Ke Au Okoa, Volume I, Number 26, 16 October 1865 — Page 4

Page PDF (1.27 MB)

KE AU OKOA.

HONOLULU, OKATO BA 16, 1865.

 

HE MOOLELO

—NO—

LONOIKAMAKAHIKI

HELU 7.

E hele ka hoi au i waa nou, ka holo koke iho la no ia o keia kanaka, a pae no i Kona i Hawaii, moe iho la no ua kanaka nei i kahi o Waialoha a ao ka po.

Haki hou no ka nalu, hele hou no ua alii nei i ka heenalu maluna o ka papa, aole no hoi he waa elike me mamua, olelo ua kanaka nei me ka mahalo, nani wale no hoi ka maikai o ka papa o ke alii, i mai o Waialoha, he makemake oe, ae, nou hoi ha ia papa, ua oki a pae mai ke alii i uka nei, a pae no ua alii nei, ka hoi aku la no ia me ke kaikuahine, kena aku la o Waialoha i ua kanaka nei e kii i ka papa, ke kii aku la no ko ia la i ka papa, a kau ae la i ka waa o ua kanaka nei, a o ka hoi aku la no koiala a pae no i Maui ike mai la no na kanaka, a i mai la nowai kou papa maikai? no ke alii no Waialoha, ke aikane hoi a Lonoikamakahiki, lokomaikai wale, ka holo koke iho la no ia o keia kanaka o Makulu kona inoa, a pae no ia i Hawaii, moe iho la no ia i kahi o Waialoha, a ao aela ka po, nana aku ia keia e hele ana ke alii i ka maika ulu, maika iho la ua alii nei i ke kahua maika, makemake iho la keia kanaka o Makulu i ua ulu nei, i mai la o Waialoha ia Makulu, nau ia ulu, aia a pau mai ka maika ana a ke alii, pau ae la no hoi ka maika ana a ua alii nei, kahea aku la i ke kanaka nana e paa ana ka ulu, hali mai la ua kanaka nei a haawi ia Waialoha, haawi mai la o Waialoha ia Makulu, aia hoi ko ulu, ka hoi mai la no ia ua kanaka nei o Makulu, ke kanaka hoi i holo aku ai mai Maui aku nei, a pae hoi keia i Maui.

Alaila, ninau mai la ko Maui poe, aohe ka hoi au papa? i aku la o Makulu, he ulu maika kau na ke alii, oia la, ka hele koke iho la no ia o keia kanaka o Moaula kona inoa, a pae aku la no ia i kahi o Waialoha, ike ia mai la no he kanaka no Maui, a ahiahi iho la, uwa na pahelo ihe, hele ua alii nei i ka pahelo, nana aku la keia i ka pahelo a ua alii nei, makemake iho la keia i ka ihe, nani ino no ka hoi ka maikai o ka ihe a ke alii, i aku la o Waialoha, nau hoi ha ia ihe kahea aku la ua Waialoha nei i ka mea nana e paa na ihe homai ka ihe maanei, ka haawi aku la no ia i ua kanaka nei, ka moe iho la no ia o ua kanaka nei a ao ka po, ko ia nei hoi mai la no ia a pae no i Maui, ninau mai la ko Maui poe auhea ka hoi kau mea i hele aku nei? he ihe kau na ke alii na Waialoha.

Lohe hou no nei kanaka o Kauhi kona inoa ka holo aku la no ia a pae i Hawaii, i kahi o Waialoha, a ahiahi iho la uwa na hakau moa hele aku la ua alii nei i ka hoohakau moa, a hookuu aku la i kana moa, i kaahamoa, hookahi no peku holo ana kela moa, alaila, mahalo aku la no keia kanaka no ka ikaika o ka moa o ke alii, i aku la ua alii nei o Waialoha i ua kanaka nei, nau hoi ha na moa, ka lalau aku la no ia oianei kau aku la iluna o ka waa ka hoi mai la no ia o ua kanaka nei i Maui, ike iho la na kanaka o Maui i ka  moa maikai, he moa hoohakaka na ke alii na Lonoikamakahiki, me ka ike ole a Lonoikamakahiki i ka haawi o ke aikane ana o Waialoha i ka moa.

Alaila, upu hoi keia kanaka o Haleakala kona inoa e holo i Hawaii, i ike aku hoi nei kanaka i ke aikane lokomaikai a ke alii, hiki keia i kahi oWaialoha ma e noho ana, ka noho iho la no ia o ua kanaka nei o Haleakala me Waialoha, a ahiahi iho la hele iho la na'lii i ka pahelo ihe me na kanaka, alaila, puka aku la ua alii nei o Lonoikamakahiki i waho, a nana aku la iwaho o kahua i na kakanaka e paapu ana, a ninau aku la o Lonoikamakahiki i na kanaka aialo ona; heaha hoi keia e paapu nei kanaka he lelehu? he pahelo ihe na Waialoha, wahi a na kanaka aialo o Lonoikamakahiki.

Ninau ae la ua alii nei o Lonoikamakahiki i na kanaka ona auhea la hoi kuu ihe? eia no, wahi a ke kanaka e malama ana i ka ihe ke ku ae la no ia hele ana ua alii nei o Lonoikamakahiki, a hiki i kahua pahelo, ka pehelo iho la no ia o ua alii nei o Lonoikamakahiki, ka ike ae la no ia ou a kanaka nei o Haleakala, i ka maikai lua ole o ka ihe a ke alii e pahelo ana, hookani aku la ua kanaka nei no ka maikai o ka ihe, nani hoi ka ihe maikai a ke alii, pane mai la o Waialoha i ua kanaka nei, i mai o Waialoha i ua kanaka nei, aia a pau mai ka pahelo ana a ke alii, nau ia ihe, ae la o Haleakala, ae, pau ae la no hoi ka pahelo ana a na'lii me na kanaka, ka hoi mai la no ia o ua Lonoikamakahiki nei, ike aku la o Waialoha i ka ihe pahelo a ke alii e paa ia ae ana e ka mea nana i malama ua ihe la, kahea aku la no hoi o Waialoha me ka leonui, homai ka ihe a ke alii, o ka hali mai la no ia o ua kanaka nei i ka ihe a loaa mai la no ia o ua kanaka nei i ka ihe a loaa mai la o Waialoha me Haleakala, lalau mai la ka lima akau o ua Waialoha nei i ka ihe, haa obscured la i ke kanaka ia Haleakala, aia hoi obscured koi ala lalau mai la no ia, ka i aku la obscured obscured Waialoha obscured ke hoi obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured

waa, ka holo mai la no ia a pae i ka lai ulu o Lele.

Noho iho la ua mau alii nei elua, o Lonoikamakahiki a me Waialoha, hai iho la ka nalu o Kona, hele iho la ua alii nei o Lonoikamakahiki i ka pakaka nalu, a hiki keia i kahakai, ninau ae la keia i ka waa ona i na kanaka, a me ka mea hoi nana e malama ana, pane mai la lakou la a pau, "kahiko i lilo ai ko waa i Maui, ua haawi no ko aikane ua lilo nana aku la keia o ka maikai mai o ka nalu o ka hai ana mai, ninau ae la no hoi ua alii nei o Lonoikamakahiki, auhea la kuu papa? aohe ou papa, ua haawi no ko aikane ua lilo i Maui, aohe no he mea au i koe e ke alii la, ua haawi ia no e ko aikane punahele ua pau loa.

Maanei hoi kakou e ike iho ai e o'u mau makamaka, a e kuihe iho ai ka heluhelu ana no ke aikane aloha a Lonoikamakahiki, oia hoi o Waialoha, keiki puolo Kauai, o ka moku haoa i ke kai, a e ike no auanei kakou i ka huhu pono ole o ke alii o Lonoikamakahiki i ke aikane, no ka hana kupono ole, a me ka malama ole i na mea a Lonoikamakahiki i hana ai, "e ku a ka lele ia ana oia ma keia wahi o ua alii la."

I aku la o Lonoikamakahiki i na lahuikanaka e noho ana a pau, a o kana ai aku la no ia i Maui, kona hale aku la no ia, kona noho ana malaila, aohe ana ai o Hawaii nei, aohe alii a haawi i ai nana, aohe puali a haawi aku i ka ai a me ka i-a, o na hale papaa no oukou ia e ka lahuikanaka o'u, mai hoomoe oukou ia ia i ka hale, kipaku aku no ia ia, nana no ia e hele aku a kona wahi e make aku ai ia.

Alaila, kena aku la o Lonoikamakahiki i na luna ana e holo io Waialoha la, hiki aku la no hoi, a hai aku la i ua o Waialoha, ua hewa oe la, wahi a na luna o Lonoikamakahiki, ka noho iho la no ia o Lonoikamakahiki me ke kaawale ona, a kaawale hoi ke aikane, noho keia a anahulu, me ke komo ai ole mai nae i ua o Waialoha, keu no hoi o ka pololi ole, ku ae la keia hele, hele aku la keia a ka puka o ka hina iho la no ia oia nei ilalo, i ka make i ka ai, a hina mai la kekahi poe, auwe? hina iho la kahi ku'oi, o Kauai, aia ae la no keia, ko ia nei hele aku la no ia pau kauhale o lakou nei, ko ia nei hele aku la no ia i ke kula o Kailua, ka hele loa aku la no ia oia nei a hiki i ka hale o ka elemakule; ike mai la ua elemakule nei ia Waialoha, o Nana kona inoa, pane mai la ka elemakule, ka? "O oe ia, ae aku keia, ae," owau keia, aloha ea, aloha, owau, aohe ai au, aohe he hale, pane mai la ka elemakule o Nana, ua lohe au ua hoino ko aikane ia oe, komo ae hoi ha maloko, ei ae ka ai, ei ae ka i-a, o ai hoi ha, ko ia nei ai no ia a maona, ninau mai o Nana, i hea kahi i loaa ia oe? i loaa ia'u i kahakai e moe ana i ka ae one, kahi hoi a ka lau laau e lupe ana, e holu anai ka makani he waipao, nana iho la au e moe ana keia kanaka ui, hoala iho la wau ia ia e moe ana, a ala ae la kela, a ninau aku la wau ia ia, mahea mai oe, pane mai la kela, ma Nae mai pane aku la wau i ai ala, aohe kanaka o Naemai i like me oe, ua holohia nei aina la e au o Kauai nei a puni, ninau hou aku au ia i ala, mahea mai, pane mai kela, malalo mai nei au hoole aku la au ia ia, aohe kahaka olalo aku nei elike me oe, ka nani hilu maikai o ka ili o ka laau, ninau hou aku no au ia ia, mahea mai nei oe, mauka mai, hoole aku no au ia ia aohe kanaka o uka i like me oe, i ka nahelehele, he laau loloa, ninau hou no au ia ia, mahea mai oe, pane mai kela, makai mai, alaila, ae aku la wau ia ia, no kai hoi ha oe, e uhoi kaua i ka hale, aia ka mea ai i ka hale la, aohe wahi mea a aloha mai oi ala ia'u, i mai la ua elemakule nei o Nana, e hoi ana no oe a pili me ko aikane me Lonoikamakahiki, o kou mau lako no a pau me oe, i aku o Waialoha i ua elemakule nei, ua hoino loa ia au e Lonoikamakahiki, hoole aku la ka elemakule o Nana pau ae la no hoi na ninau a laua nei.

E kuu iki iho kakou maanei i ka moni ana o na puu o ka poe puni moolelo, e ike no auanei kakou i ka hui hou ana o ke aikane aloha a Lonoikamakahiki, oia o Waialoha, maloko hoi o ka mele ka hui kino hou ana o laua, a penei no kana mele ana:

O oe ka hoi na la e Lonoikamakahikikapuaakalani,

E Kalani kapu a Keawe i hanau,

Oi hanau mai ka lani ke alii ku halau,

Halau nehe nona mai kapaahu,

Ka ahuula kapu o kumalana hewa, ua hewa—e,

Ua hewa ka oe ei ala la he hoomauhala,

Aohe hoi he ano hala i hoomau ai,

E kalani kiimalua haku a kalani,

Ka hele ana i opi ka nanuu,

I opi ka lalani,

I Kahuakanuu,

Ka papa ka moku,

Ke au ka aina,

O Wakea i noho ai e, o Wakea,

O Wakea keiki kapu a Keawe i hanau,

Oi hanau mai mamua ka lono,

Ukali mai mamuli ka hele, o hele—a,

Oi hele mai ka wa kini,

A hune a mehameha a kanakaole,

A hele koolua ole i ka nahele,

I ka laau koa kumuole ma ka uka o ka Hihikolo,

I hili aku i ka malo palapalai,

Pa'u hahaki i ka lau ki pea ma ke kua,

Ia loaa ke kapa aahu haele, o hele—a,

O hele a ai i ka hua pala a ka hala,

obscured ilaila la e ke hoa,

obscured koekoe anu obscured obscured obscured

A maua e haele nei,

Makai mai kekahi ua,

Mauka mai kekahi ua,

Malalo mai kakahi ua,

Manae mai kekahi ua,

Hana e ka ua i ka nahele,

Opea ka ua i ka nahele,

Lauwili ka ua i ka nahele,

Kuawaa ka ua i ka nahele,

Ka nahele o Laauhaeleele, o hele—e,

Aia no hoi ka hele o ka noho hale a haalele wale,

Ei ala hoi, aloha, aloha ia oe ke hele nei.

(Aole i pau.)

 

No ke aloha ole o kekahi poe makua i ka lakou mau keiki.

E KA LUNA HOOPONOPONO—Aloha oe:—

E o'u makamaka e noho ana i Hawaii, a hiki loa aku i ka puehu ana a ka la i ka ili o ke kai o Lehua.

Ua kono ia mai au e ka makani halihali pua hala o Kahaluu, a me ke ao e hoomalumalu ana maluna o na mauna, me ka lele oili ana o ka puuwai, e hai aku imua o ka lehulehu i kela mau hua e kau kohaihai ae la maluna, oia hoi, no ke aloha ole o kekahi poe makua i ka lakou mau keiki. He mea mau no keia i kekahi poe makua, o ke aloha ole i ka lakou mau keiki, no ka mea, o ke keiki he waiwai makamae loa keia a ke Akua i haawi mai ai, ma ka hoohui ana i ke kane a me ka wahine, a lilo laua i io hookahi, aka, hoi ke waihi nei na makua i ka lakou mau keiki, me he opala la, me ka olelo iho luhi makehewa ka malama i keiki kane no ka mea, he pomaikai no ka makuahunowai, pela io, wahi a ka alae kani aumoe, a i hanau mai hoi he kaikamahine, ina ua loaa kahi kee i keia kaikamahine, alaila, olelo iho la ua makua nei, kahi kaikamahine poo lipi, poo ololo a pela wale aku no, he hana kupono anei ia au e ka makua, a he hana ku i ke aloha anei? ae no hoi, pela mai o Kaula. Eia hoi kekahi, o ka hana ole au e ka makua a maikai ke kapa o kau keiki, no ka mea, i au e naue hele ana ma ka lai o ke kaona, i kekahi la ike aku la au i kekahi wahi keikikane, i hiki aku paha ka huina o kona mau makahiki i ka 12. He wahi apana welu ma kono kua, e kuhalalaa wale ana no kahi huna a Makalii, ka mea hoeha puuwai o hai, ahuwale na iwi la o kamahele, auhea oukou e na makua e hana ana pela, e hoopau i ka manao ino a e hooulu mai i ka manao aloha, kanaau aloha ka naau makee keiki, i aha ai? i oluolu pu ai ka noho ana o ka makua me ke keiki. Pela no hoi ina he lehulehu na keiki a kekahi mau makua, o ka uluhua no ia o kahi makuahine me ka olelo aloha ole iho, luhi no hoi ka malama ana i keiki, o ka luhi ka luhi aohe he ike ia o ka loaa, pela e kunukunu nui ai kahi makuahine me ke aloha ole i kana mau keiki, ka hoa kuwili hoa hoala hiamoe o ke aumoe, a, ina hoi na ke kane ke keiki o ke keukeu wale no ia a ka makuahine kolea me ka naau aloha ole, o ka nukunuku wale no ia la, eia hoi, o ke aloha ole o ka makua i ke keiki nona ka hoolohe ana i kana mau olelo a me kona kokua ana i kona mau makua, ke ninau mai nei paha kekahi me ka olelo ana, pehea la e maopopo ai penei no: aia e noho ana ka makuakane a me ka makuahine a me ka laua keiki, me ka hoolohe i ka laua kauoha, me ka hele ana i ka mahiai i na la a pau, aka, ina e noho wale ua keiki nei i hookahi la, o ka ulu mai la no ia o ka huhu, me ka pane mai, kahi keiki palaualelo lolo, hookolo, molowa, hoopau ai, ina e pane iki mai ke keiki, o ka hoopuka mai la no ia i ka olelo hele oe pela, mai noho mai oe. O ka hele no ia o ke keiki, haalele i ka pili me ka makua.

Ke hooki nei au maanei. Ina ua hemahema keia wehewehe ana e kala mai no. Ke hooki nei ko Puunui keiki, no ka mea, ke nee mai la ka ua noe i ke pili.

D. E. K.

Puunui, Oahu, Oct. 4, 1865.

 

Manao pane ia R. P. Kanealii.

Ma ka papa hoohui helu manawa a R. P. Kanealii o Heeia kai-uli, ma ka ohe-nana la poaeae haeleele a ua keiki la o Koolau i hoike ae ai ma ka papa konane a Lonoikamakahiki o ka la 9 o Oct:—Aloha oe.

O kau haina o na ninau o na la ma ka helu Hawaii e ke hoa, aole i pololei. Ua kuhi paha oe i ka alaala o ka hee i ke kapae kapakahi a he onuku hue-wai, i olelo iho ai oe o kau haina ka pololei mai ia Liloa mai, pela anei?

E ke hoa! o kau haina, aole i pololei, o na ninau a pau aole i loaa, o kau papa helu i hoomakaukau ai ua lalau loa, o kau noonoo ua huhewa, e kuhi ana paha oe i ka O-u naau nui he Amakihi puapua-awaawa i ko hooia ana iho o keia ka oiaio loa, aole pela e ke hoa. Me ka manao aloha.

J. B. KAUNAMANO.

Maemae, Oct. 10, 1865.

 

I kekahi la komo aku la kekahi kanaka iloko o kekahi hale Hotele, ma Cleveland i Ohio, a waiho aku la i kona mau dala he $20,000 ka nui ma ka mea nona ka hale. Komo aku la ia ma kahi kuai rama, a kamailio wale aku la no ia i kela mea i keia mea, me ka pane ole ia mai; a no ko ia nei pane ole ia mai, hele aku la keia imua o kekahi aniani, a i kona ike ana aku i kona aka ponoi iloko, "Ea, e ka malihini no keia hale no auanei oe, e kamailio mai hoi oe ia'u, no ka mea, he paa wale no ka hoi ka waha o keia poe."

 

Aia ma ke kulanakauhale o Parisa e holoi mau ana i kela la i keia la, he 45,000 wahine. obscured obscured ko nei poe la ka noho hana.

 

HE WAHI KAAO

—NO—

KUAPIEI.

Kekahi keiki kaulana o ka papa haahaa loa.

HELU 5.

Ia manawa, pane mai la ke kane, "Pilikia, o na moe la ea, he moe ino, he moe ka i na iwi o ka makuakane o kaua." Pane mai la ka wahine, "Aole la hoi au wahi Palo-palo, palo-palo ae oe." Ke ano o ia huaolelo, he pule, i ka wa kahiko hoi, he Palo. Ia manawa, pule iho la keia, penei ka pule ana:

"Eia ka hala, na kuu wahine,

Ia mua a ke kanaka,

Ke kii ku wale i ka pohaku,

Ino ka opu, kipi ma Kauai,

Pau ai ke Oahu i ka luku ia,

Ia Kookokumailani, ka laau,

E pale—e, he moe ino.

I aku la ka wahine, "Maikai maoli keia pule au, a o ka pule ana iho la no auanei ia la, aole au wahi Palo hou, Palo--palo ae oe?" Pane mai la ka kane, "He wahi Palo no, a ina he makemake kou e Palo—palo hou ae au, he hiki no." Alaila, olelo hou mai la kana wahine, "Palo—palo ia ae hoi ha." Alaila, Palo—palo iho la o Kuapiei, me ka hai ana i kona inoa, a penei ke ano o ia pule ana :

"Aole o Kuapiei he 'Lii,

He kanaka wale no kona hanai ia'na,

He puipui uhuki kalo no Kahului,

He lawaia na Kane ma laua o Kanaloa,

He Malo—hi—hi, he Malo—ha—ha,

He Malo ho—a—li—na i ke kaua la—e,

He kaua, he huakai kaua kau e Luahiwa,

E pale—e, he moe ino."

Ia manawa koke no, pane aku ka wahine, "E! o Kuapiei na ka hoi oe la, huna hoi oe ia'u" Ae aku ke kane, "Ae," o Kuapiei no hoi paha au. Pane mai la kana wahine, "Olelo mai hoi oe ia'u o Kanakaokai kou inoa." Pane mai no hoi ke kane, "Kainoa hoi i loaa au ia oe makai mai, nolaila, o Kanakaokai no h i paha ko'u inoa, a ina la hoi paha mauka mai au, Kanakaouka ko'u inoa."

A i ka maopopo ana i ka wahine, o Kuapiei keia, komo iho la ka manao iloko o ka wahine, no ka mea a kona makuakane i upu ai a noa kona ili ia Kuapiei.

Eia nae, ua ike mua o Kuapiei i na elele a Luahiwa, mai Kauai mai, nolaila kela hua olelo ana iloko o ka pule, i olelo iho ai penei : "He huakai kaua kau e Laahia, e pale—e, he moe ino." A o keia mau elele i hoouna ia mai e Luahiwa mai Kauai mai, e kii mai ia laua nei. Oia no na elele i holo ai i Maui, a kakou no hoi i ike ai ma na Helu i hala ae nei, o Kaihe ma laua o Keae. A pae ua mau elele la ma Kou, a pii aku laua nei me ka manao e hiki i kahi o laua i hoouna ia mai ai e kii i ke kaikamahine me ke kane.

A i ko laua nei hele ana a hiki, olelo aku la ua mau elele nei, "Eia maua la, i kii mai nei maua ia olua, i kauoha mai nei ka makuakane o olua ia olua, a holo pu kakou." Ae mai la ka wahine, "Ae," me kona olelo mai, "Aole keia la he kanaka e, o Kuapiei no keia." Ia lohe ana o ua mau elele nei, o Kuapiei no keia, komo iho la iloko o laua ka makemake a me ka olioli. Ia manawa, hooikaika ae la o Keae i kana mau olelo, e like me ka wanana a Kuapiei, a kakou no hoi i ike iho nei ma na Helu i hala. A pau ka laua kamailio ana no ia mea, olelo aku la o Kuapiei i ua mau wahi kanaka nei, e hele i ka ai, i o hoi no ka holo ana i Kauai.

Ia hele ana ma kela huli o Manoa, ko laua kohi iho la no ia i ka uala a hai, k—e ana kiu o ka uala, kaa ilalo, oia ke kumu i kapaia ai o kela wahi a hiki i keia manawa, o Uala—kaa, no ke kaa ana o ka uala a ua mau kanaka nei, a he wahi ia i mahiai ia e Kuapiei i ka uala. Nolaila, ke noi oluolu aku nei au i ka poe e heluhelu ana i keia Kaao, e maliu mai i keia hoike ana aku ia oukou, malia paha o nalu iho kakou me ka manao kahaha nui, no kela wahi e kapaia nei o Ualakaa. Ua manao wale ia, na Kamehameha I., i hookumu iho i keia inoa a kakou e lohe nei o Ualakaa, aole ka! Eia ka na keia wahi keiki kaulana o ka papa haahaa loa, oia hoi o Kuapiei, oia ka mea nana i mahiai mua i kela wahi i ke au ia Luahiwa, ke 'Lii o Oahu nei ia wa.

A ma keia Kaao hoi, ke ike nei kakou, na Kuapiei io no i kapa ma keia inoa, oia hoi o Ualakaa, mea ae no o Ualakaa, nolaila, e waiho ae kakou i keia mau olelo momona, a e hoi ae kakou e makaikai aku i na wahi elele a me ka mea nona keia wahi Kaao, a me kana Aliiwahine, mahope iho o ka hoi ana mai o na wahi elele mai waena mai o ka mala uala. A ma ia hope iho, hoomakaukau lakou no ka holo ana i Kauai, a kau aku la lakou maluna o ka waa, a holo aku la.

Ia lakou nei i holo ai, holo mai la lakou nei a waho ae o Kalihi, paa iho la ka waa o lakou nei i ke au , ke ano o keia paa ana, na Kuapiei no, o i noke aku na wahi kanaka i ka hoe a, aohe wahi mea a neeu iki aku o ka waa o lakou nei, hookahi no wahi e lana ai, a no ka hiki ole aku o ka waa ke holo. Olelo aku la o Kuapiei i ua mau wahi kanaka nei, "Ho mai ia'u ka hoe o ka waa o kakou." Pane mai la ua mau wahi kanaka nei, "Aole hiki, oiai hoi, he mea hiki ole ia maua ke haawi aku ia oe, no ka mea, he kane oe na ke kaikamahine a ko maua Alii." A no ka loaa ole mai o ka hoe, ko ia nei lalau aku la no ia i ka hoe, a hoomakaukau iho la e hoe, hookahi no mapuna hoe, haki pu ka hoe, a lilo aku la ka aoao palahalaha i ke kai, koe mai la o ke kano o ka hoe i kona mau lima, lalau hou aku la o Kuapiei i ka lua o ka hoe, hookahi no poo ana, pau loa ka hoe i ka pokopoko. Ike mai la na wahi kanaka, ua pau na hoe i ka haihai, manao iho la laua, aole paha auanei lakou e hiki i Kauai, no ka mea, aole he wahi hoe hookahi i koe, e aho paha e hoi ka waa i uka. Ia manawa, e wehe ae ana keia i ka laau ana, hookahi no mapuna hoe, i ka lua no, hele ana lakou nei i waho ae o ka Lae o Kaena.

Ia manawa, nanao hou no keia, hookahi no mapuna hoe, i ka lua no, ike ana lakou nei ia Kauai, o ia holo no o lakou nei a pae i Kauai, e noho mai ana ka makuakane me ke kaumaha. A ia hiki ana aku o lakou nei, mahamaha koke aku la no ke kaikamahine, i ka makuakane, me ka olelo aku, "Kainoa paha he kanaka e aku kuu kane," wahi a ka makuakane, "A owai la?" Pane mai la ke kaikamahine, "O Kuapiei no hoi."

I ka lohe ana o ka makuakane i keia mau olelo a kana kaikamahine, he mea oluolu loa ia i ka manao o kona makuakane, me kona olelo iho, "Akahi no a make ka hoa paio ona." No ka mea, ua ike mai la ua makuahunowai la i ke kino koa lua ole o kana hunona, a me kona mau helehelena, ke ano koa loa, a ikaika hoi. Ninau aku la o Kuapiei i ka makuakane, "Make ea?" Ae mai la ka makuakane, "Ae, make, o ka la keia pau ke kaua ana." Ia manawa, olelo aku o Kuapiei i ka makuakane o laua, "Owau wale no ke pii i ke kaua, e noho oe." Hoolaau mai la no ka makuahunowai, me kona manao no o laua pu no ke pii me na koa.

Ia manawa no, hoole mai la o Kuapiei, me ka olelo mai "E noho oukou, owau wale no ke pii i ke kaua." A holo ia mea iwaena o lakou a me ka lehulehu, olelo hou aku la o Kuapiei, me ke kauoha aku, " Ke pii nei au , e noho oukou, eia nae, mamua o kona pii ana, hai aku la oia i keia mau olelo imua o kona makuahunowai penei : "I pii auanei au, nana ae no oukou a i wili ka e-a o ka lepo, a i hina i kai nei, manao ae oukou, ua make au, a ina e hina i nae, ua make no au. Aka hoi, i nana ae oukou a i ku pololei iluna, alaila, manao ae oukou ua ola au, puni ka aina" Kaha aku la keia pii i uka, hele mua aku la keia e ninau i kahi hoa noho mua ona, oia hoi o Naulape.

A ia manawa, ike mai la o Naulape ia ia nei, he mea e kona olioli, a hiki keia imua o Naulape, ninau aku la o Kuapiei ia Naulape, "Auhea kou wahi?" Pane mai la o Naulape, "O ko'u wahi iho la no ia la." Olelo aku la o Kuapiei, "A no hoi i keia la, e kukulu no i lepa a puni i kou wahi, a o ka poe a pau i pili ia oe, e hoihoi mai a kou wahi, no ka mea, e luku ana au i na 'Lii o Kauai nei, i keia la, a koe kou ola a me ke ola o kau wahine, a me kou lehulehu." Ia manawa no, kaha aku la o Kuapiei e hele i kahi o ke 'Lii, ia hele ana o ia nei a hiki, ua makaukau na koa o ke 'Lii no ka hoouka kaua ana ia la, no ka mea, ua oleloia ia la o Kauai a pau. I ko ia nei hiki ana aku mawaho o ka paehumu o kahi o ke 'Lii, ike aku la keia i ka makaukau o na kanaka, e liuliu mai ana no i na mea make o ke kaua, o kana mau mea make i ike aku ai, oia ka Pikoi, ka Newa.

Eia kekahi, o na mea make i ike ia ma ka lima o na kanaka, oia ka Ihe a me ka Pololu, ia manawa koke no, holo mai la ka Ilamuku, a ninau mai la ia ia nei, "Heaha mai nei kau e keia keiki ianei?" Pane aku la o Kuapiei, me ka wiwo ole imua o ka Ilamuku, "I kii mai nei au e luku i na 'Lii o Kauai nei." A lohe ua Ilamuku nei i keia olelo a ke keiki, hoi aku la ia a hai aku la imua o ke 'Lii, "E! he kanaka hoi paha." "Auhea?" Wahi a ke 'Lii, i aku ua Ilamuku nei, "Aia mawaho o ka paehumu kahi i ku ai." "A heaha kana olelo imua ou?" Wahi a ke 'Lii. Pane mai la ka Ilamuku, "Ka! i hele aku nei no hoi au a hiki imua o ua keiki nei, a ninau aku nei no hoi au me ka maikai, i ke kumu o kona hele ana mai ianei, pane mai kela, i kii mai nei ka ia e luku i na 'Lii o Kauai nei." Ia manawa, ae ia mai la ko ia nei manao, a o ka hoomaka koke iho la no ia o ke kaua ana ia manawa.

Hele mai la ke 'Lii me kona mau koa he nui loa, a ku mai la ma kekahi aoao, pane aku la ke 'Lii, "Ia wai ka mua?" Pane aku la o Kuapiei, "Aohe mua i lilo i ka malihini, aka, i kamaaina no ka mua." Ia wa koke no, hoomaka ke kaua, i ke kaua ana, ku ke ehu o ka lepo iluna. O i ku aku keia a pau ko lakou ikaika, eia nae ka ia nei mea makau loa, o ka Newa, a o ka hana a ka makuahunowai a me kona poe e noho ana makai, o ka nana i ke ano o na hoailona o ko Kuapiei lanakila a me ka make.

Ma ia manawa no hoi, ike aku la keia, ua emi mai ka ikaika o kela aoao, a, aohe wahi mea a ku iki mai o ia nei i ka nui make a ke 'Lii o Kauai. Ia manawa, olelo iho la keia i ka laau ana, "E Kookookumailani—e! e luku." O ko ia nei luku aku la no ia a pau kekahi aoao, huli ae la keia ma kekahi aoao e luku, i nana aku ka hana, ua piha hou mai kela aoao. Hoomau aku la no keia i ka luku ana, aneane pau maoli ke aho, me ka loaa ole ia ia nei he wahi manawa hoomaha iki; luku aku la keia a nui loa ka poe i make ia ia nei, make pu me na luna a me ko lakou puali kaua holookoa a pau. O ka nui nae o na kanaka o ko lakou aoao, he poe wae wale no, no Kauai a puni, oia hoi na kanaka ikaika a akamai ma ke kaua ana. Hoomaha iki iho la keia he wahi manawa uuku, a olelo hou iho la keia i ka laau ana, "E Kookoomaikulani—e! e luku." Luku aku la keia a pau loa na kanaka a me na 'Lii nui i ka make, a make pu me ke 'Lii nona keia hoouka kaua ana, oia hoi o Kapaemahu, ke 'Lii hoi ia ia o Kauai a puni ia manawa, imua o Kuapiei.

 

NA LUNA O KEIA PEPA.

EIA IHO NO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Luna o Ke Au Okoa. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.

HAWAII—J. H. Coney, Hilo.

D. H. Hitchcock, Hilo.

L. Kaina, Puna.

W. T. Martin, Kau.

C. N. Spencer, "

J. G. Hoapili, Kona Hema.

P. Cummings, "

J. Z. Waiau, Kona Akau.

J. H. Kamalo, "

G. K. Lindsay, Kohala.

J. Naiapaakai, "

S. P. Koko, Hamakua.

Maui—A. M. Kahalewai, Lahaina.

P. H. Treadway, "

W. Ap Jones, "

E. Saffrey, Honuaula.

C. K. Kakani, Kaupo.

John Rae, Hana.

W. P. Kahale, Wailuku.

W. G. Needham, Makawao.

T. W. Everett.

MOLOKAI—Mr. Meyers.

OAHU—J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae.

J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa.

J. W. Kea, Koolaupoko.

KAUAI—T. H. Marshall, Lihue,

S. Kamahalo, "

J. S. Low, Hanalei.

H. J. Wana, "

G. W. Lilikalani, Koloa,

J. Kauai, Waimea.

 

KALAKO HOU!

KALAKO HOU!

KALAKO HOU!

MAKALENA HOU!

MAKALENA HOU!!

MAKALENA HOU!!!

NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

Na wa e kuai ai, mai ke kakahiaka Poakahi, a hiki i ke ahiahi Poalima.

Ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu a me ke Alanui Marine; mamua aku o ka Hotele Royala.

(17-1 y)  ISAAC REINHART.

 

HALE KUAI HOU!

ME NA LOLE HOU!

UA WEHE AE NEI KA MEA NONA KA INOA malalo nei, he Hoa Kuai Oluolu no oukou i na la i kunewa hope ae nei, e like me ka

Oluolu a'u i Hookipa ai ia Oukou, ma ka hale Kuai o Painapa; pela no ka'u e hana aku ai ia oukou. Aia ko'u Hale Kuai ma ke Alanui Papu, e kokoke ana i ke kihi o ke Alanui Kalepa a me ke Alanui Papu. Ua lako wau i na

Lole Maikai,

Na Kamaa Wahine,

Na Kamaa Kamalii,

A ME

na Lole o kela ano keia ano, no ke kumukuai

Makepono Loa!

(12-3m)   C. F. PFLUGER.

 

HE HALE KUAI

—NO—

KE KANAKA HAWAII.

NO KUU IKE, UA PILIKIA OUKOU I NA Hale Kuai mua, no ka hoopii ino o ke kumukanawai o na ano lole a pau. Nolaila, ua wehe ae au i Hale Kuai, a eia ke waiho nei na kinohinohi o na ano nani a pau, ka mea a ka manao e lawe ai a paihi na eheu o Hihimanu. E komo oe e Hawaii, o Keawe; e kipa ae oe e Maui, o Kama; e naue mai na keiki o Kuihewa, e awiwi e Kauai, o Mano. He oluolu no au ke aie mai. E loaa no au ma ke Alanui Maunakea, mauka o Lepekaholo.  Na MOSE.

Honolulu, Aug. 22, 1865.  19-3m*

 

Hale Kuai o Ake!!

E O'U MAU MAKAMAKA NANA AU I HOOLAUNA mai i na wa i kunewa hope ae nei, ke kalahea aku nei ia, me ka hai aku ua makaukau ia e hoolako aku ia oukou i na mea a pau a ko oukou mau puuwai e kaunu ai. Ka lole o na ano a pau, ka Luina ume naau, ka Pahoehoe uwi lua, na lole Poni Kalakoa, a me ka Puahau o Maleka. Ko kane hoi ke Paina, ke Kuila, a me na mea a pau na boy o Hawaii nei e haaheo ai.

Ua hiki mai nei he mau Kihei Papamu Huluhulu nui.

E KOMO, E WAE NO OUKOU IHO.  1-tf.

 

J. D. HALAI.

MEA KAKAU PALAPALA!

—NO—

NA ANO HANA A PAU LOA!

UA HIKI I KA MEA NONA KA INOA Maluna ae, ke hana i ko oukou mau palapala ma ka olelo Beritania a me ka olelo Hawaii, oia hoi na

Palapala Hooilina,

Palapala Kuai,

Palapala Moraki,

Palapala Hoolimalima,

Palapala Hoolilo Hope,

Palapala Hoopaa,

a me na palapala o na ano a pau. Aia kona Keena Oihana ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu, ma ke Keena mua, mauka iho o ka puka komo, e loaa no ia, mai ka hora eiwa o ke kakahiaka, a hiki i ka hora eha o ke ahiahi.

Honolulu, Iulai 15, 1865.  13-3m

 

J. L. Nailiili, & A. W. B. Nahakualii,

LOIO.

E IKE AUANEI NA MEA A PAU, O NA mea nona na inoa maluna, he mau Loio laua, a ua makaukau laua e kokua i ka poe i hoopiiia, a me ka poe hoopii no kela hewa keia hewa o lakou.  A he hiki loa no hoi i ua mau Loio nei ke hana i na palapala hoopii o kela ano keia ano, a me na palapala kuai, palapala hoolimalima, palapala hoopaa, na olelo aelike a pau o kela ano keia ano, a me na palapala hoohui a pau, a me kela ano keia ano e ae o na palapala oihana, a me na palapala kupono a pau i ke Kanawai. E kakauia no me ka maikai loa na palapala. E loaa no maua, a o kekahi paha o maua ia oukou, ma HALEOLA, i Honolulu, Oahu, a i ole ia, ma Keei paha, i Kona Hema, Hawaii. E ninau no ia laua no ka uku.

Honolulu, Oahu, Apr. 24, 1865.  1-tf

 

OLELO HOOLAHA.

E IKE AUANEI NA MEA A PAU, KE NANA mai i keia, ke papa ia aku nei, a ma keia palapala, ua papa loa ia a hookapu loa ia na mea e kuai aku ana ia

PUNAHOA,

Ahupuaa ma Hilo, Hawaii, ke ole e hoikeia mai imua o'u ke kumu kupono a me na Palapala Hoolilo, a Kahakumakaliua, (oia hoi o Enoch H. Kawailepolepo,) A o na mea i makemake e kuai ia Punahoa, e hele mai lakou imua o'u ma Honolulu nei. Ina e kuai aku kekahi me ke kue i keia, e hoopii no au ia ia ma ka Aha Kiekie.  KAINAINA,

Ka Luna Hooponopono Waiwai o Milika Keomailani, a me Enoch H. Kawailepolepo.

Honolulu, Okatoba 7, 1865.  25-3t*

 

HALE PAI KII.

AIA I KO'U HALE PAI MA KA HALE E PILI ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai oka "NUPEPA KUOKOA." Ua emi loa na kii. He mama wale no ka uku no ke pai ana i na kii.

25- tf  H. L. CHASE (Keiki)