Ke Au Okoa, Volume I, Number 29, 6 November 1865 — Page 2
KE AU OKOA.
HONOLULU, NO VEMABA 6, 1865.
E LIKE me ka makou mea i hoolaha aku ai e hoolewa ia ana ke Kuhina o ko na Aina e, i ka la e puka ai o ka kakou pepa o keia pule iho nei, pela no i hooko ia ai. I ka pau ana ae o ka pule poeleele o ka Halepule Hoomana Enelani, o kela Sabati aku nei, ua lawe ia mai ke kino kupapau o R. C. WYLLIE, mai kona wahi noho mai ma Nuuanu, a i ka Halepule ma Peleula, kahi i waiho ai, a hiki i ka wa i hoolewa ia aku ai i ka hale mau, oia hoi i kekahi la ae.
I ka hiki pono ana ae o ka la i kiekiena, ua ike ia aku na keiki koa e lulumi ae ana ma ka pa o ka Hale Alii, Ka Puali Koa, Kaua Lio, malalo o Kapena C. H. Judd, na Koa Pukaa, malalo o Kapena J. H. Brown, na Koa ku mau, malalo o Kapena Kahoohuli, na Koa Hulumanu, malalo o Kapena J. M. Kapena, na Koa Raifela, malalo o Kapena Hassinger. Mai ka Hale Alii ae, ua naue ae lakou a hiki ma ka Halepule, a malaila kahi i haiamu nui ae ai ka poe o kela ano keia ano, e kakali me ka manao nui o lakou kekahi e lawe hapa, i ka hui ana ma ka huakai e lawe aku ia ia e waiho me ka maluhia i kahi mau a kakou e hui aku ai me ka hakalia ole, ke kii ia mai e ke alii menemene ole o ka lua.
Mahope iho o ka pau ana o ka haipule ana nona, ua kukulu ia ka huakai e ka Ilamuku o ka la, John O. Dominis, a kai malie aku la ka huakai i ka Ilina Alii, ma Maunaala. Ua paniia ka hapanui o na hale kuai ma ia la, a ua naue ae kela a me keia e ike i ke kai ana aku o ka huakai hoolewa, ua hele a piha pu na kapa alanui, i na kane a me na wahine, a me na kamalii. I ke komo ana aku o ke kupapau iloko o ka Ilina, a mahope iho, ua ki-pu na puali koa a me ka puali pu-kaa, nona. Mamua ae nae o kona hoolewa ia ana aku, ua ki-pu minute mai ka Papu Puowaina, a hiki wale ia i ka Ilina.
Me he mea la i ka aha makaikai e nana mai ana i kona lawe ia ana aku, o lakou a pau, ua hookunewa ia e ke kaumaha ehaeha o ka naau. Nawai no la hoi e ole ke aloha, ua noho ka hoi a kupa i ka lai o Hauola, a ina paha i noho koolua, penei ua kani a moopuna, aole o ka noho hookahi ana nolaila aohe e laulaha ka noho'na i ka uka o Kawananakoa. Ua hala aku la nae, aka, ua waiho iho la i Kiahoomanao nona, aole ma ke kulanakauhale a ma na pipa alanui o ko kakou nei kaona, aia ma ka aoao o na moolelo o ko kakou nei Aupuni, a maluna hoi o na puuwai o keia hanauna, a me na hanauna a pau o ka wa e hiki mai ana. I kona komo ana aku iloko o ka Ilina, ua hoi pukaka aku ka lehulehu me ke kaumaha o ko lakou mau naau.
Mahope iho o ka hoi ana aku o ka la i ka ilikai, ua hoomakaukau ia kekahi hoolewa hou, a oia hoi ka hoolewa ia ana, e waiho ma kahi hou ko kakou mau
KUPAPAU ALII,
a eia ko lakou mau inoa malalo nei; e like me ka mea i kakauia maluna o na pahu:
(1) JANE LAHILAHI KAEO,
Died Jan 12, 1862
A ged 50 years
(2) T. C. BYDE ROOKE,
F. R. C. S.
Born May 18, 1806,
Died May 28, 1858.
(3) KEONI ANA,
Hanau i ka la 12 o Maraki, 1810,
Make Iulai 18, 1857.
(4) B. NAMAKEHA,
Make i ka la 27 Dek. 1860,
He 62 kona mau makahiki.
(5) JOHN WILLIAM PITT KINAU,
Born Dec 27, 1842,
Died on the 9th of Sept. 1857.
(6) ELISABETA
KAAHUMANU
Kona, 1793,
Hanau ana
Kona, 1842,
Make Ana
(7) KAMEHAMEHA 2D
Elii no nahina o Awhai
Make I Pelekani 28 Makaiki Kaiku
I ke mahoe mua o Kamakaiki 1824
Aloha ino no komako Elii Iolani.
KAMEHAMEHA 2ND KING
o f the Sandwich Islands
Died July 14th 1824
in London
in the 28th year of his age
Ma y we remember our beloved King Iolani
(8) KAMEHAMALU ELII
no na aina o awahi
Make i Pelekani
22 ma Raiki Taitu
Lon don 8 Re mahoe o Re ma Raiki
1824.
TAMEHAMALU
Queen
o f the Sandwich Islands
Departed this life in London
on the 8 July 1824
A ged 22 years.
(9) KAAHUMANU II
i make
Ape 4 1839
I Kona
Makahiki
33
(10) O keia pahu, iloko olaila ke kaikamahine a Kamehameha III., o Keaweaweulaokalani, aohe mea i kakauia maluna o keia pahu.
(11) KAMEHAMEHA III
Hanauia 17 Maraki 1813
Make 15 Dekemaba 1854
He 29 makahiki kona noho alii ana.
(12) Ka Mea Kiekie
AL BERT EDWARD KAUIKEAOULI,
LEIOPAPA A KAMEHAMEHA,
Haku o Hawaii,
Hanau i ka la 27 o Mei, 1858, make i ka la 27 o Augate, 1862.
Suffer little children to come unto me, and forbid them not, for of such is the Kingdom of God.
(13) ALEXANDER KALANIKUA LIHOLIHO
IOLANI MAKA O IOULI KUNUIAKEA
KUKAILIMOKU,
KAMEHAMEHA IV.
Kin g
o f the
Hawaiian Islands.
Born, Feberuary 9, 1834, succeeded to the Throne, December 15, 1854. Died November 30, 1863.
(14) MOSE KEKUAIWA
Hanau Iulai 20
1829
Make Novemaba 28
1848.
(15) DAVIDA TAMEHAMEHA
I hanau i Mei 20 la, 1828
I make i Detemapa 15 la 1835
O kona mau makahiki e 7
6 malama 16 la
(16) LELEIOHOKU
Hanau
Malaki 21 1821
make
Oka toba 21
1848
(17) A. PAKI
Hanau Aug. 1808
Make Iune 13th 1855
(18) L. KONIA
Wahine a A. Paki
Hanau M. H. 1808
Make Iulai 2d 1857
(19) KEOLAOKALANI PAKI BISHOP
Born Dec 30, 1862,
Died Aug 28, 1863
(20) KAMANELE
Make Mei 7, 1831
19
Kona mau Makahiki.
(21) LILOA
an d
LONOIKAMAKAHIKI.
I ka haalele ana mai a na kukuna ikiiki o ka la, a i ka wa a ka mahina omaimai e hoomamalu iho ana maluna o ke kaona maluhia, ua wena puokooko ae na ihoiho kukui e hoomalamalama ana i ka manele ia ana aku o na iwi Alii, e moe a kau ana ma ka hale hou i hoomakaukau mikioi ia no ko lakou kino lepo, oiai ua hoi aku la lakou i ka home mau o keia ola ana, a ka make hoi i hopu mai ai me kona menemene ole, a alako hele aku ia lakou, me ka lohe ole mai i ke ka-ua aku.
O ka make, wahi a kekahi kanaka haku mele, he mea weliweli loa. He oiaio no, ua ike kakou he mea eehia loa ka make, no ka mea, aohe e ike ia kona wahi e hiki mai ai, i ka pupupu hale haahaa loa paha, a iloko paha o na kikiki ipuka o ka Hale Alii.
"Ka ilihune, ka poe waiwai,
Ka poe kiekie, a me ka poe haahaa,
Na ka make e hoiliwai like ia lakou."
Ka make, he mea mau no ia, i kela la, keia la, e lohe mau ai kakou i ke kani k-e ana o na bele kupapau, a e ike mau aku no hoi kakou i na huakai kumakena, i uhi ia i na aahu kanikau, e ukali ana i ko lakou mau hoa'loha i ko lakou wahi hoomaha—i ka luakupapau. I keia poe i lawe ia aku ai, ua nana wale aku no kakou—a hele aku kela a me keia i ka kakou mau oihana o keia ola ana, kekahi poe e huli no ko lakou mau mea e waiwai ai, a o kekahi no ka loaa ana o na wahi kaulana, a me ka hanohano. Aka, i ka lawe maoli ia ana aku o ko kakou mau Alii e upiki ia e na lima uiha ole o ka make, e ku auanei kela a me keia a noonoo me ke akahai, e huli hou aku i na aoao o ka moolelo o kona ola ana, a e kaupaona.
"Ina ua kupono ia no ka lani i ka lani,
Ina aole ia i kupono nolaila, i Gehena."
Na mea hou o ke Alo Alii.
Ua maikai ke ola o ka Moi, aia no oia ma Waikiki. I ke ahiahi o kela Poakahi aku nei, i ka wa i lawe ia ae ai na kino kupapau alii i ka Ilina Alii, ua ike iho makou oia kekahi e ukali pu ana, "a e ho-o ana i kona poohiwi ponoi i ka huila." He mea hiki ole no paha i ka hoopoina ia ka hana ana i hana iho nei iloko o ke AU HOU, i ka lua o ka makahiki o kona ai moku ana. Ua pomaikai no kakou i ka ike ana i keia mea, he ulia wale no paha ke ike hou i kekahi mea e like me keia.
Ua oluolu maikai ke ola o ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa K. G. C. K. Ma ka Poakahi iho nei, Novemaba 1, la hanau o ko kakou Kama Alii Wahine. Ua haawi ae oia i kekahi wahi ahaaina, no ka hoomanao ana i ka la hanau o kana Kama. Ua poloai ia aku ia Major W. L. Moehonua, Capt. Kahoohuli, 1st Lieut W. Ka, 2nd Lieut Kahananui, Capt. Mahuka, o na koa ku mau. Capt. J. M. Kapena, 1st Lieut W. Sumner, 2nd Lieut J. W. Makalena o na koa "Hulumanu," S. Pahau a me kona aialo, i mau hoa ai nona, e hoomanao pu me ia i ka la hanau o kekahi o kana mau pua.
Maikai ke ola o ka Mea Kiekie Princess Kamamalu, ua hoi aku oia i kona hale lauki o ka uka, a ke peahi olu mau ia la oia e na kolonahe makani huihui o ke ahiahi, a me na kulu paka kehau kulu aumoe o kona home kuahiwi. I kona la hanau iho nei, aohe ia i iho mai i ka Kaona nei e hui pu me ka poe i "Mukiki ana i ka awa lelehuna a ka manu, Ka awa ililena i ka uka o Kaliu."
Ua oluolu maikai loa ke ola o ka Moi Wahine kanemake H. Hakaleleponi.
I keia mau la iho nei, ua kaumaha makou i ka hai aku, ua loohia ia e ka mai ka Haku Pauku D. Kalakaua o ka Moi, a oia ke kumu i hiki ole ae ai ma na hoolewa.
HE ALOHA IO.—He mea kakaikahi loa i keia mau mea, ka hana aloha ana aku a kekahi i kekahi me ka pumehana maoli o ke aloha io, a aole e hiki ia makou ke hana iho i kekahi mea i hana ia i keia mau la. He kanakolu paha makahiki i hala ae nei aia kekahi moku o Bolivar kona inoa e holo kalepa ana mawaena o nei a me Kaleponi, o Kapena Nye ka inoa o ke Kapena o ua moku nei, a aia iluna o ua moku nei kekahi Pake he kuene ka hana. Ua makemake loa ke Kapena i ia Pake nei no kona malama pono i na mea a pau a kona haku. A hala he mau makahiki he nui, haalele ua Pake nei i ke Kapena a noho ma Honolulu nei, a holo aku la ua Kapena nei a hiki wale i ka wa i lilo okoa ai ka moku ia ia. I kekahi po haule iho la ua Kapena nei, a mai loa kupono ole ke hana. I ke ku ana mai i Honolulu nei, ua haalele ia ke Kapena, a ua holo aku ka moku i Kina, a malaila i kuai ai ka malamamoku i ka moku, a me ka waiwai a pau oluna. Noho ua Kapena nei me ka ilihune, a hoi i Kaleponi me ka manao e loaa ia ia kekahi hana malaila, aohe nae he loaa, e ole ka lokomaikai o na haole loaa ai kona ola. I ka lohe ana o ua kuene Pake nei, ua ilihune kona haku o o na la i hala, a ua waiwai ia hoi ke kuene, ua palapala aku ia ia ia e hoi mai a nana e malama ia ia i ke koena o kona mau la i koe, me ka uku pu aku no hoi i ka moku ona e holo mai ai. Oia hoi ka moku Whistler i ku mai nei, ua hiki mai ua Kapena nei, a ua holo aku nei e noho pu me ua Pake lokomaikai nei. Me he mea la he leo keia o kekahi anela e pae aku ana maluna o na ale o ke kai, a e kona aku ana aia iloko o kona poli he maha oiai, ua hoomanao ae ia i ka olelo, "O ke aikane iloko o ka huna, oia ke aikane io." He Pake no keia i kamaaina i na mea a pau loa, oia hoi o Ahsing Apakana.
HE AHAAINA.—Ua haawi ae na hoahanau wahine o ka Luakini o Kawaiahao obscured ahaaina ma kahi o Akahi, i kela Poalua aku nei. Ua lohe mai makou, ke kumu o ko lakou hapai ana i keia ahaaina, i mea e kokua ai i ka hoomahuahua ana i ke ola o ko lakou Kahunapule elua, H. H. Pareka, oia no paha ka oi o na Kahunapule akamai ma ka haiolelo ana ma Hawaii nei. Aohe olelo ia mai e uku, aka, me he mea la na leo waipahe wale o na kiai puka, e i mai ana, "E kokua!" a ua lohe mai obscured ua mahuahua no ka loaa. Ma ka hora elua, hoomaka ka ai ana, a ua hele mai kela mea keia mea, na haole kane a a me ko lakou mau aoao palupalu, a iloko o ka huikau ana, ua ike iho makou i ke Komisina Amerika, a me kekahi mau alii o ka moku manuwa Saranac.
KEAKA LIO.—Mai ka wa i hiki mai ai ke keaka a hiki i keia la, ua hana mau lakou i kela po keia po, koe na po pule a me ka po o ka la hoolewa ia ai o Wyllie. Ua maikai no na mea a pau, a ina oukou e makemake ana e ike i ka lohe o ka lio, na ilio a me na miula e nana ae. Ua lohe mai no hoi makou i keia po paha "pau ka oe hana." Ua hai ia mai makou i keia po e hana ia ai na mea hou he nui wale, i hana ole ia mamua. Mahope iho o ke keaka lio, e haawi ia ana he keaka nika, he hapaha wale no ka uku komo no ia.
KA MOKUAHI SA RANAO.—Keia manuwa ua haalele mai ia ia Honolulu nei ma ka la 17 o Sepatemaba iho nei, a ua hiki hou mai i kela la Sabati aku nei. He kanaha kumamakolu ka nui o kona mau la, i nalowale aku nei, a ia wa hookahi ona la ma Nuuhiwa, a he umi la ma Tahiti (Bolabola) malaila ia kahi i hooili nanahu ai. Aohe i loaa kana mea i hele ai e imi o ka Shenandoah, a me he mea la ua hala aku ia ma kahi e. Ia ia i hiki aku ai ma Nuuhiwa, ua ike iho ia ia Kamehameha moku i kaili ia ai e ka Farani a lawe ia ai i Bolabola, i ka makahiki 1849, kana hana o ka lawe i ka rama a me ka waiwai ma ka pae aina o Fatuhiwa.
LA HANAU O KE KAMA ALII WAHINE.—Ma ka Poakolu i hala iho nei, la 1 o Novemaba, ua hiki ae ko kakou Kama Alii Wahine i ka ike hou ana i ka puni ana o ka makahiki, a he mea mau no hoi i kela a me keia, he olioli i ka hiki hou ana aku i kona la hanau. He mea pono no paha ia kakou, ka hoouna ae i ko kakou mau hoomaikai ana i ka mea nana i waiho mai ka hanu, oiai o na pua wale no keia o ka wekiu i koe; a ke ake nei makou, "E ola ke Kama Alii Wahine, a pala lauhala."
LAKI HOI OHUOHU—Mawaena o na moku okohola i hoi mai nei, o ka moku Onward Capt. Allen, ka oi aku, he 1600 barela aila ka nui me 22,000 paona iwi. Ina kikina no i hala ae nei, ua hoi laki mau mai no kela moku. I nehinei ua ku mai ka moku Julian, me na barela he 1300.
Noho ana oe la hoolono iki mai ana.
E KE AU OKOA;—Aloha oe:
E oluolu oe a me ka Luna Hooponopono e kukulu ae i ke aniani hoonui ike imua o ka lahui, i ike ai lakou i ko lakou mau aka, e maalo ana ma na kiko o na Mokupuni o ka Hawaii nei pae aina.
O Hawaii no ka moku nui o keia aoao o ka moana, he kanaiwakumamahiku mile ka loa, he kanahikukumamawalu ka laula. Ua oki ia ka aina i eono moku: O Kohala, o ka apana kaulana kahi i hanau ai o Kamehameha I., a nolaila ka olelo ia ana, "Le-i Kohala i ka nuku na kanaka, a i ike ia no o Kohala i ka pae ko, a o ka paako ia e kole ai ka waha." Ala ae e na keiki, a me na iwa palupalu e keekeehi ana i ka welelau makani Apaapaa, e lawe i ko kakou nupepa Ke Au Okoa, i keia makahiki e hoea mai ana.
O Kona o ke kai malino, o ka apana kaulana i ka mahiai kope, a i kaulana loa hoi i ke kahua kaua o Kuamoo, a i pakela loa hoi i kahi i make ai o Lono, i ka pali kapu o Keoua. E ua keiki iniki wela e moni ana i na kehau aala o ke kakahiaka nui, ku mai oukou me na papale hulu i pulelo i ka makani he Eka, a leha ae na kii onohi no ka lawe ana i ko kakou nupepa i keia makahiki e hoea mai ana.
O Kau, o ka aina nui kua makani, a he papa hele ka makani na ko laila mau keiki, e na keiki e lolii ana i ke ehukai a ka Moae, e ala e na keiki kaulana no ka lawe i ko kakou nupepa i keia makahiki ae, e mahalo no ia oukou a pau.
O Puna, o ka paia ala i ka hala, e ula pu ana ka pahoehoe o Hopoe i ka lehua, e nana ana i ke ahi a ka wahine, i kaulana i ka niu moe o Kalapana, a me na ulu hoonoho i ke alanui, e na keiki e nana ana i ka puka mai o ka la ma Kumukahi, a me na iwa e noho ana i ka nua lehua o Puna, e lawe kakou i KE AU OKOA i keia makahiki ae, i loaa ka hoa paani e oni lolii ai iluna o ka ahu moena hinano makalii.
O Hilo, o ka ua lokuloku, o ka ua kinakinai mao ole, o ka apana kaulana i ka papa kahulihuli o Wailuku, kahi i kalaiia ai na Peleleu, a me Laieikawai ka iwa kiani o Paliuli, e kupinai ai i ka leo o na manu, e na kaikamahine o Hilo, na pili koko o Laieikawai, e eu mai a olelo ae, "He mea ole Ke Au Okoa ia makou i keia makahiki ae, he mau haneri inoa ka poe e lawe ana, alaila, e kahiko ia makou i ka ua kanilehua, a me ka wai anapa o Waiolama.
O Hamakua, o ka apana kaulana i ka ohi pulu, i kaulana loa i ke aki o ka niho i ka ipu i ke kuukuu i ka pali o Koholalele, e na obscured e ukeke ana i ka paepae kapu o Liloa, e na hoa kui pua o ka wa kamalii, ala mai a nana aku i ka nupepa Ke Au Okoa i keia makahiki ae.
Ekolu mauna nui o Hawaii, o Maunakea, Maunaloa, a me Hualalai, ua kaulana ia mau mauna no ke kiekie, a he umikumamaha tausani kapuai ke kiekie o Maunakea, a maluna olaila, ua keokeo loa i ka hau. Ua manao ia, e like me ke kiekie o na mauna, a me ke kaulana o Kaluaopele, pela paha ke kaulana o na keiki o ka mokupuni o Hawaii i keia makahiki ae, no ka lawe nui ana i Ke Au Okoa.
No Maui. Aia no o Maui ma ke komohana akau o Hawaii, he kanahakumamawalu mile ka loa, a he iwakaluakumamaiwa ka laula. Ua oki liilii ia ka aina i moku, i kalana, i Ahupuaa, eia na moku.
O Hamakuapoko a me Hamakualoa. E na keiki kamaaina oia mau apana, kahi hana e nana ae i ka haa ana o ka olohe i ke kula o Kamaomao, e noho ana na iwa i ka ua ukiukiu o Makawao, he oiaio, o oukou paha ke lele oi i ka lawe i ka nupepa Ke Au Okoa i keia makahiki ae.
O Koolau a me Hana. Na keiki eleu e pae ana i ka nalu o Kapueokahi, e nana ana i ka wai lele o Huimalo i ka pali, e kilohi ana i ka waa holo Hawaii, e na keiki e noho ana i ka puu kaulana o Kauiki, ala mai na keiki o na pali Koolau e lawe i Ke Au Okoa.
Kipahulu, Kaupo, Kahikinui a me Honuaula. E na keiki o na apana holo makani, e walea ana i ka oluolu o ka makani, e hoolohe ana i ka ikuwa a ka leo o ke kai i ke alo o na pali, e puunaue ana i kahi a ka makemake i waiho ai, e ala a e lawe nui i Ke Au Okoa i keia makahiki ae e hoea mai ana.
O Kula. O ka aina kaulana nana i unaunahi ka pikapika o ka Hee, a e moe kokolo ai ka uahi o Kula he hau, nana i hoe ma ke kunihi i oleloia ai he palamimo, e ala e na keiki uneune Mamane o Kula e lawe i Ke Au Okoa i keia makahiki e hoea mai nei.
O Wailuku. O ka apana nona ka Hekuawa o ka helu akahi o na apana mahi ko, nolaila, na loko e pili ana o Kanaha la a me Mauoni, e na keiki e huki ana i ka ia huki kolo o Kahului, ala mai a lawe i Ke Au Okoa.
O Waiehu a me Waihee. E na keiki e pupue ana i ka ua hoeha ili, a me ka ua kilioopu e pee ana malalo o ka malumalu o na lau kalo, ala mai, eu ae, ku mai iluna, a ko welo ae i ka hae o ka lanakila, a me ka pale umauma o ka huro, e olioli no keia makahiki ae no ka lawe i ka nupepa Ke Au Okoa.
O Waikapu. O na apana hanohano e noho ana i ke kiekie, e na keiki haihai pua kehau, puili lei ohelo, na pokii o Evalaina a me Zamala, a me na hoa paani o Kenete, e ala a e inu i na kiaha wai o Ke Au Okoa.
O Kahakuloa a me Kaanapali. E na keiki e luana ana iluna o Puukoae, e hookani olioli ana iloko o ka ua Nahua, kahi a na pepeiao hoolohe pupukanioe, e ala ae me na pahu kaekeeke o ka olioli no ka lawe ana hoi i Ke Au Okoa.
O Lahaina. Nona ka malu ulu kaulana, kahi i hoomaka ai ke kanawai o Luaehu, ka halekula nui o Lahainaluna, a me ka ua paupili e nenee ana iluna o Paupau, a me ka makani kaulana he Kauaula, i kaulana i ka wili ko, a me ka mahi ko, e na keiki o ka malu ulu o Lele, e holoholo nei malalo o ka malumalu o na laau ulu, e paa ana me ka Mahiole o ka lanakila, i kaulana ai i na hui, Hui Anuenue, Hui Kalepa, Hui Lai ke Aloha, Hui wiliko, Ahahui imi naauao. E na kaikamahine puuwai palupalu, a me na keiki hookele waa o Ke Au Okoa, e lawe i ka nupepa i keia makahiki e hoea mai ana.
O Molokai a me Lanai. E na keiki nana e hookele nei keia mau moku, e ala a hoomanao i ko kakou nupepa, e na kaikamahine o Molokai e kahea nei. He waa e holo ana i hea? E na keiki e koo nei i ka laau, a me ko Lanai e kapilipili ana i ka maka i ka haku kepau, a olelo ae, "E Kaululaau, akahi po piapia," e lawe i Ke Au Okoa i keia makahiki ae. Nolaila, e kinai oukou i ka palaleha a me ka lomaloma ai halale, e lawe oukou ia Puheemiki, a me miki ka pala hamo ka nuku i ke kino o ko kakou nupepa Ke Au Okoa.
No Oahu. He kanahakumamaono mile, he iwakaluakumamakolu mile ka laula, mai Hawaii a Oahu 130 mile. Ua oki ia o Oahu i na kalana 6, a ina Ahupuaa 86, eia na kalana.
O Kona. Kahi e ku la ka Hale Paipalapala a me na mea kaulana he nui wale, ua kapaia o Honolulu.
O Ewa. O ka apana kaulana i ka ia hamau leo. O Waianae. Ka apana e huli ana ana ke alo i Kauai. O Waialua. O ka apana e hoi ana i ke ehukai o lalo. O Koolauloa. O ka apana a ke aloha i noho ai. O Koolaupoko. O ka apana a J. W. Lipoa, e nanea la, o na keiki o keia mau apana, o na pou ha-na ia i paa ai na kukuna o Ke Au Okoa, aloha ino lakou.
No Kauai. Mai Oahu a Kauai, kanahikukumamalima mile, mai Hawaii a Kauai, 250 mile. Ua oki ia o Kauai i eono moku.
O Kona. O ka apana kaulana kahi i pae ai o Kawelo e kaua ia Aikanaka ke alii o Kauai, i kaulana loa ia Kaililauokekoa. E ala e na kaikaina o Kaililauokekoa, a me na pokii o Kauakahialii, e ala e lawe i Ke Au Okoa, mai kanalua a kuihe, e holo oukou imu i peki ai oukou i ke ono o Alio.
O Puna. O ka apana haaheo i ka makani e lele opu ana na iwa i ka malie, e ala, e ala, e ala ae a paa i Ke Au Okoa.
O Koolau. O ka apana kaulana i ka limu pehu o Hanalei, e hii ana i ke kihene a-ke aloha, a e aloha ae i ko kakou nupepa Ke Au Okoa.
O Haalelea. O ka apana kaulana i ke kipopou mai i ke kaiaulu, e olelo iho ai ua ahu kalua.
O Napali a me Mana. Na apana kaulana i ke ahi lele a Kamaile, e panipani ana ka auhau o Makuaiki, pela oe e na keiki alii oia mau apana, e lawe mai olua a uhene, a milolii, i kulu ai ke oe i na keiki kaulana o Kauai, me kuu manao, o ka mokupuni o Kauai ka oi i keia makahiki ae. Eia ka ninau, o ka apana hea la auanei o keia mau mokupuni e oi ana na papa inoa, eia ka hana, o Wailuku i Maui, a o Hilo paha. Owau o ka oukou kauwa haahaa e nanea ana malalo o ke kumu kukui o Puehuehu i Lahaina.
S. W. NAILIILI.
Puehuehu, Lahaina, Oka. 27, 1865.
I na Makua.
E KA LUNA HOOPONOPONO;—Aloha oe:
E like me kou hookuu ana mai ia'u i ka oluolu o ka ae ana mai e hookomo i keia mau wahi lalani pokole ma kau nupepa o na la i kaahope pokole ae nei, a oia lokomaikai ka'u e noi hou aku nei ia oe.
I keia pule e naue malie nei, i kekahi po, ua poloai ia mai au e ke konane molaelae malie o ka mahina, e holoholo malalo o kona mau kukuna, a ma na pipa alanui hoi o ko kaua kaona Alii nei. Lalau aku la au i ko'u papale, a lawe mai i ke kookoo e ku ana ma ka paia o ko'u home, i hoa holoholo mahina no'u, no ia po i hele wale a lailua, nakeke iki i ke kohakoha a ka kapuai o ka lio iluna o kuamoo. Iho mai la maua me kuu wahi kookoo a mawaho pono iho o ka Nekina, aohe hauwalaau nui oluna olaila, aohe pioloke ana a na wahine iluna ilalo o ke alanui pii o ua hale kula nui la a Diabolo, a hale hana hoi e hoohehee ia ai na kupee hao, e nakii ia ai na i pio e komo ana iloko o na upena o ka hoowalewale ia. Hoomanao ae la au i ka olelo papa a ke Kuhina Kalaiaina, e papa ana i ka luana ana o na wahine ma kahi kuai rama.
Na wahi e mumulu ia ana, oia no na hale inu ti, malaila na wahi kauna wahine e luana ana, aohe nae he hauwalaau nui malaila, a naue loa aku la maua ma alanui Alii, aohe no he hauwalaau nui malaila, "Ua meha ke kula, aohe lele pueo." Mailaila aku a hiki i ke alanui Papu, iho i kai a hiki ma Ainahou, e piha unu ana, na kane, na wahine, na kamalii, e holoholo wale aku ana no kekahi poe mawaho, i ka pihe mai a koloko uwa, a hoomanao ae la au i kekahi mele o kakou nei.
"Walowalo e hea ko leo o Kalawaku,
Walawalaau i ka pali o Kolokini,
Me he hanehane la ka leo i Waialoha,
Me I ka uwe hoouwe a ka Lawakua."
I keia pule i hala iho nei, ua hai aku no au ia oe i ke ano o ke kaahele wale ana iho no mawaho o ka hale keaka, a aohe no hoi he mau pomaikai e loaa mai ana ma kou auwana wale ana iho no mawaho me ke kumu ole, aia i kou home kahi maikai, a ilaila wale no e loaa ai ka oluolu io, aole i na wahi e ae, aohe mau lealea kupono e loaa ana ia oe ma ia mau wahi. O ka lealea e loaa ana ia oe ma ia mau wahi, ua like me ke kikiao makani puahiohio, ka pukaawili iho a nalo koke aku, i hea la? Aka, o na luana ana au ma kou home, no ka manawa pau koke ole ia.
Ia'u e ku ana malaila, aole o ka uwa ana a na leo makua kai lohe wale ia, aka, ua oi ae na pihapiha uwa a na kamalii mamua o ka na makua. Aia, ua paapu loa na kanaka mai ka walu o ka makahiki a hiki wale i ka umikumamalua o na makahiki, e holoholo ana ma o a maanei, mawaho o ka hale keaka, e uwa ana, me he pu—a kao la, ua paa i ka leo o ke kanaka. E walaau ana lakou me na leo nui, e hehe ana ka aka, me he mea la, aohe poino e loaa mai ana ia lakou me ka paani ana ma ia wahi. Ina ua manao kuu mau hoa'loha opiopio, aohe poino malaila, ke hai aku nei au, he nui wale na poino e uluhia mai ana ia oukou ma ia wahi. Ua manao no paha kekahi keiki nona na makahiki he umi, ua nui kupono ia, a aole la e ku-ia kona mau kapuai i kekahi mau mea eehia wale mai, no ka mea, ua hiki no ia ia ke malama ia ia iho, ua nui kupono iho la no ia e hiki ai ke pale ae i na hoowalewale ia mai; a ua manao no paha na makua, ua kupono no ko lakou hele mau ana ilaila.
Ina ua komo aku kekahi manao o keia ano iloko o ke poo o kekahi keiki, ke koi ae nei au ma keia kolamu; e hoolei ae ia mau manao, no ka mea, aohe no hoi oe e poho ke uhai mai i ka'u. Ua ike no au i ko'u mau la kamalii, he mea paakiki ka uhai ana aku ia mau manao hupo kamalii, a e like me ka kekahi i olelo ai, "I ko'u wa kamalii hana au i ka hana a ke kamalii." Aohe nae o keia mau hana o ka hele ma na wahi lealea e poino ai, kana hana i olelo ai he hana kamalii. O na hana kamalii, aole o ka hele ma na wahi lealea i ka po, e walaau ai, a e hulohulo ai, me ka hoopilikia aku paha i ka hiamoe o ka poe e hiamoe ana iloko o ka maluhia, e manao ana he hana ko ke ao, a e kuu ana hoi ko lakou luhi, i makaukau ai lakou no ka lakou mau hana lima.
O ka wa hiamoe o na keiki, o ke ano ana aku o ke ahiahi, aka, i ko'u ike ana i keia poe keiki, ua hookunewa hope ia mai ko'u mau manao. Eia ka he wa ala no na na keiki ka po, e hele auwana ana ma o a maanei, a aia paha ka wa e moe ai o ke ao ana. Nolaila, maluna owai ka ili ana o keia mau hele auwana ana o na keiki? Maluna ou e ka makuakane papa ole aku i keia mea, a maluna hoi ou e ka makuahine ke kaohi, a punuku ole mai i na obscured ka naau opiopio o kau keiki. Ina aole oe e ka makuahine e kakoo mau i ka pelu ana aku i ka naau o kau keiki, alaila, e mau aku no auanei ka hele ana, i na wa a pau loa a na makaniduahiohio o ka hoowalewale e pa amu ai i ka naau palupalu o ka hua o kou puhaka.
I ka wa e ike aku ai ua kuulala ka olua keiki ma na ala o ka poino a me ka hoohaahaa ia o ko olua ohana, a i ae olua i ke kaiele ia o ko olua inoa ma kela wahi keia wahi, a nowai ia hewa? Ke hai aku nei au, no olua no. Na olua no i hookuu i ka olua keiki e komo a e alo i na ale kupikipikio o na poino ana i luupoo ai, a i komo mai paha ka manao iloko o olua e hoihoi hou mai ia ia a hookupololei hou, aole paha e hiki, no ka mea, ua oolea loa ka hana o ka naau o ka olua keiki ma ka hoowalewale ia.
I hookahi a'u huaolelo i koe ia oukou e na makua, alaila au oki. Ma ka oukou hookuu ana i ka oukou mau keiki, e hele auwana ma o a maanei, aole e haule wale ka poino maluna o ko olua mau poo, aka, maluna o ka lahui holookoa, oiai ke pa-e mau mai nei na leo ma o a maanei, aole e emo a hiolo aku keia lahui i ka nalowale ana, a ua hoopuka ia ae nei no hoi kekahi kanikau no ko kakou lahui. Ina aole oukou e malama pono a e alakai ia lakou ma ke ala maikai, alaila, e ko io no ka lakou hooiloilo no ka nalo aku o keia lahui.
KAUKA HOLANIKU.
Waipiula, Honolulu, Nov. 4, 1865.
PUANA.—Ua ike iho makou ma kekahi nupepa o Nu Ioka i ka hoopai ia ana o kekahi kanaka he $10. Ina paha e hooko ia ia i kanawai ma ko kakou nei mau alanui, loaa iki no kau wahi puu dala, oiai, ua manuunuu wale ka poe e puana hele nei ma ko kakou nei mau pipa alanui, a me na uwapo.
AHA HOOMALU.—I keia mau la iho nei, ua hai ia mai makou, ka nui o na hihia i hiki ae imua o ka Aha Hoomalu, i kela makahiki i hala aku nei, he ehiku haneri me iwakalua kumamaha, a he hookahi haneri me aiwa i hookuu ia. Aohe no hoi i nui wale ea!
KA WAHINE O KA LUA.—Ua lohe mai makou, ke aneane nui e hana hou "Ka Wahine o ka Lua." I kana hana, no ka mea, ua hiki ka wela ma kahi hana pulupulu o na haole, a ua haalele lakou ia wahi.
O ka mea hana mau a molowa ole, aole ia i ua hana lapuwale, aole no hoi e lilo kona poo i hale hana no Diabolo.
He nui ka poe i hoohiooloia no ka nui o ko lakou waiwai; he nui no hoi i komo ole iloko o ka hoohioloia no ko lakou waiwai ole.
Ua ike ia ka nui o na dala e hoolilo ia nei no ka hanai ana i na ilio, e auwana ana ma na alanui o Amerika Huipuia, he umi miliona ka nui.