Ke Au Okoa, Volume I, Number 27, 23 October 1865 — Page 1

Page PDF (1.29 MB)

KE AU OKOA.

BUKE I--HELU 27.}  HONOLULU, MONEDE, OKATOBA 23, 1865.  {$2.00 NO KA MAK.

 

"KE AU OKOA."

KA UKU O NA

OLELO HOOLAHA.

NA OLELO HOOLAHA—No na lalani he 10, oia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookahi ana, $1 00; alua hoopuka ana, $1 50; ekolu, $1 75; hookahi mahina, $2 00.

Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.

 

"KE AU OKOA,"

E HOOPUKA MAU IA'NA I

KELA POAKAHI KEIA POAKAHI,

MA KA

HO RA EWALU O KAKAHIAKA.

ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono; a pela hoi ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.

 

ALI SERA & KUMURUDA.

He Kaao no Arabia.

HELU 2.

Pela ka hana mau ana a Kumuruda a hala ka makahiki hookahi. I ka hala ana ae o ka makahiki hookahi, hele aku la o Ali Sera i ke kulanakauhale i ka makeke me kekahi paku hou, a ilaila oia i halawai ai me kekahi kanaka Karistiano, ka mea i haawi mai ia ia he kanaono apana gula. Aka, aole i oki iki kana koi ana mai ia ia a hiki wale i ka wa i haawi mai ai ia ia i hookahi haneri apana gula, a haawi ae la no hoi ua Karistiano nei i ka mea nana e kuai mai he umi apana gula, i mea nana e koi mai ia ia nei e kuai aku i ua Karistiano nei i ka paku.

No ke kiekie loa o ke kumkuai, a no ka olelo mai no hoi kekahi a ka poe kalepa, naaupo ia, ina aole ia e haawi aku i ua kihei nei no na apana gula i haawi ia, oiai, ua oi loa aku ke gula i haawi ia mai, mamua o kona kumukuai kupono maoli. No ia mea, lilo aku la ua paku nei i ke Karistiano, me ka makau no nae oia i ka wahine o huhu mai auanei, a ia ia nei e hoi ana i ka hale, uhai mai la ua Karistiano nei ia ia, a huli ae la ia me ka ninau aku, "Heaha kau mea e uhai mai nei ia'u?" Pane mai la ke Karistiano, "He wahi hana ka'u, aia ma na alanui au e hele nei." A ma na wahi a pau loa a Ali Sera e hele ai, hahai mau aku la no ke Karistiano ia ia, a no ia mea, huli mai la oia a ninau mai la ia ia, "E ke Karistiano, heaha kau mea e uhai lolo nei oe ia'u ma na wahi a pau loa a'u e hele ai?" Pane hou mai la ke Karistiano, "E kuu haku, e haawi mai oe i wahi wai no'u, no ka mea, ua makewai loa au."

Noonoo iho la o Ali Sera i ke noi mai a ke Karistiano, a i iho la ia iloko ona, "He mea kupono loa keia a'u e hana ai, a ma o Alahe la! aole au e hoole ana i ka haawi ana aku ia oe i kau wahi kulu wai o ke kiaha o ko'u home." No ia mea, komo aku la o Ali Sera iloko o ka hale, a lalau aku la oia i kekahi pika wai, a ninau mai la o Kumuruda ia ia, "E kuu mea aloha, ua kuai aku anei oe i ka paku?" Olelo mai la ia, "Ae," pane hou mai la o Kumuruda, "Ia wai kau kuai ana aku, i ka malihini anei, a i ke kamaaina paha, no ka mea, ke lele e wale mai nei no kuu hauli, e kaawale ana paha kaua?" Olelo aku la o Ali Sera, "Aole au i kuai i kekahi mea e ae, aka, i ka mea kalepa wale no." A i mai la o Kumuruda, "A no keaha oe e lawe nei i ke kiaha wai?" "I mea e hoona aku ai i ka makewai o ke Karistiano." Ia wa koke no, pahe mai la o Kumuruda, me ka heluhelu mai i keia mau lalani mele :

"Auwe e ka mea e imi nei e hookaawale ia, e hana pono oe.

Mai hookuu oe i ka apo'na a ke aloha e kaiele ia oe.

E hana pono, no ka mea, o ka hope o na mea a pau he awahia.

A o ka hope o na hui ana a pau loa he hookaawale ia."

Puka aku la o Ali Sera me ka pika wai a loaa aku la ke Karistiano, ua komo mai iloko o ka hale ke Karistiano, a ninau aku la o Ali Sera, "Ua komo mai nei ka oe iloko nei? Heaha la ke kumu o kou komo ana mai iloko nei o ka hale?" Pane koke mai la ke Karistiano ia ia me ka olelo mai, "Aohe mea ano e mawaena o keia puka a me waho, a nolaila, ua aie nui au ia oe no kou lokomaikai launa ole." Lalau mai la ia i ka pika wai a inu ae la, meka manao o Ali Sera e inu ana la oia, a ku ae hele, aka, aole nae ia i hele iki aku.

No ia mea, olelo aku la o Ali Sera, "Ua inu iho la hoi paha oe i ka wai, a no keaha kou mea hele ole, ma kahi au i makemake ai e hele?'' I mai la ua kanaka nei, "E kuu haku, ua inu iho nei au i ka wai, aka, aole auanei oe e oluolu e haawi mai i kau wahi mea ai na'u?" Kipaku haalele aku la o Ali Sera me ka olelo aku, "E ku oe a e hele pela me ka hooko oleia o kou makemake, no ka mea, aohe ai aohe ia oloko nei o ka hale." Pane mai la ke Karistiano me ka olelo mai, "Ina aohe ai o ka hale nei, e lawe oe i keia haneri apana gula, a e kuai aku i ai na kaua me ka ia, i kipaku ia aku ai ka pololi mai ko kaua mau opu aku. Ke manao nei au aole oe e hoole ana i keia, oiai ke ike nei au, ua nele oe," a i like ai me ka olelo a ka mea haku mele penei :

"Ua kipaku ia aku ka pololi e kahi hakina berena.

No ke aha la i kupouli ai kuu ehaeha a me kuu kaumaha,"

No ia mea, olelo aku la o Ali Sera ia ia, "E noho malie oe, a na'u e kii ae i mea ai nau." Nolaila, hele aku la o Ali Sera i ka makeke, a kuai iho la keia i waiu paa, ka meli a me kekahi mau mea ai okoa e ae no, a lawe mai la imua o ke Karistiano. A i ka wa i ike mai ai ke Karistiano i ka nui loa o na mea ai, olelo mai la ia, "He oiaio, aole keia i kupono na ke kanaka hookahi, ua kupono keia mea ai na na kanaka he umi, e pono paha oe e noho pu iho kaua e ai pu, oiai ua nui loa ka mea ai." Pane mai la o Ali Sera, "E ai iho no oe, no ka mea, ua maona no wau." Aka, olelo mai la ke Karistiano, "E kuu haku, ua olelo ka poe akamai, o ka mea ai ole me kana malihini i hookipa mai ai he kanaka ia i hanau haahaa loa ia."

Ia lohe ana o Ali Sera i keia olelo, noho iho la ia e ai pu me ia, aole i liuliu, lalau iho la ke Karistiano i kekahi maia, a ihi ae la i ka alualu o waho, a mahele iho la i na apana elua, a hoomau iho la iloko o kekahi wai ano e, he wai e hoopunia mai ai i ka ike o kela mea keia mea, a haawi aka la keia ia Ali Sera, me ka olelo aku, "E kuu haku, ma ko'u ano hoomana, e lawe oe i keia a e ai." No ka hilahila o Ali Sera ia mea he hoohiki, nolaila, lalau aku la ia a ai ae la, a aole i liuliu ke komo ana aku iloko o kona opu, kona hina aku la no ia ilalo, a waiho a make, me he mea la hookahi makahiki o kona hiamoe ana.

I ka ike ana o ua kanaka nei i keia mea, kona lalau aku la no ia i ka huihui ki a holo aku la i kahi o kona kaikuaana, me ka hahai aku i na mea a pau loa ana i hana ai. O keia hana ana pela, eia no ia. O ke kaikuaana o keia kanaka, oia no ke kanaka i koho ai ia Kumuruda, no na apana gula he hookahi tausani, a hookaeia ai ua kanaka la, me ke kuamuamu aku ia ia me na lalani mele, he kanaka hookamani nui oia, a i ka wa a Kumuruda i amuamu aku ai, a i hookae aku ai ia ia maloko o ke mele, olelo aku la ia i kona kaikaina i ke kanaka Karistiano, e imi i wahi e hiki ai ia ia ke haawi aku i kona hoopai ino, alaila na kona huhu. O ka inoa o keia mea nana i hoohiamoe ia Ali Sera o Barasuma, olelo aku la ia i kona kaikuaana, "Mai ehaeha ia kou naau, na'u no e imi i kekahi mea e hiki ai ke lawe mai ia ia me kau wahi apana gula ole," a o ka mea a makou i hahai aku ai, oia kana i hana ai.

I ka lilo ana mai o ke ki ia ia, hoi koke aku la ia a hai i kona kaikuaana, me ka haawi pu aku i ke ki. No ia mea, kau ae la ia maluna e kekahi miula, a hele pu aku la me ia kekahi mau kanaka opiopio a me kona kaikaina. Hele aku la lakou nei a hiki i ka hale o Ali Sera, komo aku la ke kaikaina a wehe i ka ipuka, a lawe mai la ia Kumuruda me ka lima ikaika, a haalele aku la ia Ali Sera e waiho a hiamoe ana.

Lawe ia mai la o Kumuruda a hiki i ka hale o na kahuna; a hoonohoia iho la oia me na haia wahine ana, a i aku la oia ia Kumuruda, "E ka wahine ino, owau ke kahuna au i olelo ino mai ai maloko o na mele, a ano ke ike nei oe, ua lilo oe ia'u me kahi apana gula ole." Pane mai la o Kumuruda, me kona mau maka i hele a piha i ka waimaka, "Na ke Akua no e nana mai i kau mau hana e ke kanaka ino, a nana no hoi e hoopai mai no kou hookaawale ana ia'u mai ko'u haku mai." Pane hou mai la oia, "E ka wahine ino, ina aole oe e hooko i na mea a pau a'u e kauoha aku ai ia oe e hana, a ina aole oe e malama i ko'u ano hoomana, e hoopai no au ia oe i na eha a pau loa e loaa ana i ke kanaka ma keia ao!" Aka, pane mai la o Kumuruda, "Ina oe e okioki liilii i kuu io, a e pepehi paha ia'u a make, aole ia he mea no'u e kapae ae ai i kou aoao hoomana; a mea paha o hoouna mai no ke Akua, no ka mea, he hiki no ia ia na mea a pau loa ana e makemake ai e hana, a ua olelo ka poe noiau, e aho ke ino e loaa mai ana i ke kino, mamua o ke ino e loaa mai ma ka hookae ana i ka aoao hoomana."

No ia mea, kahea ae la ia i kana mau haia wahine e pepehi ia ia, a pepehi hoomainoino iho la lakou ia ia me ka manaonao ole, kahea ae la oia me ka leo nui i kekahi mea e kokua mai ia ia, aohe mea nana i kokua mai. Alaila, hooki ae la oia i ke noi ana ae e kokua ia mai, a hoomaka ae la i ka olelo ana, "O ke Akua no ko'u kiai, a me ke kokua nui ma na mea a pau e kue mai ana ia'u, ke hilinai nei no au ia ia." Pela kana hana ana a hiki wale i ka wa a kona leo i puka ole mai ai. I ka mao ana ae o ka huhu o ke kahuna, olelo ae la oia i kana poe kauwa, "E alako aku ia ia a kiola aku ia ia iloko o ka hale kuke me ka haawi ole aku i ai nana."

Ia po a ao ae, hoouna aku la ia i kana mau kauwa e lawe ia mai o Kumuruda, a pepehi hou ia iho la no ia e like me ka hana muaia ana, a hoolei ia aku la i kona wahi. A i ka wa i oluolu mai ai kona eha, no ka pepehi mau ia paha, olelo ae la oia, "Aohe mea nui e ae, aka, o ke Akua wale no, a o Mahomeda kona kaula! O ke Akua no ko'u kiai maikai loa! Nonoi mau ae la oia i ke Akua e kokua mau mai ia ia i na wa a pau loa, me ke ahonui mai ia ia iloko o ka hana ino pono ole a kela kahuna! Pela mau kona hana ana i na wa a pau loa!

Maanei e ka poe heluhelu, e huli ae kakou e nana ia Ali Sera. I kekahi kakahiaka ae, i kona pohala ana ae mai ka ona ana ona i waiho a make ai, ala ae la ia a komo aku la e nana i kahi i noho ai o kana aloha, aole ia, a ku iho la ia "i ka pa o Homa." Huli aku la ia ma o a maanei, me ke kahea ana, "E Kumuruda e! E Kumuruda e!" Aohe leo pane mai, no ka mea,

"Ua naue ka lehua ka pua o ka laau."

Alaila, hoomanao ae la ia i ka olelo ana mai a Kumuruda, he kumu ia no laua e kaawale ai, ke kuai aku ia i ka paku ia hai, uwe iho la keia me ka haakulou a me ka ehaeha launa ole. Mihi iho keia i ka wa a ka mihi i launa ole mai ai, haehae iho la i kona lole, a lalau aku la elua mau pohaku, a pakuikui hele aku la keia i kona umauma me ua mau pohaku nei, me ke kahea, "E Kumuruda e! E Kumuruda e!"

Hoopuni mai la na kamalii ia ia nei, ma na wahi a pau loa ana e uwe hele ai, me ke kapa mai ia ia he kanaka pupule. Pela kana hana mau ana a po ia la, a i ka uhi ana mai o ka po, moe iho la keia iloko o kekahi alanui, a hiki wale mai ke kakahiaka. Hele ae la no ia ma na alanui me na pohaku, a i ke ahiahi hoi aku la ia i kona hale. Alaila, hele mai la kekahi hoalauna wahine i o ia nei la, no ka lohe aku i ko ia nei uwe hele a ninau mai la, "Ina hea nei kou naauauwa ana? E kuu keiki! na Alahe e hoola mai ia oe." A pane aku la keia.

"Ua olelo ia, e naauauwa no oe i ka mea a kou naau i aloha ai.

Ke hai ae nei au, o na la maikai o ke ola ana, aia no i ka poe kumakena.

E pau koke no keia naauauwa ana, ke hoihoi ia mai oia i o'u nei.

Ina oia ka mea e pau ai o ka ehaeha, mai hoahewa wale mai ia'u."

No ia mea, ike iho la kona hoahanau wahine, he ipo ia i hookaawale ia mai kona aloha mai, a olelo aku la ia ia ia, "Aohe mana e ae, aia wale no i ke Akua, ka Mea Kiekie Loa! Nolaila, e kuu keiki, ke noi aku nei au ia oe e hai mai oe ia'u a pau loa mai ka mua a hiki i ka hope, mea paha e ae mai ke Akua e kokua aku au e like me ka mea hiki ia'u ke kokua. Haha-i aku la o Ali Sera ia ia i ka hana ana a Barasuma a ke kanaka kilokilo ia ia, a haule ai ia ilalo hiamoe, a i kona lohe ana i ka moolelo holookoa mai ka m ua a i ka hope, huipu mai la ia i ka ehaeha o kona naau me ko Ali Sela, a uwe iho la ia me ka heluhelu ae i keia mau lalani mele:

He nui na ehaeha e loaa ana i ka poe hooipoipo ma keia ao,

Ma o Alahe la! aohe ehaeha e uhai mai ia laua mahope aku,

No ka mea, ua make laua iloko o ko laua aloha, i huna ai,

A o ka oiaio o ia mea, na ko laua moolelo no i hooiaio mai."

I ka pau ana o kana heluhelu ana i keia mau lalani, olelo aku la ia ia Ali Sela, "E ku iluna, mai hopohopo oe, a e hele aku i ka makeke, e kuai ai i mau kula pepeiao, mau komo lima, a me na mea kupono a pau loa i ka wahine, mai minamina oe i kou dala. E hookomo ia iloko o kekahi hinai, e kau no wau ia mea maluna o kuu poo, me he wahine maauauwa la, a e hele au e huli hele ma kela hale keia hale, a hiki wale i ka wa a ke Akua e hoopomaikai mai ai ia'u, ke oluolu nae ia!"

Olioli iho la ko Ali Sera naau no keia mau olelo a ka luahine, a hele aku la ia e kuai i na mea a pau loa ana i makemake ai. I ka wa i hoomakaukau ia ai keia mau mea, komo iho la ia i kekahi holoku nahaehae, a lalau aku la i ua hinai nei, a kau ae la maluna o kona poo, me kekahi kookoo ma kona lima. Hele aku la ia ma na alanui akea a me na alanui ololi, ia hale aku a ia hale aku, a aole ia i hooki iki a hiki wale i ka wa a ke Akua i hoopomaikai mai ai ia ia, ma ke alakai ana ia ia a hiki wale i ka hale kahi i hoomainoinoia ai o Kumuruda, a lohe aku la no hoi keia i ka uwe mai a Kumuruda!

I kona hiki ana aku i ka ipuka, kikeke aku la keia i ka puka, a wehe ia mai la ka ipuka e kekahi wahi kaikamahine, ninau aku la keia, "Aole anei he poe wahine oloko nei e makemake e kuai i kekahi o ka'u mau mea?" "Ae," wahi a ke kaikamahine, "komo mai hoi paha." Noho like ae la ka wahine a puni keia, a lalau mai la lakou me ka nana iho i na mea a ia nei i lawe mai ai; hoomaka aku la ua luahine nei e kamailio me na leo oluolu, ma ka hooemi ana i ke kumukuai, a hoolioli ia ae la ko lakou mau helehelena e kana mau olelo maikai a me ka oluolu.

Ia wa, hoomau mai la no o Kumuruda i ka uwe ana, nolaila, hoonui loa aku la keia i na olelo maikai, a ninau aku la keia, "No ke aha i hoomainoinoia ai kela kaikamahine opiopio?" Hahai mai la lakou ia ia i na mea a pau mai ka mua a i ka hope, "Aole keia na makou, aka, na ko makou haku i kauoha mai ia makou e hana pela, ua hala aku nei nae oia i ka makaikai." No ia mea, olelo aku la ua wahi luahine nei, "E a'u mau keiki, e oluolu oukou e hookuu ae i ke kaikamahine opiopio mai kona hoopaahaoia ana, a e hanai ia ia i ka ai a hiki i ka wa e hoi mai ai ko oukou haku, alaila, hoopaa hou ia ia, a na ke Akua no e hoopomaikai a e aloha mai ia oukou no ka oukou hana maikai."

Ia lakou e nana ana i ka ia nei mau mea kuai, hele aku la keia e halawai me Kumuruda, a kii mai no hoi ua poe kaikamahine nei e wehe ae i ko ia nei mau kupee hao. Noho pu iho la laua nei, a olelo aku la ua luahine nei, "Na ke Akua e hoola ia oe! Na ke Akua no e hooauhee aku i na popilikia e kau mai nei maluna ou!" A haha-i aku la ia ia Kumuruda me ka olelo aku, mai o Ali Sela mai oia i hele mai ai, a ua hana laua i kekahi olelo ae like, "E hele mai ana kou haku i keia po, a mawaho o ka pa hokio mai ia oe, a ina oe e lohe aku ia ia, alaila, e hokio aku oe, a e hookuukuu iho oe ia oe iho ma o na kaula, a e lalau mai no ia ia oe, a lawe aku ia oe me ia." No ia mea haawi mai la o Kumuruda i kona ae ana i ua wahi luahine nei.

Ia wa, ua hoolioli ia mai la ka naau o ua wahi luahine nei, a hoi aku la ia a hai ia Ali Sela, i na mea a pau ana i hana ai, a olelo aku la ia, "I keia po, i ke aumoe e hele ai oe, a mawaho o ka pa, maluna o kekahi noho pohaku ; no ka mea, aia ilaila kahi i noho ai o ua kanaka ino la, alaila, e noho malu oe malaila, a e hokio aku oe, a e puka mai no auanei oia, a e hele pu olua, ma na wahi a pau a olua e makemake ai, oiai, ua akea a laula ka honua no kela mea keia mea e hele ai, ina hoi ma na wahi a pau loa a olua e hele ai, e hele pu no ko'u hoomanao ia me olua i na wa a me na manawa a pau loa, a na ke Akua no e hooua mai i na pomaikai he nui wale, a nana no hoi e kiai mau ia olua, a e alakai ia olua ma na ala maikai e hiki aku ai i ke ola mau loa."

Haawi aku la keia i ka hoomaikai ana i kahi luahine; a hoi aku la keia i kona hale, me ke ake nui aku e hiki mai ka wa ana e hele aku ai e kakali no kana aloha. Aole no hoi i kokoke loa ia manawa ia ia, no ka mea ua ake nui loa aku ia e hiki mai ia manawa, a o ka mea a kakou e ake nui aku ai, oia ka mea mamao aku, mai o kakou aku. I ka hiki ana mai o ke aumoe, ku ae la keia a hele aku la i kahi i kuhikuhi ia mai ai ia e hele aku a noho. A noho iho la keia maluna olaila, uhi mai la na eheu palahalaha o ka hiamoe maluna ona. E hoonani ia ka inoa o Alahe e ka mea hiamoe ole!

A ia ia e hiamoe ana, aia hoi hele mai la kekahi kanaka powa, e aihue a e powa hele ana ma na wahi e pili ana i ke kulanakauhale, a hiki wale mai ia mawaho o ka pa o ua Karistiano nei. Hele ae la ia a puni e imi ana i kahi e komo ai iloko o ka pa, aohe nae he loaa iki, a ike iho la ia ia Ali Sela e moe ana, wehe ae la ia i kona papale Ia ia i wehe ae ai i kona papale, kiei mai la o Kumuruda mawaho o ka pa, a manao iho la ia o kona haku kane ia o Ali Sela, hokio mai la ia, a hokio aku la no hoi ua powa nei. Manaoio loa iho la no hoi ia, o Ali Sela io no kela, hookuukuu iho la keia i na eke i piha i ke gula, a loaa i ua powa nei, a iho pu mai la no hoi o Kumuruda ma ke kaula, a kau mahope o ua powa nei.

Hoohuli ae la ua kanaka powa nei i kona lio, a holo aku la me he oaka ana la a ka hekili; a ia laua nei e holo ana, olelo mal la o Kumuruda ia ia, "Olelo mai hoi kahi luahine, ua mailo kou kino no ka naauauwa ia'u, aka, ke ike nei au, ua oi aku kou ikaika mamua o ko ka lio." Aohe nae oia i pane iki mai ia ia; no ia mea, hooholo ae la oia i kona lima ma ka auwae, a ike iho la keia ua like kona umiumi me ka pulumi o ke alanui; me he mea la he puaa ia i moni wale i na hulu manu, a ua puka mai la na hulu mai kona kani a-i mai. Makau iho la ia iaia a ninau aku la, "Owai oe?"

Pane mai la ke kanaka powa me ka leo weliweli, a haalulu iho la kona kino palupalu, "E ka wahine; o Iawana wau, ka mea ki pua pololei o ka puali koa o Amada o Denefa, he kanaha ko makou nui, a i keia po e lilo ai oe i kauwa hooluhi na makou." A i ko Kumuruda lohe ana i kana mau olelo, a uwe iho la oia, a pulikia ae i ke kilepalepa o kona wahi holoku, no kona manao aohe pono i koe, o ka hookuu wale aku no i ka makemake a me ke ahonui o ke Akua ka Makua Mana Loa! nona ka inoa e hoonani mau loa ia! Hoomanawanui iho la ia i na pilihua e hiki mai ana, me ka olelo ae, "I na manawa a pau e kakauia mai ai mai na poino he nui wale, ua hiki hou mai no na popilikia i oi ae ke kaumaha a me ka inea, aka, aole o ko makou, o kou makemake no ke hooko ia e ka Makua!"

A no ke kumu i hiki mai ai ke kanaka powa, ma kahi i loaa ai e Kumuruda, ua houluulu ae la o Amada i kona puali, me ka manao e komo iloko o ke kulanakauhale e hao ai, aka, olelo aku la o Iwana, ua komo mua ia iloko o ua kulanakauhale la, a ua ike ia i kekahi ana nui iloko o ka ululaau, a manao ia oia ka pono ke hele mua i hoomakaukau ai ia, i na mea e pono ai ko lakou puali. Nolaila, ae mai la ke lakou poo ia ia e hele ia mamua. Lawe ae la ia i kona makuahine, a hookomo ia ia iloko o na ana, a hele aku la ia, e nana hele ma o a maanei, a loaa aku la ia ia kekahi kanaka e moe ana, me kona lio ua hakiikii ia ma kapa o ke alanui, pepehi iho la ia ia, a lawe ae la i kona lole me kana dala, a hoihoi aku la ia i ke obscured obscured obscured obscured obscured obscured ai. Hoi hou mai la ia i ke kulanakauhale, a hana ai i ka hana a makou i hai aku nei ma mua.

Maanei e hoi hou ae kakou ma kahi a kakou i haalele aku ai ke kanaka powa a me Kumuruda. Holo aku la laua nei a hiki i ke ana, olelo aku la ia i kona makuahine, "E malama oe ia ia nei, a hiki i kuu wa e hoi mai ai i ka la apopo." Haalele iho la ua kanaka nei ia laua nei, a olelo iho la o Kumuruda iloko iho ona, "No ke aha la au e noho ai ianei a hiki mai keia mau kanaka he kanaha, aole anei e hiki ia'u ke hoopakele ia'u iho, mai keia poe mai?" Alaila, nana aku la ia i ka makuahine o Iwana, me ka olelo aku, "E oluolu oe e kuu makuahine, e haele kaua mawaho, e olala ai ia oe i ka la, a na'u e kahi aku i kou lauoho." "Ae, e kuu kaikamahine," wahi a ka luahine makuahine o Iwana, "ua loihi loa kuu hele ana i ka hale auau a hiki i keia manawa, no ka mea, he lawe hele ia au e kuu mau keiki ma o a maanei, nolaila, ke hoomaikai aku nei au no ia mea."

Puka aku la laua iwaho o ke ana, a kahi iho la ia i ka lauoho o ua luahine nei a hiki wale i ka wa a ka hiamoe i hoopunana mai ai maluna ona, ku ae la o Kumuruda iluna, a komo iho la keia i ka lole kane, a hawele ae la i ka pahikaua ma kona puhaka, hauhoa iho la keia i ka noho maluna o ka lio. Lawe ae la no hoi keia i na eke gula, a kau mahope o kona noho, a holo aku la keia me ka olelo ae, "E ke Akua, e nana mai oe ia'u ma na wahi a pau loa a'u e hele ai! Ina paha wau e holo aku i ke kulanakauhale, loaa no auanei au," a holo aku la keia i ke kuahiwi, e ai aha i ka lau nahele o ka ululaau, a inu hoi i ka wai o na muliwai no na la he umi.

A i ka umikumamakahi o ka la, hiki mai la oia i kekahi kulanakauhale nui a hanohano hoi, ua haalele mai ka hooilo me kona anu, a ua hiki mai ke kau me na rose, na pua o kela ano keia ano, e kahe ana ka wai o na muliwai, a e hoouna ae ana na manu o kela ano keia ano, i ka lakou mau mele kani kohakoha. I kona hiki ana mai i ka puka o ua kulanakauhale nei, aia hoi, e houluulu ana na poo aupuni malaila, a haohao iho la oia i ke kumu o ko lakou hoakoakoa ana malaila, a i iho la ia iloko ona, "He kumu ko ka hoakoakoa ana o keia kanaka ma ka ipuka o ko lakou kulanakauhale.

Nolaila, hele loa aku la ia imua o lakou, a hele koke mai la ka poe koa imua ona, a kukuli like iho la lakou a pau imua ona me ka olelo mai, "Na ke Akua e malama ia oe e ko makou alii! a me ko makou haku!" Alaila, ku like mai la na poo aupuni imua ona me ka olelo mai, "E hoomaikai ia ka inoa o Alahe! no kona lawe ana mai ia oe i alii no makou, a i alii hoi no na mea a pau loa. Na ke Akua e hoolilo ia oe i alii no makou a pau loa."

Ninau aku la o Kumuruda ia lakou, "He aha la ka moolelo o ko oukou noho ana?" Olelo mai la ka Puuku o ka halealii, "Ua make iho nei ko makou alii, a he mea mau i ko makou kulanakauhale nei, ina e make ke alii, a aohe ona hooilina, alaila, e hoounaia na puali koa mawaho nei o ke kulanakauhale e kakali ai, ina e hiki mai kekahi kanaka iloko o na la ekolu, ma ke ala au i hele mai nei, alaila, e lilo oia ke alii. Oiai, o oe hoi kai hiki mua mai nei ma ua ala la, ke manao nei makou e hoolilo aku o oe ke alii maluna o keia kulanakauhale, nau e malama i kona mau pono a me kona lahuikanaka e noho nei."

O Kumuruda, he wahine ia i ike i na mea naauao o na ano a pau, a ua heluhelu nui no hoi oia i ka moolelo o na aupuni o ka honua nei, aohe mau mea e ae ma ke ano naauao i ike ole ai ia. Alaila, pane mai la ia, "Mai manao oukou ia'u no lalo au o ka papa haahaa o Tureke, aka, owau kekahi o na ohana kiekie o na papa alii o ko'u one hanau. Ua lawe mai au me keia mau eke i piha i ke gula, i mea e haawi manawalea aku al i ka poe ilihune a pau loa, e makemake ana i ke kokua ia e ka'u gula." A i ko lakou lohe ana i keia, ua hoolioli ia ko lakou mau naau, a pule ae la lakou nona. Lawe ia aku la no hoi keia i ka halealii, me ke kani ana o na pahu a me na pila.

(Aole i pau.)

 

Aia ma Nu Kilani kekahi mi sionari o Rev. Carl Sylvis Volkner kona inoa, ua hopu ia e na kanaka me ke kumu ole a ua li ia. Mahope iho, ua hookuu ia kona kino ilalo, ua poalo ia na maka, ua ulupa ia ke poo, a ua ai ia kona kino e na kanaka. Ua nui no kekahi poe haole e ae i hoopaahao ia.

 

I keia makahiki i hala iho nei, ua hopu ia kekahi mau keiki auwana wale iho no, he umi tausani ko lakou nui. He elua haneri me umikumamakahi i loaa ko lakou mau makua, a o ke koena, ua hoihoi ia iloko o na hale o na keiki makua ole.

 

Ua ike iho makou obscured obscured obscured obscured obscured nupepa i ka lilo ana o obscured obscured obscured obscured obscured obscured

 

WAIPIULA, HONOLULU,

Okato ba 19, 1865.

"Aohe no he ola ana ma keia kae o ka honua,

I ole e awili ia me na kulu o ka popilikia."

E KA LUNA HOOPONOPONO:—Aloha kaua:

Ua hookauwa aku au ia oe i kela pule i hala iho nei, e pili ana i ke kanaka opiopio, ma ka malama ana ia.

E ke kanaka opiopio, he mea mau i ka hala ana ae o kou la kamalii, aohe e hiki ia oe ke noho me kou mau makua, e hanai hou ia maluna o na uha o ka pomaikai o kou home, no ka mea, ua nui ae na lima, na wawae, ua ike, aka, e hele oe imua o ke ao nei, a e imi i kau berena ma ke kahe o ka hou o kou lae, e like me ka olelo i hai ia mai ai i ko kakou mau kupuna, "Ma ka hou o kou lae e ai ai oe i ka ai."

Aohe no paha he mea uuku kou haalele ana i ka home, na hoa aloha, na mea nana e kiai i kou mau la opiopio ; i kahi a me ka poe i huipu mai me oe i ka olioli ana o na la kamalii, e haalele ana oe i keia poe, a e hele aku ana oe imua o ke ao nei, e alo aku ana oe i na kaumaha a me na ino, na popilikia e loohia mai ai i kela a me keia mea e hele ana ma ia ala hookahi. E like me ka'u i olelo ae nei, "Ma ka hou o kou lae e ai ai oe i ka ai," a no ia mea, e pono oe e hele imua o ke ao nei, e imi ai i kau berena me ka mikiala pono.

Aka, ia oe e haalele ai i kou home; a e hele e imi i kau oihana e pono ai, ua makau nui loa ia oe e kou mau makua, no kou holo ana imua. E pono oe e noonoo mua i kou wa e hoolilo ana i kou manao ma kau hana lima, a i ole ia ma kau oihana paha, e kukulu mua oe i rula no ka noho maikai akahai ana, no ka mea, e akamai wale no oe ma kau hana lima, a me kau oihana, a ina e loaa ole ia oe keia mea, alaila, aole oe e pono ana. E loaa ana no ia oe ka waiwai o ka honua a nui wale, a i loaa ole ia oe keia mea, alaila, aole oe e olioli ana ia, aole no hoi oe e aloha ia, no ka mea, ua nele kou kakai ia mea. Ina o ke kanaka e paana wale ana no i keia mea, ua like ia me ke pa piula hookanikani.

Aka, ua heluhelu au ma na moolelo haole, o keia ao, me ke ano akamai ole, aole lakou e holo lea ana ma ka lakou mau hana, he kakaikahi loa ka poe e holo lea ana. He nui wale ka poe i hoomaka me na hana ino, aole nae i loaa ka lakou mea i iini nui ai, aka, o kekahi poe, ua hele mua lakou, no ka mea, ua lalau aku lakou i ke kokua o ka noho akahai maikai ana.

O keia mea, i kou wa opiopio oe e aoia ai ia mea, i kupono ai oe no keia ola ana, a me ka wa e hiki mai ana. E pono e kuni paa ia keia mea maluna o kou puuwai, i mea e hiki ai ia oe ke hooakea ae maluna o na kono ino a kou manao, a i mea no hoi e hiki ai ia oe ke pale i ka wa a ka hoowalewale e kii mai ai ia oe, no ka mea,

"Aohe no he ola ana ma keia kae o ka lua,

I ole e awili ia me na kulu o ka popilikia."

Ia oe i kaawale aku ai mai ka poli aku o kou ohana, mai hoopoina oe i na olelo maikai a kou makuahine, a me na ao noiau ana a kou makuakane, me ka hoopaa loa ia mau ukana makamae, maluna o na papa o kou puuwai, no ka mea, o na olelo waiwai iho la no ia, koe aku ka Baibala. Oiai, eia no nae i kou mau la opiopio, o na la iho la no ia nou e malama ai i kou mau kapuai, mai ka lilo ana iloko o na upena a ka poe e hanu ana ma o a maanei e ale aku ia oe iloko o ko lakou hukana.

O ka wa e hiki mai ai keia mau hoowalewale, o ka wa ia au e makaala nei loa ai ia oe iho, ma ke kokua o ke ano akahai. Aka, aohe no paha he ola ana o ke kanaka, i ole e ku-ia kona mau wawae i na aa o ka popilikia. O kona ku-ia ana mai e na poino a me na popilikia, he mea no ia e hooaiai ae ai i kona mau kuamoo o ka wa e hiki mai ana, e like me ka wa i hala ke apuupuu. O ke komohia ana no hoi ou e ke kanaka opiopio iloko o ka popilikia, he haawina a he laau hahau no hoi ia e ao mai ana ia oe, aole e hoopa hou i ke kiaha o ka poino a me ka popilikia.

Iloko o keia manao, ina aole e loohia ke kanaka iloko o kekahi poino o kela ano keia ano, aole ia e ike pono i na anuu o keia ola ana. Aohe no paha he kanaka, mai ka poe iluna a ilalo, mai ka poe kiekie a ka poe haahaa, i loohia ole i keia mea he poino a he popilikia.

Maanei, ke hooki nei au i ka'u olelo ana, me ka manaolana e uhai mai no oe e kuu hoa aloha opiopio i keia mau wahi kanaenae, a i ole no oe uhai i keia, aole no oe, a me kou hoa olelo he makuahunowai e pomaikai.

KAUKA HOLANIKU.

 

Ua ike ia e kekahi mea nana ma ke kulanakauhale o Ladana, he umikumamalua tausani makuahine, e pepehi mau ana i ka lakou mau keiki.

 

Ka nui o ke dala i uku makahiki ia i na Kenela o ke obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured