Ke Au Okoa, Volume I, Number 27, 23 October 1865 — Page 4

Page PDF (1.26 MB)

View this newspaper issue

KE AU OKOA.

HONOLULU, OKATOBA 23, 1865.

HE WAHI KAAO

—NO—

KUAPIEI.

Kekahi keiki kaulana o ka papa haahaa loa.

HELU 6.

obscured a nawa, ike mai la o Luahiwa, kona makua hunowai, i na hoailona a pau a Kuapiei obscured a aku ai ia lakou, e nana mai. A ma obscured ou ike ana mai i ka hoailona i ku ia obscured iei, no kona lanakila ana ia ua la nei, a obscured nawa, olelo iho la o Luahiwa, "A ha obscured ka aina, pau ke kaua ana, ua make obscured enemi." Hoi mai la o Kuapiei a obscured Naulape, noho iho la keia ilaila, obscured o keia mea he kaua. No obscured wahi, e huli ae kakou a e nana obscured lalani mele, aole nae keia he obscured no keia Kaao, aka, i haku ia iho i obscured nea i ka poe e heluhelu ana, a eia obscured

obscured k ani ha ka leo,

obscured ka leo o ke kua,

obscured na koa me na 'Lii,

Pau ai o Kauai i ka luku ia,

Make ai hoi o Kapaemahu,

Pau pu ai me na puali alii,

obscured ipi ai o Kuapiei ma o mai,

obscured e poo o Luahiwa,

obscured la hoi ia wai?

Pono no ia Kuapiei,

I ka eueu ke kupu o na moku,

He kupu la—e, he koa,

He koa o Kuapiei no ka la ikaika,

Noloko ae o ka laau ana, he laau mana,

O Kookookumailani la, ua lani,

He koa, ae, he koa io no,

No Maui, o Kamalalawalu,

K ahi i hanau ai o Kuapiei, ke koa."

obscured wahi hoi, e hoi hou ae kakou, a e obscured Naulape, a me ka mea hoi nona keia obscured a ia e noho ana ma kahi o ua wahi obscured nei, a hala kekahi manawa uuku, pau obscured luhi, a hoomakaukau iho la keia obscured kai. Ia ia e hoi ana i kai, ike ia mai obscured e kona makuahunowai, a me kana obscured e, e hoi ola aku ana, oiai ua ike mua ia obscured wanana, hoi aku la keia a hiki obscured o Luahiwa, a olelo aku la, "A! puni ka obscured o Kauai nei ia kakou." Ma ia la ae, obscured kaukau iho la lakou no ka hele kaapuni obscured aina o Kauai, aka, ua kanalua iki ka obscured o na 'Lii aole lakou i hele.

obscured ia hope iho, hiki mai la kekahi mau obscured ai Maui mai, e kii mai ana ia Kuapiei, obscured mea, ua pilikia ke kaikuahine. Ua ki obscured kaikuahine e na 'Lii o Hawaii, oia o obscured okona, ua kii ia mai ke kaikuahine, a obscured paku ia ae la a aia iluna o ka puu. Ma obscured wahi, e waiho iki ae kakou i ka olelo ana obscured kaikuahine, a me na poino nui i loaa ia obscured maanei hoi, e hoi hou ae kakou e olelo obscured Kuapiei holo ana mai Kauai mai a hiki obscured

obscured ua la nei a lakou i hoomakaukau ai e holo obscured holo mai la lakou i ke ahiahi a wanaao, obscured ae lakou nei i Maui, me ka manao o na 'Lii obscured Hawaii, aole e hiki aku ana o Kuapiei ilo obscured o ka manawa pokole, nolaila, palaka wale obscured ka hiki ana aku o Kuapiei ia wanaao, aia hoi ua kaikuahine nei iluna o ka puu, a o lakou nei aku no a hiki obscured me ka ike ole ia e ka lehulehu. Ia lakou i hiki aku ai, lele aku la ka wahine a Kuapiei e haawi i kona aloha, me ka manao e uwe, aka, ua papa mai o Kuapiei. Ia manawa no, haule aku la kana wahine, a hiamoe me ke kaikoeke, no ka obscured paha i ke ala ana ma ka moana, a mahana no i ka poli o ke kaikoeke. Aohe i liuliu iho ia hiamoe ana a laua nei, wawa ana na kanaka ma kela aoao a me keia aoao o ua puu nei.

Oiai obscured lakou e hoopuni ana i ua puu nei, ua malamalama loa ae la, me ko lakou manao no, eia no o Kuapiei i Oahu nei, a o ke 'Lii wahine oia ka lakou e hakilo nei, me ko lakou manao paa, aia a ao loa ae, alaila, lawe lakou i ke ola o ua 'Lii wahine la. A i ke kokoke obscured e ao loa ae, oiai ka la e hoomaka ana e obscured le ma kona ala, hoeu mai la na kanaka i ke obscured ua, a halulu ana ka pohaku a me ka ihe a obscured kanaka. Ia manawa, ala ae la ke kaikuahine a Kuapiei a me kana wahine, a olelo obscured "E i nei e moe nei, o ka moe no ka kau, kainoa o ke ala ae." Ua lohe no nae o Kuapiei i keia leo hoala, hoomoemoe wale iho la keia, me he mea la ua loaa i ke anu, a i ole ia, i ka mai paha.

Ia manawa koke no, hoala hou aku la laua ia Kupiei, aohe no o ia la wahi mea a ala ae, moe no. Ua lohe no, hoolohe wale iho la no ka hana a ka eu, a kakou hoi e ka poe e heluhelu ana i keia Kaao, a e hoomaopopo iho, o kona ano a me kana mau hana mai ka mua a ka hope, he lai wale no.

Ma keia wahi, ke hoike hou aku nei au ia oukou e ka poe e heluhelu ana i keia, ia Kuapiei e hiolani ana maluna o kona wahi moe, obscured ahi wale no hana a kona kaikuahine alii obscured me kana wahine alii, o ka uwe, e uhau opi obscured na waha, a e kahe ana na waimaka, me obscured no ka Hooilo, a me he wai kahe obscured wa. No ko laua makau paha i ka obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured laau. Ia manawa, ike mai la na kanaka a pau e noho ana malalo o ua puu nei, me ko lakou hooho like ana, "Eia o Kuapiei—e! Eia o Kuapiei—!!" Ia wa koke no, o ka pau iho la no ia i ka holo, ma o a maanei o ua puu nei. Ia wa no, olelo iho la o Kuapiei i ka laau ana, "E Kookookumailani—e! e luku." O ko ia nei luku aku la no ia, a pau loa na kanaka i ka make.

A o na kanaka mama i ka holo, pakele no lakou, a o na kanaka mama ole, loaa aku no ia ia nei, pau loa i ka make. O i noke aku keia a pau na kanaka a me na 'Lii o Hawaii i ka make, a make pu me Pueonuiokona, ke Alii o Hawaii, nana i kipi i ke kaikuahine. O ke kolu ia o na kaua nui a Kuapiei, oiai kona noho ana i pu kaua no ko laua Aupuni me kona kaikuahine, i loaa mai ma kona ikaika. Eia na inoa o kana mau kaua i hoouka ai, kaua akahi, o Hanuuikawai, oia ke kaua ana i make ai o Olopana. Kaua elua, o Hanea, oia ke kaua ana i make ai o Kapaemahu, ke Alii o Kauai. Kaua ekolu, o Haneekapuu, oia hoi kana kaua hope ana, a make ai o Pueonuiokona, ke Alii o Hawaii. Oia kana mau kaua ana i kona wa opiopio.

Ma ia hope iho, noho iho la ke Aupuni me ka maikai, maluhia ka aina, pau ke kipi ana, a weliweli ia o Kuapiei e na 'Lii a pau o ia manawa. He keu no hoi o ka manawa Alii nui wale o keia aina i ka wa kahiko. Noho iho la lakou nei a hala na makahiki eha ma Paukukalo, i Wailuku. Ua akaka paha i na kamaaina o ia wahi keia aina, e ko Wailuku poe, e nana i ka aina a Kuapiei i noho ai.

Ia manawa, naauauwa iho la o Kuapiei i ke aloha i ke kaikuahine, o i naauauwa wale keia a, aohe pau o ke aloha, hoi aku la keia a ka hale, nana ae la keia ia loko o ka hale, kau mai la ka halialia aloha i ke kino wailua o ke kaikuahine, olelo aku la o Kupiei i kana wahine, "E! eu haele kaua i kahi e e noho ai, aohe pono iki o ko'u manao e noho nei, no ka loku mau a ke aloha i ke kaikuahine." Aohe nae he ae iki o ka wahine i ka olelo a ke kane, makemake no ka wahine, e noho no laua i ka hale me ka hoomanawanui i ke aloha no ka mea i make.

Ma ia hope iho, noho iho laua a hala he mau makahiki, make iho la kana wahine, oia o Puakalaino, hoihoi ia kona kupapau a waiho pu ia me kona kaikoeke, me Pauniu, ma Paukukalo, i Wailuku. Ia wa hoi i hoohui ia ai laua ma kahi hookahi, o Pauniu a me Puakalaino, Ua maopopo he mau Alii wahine laua a elua. A ma o laua la hoi i kapa ia ai kekahi mau aina ma Wailuku, i Maui, ua kapa ia kekahi aina o Pauniu, he Ahupuaa ia ; a o Puakalaino, he Ahupuaa no ia ; a e waiho like ana no ma ia wahi, aole nae au i ike, a o na kamaaina paha o Wailuku ka poe i ike pono ia mau aina.

Ma ia hope iho, naauauwa iho la o Kuapiei i ke aloha i ka wahine, o i naauauwa o Kuapiei i ke aloha i ka wahine, a puni o Maui, aohe pau iki o ke aloha, a ma ia hope iho, holo aku la o Kuapiei i Hawaii, a kaapuni keia ia Hawaii, i wahi e pau ai kona aloha i kana wahine a me kona kaikuahine. Iloko o keia kaapuni ana a ia nei, eha puni ana o Hawaii, aohe pau o ke aloha, o i hele o Kuapiei a hiki i Kohala, a hoi mai la mai kona kaapuni ana, a ike aku la keia he poe wahine e hakai popolo ana, hele aku la keia a kokoke imua o lakou, o ko ia nei lalau aku la no ia i ka popolo. No ka nui o ke aloha i kana wahine a me kona kaikuahine, ke kumu o kona lalau ana i ka popolo, i mea e make koke iho ai, no ka mea, ua mailo ke kino holookoa, i ka nui o ke aloha, nolaila, lalau aku la oia i ka popolo, a ai ae la.

Ia ia no i hookomo ai i kona waha, ia manawa koke no, kahea mai la na Akua ona, oia o Kane ma laua o Kanaloa, me ka olelo mai, "A ai o Kuapiei i ka popolo—e! A ai o Kuapiei i ka popolo—e!!" Ia manawa, komo no ka popolo iloko o ka waha o Kuapiei, a o kona make iho la no ia, make loa, waiho na iwi i Kohala, Hawaii, pau ka Kuapiei hana. A i ka make ana o Kuapiei, lilo ae la ke Aupuni o Maui, i na 'Lii mahope iho ona, oia hoi kekahi o na moopuna a Olopana, ke Alii o Maui, i make ai ia Kuapiei.

Ma keia wahi, ua pau ko kakou heluhelu ana ia Kuapiei, no ka mea, ua haalele kahiko mai no oia i keia ao, a o kana mau hana kaulana, ke koe nei no, a oia ka'u i hoaiai ae nei imua o kakou e ka poe puni Kaao, a ina hoi ua ku-ia mai oukou e ka mahalo, alaila, ua hoi no kuu luhi. A ke haawi aku nei au i ko'u aloha ia oukou, no ko oukou heluhelu ana i keia kaao me ka hoomanawanui.

Owau no ko oukou makamaka aloha,

S. W. B. KAULAINAMOKU.

Haliimaile, Honolulu, Oct. 10, 1865.

Ua Kina ka Mooolelo o Lonoikamakahiki.

E KE AU OKOA :—Aloha oe:

Ua kina ka mooolelo o Lonoikamakahiki i hoopukaia ma "KE AU OKOA" i ka nana iho he mau hunahuna liilii loa o na mea i pololei; a ma ke kamailio ana ua huikau wale no; no ka mea hoi, ma ka heluhelu ana i keia mooolelo i keia mau la, ua kamailio ia kekahi mau mamala olelo ma ke ano kaao me he mea haku la ma ka manao wale.

O ka mooolelo e pili ana ia Lonoikamakahiki, he kanaka maoli no ia e like me kakou he keiki alii, ua komo pu kona mookuauhau obscured obscured 'Lii o Hawaii obscured obscured i ke hoolilo i obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured obscured

Ma ka hoomaka ana o keia mooolelo ma KE AU OKOA, i kapaia e ka mea nana i kakau, o ka HELU 1, aole he pololi, he waenakonu loa ia o ka mooolelo o Lonoikamakahiki, aole no oia ka hoomaka ana o keia mooolelo. Penei ka hoonohonoho ana o ka mooolelo o Lonoikamakahiki ma ka'u buke.

E hoomaka mua ma ka Mookuauhau e pili ana ia Lonoikamakahiki. Oia ka mahele mua ; a o ka mahele alua ; mai kona hanau ana a hiki i kona ao ana i ka oihana kaua. O ka mahele akolu ; mai kona ao ana i ka oihana kaua a hiki i kona kaapuni ana ia Hawaii. O ka mahele eha ; mai kona kaapuni ana ia Hawaii a hiki i kona hoao ana me kona kaikuahine (me Kaikilani) o ka mahele alima ; mai ka hoao ana o Lonoikamakahiki me Kaikilani a hiki i ka noho ana o laua ma Kalaupapa i Molokai. O ka mahele aono ; mai ka noho ana o Lonoikamakahiki ma ma Kalaupapa a hiki i ka hoopaapaa ana me Kakuihewa ma Kailua Oahu. O ka mahele ahiku , mai ko laua hoopaapaa ana a hiki i ke kipi ana o na'lii o Hawaii ia Lonoikamakahiki. O ka mahele awalu ; mai ke kipi ana o na'lii o Hawaii a hiki i ko Lonoikamakahiki ku ana i ka moku ia Hawaii. O ka mahele aiwa ; mai ke ku ana o Lonoikamakahiki i ka moku a hiki i kona halawai ana ma Kapaihilia ma Kauai. O ka mahele umi , mai ka halawai ana o Lonoikamakahiki me Kapaihilia a hiki i ke kaua a Lonoikamakahiki me Kamalalawalu ma Waimea (Hawaii.) O ka mahele umikumamakahi ; mai ke pio ana o Kamalalawalu a hiki i ka halawai hou ana o Kapaihiahilia me Lonoikamakahiki. O ka mahele i koe ; mai ka halawai hou ana o Kapaihiahilia me Lonoikamakahiki a hiki i kona make ana. (Maloko o keia mau mahele, he kanakolu kumamahiku mokuna.)

O ka mea i oleloia "ma Kaawaloa kahi i pepehiia ai o Kaikilani." Aole pela. Ina malaila, ina ua make kahiko o Lonoikamakahiki ia Kanaloakuaana ma, no ka mea, ua pau loa na'lii o Hawaii i ke kipi ia Lonoikamakahiki no ka pepehi ana ia Kaikilani, koe wale no o Pupuakea ko Kau alii. Ma k'au lohe; ma Kalaupapa i Molokai kahi i pepehi ia ai o Kaikilani. Penei ka moolelo oia mana :

"Mahope iho o ko Lonoikamakahiki hoao ana me Kaikilani, holo aku la laua i Kauai mamuli o ko Lonoikamakahiki makemake e ike i ka laau kumu ole o Kahihikolo, aka i ka holo ana mai Hawaii aku a Maui, a hiki i Molokai, a noho ma Kalaupapa, me ka manao e holo a hiki i Oahu a hala loa i Kauai, aka, ua loohia ka manao e ke ino, noho loa ai ma Kalaupapa no kekahi mau malama."

"A o Heakekoa hoi, he kahu no ia no Kaikilani, oia ke keiki kane a Kamaulupali me Uli, ua launa mau o Kaikilani me Heakekoa me ka ike ole o Lonoikamakahiki. A ma keia holo ana a Lonoikamakahiki ma a noho ma Kalaupapa, ua ano e ae la ko Heakekoa manao no ka nalo ana aku o Kaikilani mai kona mau maka aku, nolaila, imi aku la ua Heakekoa nei mahope me ka manao e loaa alo ma Kauai, aka, i ka hiki ana aku o Heakekoa ma Kalamaula i Molokai; ia manawa, lohe iho la oia i na kamaaina oia kahakai.

"Aia no na'Lii o Hawaii ma Kalaupapa kahi i noho ai."

"Ia manawa o Heakekoa ma Kalaupapa, e hoi ana kekahi poe maauauwa i Koolau, ninau aku la o Heakekoa i ua poe la, "E hele ana oukou mahea?" Olelo mai la lakou "E hoi ana makou i Koolau." Ninau hou o Heakekoa. "I Koolau hea?" "I kalaupapa," wahi a ka poe maauauwa. Ninau hou o Heakekoa, "Ua ike anei oukou i na 'Lii o Hawaii?" "Ae, ua ike makou," wahi a ka maauauwa. Alaila hai aku o Heakekoa i kana olelo hope loa i ua poe maauauwa nei. "I hoi anei oukou a luna o ka pali, a ike oukou i na'Lii o Hawaii, kahea wale iho auanei oukou penei:

"E Kaikilani Alii Wahine o Puna—e—

E a-a mai ana ia oe ke k a Kamaulupali, O Uli, o Hea—"

"Ina i lohe ole mai, a hoohewahewa paha, alaila, kahea hou aku oukou."

"E Kaikilani Alii Wahine o Puna—

I aloha mai nei ia oe

Ke ku a Kamaulupali o Uli,

Ko ipo o Heakekoa."

"A pau ka olelo kauoha a Heakekoa, hoi aku la ua poe nei a luna o Kahoopaheehee e nana ai ia lalo o Kalaupapa, alaila, ike aku la i na'Lii e noho mai ana iloko o ka Puloulou Alii , alaila, iho aku la lakou nei a kapili i kahi e hiki ai i na'Lii ke lohe mai, ia manawa kahea aku la kekahi o ua poe maauauwa nei (i ka olelo mua e like me ka hai ana maluna ae) i ka manawa a na'Lii e konane ana aka, ua lohe aku la o Kaikilani, eia wale o kana ia wa, "Ike." A no ka manao o ke Alii Wahine o lohe o Lonoikamakahiki, nolaila, hoonalonalo ae la o Kaikilani i ka olelo e pili ana i ke konane i mea e lohe ole ai ke Alii Kane. Aka, no ka manao o ka poe i kauoha ia ai aole i lohe ke Alii Wahine, nolaila, kahea hou aku la lakou i ka lua o ka olelo kauoha (e pili koke ae la maluna o keia pauku. Alaila, lohe maopopo aku la o Lonoikamakahiki i keia leo, aole nae oia i wikiwiki e hoeha aku ia Kaikilani, aka, kakali oia a maopopo, alaila hoeha aku.

"Ia manawa kauohaia aku la ka poe nana i lawe mai ka olelo a Heakekoa, e hele mai imua o ke alii, i ninau maopopo ia aku ai. Aka, i ka hiki ana mai o ua poe nei, ninau maopopo aku la ke Alii, hai ia mai la nae, "mai a Heakekoa ponoi mai keia kauoha mai Kalamaula mai.

obscured obscured Lonoikamaka hiki i ka papa konane a hahau aku la i ke poo, eha iho la o Kaikilani ma ka lae, ua pahole mai ka hia a ke kuemaka. Ia manawa, pau ka Lonoikamakahiki pane ana ia Kaikilani. Hoolale koke ae la o Lonoikamakahiki i ke kilo hoku ona ia Kamahualele e hoomakaukau na waa, i na hoewaa hoi ia Kapahi me Moanaikaiaiwa, i na hookele hoi ia Kipunuiaikaakamau ma, e hoomakaukau no ka holo i Oahu.

"Ia la no kau aku la o Lonoikamakahiki iluna o na waa, me ka manao no nae o Kaikilani oia pu no kekahi e holo., aka, i ka hiki ana o ua Kaikilani nei mahope o na waa, ia Lonoikamakahiki iluna o ka pola , alaila, huli mai la o Lonoikamakahiki imua o Kaikilani, a kahea mai la. "E Kaikilani! aole he waa e kau mai ai." "Kai okia kanawai." A lohe o Kaikilani i keia ua hoopuka ke alii i kona kanawai paa alaila manao ae la oia, ua hoohiki o Lonoikamakahiki aole e hui hou me Kaikilani, mamuli o kona ano maa i ke kanawai o ke alii: (Ina he kanaka e manao ia ana e make, a ina e puka keia kanawai, alaila, ola ia kanaka.)

"Ike iho la o Kaikilani aole ona kuleana i koe me Lonoikamakahiki, malaila hoi aku la o Kaikilani i Hawaii; aka, kui aku la ka lono o keia pepehi ana a puni na moku, a lohe o Kanaloakuaana ma, ua hana ino ia o Kaikilani; hui ae la na'Lii o Hawaii e kipi ia Lonoikamakahiki ke hoi mai. A no ia mea maheleia iho la kahi e noho ai na'Lii. O Kanaloakuaana, hoonoho ia oia ma Kapakai i Kohala. A o Kanaloanuikuakawaiea, hoonoho ia oia ma Kawaihae. A o Kanaloakapulehu, hoonoho ia oia ma Kalahuipuaa. Ua hoonoho ia keia mau alii me na puali (koa.) I na e hiki mai o Lonoikamakahiki ma kekahi o keia mau awa pae waa, alaila e pepehi no ia ia.

Ua oleloia hoi ma keia kipi ana o Kanaloakuaana ma, "ua kuia ka upena mai Pulehohaiai a Kalaehikii; (aneane 13 mile ka loa.) Ina o ka manawa e komo ai o Lonoikamakahiki iloko o keia wahi, alaila, o ka luku no ka hope."

"Aka, aole nae o Lonoikamakahiki i hoi mai, no ka mea, aia no kela ma Oahu i Kailua, maloko o Kamoa ka hale alii o Kakuihewa.

"I ka hoi ana a Kaikilani i Hawaii, ua hiki mua ka lohe i Hawaii, a i kona pae ana ma Kawaihae mai Maui aku, halawai mua oia me Kanaloanuikuakawaiea; aia hoi, ua pau na makaainana a me na'Lii i ke kumakena, ua manewanewaia. Ia manawa kona lohe ana e kipi ana na'Lii i ke kaikunane kane, nolaila, hu ae la ke aloha o Kaikilani ia Lonoikamakahiki. Nolaila, manao hou oia e imi hou mahope o kana kane; nolaila, hoi aku la oia a Kona Hema, kapu heiau iho la iloko o Hikiau, a noa, holo hou ae la o Kaikilani e imi ia Lonoikamakahiki, e hai aku i ke kipi o Kanaloakuaana ma, o noho palaka wale kela me ka lohe ole." (He loihi loa ka wehewehe ana maanei.)

Mamuli o keia mea, aole ma Kaawaloa kahi i pepehiia ai o Kaikilani: o ka pololei, ma Kalaupapa.

Eia hou. Ua huikau loa na mele i hoopuka ia ma ka Helu 2. A me ka hapa mua o ka Helu 3. O ua mau mele la a pau, aole oia na mele i hoopaapaa ai o Lonoikamakahiki me Kakuihewa i ka manawa i hiki aku ai ke Alii o Hawaii i Oahu. He wahi mele uuku loa no, oia o Kealialia liula o Mana a hiki aku i ka lalani hapa o ua wahi ele nei e heluhelu ana penei.

"Hala na niu a ola i kai o Kekupua,

Hoakua wale la o Makalii."

O keia ke mele a Ohaikawiliula i ao ai ia Lonoikamakahiki i ka po, a i ao ai hoi ia Kakuihewa i ke ao ana ae; he wahi inoa ponoi no hoi ia no Ohaikawiliula —I ka manawa i hoopaapaa ai, ua lilo mua ia Kakuihewa ka hana; a mahope, hana aku o Lonoikamakahiki i kahi i ao ai o Ohaikawiliula a hiki i ka pau ana; ua like a like no ia me Kakuihewa; aka, he wahi inoa kahiko no no ua o Lonoikamakahiki, pakui hou ia mai ma ka pau ana o kahi i ao ia ai e Ohaikawiliula, nolaila loihi ai ka Lonoikamakahiki hana ana, oia hoi ua wahi mele nei.

"A Wailua i ka moku iki.'' A mailaila aku a hiki i ka pau ana oia. (E nana ma ke AU OKOA o ka la 18 o Sepatamaba.) Oia ka mea i ao ai ia Lonoikamakahiki o Kakuihewa.

"O ke mele o "Kilaupali" a me "Hilo ua kulukulua." Aole ia na Lonoikamakahiki i hana; na kekahi kahu ona na Hauna oia ka hoopaapaa hope loa i pili ai o Kakuihewa ia Oahu a puni, a pili aku ai o Lonoikamakahiki i kona mau iwi ponoi. No ka mea, aole i loaa kela mele o Kilaupali ia Lonoikamakahiki, ia Hauna wale no a me Loli ka loaa ana oia mele. Aka, i ka imi ana mai o Hauna ia Lonoikamakahiki, a loaa ma Kailua. Ina aole e hiki aku o Hauna i ua la nei i Oahu, ina ua make o Lonoikamakahiki. A ma ia hiki ana o Hauna a ku mawaho o ka paehumu o ka Halealii o Kakuihewa, oia ka manawa o Hauna i hea aku ai i kela mele ia Kilaupali a hiki i ka pau loa ana o ua mau mele nei; aole nae no Lonoikamakahiki ua inoa nei, aka, no kona kupunawahine. A i ka pau ana o ke kahea inoa, komo aku la o Hauna iloko a hui me Lonoikamakahiki; oia ka manawa o Hauna i hoike ai i ka iwi o na'Lii o Hawaii i make ai ia Keawenuiaumi iluna o Puuoneanea ma Honokane Kohala Akau.

I ka heluhelu ana i keia mooolelo no Lonoikamakahiki "O Kaelehuluhulu ke awa o Mokulau ka aina." S. N. H.

MA KA ULULAAU O KAPAAU,

Kohala Akau, Sep. 29, 1865.

HE MOOLELO

—NO—

LOOIKAMAKAHIKI

HELU 8.

Hele kikaha kaua o hoopukoa o Waialoha,

Aloha wale ana au ia oe iloko o ka uahoa.

Pau ae la ka hana ana a Waialoha i ke mele ma keia wahi, alaila, ko ia nei hoi aku la no ia a komo iloko o ka hale o ka elemakule o Nana, kena aku la o Lonoikamakahiki i na kanaka e hahai aku ia Waialoha, ka hahai aku la no ia o na kanaka a hiki i ka hale o Nana, a ninau aku la i ua elemakule nei na kanaka i hahai aku ai, auhea la ka aikane a ke alii i holo mai nei? wahi a na kanaka, pane mai la o Nana, aole hoi au i ike i ka holo ana mai nei ia nei, pane aku la na kanaka, ka? nalowale iho nei no hoi ia nei, pane mai la ka elemakule me ka leo haalulu, aohe la hoi i huli nui ae ma kahi a oukou i ike mai nei i ka pee ana, ia manawa koke no o ka huli aku la no ia o na kanaka iloko o ka hale o ua elemakule nei, a loaa aku la no hoi iloko o ko hale o Nana, alaila, hoopuka ia mai la o Waialoha iwaho e na kanaka o Lonoikamakahiki.

Aia hoi he mau minu te pokole loa; pane mai la o Waialoha me ka leo nahenahe nawaliwali he ano makau no hoi kai loko ona, me ka pioloke o kona puuwai i ka makau i ka make, olelo aku la o Waialoha i na kanaka me ka i aku, "E make paha auanei au ia Lonoikamakahiki," olelo aku la no hoi na kanaka me ka i aku, aohe hoi he hua make a ko aikane, he hua aloha hoi ka ko aikane ia oe, he naauauwa no hoi ia oe i ke aloha, nolaila, hoi la, kena mai nei ia makou e kii mai hoi makou ia oe e hoi olua, alaila, o ka hoi aku la no ia o lakou nei a hiki aku la i kahi o Lonoikamakahiki, ia manawa no, ninau ae la o Lonoikamakahiki i na'lii a me na makaainana, i na puali a me na koa, eia ka manao la e hai aku ia oukou, he moku okoa o Kohola, eia hoi ke hoopili nei au i kuu aikane i ua aina la o Kohala no Waialoha, o Hamakua, no kuu aikane ia, o Hilo no kuu aikane ia, o Puna no kuu aikane ia, o Kau no kuu aikane ia, na halau elima no kuu aikane ia, na wahine elima na kuu aikane ia, ne ahiahi ai elima na kuu aikane ia, ka haawi o ka mea ai a na'lii, no kuu aikana ia, ka puuku o ke ahiahi o ka waiwai, na kuu aikane ia.

Alaila, noho like iho la no hoi o Lonoikamakahiki me ka aikane ana, ka noho no hoi ia o Waialoha a elemakule no hoi ka noho ana ia Hawaii, a make no hoi ia Hawaii.

Ke hoopau aku nei au ia kakou i ka heluhelu ana i ka moolelo o Lonoikamakahiki, o kahi mai la no ia i paa i ka oukou wahi kauwa hana, aka, he nui aku no paha kahi i koe i ka mea i pau o keia moolelo, ina no hoi aia i ko'u mau kupunakane kahi mea i koe iki aku, alaila, e huai pau mai.

Ua pau ae la keia, ke hoi nei no ko ke Kaha keiki, ua ma-u aku la paha ko'u wahi home ua ahiahi, mea welawela no nae i ka la o ka Makalii. Me ka mahalo no i ka Lunahooponopona a ke AU OKOA, a me ka poe makaluhi e hoonoho ana i ke kepau.

Na'u na B. L. KOKO.

Kaualaa, Wailupe, Oahu.

OLELO HOOLAHA.

MA KA WAIWAI O J. M. KALANIPOO (K.) No ka mea, ua noiia mai ka mea Hanohano R. G. Davis, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, e Hao (w,) no ka hookohu ia ia i Luna Hooponopono Waiwai o J. M. Kalanipoo (k,) no Waimea, Koolauloa, Oahu, a me Kahu no na keiki o ka mea i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poakahi, oia ka la 30 o Okatoba, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.

WM. HUMPHREYS,

Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.

Honolulu, Oct. 12, 1865. 26-3t

OLELO HOOLAHA.

NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA nona ka inoa malalo, e Akeahi, e hooponoponoia ka waiwai o Kekukahiko, a me Kekoo, no Hana, Maui, i make aku nei me ke kauoha ole: Nolaila, ua hoike ia ina kanaka a pau, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 1 o Novemaba, i ka hora 10 o ke kakahiaka, a e hooiaioia kona pili ana ia ia, a me na mea kue i hoike ia mai, aia ma Wailuku kahi e hana ai.

A. M. KAHALEWAI,

Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.

Lahaina, Oct. 7, 1865. 25-3t

OLELO HOOLAHA.

NO KA MEA, UA NONOIIA MAI KA MEA nona ka inoa malalo, e Kamanao, e hooponopono ia ka waiwai o Hiona k, no Paukukalo, Wailuku, Maui, i make aku nei me ke kauoha ole: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau, ke pili, o Poakolu, oia ka la 1 o Novemaba, ma ka hora 10 o ke kakahiaka, oia ka la a me ka hora e hoolohe ai i keia nonoi ana mai, aia ma Wailuku, kahi e hana ai.

A. M. KAHALEWAI,

Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.

Lahaina, Ock. 7, 1865. 25-3t

OLELO HOOLAHA.

NO KA MEA, UA NOIIA MAI KA MEA NONA ka inoa malalo, e J. C. Kaulia, e hooponopono ia ka waiwai o Kaulia, no Makawao, Maui, i make aku nei me ke kauoha ole, a e hooiaio ia kona pili ana ia ia: Nolaila, ua hoike ia i na kanaka a pau, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 1 o Novemaba, ma ka hora 10 o ke kakahiaka, oia ka la a me ka hora e hoolohe ai i ka oiaio o keia noi ana mai, a me na mea kue i hoike ia mai, aia ma Wailuku, kahi e hana ai.

A. M. KAHALEWAI,

Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Elua.

Lahaina Ock. 7, 1865. 25-3t

OLELO HOOLAHA.

MA KA WAIWAI O ANTONIO FRANCISCO. No ka mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano R. G. Davis, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, e Paapohaku (w,) no ka hooiaio i ka palapala kauoha o Antonio Francisco, no Honolulu, Oahu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalima, oia ka la 3 o Novemaba, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia palapala kauoha, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.

WM. HUMPHREYS,

Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.

Honolulu, Oct. 9, 1865. 26-3t

NA LUNA O KEIA PEPA.

EIA IHO NO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Luna o Ke Au Okoa. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.

HAWAII—J. H. Coney, Hilo.

D. H. Hitchcock, Hilo.

L. Kaina, Puna.

W. T. Martin, Kau.

C. N. Spencer, "

J. G. Hoapili, Kona Hema.

P. Cummings, "

J. Z. Waiau, Kona Akau.

J. H. Kamalo, "

G. K. Lindsay, Kohala.

J. Naiapaakai, "

S. P. Koko, Hamakua.

Maui—A. M. Kahalewai, Lahaina.

P. H. Treadway, "

W. Ap Jones, "

E. Saffrey, Honuaula.

C. K. Kakani, Kaupo.

John Rae, Hana.

W. P. Kahale, Wailuku.

W. G. Needham, Makawao.

T. W. Everett.

MOLOKAI—Mr. Meyers.

OAHU—J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae.

J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa.

J. W. Kea, Koolaupoko.

KAUAI—T. H. Marshall, Lihue,

S. Kamahalo, "

J. S. Low, Hanalei.

H. J. Wana, "

G. W. Lilikalani, Koloa,

J. Kauai, Waimea.

KALAKO HOU!

MAKALENA HOU!

MAKALENA HOU!!

MAKALENA HOU!!!

NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

Na wa e kuai ai, mai ke kakahiaka Poakahi, a hiki i ke ahiahi Poalima.

Ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu a me ke Alanui Marine; mamua aku o ka Hotele Royala.

(17-1 y) ISAAC REINHART.

HALE KUAI HOU!

ME NA LOLE HOU!

UA WEHE AE NEI KA MEA NONA KA INOA malalo nei, he Hoa Kuai Oluolu no oukou i na la i kunewa hope ae nei, e like me ka

Oluolu a'u i Hookipa ai ia Oukou, ma ka hale Kuai o Painapa; pela no ka'u e hana aku ai ia oukou. Aia ko'u Hale Kuai ma ke Alanui Papu, e kokoke ana i ke kihi o ke Alanui Kalepa a me ke Alanui Papu. Ua lako wau i na

Lole Maikai,

Na Kamaa Wahine,

Na Kamaa Kamalii,

A ME

na Lole o kela ano keia ano, no ke kumukuai

Makepono Loa!

(12-3m) C. F. PFLUGER.

HE HALE KUAI

—NO—

KE KANAKA HAWAII.

NO KUU IKE, UA PILIKIA OUKOU I NA Hale Kuai mua, no ka hoopii ino o ke kumukanawai o na ano lole a pau. Nolaila, ua wehe ae au i Hale Kuai, a eia ke waiho nei na kinohinohi o na ano nani a pau, ka mea a ka manao e lawe ai a paihi na eheu o Hihimanu. E komo oe e Hawaii, o Keawe; e kipa ae oe e Maui, o Kama; e naue mai na keiki o Kuihewa, e awiwi e Kauai, o Mano. He oluolu no au ke aie mai. E loaa no au ma ke Alanui Maunakea, mauka o Lepekaholo. Na MOSE.

Honolulu, Aug. 22, 1865. 19-3m*

Hale Kuai o Ake!!

E O'U MAU MAKAMAKA NANA AU I HOOLAUNA mai i na wa i kunewa hope ae nei, ke kalahea aku nei ia, me ka hai aku ua makaukau ia e hoolako aku ia oukou i na mea a pau a ko oukou mau puuwai e kaunu ai. Ka lole o na ano a pau, ka Luina ume naau, ka Pahoehoe uwi lua, na lole Poni Kalakoa, a me ka Puahau o Maleka. Ko kane hoi ke Paina, ke Kuila, a me na mea a pau na boy o Hawaii nei e haaheo ai.

Ua hiki mai nei he mau Kihei Papamu Huluhulu nui.

E KOMO, E WAE NO OUKOU IHO. 1-tf.

J. D. HALAI.

MEA KAKAU PALAPALA!

—NO—

NA ANO HANA A PAU LOA!

UA HIKI I KA MEA NONA KA INOA Maluna ae, ke hana i ko oukou mau palapala ma ka olelo Beritania a me ka olelo Hawaii, oia hoi na

Palapala Hooilina,

Palapala Kuai,

Palapala Moraki,

Palapala Hoolimalima,

Palapala Hoolilo Hope,

Palapala Hoopaa,

a me na palapala o na ano a pau. Aia kona Keena Oihana ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu, ma ke Keena mua, mauka iho o ka puka komo, e loaa no ia, mai ka hora eiwa o ke kakahiaka, a hiki i ka hora eha o ke ahiahi.

Honolulu, Iulai 15, 1865. 13-3m

J. L. Nailiili, & A. W. B. Nahakualii,

LOIO.

E IKE AUANEI NA MEA A PAU, O NA mea nona na inoa maluna, he mau Loio laua, a ua makaukau laua e kokua i ka poe i hoopiiia, a me ka poe hoopii no kela hewa keia hewa o lakou. A he hiki loa no hoi i ua mau Loio nei ke hana i na palapala hoopii o kela ano keia ano, a me na palapala kuai, palapala hoolimalima, palapala hoopaa, na olelo aelike a pau o kela ano keia ano, a me na palapala hoohui a pau, a me kela ano keia ano e ae o na palapala oihana, a me na palapala kupono a pau i ke Kanawai. E kakauia no me ka maikai loa na palapala. E loaa no maua, a o kekahi paha o maua ia oukou, ma HALEOLA, i Honolulu, Oahu, a i ole ia, ma Keei paha, i Kona Hema, Hawaii. E ninau no ia laua no ka uku.

Honolulu, Oahu, Apr. 24, 1865. 1-tf

OLELO HOOLAHA.

E IKE AUANEI NA MEA A PAU, KE NANA mai i keia, ke papa ia aku nei, a ma keia palapala, ua papa loa ia a hookapu loa ia na mea e kuai aku ana ia

PUNAHOA,

Ahupuaa ma Hilo, Hawaii, ke ole e hoikeia mai imua o'u ke kumu kupono a me na Palapala Hoolilo, a Kahakumakaliua, (oia hoi o Enoch H. Kawailepolepo,) A o na mea i makemake e kuai ia Punahoa, e hele mai lakou imua o'u ma Honolulu nei. Ina e kuai aku kekahi me ke kue i keia, e hoopii no au ia ia ma ka Aha Kiekie. KAINAINA,

Ka Luna Hooponopono Waiwai o Milika Keomailani, a me Enoch H. Kawailepolepo.

Honolulu, Okatoba 7, 1865. 25-3t*

HALE PAI KII.

AIA I KO'U HALE PAI MA KA HALE E PILI ana me ka Hale Leta, maluna'e o ke Keena Pai oka "NUPEPA KUOKOA." Ua emi loa na kii. He mama wale no ka uku no ke pai ana i na kii.

25- tf H. L. CHASE (Keiki)