Ke Au Okoa, Volume I, Number 27, 23 October 1865 — Page 2

KE AU OKOA.

HONOLULU, OKATO BA 23, 1865.

 

UA KAA mai iluna o makou, ka ukana nui a manaonao i ka hai ana aku i ko makou poe heluhelu nupepa, ua waiho mai o ROBERT CRICHTON WYLLIE i ka luhi a me ka inea o keia ao, a ua hele aku la i kahi hiki ia kakou ke uwalo aku me ka emoole, a me ka luhi ole o ke kaina ana aku.

He mea menemene mau no ia makou, ka lilo ana o makou ka waha nana e hai aku ka make ana o kela a me keia, a me ka ahai ana aku i ko oukou mau pupupu hale i ka lono o ka haalele ana mai o kela a me keia i keia noho ana, a me ka luana o keia ao pau koke, a halawai mai me ka make.

"O ka make, oia ka noho alii o keia ola ana.

I hoole ia  mai ka make ia kakou, alaila, e noho lapuwale auanei ke kanaka.

O ka make ka mea nana e hoola a e hooluolu mai na ehaeha.

E make ana, e ola hou ana, a e noho alii ana kakou i kela ao.

Ua ala ae kakou, a ua wikiwiki aku hoi i kela ao, ke pono ka kakou hana ana.

Maanei, haalele iho la ke kanaka i ka Edena o keia ao.

O ka make, ke alii o ka eehia, he alii opio ia no ka malu."

Ua haalele mai oia i keia noho ana, ma ka Poaha iho nei, elima minute mamua ae o ka hora umikumamakahi. Ke kulana ana i haalele iho ai, he kulana kiekie no ia, no ka mea, he Kuhina oia no ko na aina e, he hoa no ka Aha Kukakuka Malu no ko kakou mau pono, a he hoa kiekie K. G. C. O. K. no hoi oia no ka Aha Hanohano o Kamehameha I.

Ma kona make ana, ua uluhia kahi ana i hoopiha ai no na makahiki he nui, i ka menemene a me ke kaumaha paumako ia ia, e kela mea menemene ole he make, e halawai mau mai nei i ko kakou mau ipuka hale, i na wa a kakou i moeuhane ole ai e hiki mai ana a e lawe aku ana, a hoomanao ae la makou i ka olelo nane ana a ka Mesia, "Elua kanaka ma ka waena, hookahi e lawe ia, a hookahi e koe."

Ua hanauia oia ma Sekotia, ma ka okana o Ayshire i ka la 13 o Okatoba, M. H. 1798. Ua puka mai oia me ka inoa hanohano mai ke Kulanui mai o Edineboro, a mahope iho o kona haalele ana i ke Kulanui, ua huipu oia me kona pilikana, Sir. James Wyllie, ma ke ano kauka, oia kana oihana i manao ai e uhai no keia ola ana. O kona pilikana, oia no ke kahuna nui o na Emepera o Rusia i hala aku, o Nikola a me Alekanedero I ma Peteroboro.

Aka, mahope iho, ua loli hou ae kona manao, a ua komo oia ma ka oihana kalepa, malalo o ka hui o Wyllie a me Lyale, a ma ka loaa ana o ka waiwai ia ia, ua holo aku oia i Inia Hikina, a mailaila aku i Amerika Hema. Ma Mesiko oia i noho kalepa hou ai, o Fletes kona hoa hui. Ma Maselana oia i hoopau ai i kona koii ma ke ano kalepa, a holo aku la oia i Peru a me Chili, a ma ia mau aina oia i lawe ae ai i kana hana kahiko he Kahuna lapaau; a mahope iho, hoi hou oia i Ladana, a hoouna ia mai oia e ke Aupuni i Mesiko, a mailaila mai hiki mai oia ia nei, me Kenela Mila (i noho Kanikela ai mamua no Beritania) maluna o ka moku Hazard , ma ka la 20 o Maraki, M. H. 1844, a hookahi makahiki iho mahope, ma ka la 24 o Maraki, M. H. 1845, komo oia ma ke kulana ana i hoomanawanui ai no na wa ana i hoomanawanui ai, a hiki wale i ka wa a ka lima menemene ole o ka make i hopu mai ai, a manele hele aku la ia ia me ka miha ole. Aole no paha he kanaka Hawaii, mai kela kihi keia kihi o keia Pae Aina i ole e olelo ae, i ka wa e hiki aku ai ka ulono i ko lakou mau ipuka a hale,—"Aia ke hele la ka hoa'loha oiaio o ko kakou MOI a me kona Lahui."

Ma kona make ana, ua lilo no paha ia i mea na ka lahui holookoa e kumakena ai me ka manaona, oiai, ua hoomanawanui oia me ka pauaho ole i ke kulana kiekie ana i hoopiha ai, me ka iini nui o kona puuwai no ko kakou mau pomaikai, malalo o na MOI ekolu. Ua nana nui oia i kana oihana i na wa a pau loa ana i noho iho nei, a aohe no paha mea nana e i ae, aole ia i hana uiha ole i kana oihana, a hiki wale i ke kuu ana aku la o kona luhi.

Aole no paha mau mea a kakou e olelo ae ai, aole ia i hooko i na mea e pili ana i kana oihana. Aole e ike hou ana ka poe o ka uka o Maemae, a me ke alanui Nuuanu i kona koele wawae mai, i ka ua a me ka la kikiki o ua Kaona nei la. Aohe no hoi e halawai hou ana ma ua kuamoo la kona mau helehelena me na kamalii ana i obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured

 

Halawai o ka Ahakukamalu.

Ua wehe ae ka Moi i kona Ahakukamalu ma ke ano mau. Ke kumu nii nae o ko ke Alii kahea ana aku i na hoa o ka Ahakukamalu no ka popilikia i uluhia mai maluna o ke Aupuni a me keia lahui, ma ka apo ana ia mai a manele hele ia aku 'la e ka make ka Mea Hanohano Robert Crichton Wyllie (Wale) Kuhina o ko na aina e, e haawi aku a e lokahi pu i ka mokumokuahua ana i uluhia mai ai maluna oia Aha oiai oia kekahi lala nui a ikaika o ua Aha 'la.

Ua noi ia aku ka Lunakakanawai Kiekie Hon E. H. Allen, e kohoia i mau Komite na lakou e hana i na Olelo Hooholo.

Ua koho ae ka Moi ia Hon E. H. Allen, Ka Mea Kiekie, M. Kekuanaoa, Hon. R. G. Davis, Hon. W. P. Kamakau, a me ka Hon. C. de Varigny. Aole lakou i liuliu ka noonoo ana no ia mea a hoopuka mai ka Luna Hoomalua o ua Komite la, i kekahi mau Olelo Hooholo oia hoi o Hon E. H. Allen. Ua kokuaia keia mau Olelo Hooholo me ke kokua ana o ka hapa nui o ua Komite la.

Hooholoia . Ua lohe mai ka Moi ke 'Lii a me kona Aha Kukamalu Aupuni, i ka make ana o ka Mea Hanohano Robert Crichton Wyllie, Kuhina o ko na Aina e, me ka manao minamina a me ke kaumaha nui hoi.

Hooholoia . I kona komo ana mai iloko o ka Oihana, he mea pomaikai hoi ia, oiai i na la opiopio, a ma ia manawa kupikipikio o ke aupuni, no ka mea, ua loaa ia ia ua haawina kupono loa no kela oihana kiekie i waiho ia'ku nana e malama. No kona akamai ma ke kanawai pili aupuni, a me na moolelo, ma kona makaukau ma na oihana aupuni, a ma ke kakau palapala, a no ka lehulehu o kona poe makamaka ma Europa a me Amerika, ua lilo keia mau mea a pau i mau kokua nona, i kona hooikaika ana e hookomo aku i keia aupuni, iloko o ka Ohana aupuni o keia Honua, a ma kona malama loihi ana ia oihana, e ike ai kakou i ka maluhia mau, ka launa ana o keia aupuni me na Mana e ae. I ko makou manao, ua oi aku ka loihi o kona noho oihana ana mamua ae o kekahi Kuhina malalo o kekahi alii, a no kona noho loihi ana ma ka oihana, ua mau ka maluhia o kou aupuni, ma kou launa ana me na aina e, a me na hana kuloko hoi kekahi o ka aina nei.

Hooholoia . Ke hoike nei ka moolelo o keia aha, i ka nui o na kumu hoopaapaa pohihihi i pili iloko o kana oihana, a iloko o keia wahi a ma keia kahua i ike maopopoia ai kona ahonui, ka mau o kona hooikaika ana me kona manao paulele loa ma ka malama ana i na pono o keia Lahuikanaka. Ma neia wahi hoi kahi e hoopaapaa ia'i, a e hoapono ia'ku ai hoi kana hooponopono ana i na kuikahi he lehulehu, a nolaila, ua loaa mai ia makou kekahi kumu hou e kanikau ai, i ka manao ana ae i ka lehulehu o ka poe i kokua a i malama hoi i keia aupuni iloko o na la pilikia i hala e aku i ka make.

Hooholoia . Ua manao makou, o kona komo ana iloko o ka oihana, i na la opiopio o keia aupuni, me he mea la o kekahi ia o na kamaaina pomaikai nui a ke Akua, (a ua hoopuka makou me ka manao haahaa i keia) e kokua ana, oiai ka hooikaika ana o keia Lahuikanaka i kulana nona iloko o ka ohana aupuni o keia Honua. No kona akamai ilko o ua aha aupuni, me kona makaukau i ka manawa e hooponoponoia ana kekahi hana aupuni, me kona ike i na hana kau kanawai a me kona paulele loa i ka malama ana i na pono aupuni o kona Moi a me kona aupuni, ke kumu paha ia i hiki ai ia ia ke pale ae i na pilikia a pau.

Hooholoia . Ke hoike nei ka moolelo o keia aha i ka nui o na kumu hoopaapaa pohihihi i pili iloko o kana oihana, a iloko o keia wahi a ma keia kahua e ike maopopo ia'i kona ahonui, me kona manao paulele loa ma ka malama ana i ka pono o kiea lahuikanaka. Ma neia wahi hoi kahi i hoopaapaa ia'i a i hoapono ia'i kana hooponopono ana i na Kuikahi he lehulehu, ua loaa hou mai ke kumu a nolaila, e kaumaha ai ko makou manao i ka ike ana ae, e kaumaha ai ko makou manao i ka ike ana ae, i ka nui o ka poe nana i kokua a i malama hoi i ke aupuni iloko o na la pilikia, i hala e aku i ka make.

Hooholoia . Oiai e hoomana ana kakou i ko kakou hoa o keia aha ma kona noho oihana ana, e hiki no hoi ia kakou ke mahalo i kona ano kanaka maoli. Ua maikai loa kona malama ana i kona ano hanohano, he kanaka hookupu nui oia no na hana manawalea, he lehulehu, he uhane haahaa a he naau piha mau i ke aloha.

Ua nui a mahuahua no hoi kona imi ana i mea e puka mai ai ka waiwai o ka aina, a nolaila, ua hoolilo nui aku oia i kona loaa ma ia hana, i mea e waiwai ai keia lahui a me keia aupuni. I ku like ai kona hooponopono aupuni ana me kana hana kanaka ana. Ke kanikau nei kakou i kona hala ana 'ku, aka, e hoomanao ana kakou i kana mau hana, me ka hoohalike aku i like ka kakou malama ana i ke aupuni me kana.

 

Ma kekahi halawai a ka Papa Loio o Hawaii nei, a me na Luna o ka Aha Kiekie ma ka Keena o kekahi Loio, ma ka Poaha, ka la 19 o Okatoba, M. H. 1865. Ua kohoia ka Mea Hanohano ka Loio Kuhina, ma ka noho obscured Hoomalu, a o Mr. A. F. Judd, i Ka obscured hooholo lokahi ia na olelo hoo obscured :

obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured ka make ana o ka Mea Hanohano RO BERT CRICHTON WYLLIE, ke Kuhina o ko na Aina e.

E HOOHOLOIA; Ma keia mea minamina nui i haulehia mai nei, ua ilihiaia mai i ke Aupuni ka poino, ma ka lilo ana aku o ke kauwa hana pono a hooikaika hoi a ka lehulehu, ua poino ia hoi ma ka lilo ana o ka Noho Alii o kona Kuhina Aloha Alii luhi ole.

E HOOHOLOIA; Iloko o na makahiki he iwakaluakumamakahi i hala ae nei, o kona aloha i kona Moi, a me kona hooikaika mau ma na mea e pili ana i ka hoopomaikai loa mai i keia Aupuni, ua ike ia no ia e na mea a pau, a ua apono ia no hoi, a o ka hooikaika ana i hana ai ma ka hana ana i kana hana, a me ke akamai o kana hana i ka Oihana o ko na Aina e, o keia Aina; ke kulana hoi ana i ku kiekie ai ma ka lilo ana i mea nana e halihali ae i ke Aupuni Hawaii, a iloko o ka Ohana o na Aupuni nui o ka honua, a no ia mea, i kupono ai ka loaa ana ia ia o ke aloha mau loa o keia Lahuikanaka, a na ia mea e hoonoho ia ia ma ke kulana kiekie iloko o ka moolelo o keia Aupuni.

E HOOHOLOIA; E noi ia aku ka Aha Kiekie me ka mahalo, e hookomo i keia mau olelo hooholo iloko o ka moolelo o ka Aha.

E HOOHOLOIA; E pai ia na olelo hooholo mamua iho nei iloko o na nupepa o keia kulanakauhale, ma ka oleo Hawaii a me ka olelo Enelani.  A. F. JUDD,

Kakauolelo.

Mahope iho o ka hooholoia ana o na olelo hooholo maluna ae nei, i hooholoia e ka Papa Loio o ko Hawaii nei Pae Aina, a me na Luna o ka Aha Hookolokolo Kiekie, pane mai ka Mea Hanohano R. G. Davis, no ia mau olelo, penei :

"E KA POE MAIKAI O KA PAPA LOIO A ME NA LUNA O KA AHA KIEKIE :—Ua konoia mai au e ka oukou mau olelo hooholo maikai, e pane aku, no keia mea kaumaha kuhohonu i haulehia mai iluna o ko kakou Moi, a me keia Lahuikanaka, ma ka apoaia ana mai o ka mea nona na olelo hooholo a oukou i hooholo iho nei, oia hoi ka mea i aloha nuiia ka Mea Hanohano R. C. Wyllie ; o ka make, oia no ka mea nui a kanaka o keia ao i manao nui ai a ina e make ke kanaka ilihune o ke kulana haahaa loa, aohe no ia he mea uuku, aka, he mea nui no, aka nae hoi, o ka lawe ia ana'ku o kekahi kanaka nui koikoi, a mea no hoi i hooko pono i na hana a pau a ka MEA MANA LOA i haawi mai ai nana e hana ma keia ola ana—ka mea hoi i hana pono i na hana a pau ana i hana'i no ka lehulehu—ka mea hoi i hoolilo o ka pomaikai o keia Lahui, ka mea e oluolu ai o kona manao, ka mea i kapae i na mea a pau, a hookahi wale no ana mea i manao nui ai o ka pono, a me ka pomaikai o kona Moi, a me ka aina ana i hookamaia iho ai, o ka make ana o ke kanaka i lawa i neia mea he haawina maikai a pau, he mea no ia e koi kupono ia mai ai ke aloha o keia Lahui nona, a e paa mau ai no hoi kona aloha, a me kana mau hana maikai, iloko o ka naau o na kanaka a pau o keia Aina. O ka inoa o Mr. Wale, he mea no ia i kamaaina i na kanaka a pau o ka Moi, mai ka poe o ke kulana kiekiekie, a hiki i ka poe haahaa loa, a mai ka poe i kolopupu a hiki i ka poe opiopio.

"Iloko o na makahiki he iwakalua a oi ae i kaahope ae nei, ua lawelawe oia i kekahi o na Oihana koikoi loa o keia Aupuni, a o ke ano o kana hooko ana ia mau hana, aia na ka mea Kakau Moolelo o ke Kau e hiki mai ana e hoike mai ; o na kau o kana lawelawe ana ia Oihana, aia iloko o ia wa ka hana ia ana o na hana ano nui loa, e pili ana i ko kakou noho Aupuni ana—a ua ike no oukou a pau i kona kupaa loa , mamuli o ka pono o keia Lahuikanaka, i ka manawa e manaoia ana e laweia aku keia Aupuni, aohe paha he mea hookahi o keia pae moku i nele i ka ike io ana ia mea. No ka pomaikai o ke Aupuni, kona hoolilo ana i kona inoa, kona waiwai a me kona akamai ; a o na mea e hoopomaikai aku ana i ke Aupuni kana i hoolilo ai i alakai no kana mau hana a pau. Iloko o keia wa loihi, he mea no i maopopo, ua hookokoke mau mai ke AKUA MANA LOA me keia Aupuni, a me he mea la ua hoala mai ke Akua i keia haole, a hoouna mai ia ia mai ka aina e mai i mea nana e hoike i kona makemake, ma ka hapai ana ae i keia Lahuikanaka iluna, a me ke kokua ana mai ia kakou, i ko kakou kau o ka popilikia; a wahi hoi a ka poe haole ma ka olelo Beritania, "A friend in need, is a friend indeed." Oia hoi, "O ka makamaka i ka wa o ka pilikia, he makamaka oiaio ia."

"Aohe no keia o ka manawa kupono e kamailio loihi ai no na mea e pili ana i na mea maikai he nui wale e pili ana i ko kakou makamaka i hala e aku la, oiai ke mamaka nei no ka lima o ke kaumaha iluna o kakou a pau, aka, ua lawa no paha ka Aha ke olelo ae o ke kakau iho hoi i ko lakou lokahi maoli me oukou, ma na olelo hooholo hoalohaloha a oukou i hooholo iho nei."

 

MEA PAI KII.—O kekahi kanaka o Abbe Casselli o Florence, ua hana oia i kekahi mea pai kii, ua hiki ke pai a maopopo loa ka helehelena o ke kanaka ina oia e ku ana elua haneri mile ka mamao mai kahi aku o ka  mea pai kii. Ua like loa me ka mea e ku mai ana eha kapuai ka mamao mai ka mea pai kii aku.

 

I NA KOA HULUMANU.—Ua hiki mai i o makou nei ka olelo e hai aku i ko ke alii mau kanaka ponoi, i na "Koa Hulumanu," ua makemakeia lakou e houluulu mau ae ma ka pa o ka Hale Alii Iolani, i na kakahiaka nui obscured elima o kela la keia la a obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured

 

Na mea hou o ke Alo Alii.

Ua maikai mau ke ola o ka Moi ke Alii i keia mau la, ma ka Poakahi, ma ke kulanakauhale nei oia, pela me ka Poalua, maanei oia i ka Poaha a me ka Poalima. Ua halawai, a ua kahea oia e halawai no ka Ahakukamalu, no ke kanikau no ka make ana o ka Mea Hanohano R. C. Wale K. G. C. K., o ka Oihana Hoohanohano o Kamehameha I.

Ua maikai ke ola o ka Mea Kiekie Princess Kamamalu, aia oia ua holo mai i ka Poaha iho nei mai Nuuanu mai, a noho ma Haimoeipo.

Ua maikai ke ola o ka Mea Kiekie Kekuanaoa K. G. C. K. O ka Oihana Hoohanohano o Kamehameha I.

Ua oluolu loa ka mai o ka Moi Wahine kanemake H. Hakaleleponi.

 

No ka Moiwahine Emma.

Ua hauoli nui ko Enelani poe i ka hiki ana aku o ka Moiwahine Emma ma Enelani, aka, ua minamina lakou i ka hiki ana'ku i ka wa pau o na kikina o ko laila noho ana.

Mamua ae o ka hoomakaukau ana o ka Moi Wahine Victoria e holo i Geremania, ua palapala aku oia ia Kaleleonalani, aia a hoi mai oia mai kana huakai mai Geremania mai, alaila, ia wa laua e ike ai.

I keia mau la i hala ae nei, ua noho oia me ka Bihopa o Ladana, mailaila aku a hiki i Halealii Hudetona kahi noho o ka Bihopa o Okefoka. Ua hele oia e nana i ka hoomoe ana i ka pohaku kihi o kekahi Halepule, a mahope oia, ua haawi ia ke kau wahi paina liilii (Luncheon) a ma ia ahaaina ana, ua haawi ka inu aloha mua no ka Moi Wahine o Beritania Victoria, a o ka lua o ka inua aloha ana, no ke ola o ka Moiwahine Hawaii Emma.

I kekahi mau la mahope mai, ua hele oia ma kahi o ka Haku Alii Raleish mamuli o kana kauoha. Ua nui na olelo kauoha o na Alii nui oia aupuni, e kauoha mai ana e hele aku e ike, a e noho pu me lakou ma ko lakou mau hale mawaho o ke kulanakauhale o Ladana, no ka mea, ua pau ka wa kikina o ke kulanakauhale, a ua hoi na alii a me na mea a pau i ko lakou mau home. Ua loaa ia ia kekahi mau olelo kauoha e holo aku i Sekotia, Farani, Geremania a me Italia.

Nolaila, aole paha kakou e manao ana e hoi mai ana ia a hala keia makahiki, a hiki wale i ka waenakonu o kela makahiki e hiki mai ana.

 

Iloko iho nei o na kakahiaka ua nui, a makou i kiei aku ai ma ka ipuka hale o kekahi o ko makou hoa'loha o na la kohaihai ike aku la makou i ua hoa la o makou e hamo ana i na kapuai wawae i ka pia lole a me ke pena, ninau aku la makou, "Heaha ke kumu o kou hamo ana i kou mau kapuai wawae i ka pia a me ke pena?" Pane mai la kela, "Ka! no ka pipili hoi paha o kuu kamaa buti i ka ua, nolaila hamo ai au i ka pia a me ke pena i komo."

 

KOA PUKAA.—Ke kauoha ia aku nei na hoa ku mau o ka puali kaua Pukaa e hele ae ma ka Hale Makeke i keia po a ke noi ia aku nei no hoi i ka oluolu o na keiki opiopio e makemake ana e komo mai iloko o keia Puali e hele ae malaila ia po. Aole nae e ae ia na hoa o keia Puali mamua i komo aku i kekahi mau Puale e aku, a aole no hoi e ae ia na hoa o kela Puali keia Puali e komo mai aia wale no o ka poe ku i ka wa.

 

KAUMAHA WALE.—I ke wa i loaa mai ka lono ma ka make ana o ka Mea Hanohano R. C. Wyllie, ua uu ae ka moku kialua Themis i kona hae a ka hapa o ke kia e hoike ana i ke ano kaumaha a ua ki mai no hoi i na pu hoalohaloha i ka hapalua o ka hora 11 a hiki wale i ka napoo ana o ka la. A ua hapa nui no hoi na hae o na moku a me ko ka aina.

 

KEAKA LIO.—I ke ku ana mai nei o kekahi moku kialua Alice i ke kakahiaka o ka Poaono iho nei mai Kapalakiko mai, a ke manaolana nei makou e noho iki ana paha elua pule maanei.

E hoomaka ana ua keaka nei i ke ahiahi o ka la apopo, aia o ka poe e ake ana e ike, "E naue ae hookahi, e naue ae no a pau loa."

 

I ke ku ana mai nei o ka moku lawe leta Comet i ke ahiahi iho nei o ka Poalima, ua hoi mai maluna ona C. L. Richard Esq. kekahi o na kelepa nui o Honolulu nei, a me H. M. Wini Esq. ka Lunahooponopono mua o ke Kuokoa, a me ka Nupepa haole Commercial Advertiser.

 

I ke ku ana mai nei o Smyrnote ua loaa mai kekahi kope o ke ano Poo Leta hou elima keneta i hanaia ma Amerika, no ka Luna Leta o Honolulu nei. Ua pai ia i ka inika uliuli. Ua hanaia ke kii o Kamehameha V, i waena konu.

 

NA MOKU.—I ke kakahiaka o ka Poalima iho nei, ua lohe mai makou i na kanaka pii wahie o ka pali, i ko lakou ike ana aku e pua mai ana i ke kai elima moku ane like me ke okohola, a ke lele wale nei ka hauli e ku mai ana paha na wahi moku koena a ke Shenandoah.

 

E POMAIKAI MAU PAHA KAKOU.—Ua hiki mai ka lono io m akou nei  mai ko kakou hoa aloha mai H. M. Wini, ke manao nei kekahi poe hui e hoouna mai i eono mokuahi ma keia ala, ekolu e holo loa ana i Kina, a ekolu e hiki mau mai ana ia nei, i na wa a pau. Pela ka lohe ana mai!

 

I ke  ku ana mai nei o Comet ua ku mai o Mr a me Mrs Church he mau kumu obscured ke kula nui o Kapunahou.

 

He kahiko oe no Peleioholani.

Ke ola nei kekahi kanaka kahiko hanau i ka wa o Peleioholani mamua o ka hula kaulana ma Alele i Kailua Koolaupoko.

Ua hanau oia i ka A. D. 1764—Ma Kauhilaele i Moanalua. I ka wa o Kahekili ke 'Lii Oahu, ua noho ma Mokuleia, a hiki i ka wa elemakule, a kanikoo, a huli ke alo i lalo.

Mai kona wa ui mai, aole i loaa ka mai ino, aole hoi i lapaau ia e ka laau haole, a me na laau a kanaka, aka, ma kana wahi lau nahelehele iho no e lapaau ai ia ia.

Ua haneri a keu kona mau makahiki, aole nae he kanaka haipule, he hoomaloka no, ma kona aku iho kona manao ana, o kona naauao ia i kona manao, o kona naaupo ia i ko kakou.

O Keawekuliloa ka inoa, o na'lii i noho aupuni i kona ola ana, o Peleioholani, Kumahana o Kahahana, o Kahekili, o Kalaikupule, Kamehameha I Kamehameha II Kamehameha III Kamehameha IV Kamehameha V.

O ka heke paha keia o na kanaka Hawaii i koe, o koena mai keia ia Kualii ka loihi o ke ola ohana nui.

Ke hapai nei o Kamakolu i ka umikumamahiku (17) o na keiki. O ka makahiapo, ua hanau eha keiki, a o kona hope iho ekolu keiki, a pela aku na wahi muli a me ka poe liilii e holoholo nei, aole o kana  mai o ka ohana nui ma Hawaii nei.

Hanau umi Kanoena, o ka oioi paha keia o Maui Hikina.

O Kahakauila he umikumamakolu (13) a he wahi okomo iho na ka liula, (14) aole no he keiki mai a koe.

Hueu no o Waialua i ka hanau nui, no ke aupuni no ia waiwai a alodio.

Ua hui kanawao eia iloko puliuliu, pulauhala, na keiki.

Eia kekahi he poe hoomaloka nae i ke Akua, i ka mea nana i haawi nui mai, a hua a kawowo.

He nui no ka poe hanau umi, o ka make wale ka hewa, e pono oia kekehi hana nui a ka poe Kaula o ke aupuni.

Ua lohe no au ia A. Moku o ka nui o kana mau keiki aono, ahiku, awalu paha ana keiki me Hoohie kana wahine, ua pau lakou a pau i ka make; ma ka manaoio i ka laau a na haole, a na kumu hoi, kekahi a he hoowahawaha i ka kanaka lapaau.

Ua ao pinepine ia oia me ka menemene i na keiki me ka paumako. Olelo mai kekahi wahi kanaka, aole e ola ka olua keiki, he opulauoho, no olua mai ke paaoao me ka ea, no na makua, ua pili i ke keiki aole e ola.

Nolaila, ua hanai ia kana mau keiki i ka laau Hawaii, nolaila, mai ke ola o kana mau keiki o kona wa elemakule.

Ua pololei na kahuna paaoao a me ka ea, he oihana kahiko ia mai na kupuna mai, mai a Palaha a me Puheke mai, e nana i ka moolelo o Milikoo.  S. M. KAMAKAU.

 

O kekahi wahi kanaka e ku ana ia maluna o ka uapo i kekahi la; haule iho la kekahi wahi kanaka iloko o ka wai, a no kona ike ole i ka au, piholo loa iho la ia a make. O ke kanaka hoi e ku ana maluna o ka uapo aole oia i kii aku e kokua, o pulu auanei kona paa lole i ka wai, a i kekahi la, holo aku la oia maluna o kekahi mokuahi lawe leta, he ahi koe nae ma kona pakeke, no kona pili loa ma ka aoao o ko moku, ua a ke ahi koe a ua pau kona kapa, i ka holo ana aku a kekahi poe e kinai ia ia me ka pakeke wai, hoole mai la oia, me ka i mai, aole o'u makemake e ninini mai oukou ia'u i ka wai, aia a uku mai i umi dala, alaila, au ae aku.

 

O ke keiki Alii o Ru sia o Demidoff i kona hele ana i ka hula i kekahi po i Parisa, ke kulanakauhale alii nani o Farani, o kona kahiko oia po, he eha loa na onohi maka ke nana aku, aka, o ka mea hilu loa aku nae hoi o na wahi pihi elua o ka lala o kahi papale kapu veleveta ona he mau wahi pihi me kahi papale, he hapalua miliona dala, i kona wa i hula ai, ua maule ka puuwai o na aoao palupalu opiopio i ka nana ana aku, a ua puoho ko lakou mau naau, me he mea la, he hoku liula ua haule iho iloko o Farani, a ua nui loa na makana makamae i haawi ia aku ia ia.

 

I KO OUKOU OLUOLU.—Ua loohia mai iluna o makou ke kaumaha nui a luuluu i ka hai ana aku ia oukou no na nu hou o na aina e, he oiaio aole mau nupepa i loaa mai nei ia makou iloko iho nei o keia mau la, no ka inoino paha kahi o ka makani o ka moana, nolaila, i hikiwawe ole mai ai na  moku lawe leta, a ke moe uhane mau nei nae makou e ku mai ana paha kekahi o na moku lawe leta e holoholo mau nei mawaena o ko kakou mau kapakahakai a me na aina e iloko iho o keia mau la, ke maikai nae ka makani.

 

KUAAINA I ANOAI IA.—Ke olioli  nui nei makou i ka hoike aku i ke akea no na kuaaina o kakou, ina oe e huli aku a hele ma ke Kaha o Ewa a hiki loa aku ma Waianae, a malaila ae a Waialua a hoi mai oe i Honolulu nei ma na pali hauliuli o Koolau, he mea e ka mahalo o ka puuwai i ka ike ana aku i na hapauea iloko o na hora poniu o ka wanaao e lohe aku no anei oe i ka nakeke o na o-o, a ka hapauea kane, a i ke kani koukou hoi o ke kua a ka hapauea wahine.

 

KIA HOOMANAO O STONEWALL JACKSON.—Ua kakau aku o A.. J. B. Beresford Hope Kahu malama waiwai o ka Hui o Stonewall Jackson i Ladana, e olelo aku ana, ua makaukau ke dala no ke kukulu ana i Kia Hoomanao no Stonewall Jackson, a eia nae ka ninau nui, ihea la e ku ai, i Wasinetona paha, a i ole ia i Ladana paha!

 

MA KE KAUOHA.

E hoolewaia ana ke kino kupapau o ka Mea Hanohano Robert Crichton Wyllie, Kuhina no ko na aina e, Kuhina Kaua, a he hoa no ke Kea o ka Oihana Hanohano o Kamehameha I., &c., &c., &c., ma ka Poakahi, la 30, mai ka Halepule Enelani aku ma ka hora 11 o ke kakahiaka.

O na makamaka o ka  mea make, na hoa'loha a me ka lehulehu, ke noi ia aku nei lakou e hele ae.

O ke ano o ka hoonohonoho ana i ka huakai hoolewa, e hoike ia aku ana ia i ke akea i keia Poaono ae.

O ke alakai a me ka hoonohonoho ana i ka hoolewa, malalo no ia o ke kauoha a ka Mea Hanohano ke Kiaaina o Oahu, a Akukana Kenela hoi o ka Moi.

F. W. HUTCHISON,

Kuhina Kalaiaina.

Honolulu, Oka. 20, 1865.

 

Olelo Kauoha a ka Puuku.

O ka poe o ka Papa Alii, ke kauoha ia'ku nei lakou no ke kanikau ana i ka Mea Hanohano Robert Crichton Wyllie, Kuhina o ko na aina e, a Kuhina hoi o ke Kaua, e kanikau iloko o na la he kanakolu mai keia la aku. O na wahine e komo lakou i na aahu eleele me na lihilihi keokeo no ke kanikau ana.

O na hoa a pau o ke Aupuni a me ka poe i pili, e kau lakou i ke kanikau eleele ma ko lakou mau aahu a me na aahu oihana. O ka poe a pau i hoonohoia ma na oihana aupuni, e komo lakou i ka aahu eleele a me ke kanikau ma ko lakou mau papale, a me ke kau i ke kanikau eleele ma ko lakou lima hema a pau ka wa i hai ia.

Na Luna hoi o na aina e, na Kanikela a me na hope o ka oihana kalepa, ke noi ia'ku nei lakou e hoomanao i ke kanikau iloko o ka wa i hai ia.  D. KALAKAUA,

Puuku o ka Moi.

KEENA OIHANA PUUKU,

Hale Alii Iolani, Oka. 19, 1865.

 

KEENA OIHANA, AKUKANA KENELA,

Honolulu, Oka. 19, 1865.

Ua loaa mai i ka Akukana Kenela ke kauoha mai ka Moi mai no ke kanikau ana i ka Mea Hanohano Robert Crichton Wyllie, Kuhina o ko na aina e, a me ke Kaua, o na'lii a pau, o na koa ku mau a me na koa ku i ka wa, e kau lakou i ka mea kanikau ma ko lakou mau papale a me na papale, a maluna hoi o ke kumu o na pahikaua, a ma ka lima hema, e komo lakou i na mikina lima eleele, a e uhi8ia na kahei i ka mea eleele.

E uhiia na pahu hae i ka mea eleele, e kauia ka mea eleele ma ka pahu hae o ka puali koa, a maluna no hoi o na pahu laau o na kaua lio.

Ina i ka wa e komo ai i ko lakou mau kahiko koa, e kau lakou i ke kanikau ma ko lakou mau papale a me na papale kapu, a maluna hoi o ke kumu o na pahikaua, a ma ka lima hema, e komo i na mikina lima eleele, e uhiia na kahei i ka mea eleele.

O ka loihi o ka manawa e kanikau ai, ua like no ia me ka hai ana a ka Puuku.

JON. O. DOMINIS,

Akukana Kenela.

 

Ka hakui me ka Hauoli.

E KA LUNA HOOPONOPONO ;—Aloha kaua :

Ma ko'u ike ana i kekahi o ke kakou ahailono, i kahi e hiki ai ke kaiehu iho i na mapuna—a i koali ae i ke kepa o na hauna olelo. He olioli, a makemake ka manao i ka poe i kahea mai i ko'u inoa, me he keiki makua la ka hoomoko.

Aka, ua hoowahawaha au i ka pane kamalii, ma ke ano hooloio, a hoopaio, me ka manao ole i ka hewa, a e uhi aku ana ia ma ka hoopaapaa, me he keiki paani mabala la ma ke alanui, a me he poe maauauwa la no Kapapoko, e walaau ana na waha, a e uhi ana ia lakou iho.

Ua manaoia o ka Moolelo Hawaii, he waiwai, a ua kupono e hooponopono ia, a o na mea kekee e hoopau ia. Ua kuhi au i ka manao, a i ka hoopololei o na manao ma na nupepa, ua kanaka makua, e hiki ana la ke hana ma na mea naauao, a ke pane ma ke ano kanaka makua.

Aole au e pane aku, no ka mea, aole i kupono i ka pane a ka poe Keonimana, e nana no i ka'u mau mapuna olelo i pane aku ai, a i ninau aku ai ma na mea kupono.

Ina he pane kupono a he ninau e pili ana i ka Moolelo Hawaii, e hiki ia'u ke wehewehe aku. He waiwai nui ia e pili ana i ka lahui holookoa.

"Ku pouli ke aloha a Kanehoa,

Aole eu i ka hana e ke anu,

Ua oni wale i ke oho o ke Kupukupu,

I na hoa liko pua Kaunoa i ka la,

I ka ia loiele ia e ka makani ae—hoi—e."

S. M. KAMAKAU.

Waialua Lanipili, Okatoba 18, 1865.

 

Ua hopu ia kekahi negero no ka aihue ana i kekahi pahu inika kakau mailoko mai o ka Hale Duke o Rikemona, ia ia e iho ana ilalo ma ke alapii, poholo iho la ka pahu inika mai kona lima iho, a haule iho la iluna o ke alapii a nahaha liilii loa. Ia wa, hopu ia iho la oia a lawe ia imua o ka Ahahookolokolo, ninau ia mai la oia, "Heaha la ke kumu o kou aihue ana i ka pahu inika a nahaha liilii loa iluna o ke alapii a haukae loa ia oe?" Pane mai la oia, "Aole au i aihue ua kuhihewa loa lakou nei i kuu hou he inika no ka mea hoi i ka hana au a kahe ka hou no ka mea, o ko'u hou, ua like no ia me ka eleele o ko'u ili."