na holoholona ahiu a pau loa o kela ano keia ano, aole hoi kau wahi holoholona i koe i pau ole ia nei. Ewalu paha la ka ia nei hana ana i ua paku nei paa pono loa, olelo aku o Kumuruda i ua o Ali, "E lawe oe i keia i ka Makeke, a e kuai aku oe no na apana gula he kanalima. Mai kuai iki oe i keia mea ma ke alanui, no ka mea, he kumu nui ia o ko kaua kaawale ana, oiai, he nui ko kaua mau enemi i manao ole mai i ko kaua mau pomaikai."

Pane aku la keia, "Ke lohe nei au a malama hoi." Lawe aku la ia a hiki l ka Makeke; kuai aku la ia, a lilo no na apana gula a Kumuruda i olelo mai ai. Kuai hou iho la keia i ua mau paku gula hou, mau lopi hou, a me na mea no hoi e pono ai ko laua houpo lewalewa, a hoi aku la keia i ka hale. I na la ewalu e iho pinepine ai ia i kai, e kuai i na paku gula, no na dala gula he kanalima.

(Aole i pau.)

 

Ke kumu no ka hele ana i ka Halepule ma ka la Sabati.

O ko'u ake nui e kuu hoa'loha, o ka haawi aku ia oe i kekahi kumu o ka hele ana i ka halepule ma ka la Sabati, aole nae ma ka hooiaio aku i ka pomaikai Karistiano, a aole no hoi ma ka eehia o ka la Sabati o ka poe Karistiano.

O ko'u kumu mua i manao ai, oia no hoi, ina aole e komo ke kanaka i ka lole maikai, i ka palule maemae, a me na kamaa buti i palaki hinuhinu ia, a i hookahi manawa oloko o ka pule, a hele imua o ke akua, a me kekahi anaina paha, alaila, ua kuniia ka manao maluna o kela a me keia, aohe i pau loa kona ano hupo, a mea paha he ano hehena paha, a aia no oia ke noho la, hookahi hapa ma ka malamalama o ka la, a o kekahi hapa hoi ma ka malamalama molulolea o ka mahina.

Ua ike no oe, ina aole e hiki ia oe ke hoomaemae ia oe iho ma ka la pule, a ke hana hoi i keia mea, aole e hiki ia oe ke hana i keia ma na la e ae, no ka mea, ua paa mau oe i ka hana i kela la keia la a hala ka pule. Aohe mea ino e ae e like me kou hele pelapela wale iho no i kela la pule keia la pule, a me ka nele hoi o kou keekeehi ana iloko o na anaina maikai o keia noho ana, ma keia kae o ka lua. E noonoo iho no oe, aole oe e hoomanao ia ae ana e ka poe o na luana maikai oluolu. Nana mai no lakou ia oe, me he hipa la mawaho o ka pa, no ka mea, ua pale mai no oe ia oe iho mawaho o na palena o ko lakou mau kaiaulu mai, a nau no oe i hoopupu iho e noho pelapela mau.

Ke hai aku nei au ia oe e ke kanaka opiopio, aohe mea maikai e ae e like me ke komo ana i  ka paa lole maikai, me ka holoi hoi i kou mau maka a maemae, a hele aku iloko o ka heiau o ke Akua ma ka la Sabati, ina ua manaoio paha oe, a manaoio ole paha i ka noho'na Karistiano, he mea maikai no nae ia i kou ike ia mai e noho malie oluolu ana iloko o ka luakini o ke Akua; no ka mea, ma ka halepule e ao maikai ia mai ai oe, a malaila no hoi e ao ia mai ai e kapae ia ae na hana lapuwale. E hiki no ia oe ke ku ae ma ka aoao o ka poe Karistiano, me ka olelo ae, "Eia wau la, he kuleana ko'u e olelo ia mai ai e ka lehulehu, he kuleana ko'u iloko o ka luana oluolu ana, me ka poe maikai, a he haaheo no hoi au i ka lilo ana i lala no ka poe maemae."

E kuu hoa'loha maikai, aole no e nui kou luhi, ina oe e hoomahui ana ma keia mea kela Sabati keia Sabati, aohe no hoi oe e poho ma ka uhai ana ia mea, aka, e kokua ma no ia ia oe, ma ka hookanaka ana ae ia oe iho, he mea no hoi e pulu ole ai kou poo i na kulu wai o ka hoino ia, a e komohia ia no hoi kou aloha ia mai e kela a e keia puuwai o ka luana maikai ana.

KAUKA HOLANIKU.

 

Hooheihei ka Nukahalale, ka Nukahalale, ouou ka leo o ka pahu o Opuku, Haalokuloku ka ua mai ka lani, ka eeke-eeke-eeke, e kii eeka-ka ka pakapakapuku o ka ua lohi maka.

"O uiui a Waakialoa ke kane,

Na kukamanu, e ui anei?

Uia ia Kahiko, ia Kii, ia Ulu,

Ia Nana Alii, ke kumu Alii,

O na 'Lii e Ku—e, pehea la?

Pehea ua Lani hou, Alii hou?

Lani hou a laua i hanau ai,

Eia hoi—eia ua Lani loa Alii loa,

Lani o ka maka o Haloa,

Eia ua lani o Haloa e na moku,

E pili ai ka hanu me he la ua la,

I ke kapu o Keaka,

Eeia Keaka, eia Keaka Keakakiha,

Ka makalakaua a Kama,

Ka maka o Umikalakaua,

Ka pua a ia Alii o Kama,

E walu hoi ke kama o nei lani,

Eiwa hoi ke kama o nei Alii."

Ma ka Helu 24, o ka la 2 o Okatoba, o ko kakou Nupepa KE AU OKOA. Ua pane mai kuu kaikaina ma ke ano paio, a ua kuhihewa ma kekahi pane ana. A ua alakai hewa i ka mea i pili ia hai, no ka Papakuhikuhi a ka poe ana i hahai ai. Ua paio hewa ma ka hewa a ka poe kukulu kepau, ua ike  no ia i kahi i hoohalahala ia, he kanaka ua aoia, a o ka mea i ao ia, he pono e loaa hou mai ua akamai, malie paha ua kuhihewa ia mea.

Aka, ina he kanaka i ao ole ia ke pane mai, e pono e kapa aku ia ia, aole ia no ka panepoo o ka naauao.

Ua mahalo  no au, he nui ka waiwai i loaa, aka, aole o'u makemake e komo ka mea waiwai ole, oia hoi keia malalo nei:

"A. D. 1775. Mare o Kamehameha me Kaahumanu.

1785. Ku mai mai o Lopailani,

1791. Kaua ma Nuuanu, a make o Kalaikupule.

1895. Make o Kahekili.

1820. Kaua ma Kauai, oia hoi o Kepuwahaulaula.

1828. Make o Keeaumoku, Maraki 23.

1829. Kaua ma Kauai, a make o Kiaimakani, Sept.

1837. Pae mai na kahunapule o L. Magale ma, a noho i uka me ka makemake ole o na 'Lii."

Ua hanau au i ka A. D. 1815, a elua wale no a'u kaua i ike. O ke kaua i Kuamoo, i ka A. D. 1820, Ianuari. A o ke kaua i ka A. D. 1824, Aug. Oia he kipi ana o Humehume ia Kiaimakani, ma Wahiawa, i Kauai. Ua kapaia ia kaua kipi o Wahiawa, no ka hoouka ana ilaila. O Ulumeheihei ka pukaua.

Aole kaua o Kauai o Kepuwahaulaula, na Kaeo me Kahekili ia kau me Kamehameha I., i ka moana, ma na Palihulaana o Hawaii, i ka A. D. 1791.

Aole o ka A. D. 1828, ka makahiki i make ai, "O Kapanoku i ka lani ke 'lii—o kaua i ka wanana e ka moolioku—o ke kahio akalele o pua i ka lani."

Aole kaua ma Kauai i ka A. D. 1829.

1837. Aole i keehi na wawae o L. Magale i uka maluna no ia o ka moku Europa, a hiki i ka wa i loaa ai ko laua moku o Pakeke, o Bataro ke kahuna i hooponopono ia e na manuwa Farani me ka manuwa Beritania, me na'lii a loaa ka moku e lawe aku ai ia ia.

O ka lou ana o "Kekalopelekei" me "Halaulani i ka lani ka paka a ka ua, napele kalalau owali i ka makani, nawali lua i  ke nahu e Mahamoku" aole i Hawaii i ka 1775, e noho ana no o Keeaumoku ma i Hana, me Mahihelelima.

I na hoouka kaua a Kalaiopu i Maui me Kahekili, aole ou lohe i ka inoa o Keeaumoku. Eia no ka poe kaulana o Kalaiopuu, o Puna, Kameeiamoku, o Kamanawa, Kekuhaupio, Kamehameha, Kalaimanokahoowaha, o Inaina, o Kuaana, o Kanehailua, Keawehano. He poe alii kaulana keia, a he poe pukaua no Kalaiopuu, o Kewawemauhili me na keiki alii, a Kalaiopuu na mamaka kaua.

1778. Hoi o Keeaumoku ma i Hawaii a hanau o Kaheiheimalia. I ka 1785, Hoao o "Hikikauelia," me "Halulu oe o ka manu kani kahau, o ku oe kaha ka eheu oia manu, kani kiwaa ka mau i Kawaaluna."

Wahi a kekahi alii kahiko i hanau i ka 1765, a maua i kamailio pu ai, o kona inoa o Oluea i ka uka o Puna, nana aku au o ka uka o Heeia, me he ahu o eno makalii la ke one. Ua like pu ka laua me kekahi alii, me "oni e lele Kauwiki ua malie. Papu me he umauma no ka manu la, me he lae no ka noio aukai la."

Mahiai o Kamehameha i Halauaola Hapuu 1784, Kuuhola.

Hoi mai Kamehameha i Laupahoehoe elua 1785 aia ma Kaahola, kii ia o Kahoa ma Kahaluu, aia ma Kohala Akau, kahi i hoao ai.

Aole kaua ma Nuunau i ka M. H. obscured

Aole i make o Kahekili i ka M. H. obscured ua make obscured obscured obscured obscured obscured obscured anu ia makahiki, i ka M. H. 1796 make ma Wahiawa.

A ua lawe ia aku la imua o Kamehameha, a ua amana ia aku la ia Kaili.

Aole o'u makemake e paio aku, he makemake ko'u e pololei ka moolelo o ko'u one hanau, aole na ka malihini e ao mai ia'u i ka moolelo o ko'u lahui, na'u e ao aku i ka moolelo i ka malihini.

Aole i koho wale ia na mea i olelo pu ia ua kamailio pu au me ke kaikamahine a Peleioholani, ke keiki a Kualii, mamua ka make ana o Kuini Liliha mahope iho nei, o Kakaeakahekili.

Ua noho pu iho nei no makou me Keopualani, Kaomealani, ke keiki a Kaneoneo, ke keiki a Kamahano o Waialua.

Ua ike iho nei no au ia Kalola, kaikuahine o Kalaikupule, ua ike au i ka manumanu o kona kua i ka pololu i ke kaua i Nuuanu nei.

Aole au mea i manao ai i koho wale ia, ma na mea i lohe pono ia, a i malama ia, aka, ua koho wale ia paha kekahi o na hoike kekahi mea e maopopo ai.

A o ka maopopo o ka manawa, kekahi mea e maopopo ai, o na mele o na wanana, o na koihonua kupuna, oia na mea e maopopo ai.

Ina e manao kakou ua koho wale aku, ua pakela loa aku o Mose, o ke  koho wale, no ka mea, he 2552 makahiki o ka honua mamua ona, kakau mai oia i kana, mau palapala, o na makahiki ana i koho wale, oia ka kakou e helu nei o ka honua.

Ua pomaikai kaua i ko halawai ana me Kuhia, aole au i kamailio iki me ia, he lohe wale no ko'u nona, ua ike au i kekahi i kana buke kuauhau, ua hai mai ua mea la na Kuhia, he ike kuauhau paha, kona.

Ma keia hope aku i na e manao ke aupuni e hoolilo i ka mooolelo Hawaii i waiwai no ke aupuni, mamuli o ka kaua hana ana na kanaka i ao ia, alaila, he inoa kaulana.

O ke kau palepale ana, me he kalakalai ana, a mimo kahi i ku ai, alaila, ua palamimo a ua lohi ia a maikai, me he ipu palapala la, ua kaupono ia i ka heke o ka panepoo o ka naauao, ina manumanu ka hana, hapuupuu ke lelo o Hilo i ka ua, kapalili ke lelo o Maiai, uwi poloke ke kae.

"Nau kui a ka ua apuakea,

Ke hehi i ka puluhi ka houpo ke ka,

He like wale ke koa o Malaukaa,

Ku i kuikui a ka ua holio,

Kaahe ke Koakea o Heeiakea,

Ke ua la i ka ua poai hala,

I ka aea ma ka uka o Moelana.

S. M. KAMAKAU.

Lanipili, Waialua, Okatoba 9, 1865.

 

Kokua aloha.

E lawa ana ke kau wahi keiki uuku i kekahi ie i kaumaha i ka ai iluna o kekahi puu, halawai mai la me ia kekahi kanaka kalepa waiwai nui, ike mai la i ua wahi keiki nei, hu ae la kona aloha, a kokua aku la i ka ukana kaumaha a ua wahi keiki nei, a hiki iluna o ka puu. O keia kokua lokomaikai a ua kanaka nei, aole ia i poina iki i ua wahi keiki nei, a hoolilo oia ia mea, i waiwai huna iloko o kona naau; a o kekahi mea ia nana e hoohauoli i na manawa a pau ana e hoomanao ae ai ia. Aole i loihi mahope iho, lilo iho la ua wahi keiki nei i kakauolelo no ka hookuonoono oia nei, i na makahiki hapa hope mai, ua lilo koke oia i kanaka waiwai. Aka, iloko oia mau manawa a pau, aole loa i poina iki kela kokua lokomaikai ia ana ona. Ua naauao oia e kokua aku i ke kanaka nana ia i kokua, aka, aole e hiki ua oi pakela loa aku koiala waiwai, aole no hoi e hiki ma kekahi ano e ae. A he mau makahiki mahope mai, loohia iho la na poe kalepa a pau o ua wahi nei i ka pilikia i ke dala, a me ua kanaka nei nana oia i kokua. I ua kanaka waiwai nei e noonoo ana i  kahi e loaa ai o ke dala, komo mai la kekahi kanaka a olelo mai la he mau tausani dala ka'u e haawi aku ia oe, ina oe e makemake, a ke noi aku nei au ia oe, e lawe aku oe ia mea no ko'u manawalea elike me kou kokua ana ia'u i na la mamua, ku nana iho la ua kanaka nei, me ka olelo mai, aole oia i hana elike me ka ua kanaka nei i olelo aku ai. Olelo hou ua kanaka nei, aole anei oe i kokua i kekahi keiki uuku mamua, i ka hapai ana i kana ie? Noonoo iho la ua kana nei a olelo mai la, he oiaio kau e olelo mai nei. Olelo aku la ua kanaka la, "Owau no ua keiki la" wahi ana; a ua imi au i kahi e hoihoi aku ai i kou lokomaikai, a ano ke olioli nei au, ina he mea hiki e lawe aku oe i keia i hookauwa aku ai nau.

 

Ma kekahi halawai pule o na poe koa o ka Potomaka, hoohulihuli iho la kekahi alii koa i kona mau puali koa negero, aka, ku mai la kekahi wahi negero, a olelo mai la, "E kuu haku," Aohe o'u hoomana, obscured ke hoomaikai ae obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured