Ke Au Okoa, Volume I, Number 29, 6 November 1865 — Page 4
KE AU OKOA.
HONOLULU, NOVEMABA 6, 1865.
No ka hoakea ana a me ka hoomolaelae ana, e pau ai ka pohohihi o ka Mooolelo Hawaii.
Ua minamina au i ke kolamu o ko kakou mau ahai lono, i ka hoopiha ia i ka puahiohio, a o ka opala ke ohi mai.
Aka, no ka haukawewe ana mai o na hokeo a ke keiki kapili luau o Wailuku, oia hoi o J. Koii, ke keiki a A. Unauna, e hoike ana ia ia iho imua o ke akea, ua makaukau oia ma ke kii umikumamakolu o ka hooiolea. Ua loaa paha ia kakou ka waiwai ke owa mai kana mau mapuna olelo ; he kuliu hoi kana mau hua pane, ua kalakalai paha oia ia ia a pololei wale. Ma ka Helu 25 o ko kakou Nupepa, KE AU OKOA.
1. Ma ko kakou kilo ana iho i kona ouli, he kakai puhee, he lehua, aole wahi ku ole i ka ihe, aole wahi pa ole i ka pohaku, aia ka poo ilalo, aia ka aweawe i na maka—heaha la ke ano, he lele aoa aaha? Pa ka lae i ka ie hoopai a Malei.
2. He niu koli i ke poo, he muhee i na maka, he iki-alamea i ka nape, he hoaka kui i ka houpo, he pou i ka piko, komo iloko o ka la wekeweke. Heaha ke ano? He kikoi, he hilahila ka hope, i ka hawawa.
3. O kekahi poe hoi, he mau aunaake, he akikeehiale, he koae pupua loloa, he kioea ai pua ii no Hilia, he o-o leo palale kiki—ko, kiki—ko, kiki—ke, a he mau hulu memele ko lakou."
E hiki anei ke loaa ia oe e J. Koii Unauna, ke ano o keia mau mea e hapai nei? Ke olelo aku nei au ia oe, he i-a keia no ka moana uliuli, he aho lau, ku i keia ko-a, aole e hiki ia oe, he ihu pohue. I luu iho oe, ku ko maka i ka iliohalawena, i elieli iho oe, hawahawa ko lima, i na'ana'u iho oe, umiaumia ko lua i nalo, puu ka auwae, no ke aha? No ka ike ole.
4. Ua hemahema io no anei o D. Malo, i ka mookuauhau ana i hoopuka ia ai ma ka buke a Pogue?
Aole owau ka mea nana i kapae i ka Buke Mooolelo a D. Malo, he lapuwale ia, he waiwai ole, aole mau mea nui maloko o ua Buke la. E lohe mai ko Kalia ea, o na Hale Ahaolelo kiekie o ke Apuni Hawaii, na lakou i kapae ae ma ka heke o ka puka uwahi, i ka A. D. 1856.
5. Mai ka Mokuna I., a hiki i ke kuauhau, he mau palena ia, aia o na mea mawaena o laua, he hemahema kekahi. E nana oe ma kahi o na Heiau, ua mahele ua o D. Malo, i elua ano. O na Heiau ma kahakai, ua kapaia he Kuula, o na Heiau ma ke kula, ua kapaia he Pohakuokane. Me he mea la, ua hui oia i ke ano o na Heiau ma kana mau mahele elua.
6. He mau Heiau Kuula anei o Malaehaakoa, me Kealakaihonua, a o Halululukoakoa, me Wailehua, no ka pili ana i kahakai? He Pohakuokane anei o Pihana, o Malumaluakua a me Kaluli, no ke ku ana i ke kula? Pehea hoi o Olopio a me Manena, no ke ku ana i ke kuahiwi? He makaukau paha ia ia oe la ea?
O na Heiau poo kanaka, he Kuula, a he Pohakuokane, ia mau mea la ea? E hai mai paha oe, i makaukau au.
7. Ke olelo mai nei oe, "Ua hemahema io no anei o D. Malo, i ka mookuauhau ana i hoopuka ai?" No kou koi ana mai, eia mai ka hua pane. Ke hai aku nei au, ua hemahema a naaupo, no ke aha? Auhea ka moolelo no kela Alii keia Alii? Mahea ka aina i hanau ai? Auhea kona kahua hale? E hia makahiki mai kela Alii a keia Alii? Owai ke 'Lii i loihi na makahiki? Owai ke 'Lii i pokole na makahiki? Ina ua hemahema o D. Malo, pehea oe? Ua makaukau paha oe e hoike kumu mai, mai a Kumuhonua, a hiki ia Wela, mai Kahiko, a hiki ia Kamehameha I. E hai mai oe e like me na olelo maluna.
8. Ua hookomo hewa o D. Malo, ia Pau ia Huapau, (o Huanuikalailai,) Me Paumakua, no ka mookuauhau ia o Punaimua.
"O Paumakua, o Kamakaha,
O ka maka ia o Puna, o Kamakaha,
O ke 'Lii o Koolau, o Ulupau, o Mokapu,
I hanau no i Kuaaohe,
O Kii la ka hua,
O Mololani ke ewe,
O Halekou ka piko,
O Mahinui ka aa,
I Kpaa, i Holeholomakani."
Ke olelo mai nei oe, no ka mookuauhau o Hema, e hai oe i ka aina o keia poe Alii i hanau ai, o Hawaii, a me ko lakou kupapau, a i Maui paha, o ka pili ana i ke kuauhau o Hema, aia i ke ahupuaa hea?
9. He kanaka hawawa o D. Malo i ka moolelo, no kona ike ole, ua hoohilahila i kana wahi moolelo. No ka mooolelo ole anei o Kanipahu, i kakau ai i ka leholeho o ke kua. I ka moa piopio o Kalapana, i ke ana a Kaualehu, a pela aku.
10. Ma ka moolelo o Paao he lauwili, he kahuna ma kekahi aoao, he akua ma kekahi aoao o ka buke i kakau ia e Pogue, aole anei ia na D. Malo, aole he kulike me ka Hewahewa moolelo, no ka mea, o ka Paao moopuna ia, ke ninau mai nei oe no ka wanana.
11. "O Kia ka makani kauaula Paupau, wa iho la ilalo o Maulukai."
O kana wanana io no anei ia? Ke pane aku nei au, na J. Koii ke keiki a A. Unauna ia wanana, ia Kiu ka makani.
12. Ke olelo mai nei oe o Kapakailiula ka makuakane o Liloa a o Ahaula, aole ia aha no Liloa, no Kapakailiula ia aha, o ka aha o Kapakaiiahema, aole no Umi, ia aha, no Kaululaau ia aha, aole o Kanikaniaula kona makuahine, o Kilioe.
Aole pela ka'u mau ninau ia oe, aole anei oe i ae ia mau mea a pau, ua waiho ia iloko o ka nu pepa o na makahiki i hala aku nei, ua heluhelu oe i na kaao o na nu pepa, a ua ike oe i ka pololei, aole hoi i pane ko waha.
13. Aole anei o kau ka hemahema? Aole anei o ka pohaku ia e kumumu ai ko niho, a e wewela ai ko hakuonohi. Ua pili anei kau mau ninau no ka pane ana ma ka pololei, a i wehewehe i ike ia mai ka oiaio. Ua hoohalike nae paha oe i ka D. Malo buke kuauhau, me ka'u a ua like ole, aia ma ka mokuna hea o ka buke a Pogue i kakau ai? E hoalu iho a pau kauna o ke kukui pahu ea, no ka hihia hoomoe no ka paha ea?
E nana mai Hawaii a Kauai aole lakou e ike i ua wahi buke poomuku la a Pogue i kakau ai. Aole like, ke hawele nei ka lahui holookoa i ka ike ana i na mea kaulana i hooakea ia, i ka hele ana i na wahi i kuhikuhi ia ua ike maka.
Ke olelo mai ko Honolulu, eia koke no ka hoi o Kahuoi o Kakahaoi o Kuhooneenuu o Kamehaikana a me na mea kaulana he nui loa mai make me ka ike ole, aia paha ia la iloko o kau buke kuauhau, mai alapahi mai oe, ina oe e hiki i Kalauao e loaa ia oe na mea au i ninau ai.
14. Ke ninau hou mai nei oe, no ka buke no hoi paha a Kaunuohua kau wahi kuauhau la ea?
Ke hai aku nei au ia oe ii ninau oe i ke aha, no ko'u hawawa anei, aia a Kaunuohua pehea?
He akamai no paha o Kaunuohua i ke kuauhau, a ua ao no paha oie i ke kuauhau no kana mau alii, aole au i lohe ma kona waha i kekahi hua kuauhau, o kana kane mare paha kana i ao a o kekahi mea e aku au i ike ai, ua ike no nae au he buke no kana, ua makemake oia e hana naauao, no ka mea, no ka wa naaupo, aole au i hooponopono ua hookomo au i kekahi mea hou he uuku, oia wale iho no, ia ma ka lima o B. Namakeha i ka A. D. 1844.
Ma na moolelo e hoolaha ia nei aole au i ike i ke kulike, he mookuauhau wale no, aole au i ike i ka moolelo alii, ma kana buke.
15. No ka pono ole o kau mau ninau, me he mea la e koho mai ana oe nau no e kaikai kou makemake he pakuwa a kuahulu iho ia'u e haa hou i kou makemake, ina no iloko ou ka manao hialaai, a ua ono mai ka puu e mauu e poala ana i ka moni. Oia lua ia e like me ka pauku 7. Aole o ke kuauhau ka makemake o keia aoao, ua piha ia mea.
16. E hai hou iho oe i hemolele ai, a i pau ai hoi ko'u kanalua, a e hoakaka hoi a pololei.
He ninau paakiki keia a J. Koii ke keiki a A. Unauna e hoi hou paha imua e kuawili paha ia, e hoi hou paha i hope, o Kaualauwili paha ia, pehea la auanei e lilo ai i kahuaholili i kona makemake.
Eia paha ka hailoaa ana i makemake ai, ua ao oe i ke kuauhau i keia manawa aku nei me ko wahine, o ka mua o ko akamai i ke kuauhau i ao ai, he kaikuahine nou o Maunahoano, he hoahanau nou o Maunaihiihi, pela hoi ma Maunahone, ua loaa ko makemake la ea? ua pololei ia Kaululaau ea, malia no oe i lili ai ua lohe no la ko Wailuku o ka poina ia'u, e ole o Piikoi mahui ai, na Hooipoikamalanai i hookulina aku ia lohe.
S. M. KAMAKAU.
Lanipili, Waialua, Oct 26, 1865.
Pa hana ino i na kanaka.
E KE AU OKOA E ; Aloha oe:
E ike auanei na kanaka a pau loa, mai Hawaii a Niihau, i kela mau hua nui e kau kehakeha ae la maluna, oia hoi keia, Pa hana ino i na kanaka ma Kaneohe, Oahu nei.
Ke ninau aku nei au i na kanaka paahana kuamakahiki ma Hawaii, o Keawe; ma Maui o Kama; Oahu, o Kakuhihewa; a ma Kauai, o Mano; ma Kaneohe, Oahu, wale no anei keia mea kupanaha, aole anei ma o oukou la kekahi? Ina pela, he pono no e hai mai, i ike ia ka pono a me ka pono ole.
Ke hai aku nei makou i ka hana pono ole o ko makou Haku hana, ma Kaneohe, Koolaupoko, Oahu. Eia ka mua o kana hana ino i na kanaka paahana, ua hoohana oia i kanaka me ka ikaika loa a po ka la, aole i loaa i na kanaka he wahi manawa uuku e hoomaha ai. Ua hoohalikeia na kanaka me ka Bipi, ka hana me ka ikaika loa, a me kona ku mai mahope, e ki—e! e ki—e! a hili mai la i ka uwepa mahope. Ua hoopii pinepine ia na kanaka imua a ka Lunakanawai Apana o Kaneohe, hoopii ka haole, uku ke kanaka, hoopii hoi ke kanaka, uku ka haole, pela mau ia e lauwili ia nei.
Eia no kekahi mea a piki o ua Luna nei o makou, o ka manawa o na kanaka, oia hoi ka manawa paina, ua pau loa no ia ia i ka moni ia. Ua manao makou i keia keiki, he keiki hana maikai, oiai hoi he keiki oia na kekahi o na Misionari, eia ka he keiki hooluhi loa i na kanaka paahana, me he keiki la na ka poe kipi o ka Hema, ka poe nana i hookauwa i na nika me he holoholona la, a hiki aku me ka ka uwepa.
Eia hou no keia, ina e pilikia ke kanaka, a manao ae e noi aku, aole no e ae mai ka Luna. Oia no ke kumu i uuku ai o na kanaka kuamakahiki ma keia pa hana.
Eia na kekahi, aole no he malama pono ia o ka manawa ai o na kanaka hana, no ka mea, o ka hana wale no ka mea nui i keia Haku hana, mai ka wanaao a hiki i ka napoo ana o ka la.
E lawe mai kakou i mau hoike e maopopo ai o na pa hana maikai, o ka mua, o Hanalei ma kauai, o Onomea, ma Hilo, Hawaii, a e lawe mai ia Waihee, a me Waiehu, ma Maui, i kia hoomanao, nona ka huaolelo Holokahana. Na W. B. NAKAI.
Kaneohe, Oahu, Oct. 31, 1865.
Ke Kula Hooholo Moku.
Aloha oe e Iules Dudoit (Kuakua,) ke kumu kula a makou ma ka Oihana Hooholo Moku, a holo hoi ma na kai kiekie.
1, N.; 2. N. b. 3.; 3. NNE.; 4, NE. b N.; 5, NE.; 6, NE b. E; 7, ENE; 8, E. L. N; 9, E.; 10, E. b S.; 11, ESE; 12, SE b. E.; 13, SE; 14, SE b S.; 15, SSE.; 16, S. b E.; 17, S; 18. S. b W.; 19, SSW.; SW b. S; 21, SW; 22, SW. b. W; 23, WSW.; 24. W. b S; 25, W; 26; W; 23, WSW.; 24 W. b S; 25, obscured ; 26, obscured b. N; 27, WNW; 28, NW, b. W; 29, NW. 30, NW. b. N; 31 NNW; 32, N. b. W.
Ma ka Poaha, la 5, ua pau keia mau ihu i ka hoopanaau ia e a'u, a ua kuhikuhi mai oe ia'u i ka holo ana o ka moku, ina o North ka ihu e holo ai, alaila, e hoihoi ae o N. b W; ka ihu e kia ai ka moku, a ina hoi he pahua, e kau hou ae ia NNW. Eia kahi kanalua, pono paha ia ina ma ke komohana mai ka makani, ina paha ma ka aoao hikina mai ka makani, e pono paha e kau ae ma N. b E., he hiki no ke hai mai ia kuhihewa, a loaa no, aole pohihihi ma ia mea.
Ma ka Poalima, la 6, ua loaa ia'u he wahi ike no ka holo ana ma na ihu ana e makemake ai, ina e holo i ka NE ka moku, a hala na mile he 60, a pela aku e like me ka makemake o ke Kapena, alaila, e nana ma ka papa Latitu a me ka Lonitu, a e houluulu mai na mile Latitu a me na mile Lonitu, me ka Lonitu a Latitu ana i haalele ai, ua like pu na mile Latitu a Lonitu, ina e holo i NE., a i SE., a i SW., a i NW., a ina e holo ka moku i kekahi mau ihu e ae o ka panana, alaila, e nana no ma ka papa Latitu a me ka Lonitu, a ina ua loaa ka Latitu a me ka Lonitu i hiki ai ka moku, alaila, e kii i ka upa, elua nae upa, a e nana i ka Palapala Aina holo moku, ina no Hawaii nei, e nana malaila, ina no ka Honua nei, e nana malaila, a e hoohele me na wawae elua o na upa ma ka laina pololei, a e loaa no kahi i ku ai ka moku. Elua no ano nui o keia mea, o ka houluulu a me ka unuhi ana mai.
Ma ia la no, ua ike au i kekahi poe o keia kula, e imi ana i na hora hakalia mawaena o kekahi aina a me kekahi aina, a i ko'u nana ana aku, aole no he pohihihi loa. Enana ma ka Buke Hoikehonua, aoao 35, a me 36, i pai ia e ka Papa Misionari Kalavina, ma Honolulu i ka A. D. 1845, penei na huaolelo ma ke poo, "Lonitu a me ka like ole o ka manawa." E lawe mai au i kekahi pauku ma ka aoao 37, penei no ia:
"Ua 24 hora i ka la hookahi, i hookahi hoi kaapuni ana o ka la, aia no iloko olaila na degere 360, nolaila, ua akaka he 15 degere ka holo ana o ka la i ka hora hookahi. Nolaila, ka like ole o na manawa ma na wati, ia kakou ka hora 8, he 9 ka hora ia lakou ka poe ma ka hikina, e noho ana he 15 degere, a pela no ma ke komohana, ia kakou ka hora 6, a e 5 wale no ka hora ia lakou, ka poe e noho ana i ka 15 degere mai o kakou aku ma ke komohana, a e eha wale no hora i ka poe e noho ana i ke 40 degere mai o kakou aku."
Nolaila, aole no ia he kumu no makou e hooluhi ai ia oe, ma ke kula mau ana malaila, i hookahi pule a keu aku. Ina ma Honolulu nei ka hora 12 o ke awakea, Lonitu 158 paha, a hooloihi ia aku ma ke komohana o kakou i ke 90 degere, alaila, e maopopo anei ia lakou o ka hora 6 ia o ke kakahiaka, ua awakea nae ia kakou, he hoolawe mai ka hana. A ina hoi e hooloihi ia aku ma ka hikina i ke 90 degere, alaila, o ka hoara 6 ia o ke ahiahi malaila, he houluulu ka hana, a lawe mai ka 12, ina e oi aku, a e nui mai paha, e like me ke ano o ka ninau, ma kela wahi keia wahi au e makemake ai, e malama nae i na hakina liilii.
I ka la 7 Poaono, ua hele au ma kahi o ka mea kaulana o Joba Kahema, ua ninau au ia ia i kekahi mau mea pohihihi ia'u ua pane mai ia i kela ano keia ano, ua hoomaopopo wau. A ninau au ia ia, pehea la e maopopo ai keia mau mile e holo nei ma NE i 90 mile. Olelo mai kela, he mea okoa no ia iluna o ka moku, he 42 a me ka hapalua kapuai i ka pauku hookahi, a he 17, 109 kap. iloko o ke kaula loihi, i kou hoomaka ana e obscured a hoolei oe ia mea (poka,) e nana mua i ka hora a me ka minute ma ka wati, mai poina oe, he mau ipu ona elua, no ka wa makani maikai, a no ka wa makani nui, ina ua pau ka ipu one e hoopaa ia ke kaula, a e hoomaopopo ia ka wati, a e hoomaopopo ia na helu o ke kaula ina elua mile i ka hapaha hora hookahi, 8 i ka hora okoa, alaila, e holo no oe i 11 hora 15 m. iloko o na mile he 90, a pela aku i ka nui ana, a me ka emi ana mai. Aole like ke ano o ka holo ana, he wikiwiki kekahi, a he lohi kekahi, a he pohu loa kekahi, a he lohi kekahi, a he pohu loa kekahi, a ma ia pohu ana, e nana i kahi a ke au e lawe ai, a me ka ipupanana o ka moku a e pili ana i ua au la, e like me ka loihi o ka pohu ana, a pela e hoomaopopo ai ina mile i hala wale i keia pohu ana, a hiki i ka wa e loaa ai ka makani, alaila, imi i kolaila latitu a me ka lonitu pela mai o Joba Kahema i'au, olelo au ina paha poina keia mau mea, pehea la e pono ai olelo mai o Joba, e kokua mai no ka ohenanala, a pau ae la ko'u pohihihi.
A i kekahi pule mai, ua hana pinepine ia na hora hakalia, me ka hoopau manawa wale ma ia mea, e kakau maoli ai i ka hana a me ka hailoaa, a eha no ninau, o ka pau no ia o ka manawa, ina ma na loina wale no a me ka wehewehe ana, alaila, ua waiwai ia mau ninau, ina he haneri, a he tausani paha ano ninau e like me ia, a ina ano e ma kekahi wahi e ae, hai no i na loina malaila.
Ina ua paa mua ia oe na loina i ke kakau ia, o na ano a pau o ka holomoku ana i ku i ka ike a pau, alaila, hookahi no malama e ao ai, ua loaa no ia makou, a o ka poe pohihihi no, nau no ia e ao aku ia lakou i kekahi malama e aku, ina elua la a ekolu paha ma ke ano hookahi o ka ninau, he mea ano makehewa wale no ia, hooloihi manawa, ma ka ike ka uku, aole ma ka manawa, ma na mea a pau a kakou i kula ai i keia mau la, 7 o'u la kula, ua maopopo no ia'u o ka hele ole nae mamua ma ka papa eleele, aole e hiki, o ka hele o kekahi poe malaila, ua like ia me ko'u hele ana, ina hoi e manaoia e kula i hookahi haumana wale no ma kana mau mea ike alaila, e kula no wau i ka'u mau mea i lawe mai ai mailoko mai o kou ike, a me ko Joba Kahema ike, a o kahi no hoi e hemahema ana ke hoopololei ae, a ina pau ole ka'u mau mea ike i kekahi la, e waiho no apopo ae, a pela aku ana ia haumana.
Ina e pioo ka hana ana, a miki ae kekahi poe mamua, alaila, aole au e pono, he lohi ko'u leo, a he kali ko'u alelo, ke manao nei au e loaa ana no ia'u ka ike mai a Joba Kahema mai, i hiki ke kamailio mai ma ka olelo o ko'u aina. Eia keia ma keia hebedoma, he ano maimai no ko'u, a i ka Poaha nei, ua lohe au ia A. Kalauli, e kula ana i ka hora 12 o ke awakea, he mea maikai loa ia, ke noi aku nei no au ia oe, o na loina nui, a me na kumuhana nui e pili ana i ka holomoku, ina oe kau mea i kakau ai, a hoikeike mai ia makou, alaila, ua hikiwawe no, a ina i pohihihi ia makou, e ninau no ia oe a me kekahi mea e ae, a e loaa no, mamuli o ka hana mau ana ma ka mea hookahi.
Eia kekahi, e oluolu oe ia Joba Kahema e hai mai ia'u i na loina ano e, a oukou i kula ai i ko'u mau la i noho ai no kekahi pilikia, alaila, aole no e kaumaha wale o Joba Kahema i ka hai ana mai, oiai hoi, he wahi loihi ko'u, a ma ka hoomanao ana i ka ike, keia e hele nei. Me ka mahalo.
J. H. KANEPUU.
Palolo, Oct 20, 1865.
Ia S. N. Haleole.
E KE AU OKOA ;—Aloha oe:
Imua ou e ka mea i mahalo ia ka Lunahooponopono, ina he mea hiki ia oe ke hookomo iho o keia wahi kukulu manao ma kahi kaawale o ko kakou nupepa, ke loaa hoi ka mahaloia e ko'u mau hoa ili hookahi. Ua ike iho au i na manao o kuu hoa e lele kamoko mai ana ma kana mau haina, a penei no ia: "Ua kina ka moolelo o Lonoikamakahiki," wahi a kuu hoa mokomoko o keia mau la e alo nei.
Aia ma ka Helu 27 o ka la 23 o Okatoba, nona hoi na haina pane leo ma kana mau lalani kukahekahe, a kakou hoi i ike pu ole aku ai i kana buke moolelo o Lonoikamakahiki, ke i mai nei ua hoa nei ma kana haina. Ua haku wale ia ka kekahi mau mamala olelo ma ke ano kaao, wahi a kuu hoa, a me he mea haku la ma ka manao wale, wahi no a ua S. N. Haleole. Ua hoomaka wau i ke kakau ana i ka moolelo o Lonoikamakahiki, ma ka Buke I, Helu 20 o ka la 4 o Sebatemaba, M. H. 1865, kakau iho la wau mai ka Helu akahi mai o ka moolelo o Lonoikamakahiki.
"Eia hoi," aole i hai mai keia elemakule ia'u e he kaao ka haina o keia moolelo, a he kamailio ia hoi ma ka olelo kaao, he oleloa no nau a S. N. Haleole wale nei no paha ia mau haina ma kona kukulu manao ana, ke i nei ua kanaka nei o S. N. Haleole ma kona kahua kaua kipi, aole ka he pololei loa o na mea i hai ia ma ka Helu 1, pela no wahi a S. N. Haleole, he waena mai ka ia o ka moolelo o Lonoikamakahiki, pela ka haina ma kana buke kuhikuhi moolelo, a he? Aole no hoi i hai mai ka'u wahi kumu e he waena ia, ua hai mai no ia ia'u o ke kumu iho la no ia o kona moolelo. O Kalani ka makua kane, a o Haumea ka makuahine, hanau mai no ka laua keiki o Kaikilanialiiwahineopuna, pela no ma ka'u wahi buke opu kahiko.
I na ua kuliki ole keia mea au i hai no ka moolelo o Lonoikamakahiki ma ka Helu 1, alaila, ea, e hele aku no oe e S. N. Haleole i kahi o ua elemakule la nana mai ka'u. "A i pau ai hoi kou kanalua a me kou manao kuihe," ina hoi he lohe kou ma ka hana ia e ke elemakule waha lealea, alaila, ua huhewa kau mea i kukulu ai no kou manao.
Ua ike ka oe ua loaa ia oe he buke moolelo kau o Lonoikamakahiki, heaha la kou mea i hoopuka ole ai i ka mea i loaa ma kou lima oiai ua waiho wale ka aina o kakou e ka poe kakau manao, aohe mea i kakau mai i moolelo no ko kakou kilohana e waiho kahela lailua ana i na la i aui ae nei. "O oe aku la no nae paha o kaua ka i noho pu me na'lii," i loaa ai ia oe ka moolelo pololei mai ka mua a i ka hope, nolaila, aole no au e kamailio loihi loa aku mamuli o kau mea i hoahewa mai ai no ka moolelo i hoopukaia.
Ke mahalo aku nei no au no kau mau mea nui i paa'i ma kou kilohana kaua kuloko, ka ua noonoo iho no au ma ko'u haina moolelo ua hewa paha, aole paha, ua maopopo mai la no ia oe o kaua i ke mea i noho pu me na'lii a me ka poe kuauhau moolelo o na'lii o ka wa kahiko, eia no au he wahi lawaia no ke kohola kai kuaau.
Ua pau ae la keia, ke hoi nei no ko Kekaha keiki, a hoa mahiai awa hoi, ua malu mai la ka aina. B. L. KOKO.
Wailupe, Oahu, Oct 28, 1865.
Mahalo i ka Hui.
Ua ike ia ma ke Kuokoa , kekahi poe Hui Hale Kuai, ma Koolau, Maui, he 94 ko lakou nui, a he mau dala ekolu haneri, ($300.00) a oi ae ka nui i loaa. He hana nani ia ma na kuaaina i keia mau la, a pela no hoi ma Hamakua, Hawaii, a ma Kau hoi kekahi poe Hui Hale Kuai, a ma Kona Hema, kekahi a ma Wailuku, Maui, kekahi, nani wale ka lakou mau hana. A pehea hoi ma Honolulu nei, aole anei e hiki i na kanaka maoli o keia kaona Alii a hanohano, ke Hui, ke hapai ae i keia hana? He hiki no, o ka hoopalaleha ka hewa, he hooauwae puu.
Ua lohe ia ka olelo a kekahi haole kamaaina ma Honolulu nei, he haole akamai no nae i ka olelo Hawaii, i ka wa i hoohuli ia iho nei ke Kumukanawai, ina he umi halekuai o na kanaka maoli ma Honolulu nei, aneane e hoi na haole kalepa i ko lakou aina. No ka mea, he nui ka lilo o na haole, (e nana i ke ano o ka haole i keia wa.)
Ua hoomaka iho nei kekahi poe Kumukula a me kekahi poe e ae mawaho o na kanaka maoli o Honolulu nei, e Hui Halekuai no lakou, a mea e ae paha a lakou e makemake ai, me ka lawe nae o kela hoa keia hoa, he hookahi mahele a oi ae, oia hoi he $25.00 no ka mahele hookahi. A i ka Poakahi mua o kela malama keia malama, e haawi ai, a e hoomaka ana paha ke kukulu ana i ka la mua o Ianuari, M. H. 1866. A e hoomau aku no nae ka haawi ana i ke dala a hala ia makahiki okoa, alaila, e hooponopono ia ke kumupaa o kela hoa keia hoa. A eia nae ka ninau nui a kekahi poe, "Owai la anei ka noho ma ka Halekuai, a owai la anei? A pela mau no e owai ai, wahi a ka mea ninau, a ina e pane ia aku, o oe ha! alaila, e paulehia paha kela i ka haawi iho.
Eia ka'u mea pane aku ia oe, o ka mea a ke Akua e hoohalikelike ai me Iosepa, ka mea i noho ma Aigupita, oia iho la ka mea noho malaila, ina ua naauao oia a ua makau hoi ia Iehova ka mole o ka ike a me ka naauao, oia iho la ka mea noho ma ia kulana. A ina hoi ua oi ae kona haawina mamua o kekahi poe e ae, a e hoohiki ana oia e malama a e hana me ka pololei i ka waiwai a ka poe ilihune, a e kapae ana hoi i ka manao hoohie aku ia Halaki, ke naue ae mawaho o ua Halekuai la, a ha-i e na pua o ke kula.
Ua manao ia, mamua ae o ka la mua o Ianuari, M. H. 1866, e kohoia ana i mau Luna no keia Hui Imi Waiwai he Peresidena, he Puuku, a he Kakauolelo, a he mau Luna Hooko elua a keu aku paha, a he Luna malama Halekuai e noho mau ana i kela la keia la ma kana hana, a he mau hana i haawi ia ia lakou.
Ka Peresidena, ka Puuku, ke Kakauolelo, a me na hoa lala, e hui mai i ka Poakahi mua o kela malama keia malama, e lulu dala, a e hooponopono no na pilikia e pili ana i ka Halekuai.
Ka na Luna Hooko hana, e imi aku i ka waiwai makepono ma na Halekuai kukaa, a kuai kudala paha, a wahi kuai makepono e ae hoi, a hoihoi mai i ka mea noho Halekuai, ka ka mea noho Halekuai hana hoi, o ke kuai mau ana i ka waiwai o kela ano keia ano, ma ka mea kupono i ae ia aku ia ia e hana, a e koho no ia i kokoolua nona.
Aia a hiki i ka hahapa makahiki, (oia hoi ekolu malama,) e hoike mai ka Puuku, i ka nui o na dala i waiho ia ia ia, a me na dala i kikoo aku e na Luna Hooko' a e ka Aha paha.
E hoike mai na Luna Hooko, i ka nui o na waiwai o kela a me keia ano, a laua i kuai aku ai, a me na bila hookaa dala i loaa mai ma ko laua lima, ka nui o na iwilei no ka apa hookahi, a mau apa paha, a mea e ae paha, a pela aku.
E hoike mai ka Luna Halekuai, i na mea a pau ana i kuai aku ai i ke koena waiwai e waiho ana iloko o ka Halekuai, i ike ia ai ka pono o ka lakou hana, a na ke Kakauolelo e kope ma ka buke moolelo o ka Aha. E haawiia ka papa inoa pakahi o na hoa a pau, a me ka nui o ka lakou dala i hoahu ai, me na hua i pai ia, i mea malama mau na kela hoa a me keia hoa lala o ua Hui nei, i maopopo ia ia ka nui o na hoa a me na dala, e mahele ia ka puka a me ke poho, i ka wa a ka Hui e ike ai he pono.
Ua lohe au, e waiho ana no kekahi poe a ka la mua o Ianuari, o ka M. H. 1866, alaila, hookaa pau mai, he ano makehewa ia, na hai anei e hele ka wahie, a e ho-a i ka imu, mai kahi e no kela me ka ia ala pai kalo, a kalua ana i ka imu, he nana uhai no Koolau ka olelo, a oia kanaka no ka hoopapaa mua ana, kainoa o ka haawi liilii ka pono , pela a lawa kona mahele.
Ua lohe mai au 5 paha mahele i lawa pono, a ke hooikaika nei kekahi i ko lakou mahele lawa iho, o ka haawi mau no ka mea e lawa ai. He hiki no nae i ka buke o ka Halekuai ke waiho ma kahi akea, i hiki ai i na hoa lala ke hele e nana.
J. H. KANEPUU.
Kekahi Hoa Hui.
Honolulu, Oct. 23, 1865.
I kekahi la ua lohe ia kekahi kahuna pule e olelo ana, a he mea io no paha ia, ina he noonoo ko ia mea. "Aohe no au i manao nui," wahi a ke kahuna pule, i ka ia ana mai a ka makika ia'u aka, eia ka hewa aohe o lakou pule mamua o ko lakou ia ana mai ia'u."
Ua ike ia ka nui o na dala e hoolilo ia nei no ka hanai ana i na ilio, e auwana ana ma na alanui o Amerika Huipuia, he umi miliona ka nui.
NA LUNA O KEIA PEPA.
EIA IHO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Puna o KE AU OKOA. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.
HAWAII— J. H. Coney, Hilo.
D. H. Hitchcock, Hilo.
L. Kaina, Puna.
W. T. Martin, Kau.
C. N. Spencer, "
J. G. Hoapili, Kona Hema.
P. Cummings, "
J. Z. Waiau, Kona Akau.
J. H. Kamalo, "
G. K. Lindsay, Kohala.
J. Naiapaakai, "
S. P. Koko, Hamakua.
MAUI—A. M. Kahalewai, Lahaina.
P. H. Treadway, "
W. Ap Jones, "
E Saffrey, Honuaula.
C. K. Kakani, Kaupo.
John Rae, Hana.
W. P. Kahale, Wailuku.
W. G. Needham, Makawao.
T. W. Everett, "
MOLOKAI—M r. Meyers, E. H. Rogers.
OAHU— J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae.
J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa.
J. W. Kea, Koolaupoko.
KAUAI— T. H. Marshall, Lihue.
S. Kamahalo, "
J. S. Low, Hanalei.
H. J. Wana, "
G. W. Lilikalani, Koloa.
J. Kauai, Waimea.
KALAKO HOU!
KALAKO HOU!
KALAKO HOU!
MAKALENA HOU!
MAKALENA HOU!!
MAKALENA HOU!!!
NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!
Na wa e kuai ai, mai ke kakahiaka Poakahi, a hiki i ke ahiahi Poalima.
Ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu a me ke Alanui Marine; mamua aku o ka Hotele Royala.
(38-3m) ISAAC REINHART.
HALE KUAI HOU!
ME NA LOLE HOU!
UA WEHE AE NEI KA MEA NONA KA INOA malalo nei, he Hoa Kuai Oluolu no oukou i na la i kunewa hope ae nei, e like me ka
Oluolu a'u i Hookipa ai ia Oukou,
ma ka Hale Kuai o Painapa; pela no ka'u e hana aku ai ia oukou. Aia ko'u Hale Kuai ma ke Alanui Papu, e kokoke ana i ke kihi o ke Alanui Kalepa a me ke Alanui Papu. Ua lako wau i na
Lole Maikai,
Na Kamaa Wahine,
Na Kamaa Kamalii,
A ME
na LOLE o kela ano keia ano, no ke kumukuai
Makepono Loa!
(25-3m) C. F. PFLUGER.
HE HALE KUAI
—NO—
KE KANAKA HAWAII.
NO KUU IKE, UA PILIKIA OUKOU I NA Hale Kuai mua, no ka hoopii ino o ke kumukuai o na ano lole a pau. Nolaila, ua wehe ae au i Hale Kuai, a eia ke waiho nei na kinohinohi o na ano nani a pau, ka mea a ka manao e lawe ai a paihi na eheu o Hihimanu. E komo oe e Hawaii o Keawe; e kipa ae oe e Maui, o Kama; e naue mai na keiki o Kuihewa, e awiwi e Kauai, o Mano. He oluolu no au ke aie mai. E loaa no au ma ke Alanui Maunakea, mauka o Lepekaholo. Na MOSE.
Honolulu, Aug. 22, 1865. 19-3m*
J. D. HALAI.
MEA KAKAU PALAPALA!
—NO—
NA ANO HANA A PAU LOA!
UA HIKI I KA MEA NONA KA INOA MA luna ae, ke hana i ko oukou mau palapala ma ka olelo Beritania a me ka olelo Hawaii, oia hoi na
Palapala Hooilina,
Palapala Kuai,
Palapala Moraki,
Palapala Hoolimalima,
Palapala Hoolilo Hope,
Palapala Hoopaa,
a me na palapala no na ano a pau. Aia kona Keena Oihana ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu, ma ke Keena mua, mauka iho o ka puka komo, e loaa no ia, mai ka hora eiwa o ke kakahiaka, a hiki i ka hora eha o ke ahiahi.
Honolulu, Iulai 15, 1865. 25-3m
J. L. Nailiili, & A. W. B. Nahakualii,
LOIO.
E IKE AUANEI NA MEA A PAU, O NA mea nona na inoa maluna, he mau Loio laua, a ua makaukau laua e kokua i ka poe i hoopiiia, a me ka poe hoopii no kela hewa keia hewa o lakou. A he hiki loa no hoi i ua mau Loio nei ke hana i na palapala hoopii o kela ano keia ano, a me na palapala kuai, palapala hoolimalima, palapala hoopaa, na olelo aelike a pau o kela ano keia ano, a me na palapala hoohui a pau, a me kela ano keia ano e ae o na palapala oihana, a me na palapala kupono a pau i ke Kanawai. E kakauia no me ka maikai loa na palapala. E loaa no maua, a o kekahi paha o maua ia oukou, ma HALEOLA, i Honolulu, Oahu, a i ole ia, ma Keei paha, i Kona Hema, Hawaii. E ninau no ia laua no ka uku.
Honolulu, Oahu, Apr. 24, 1865. 25-3m
OLELO HOOLAHA
MA KA WAIWAI O UKIKI (K.)
No ka mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano E. H. Allen, ka Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie, e Imehameha (w,) no ka hookohu ia ia i luna hooponopono waiwai o Ukiki (k,) i make aku nei maluna o ka moku kialua "Odd Fellow." Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalua, oia ka la 14 o Novemaba, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoike ia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
WM. HUMPHREYS,
Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Oct. 27, 1865. 28-2t
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O IOSIAS KAAUKAI.
No ka mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano E. H. Allen, ka Lunakanawai Nui o ka Aha Kieie, o E. Mahiai (w,) no ka hookohu ia ia i Luna Hooponopono Waiwai o Iosias Kaaukai, no Honolulu, Oahu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalua, oia ka la 14 o Novemaba, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia noi ana mai, me a na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
WM. HUMPHREYS,
Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Oct. 26, 1865. 28-2t
HALE PAI KII.
AIA KO'U HALE PAI MA KA HALE E PILI ana me ka Hale Leta maluna o ke Keena Pai o ka "NUPEPA KUOKOA." Ua emi loa na kii. He mama wale no ka uku no ke pai ana i na kii.
25- tf H. L. CHASE (Keiki)