Ke Au Okoa, Volume I, Number 30, 13 November 1865 — Page 4

Page PDF (1.28 MB)

KE AU OKOA.

HONOLULU, NO VEMABA 13, 1865.

 

HE KAAO

—NO KE—

KEIKI-HOOPAPA.

HELU 1.

O Kanepoiki ka makuakane, o Halepaki ka makuahine, o Kapalaoa nae ka inoa maoli o ka makuahine. Aia no ia wahi ma Kona Akau, Hawaii, malaila no kahi i noho ai o Kanepoiki me Kapalaoa, kana wahine. A ua kapaia hoi ka inoa o kekahi aina, ma ka inoa o Kapalaoa, ka makuahine hoi o ka mea nona ka Moolelo, ke Keiki—Hoopapa.

I ka wa e noho ana laua ma kahi i haiia ae la maluna, o ke ao i na olelo hoopapa ka laua hana, o ka wahine, o Kapalaoa ke kumu, a o ke kane, o Kapoiki ka haumana. I ko laua ao ana a pau na mea hoopapa i ka loaa i ke kane, a me na mele o kela ano keia ano hoopapa, a koe wale no hookahi mea hoopapa, o ka helu ana i na pae moku i okiia e ke kai.

O ke kumu nae o ko laua ao ana i ka hoopapa, no ke kui aku o ke kaulana o ke 'Lii o Kauai, oia o Kalanialiiloa, i ke akamai i ka hoopapa, nolaila o Kanepoiki i koi nui aku ai i kana wahine, e ao i ka hoopapa a makaukau, alaila, holo i Kauai, e hoopapa ai me Kalanialiiloa, ke 'Lii puni hooppaa, a o kana hana mau no hoi ia i kona wa. A he nui wale o ka poe i hele e hoopapa me ke 'Lii o Kauai, i haiia ae la maluna; aka nae, aole o lakou mea i lanakila iki aku, ua pau wale no i ka make ia Kalanialiiloa.

No ka mea, ua hoohiki o Kalanialiiloa i kona kanawai, penei: "O ka mea e ao ia ia ma ka hoopapa ana, e kalua ia oia i ka imu, a mo-a ka io, a o na iwi, e kukulu ia he pa no ka hale o ua 'lii nei, a o ka lauoho o ke poo o na makaainana o Kauai, oia ka aha e hoa ia o na iwi o ka pa hale." A i ka wa i hoomakaukau ai o Kanepoiki i kona waa e holo i Kauai, e hooko no kana hana i ao ai, me ka manao no nae e lanakila ana oia maluna o ke 'Lii kaulana i ka hoopapa. A ia Kanepoiki i hooili ai i kana mau ukana a pau iluna o ka waa, kauoha iho la oia i kana wahine, penei: "E hele nei au e hoike i ko'u akamai au i ao mai ai ia'u, ina no hoi e pa ia'u hoi mai no hoi au; aka hoi, i hoolohe ae no hoi oe, a ua make au. He nani make ana no hoi ia, i kau mea i ao ai a makaukau, oiai eha wale no hoi oukou i ike i keia mea o ka hoopapa. Elua olua na kaikuahine i Hawaii nei, a elua o olua kaiku obscured i Kauai, a o na kumu no hoi ia a obscured no ko'u manao, ua like a like obscured obscured o'u manao e obscured i ka wa e hoopapa obscured

obscured olelo kaukau a ke kane, obscured la no ka wahine, no ka mea, obscured aku kona ike mamua o kona kaikunane, a olelo aku la oia ia Kanepaihi, kana kane, penei: "E aho paha e holo mua ae oe i ko wahine i Hilo, ia Kalaoa, no ka mea, o lakou ka poe o makou i ao mua ia, me ou mau kaikunane, i ka hoopapa e na makua o makou, malia paha aia ia ia kekahi mau mea i koe, oiai hoi o ka hanau mua ia, a he muli loa au." Aole o Kanepoiki i ae aku i ka ka wahine mau olelo.

O ka panee aku la no ko ia ala i ka waa a lana i ke kai, a ee ae la a kau maluna o kona waa, a pane mai la i kana wahine, penei: "Ke noho la oe, a i hanau ke keiki a kaua e—a, e ao iho oe ia ia i ka hoopapa, a i pau ia i kahi au e kuhikuhi mai nei ia'u i ko kaikuaana hoi i Hilo, oia Kalaoa, a pau hoi kana, imi ae ia'u, ke lohe hoi oe, ua make au, he ma-u wahi ike ae la no oia, ke holo nei au, e aloha auanei.

O ka holo no ia o ua o Kanepoiki, a pae i Kauai, hoopapa no hoi me na kamaaina, na kamaaina mai, aohe keia i pa, na ia nei aku hoi, a aneane lakou e pa, pela lakou i hoopapa ai a hala hookahi po, hookahi ao, make i na kamaaina, (Kalanialiiloa ma,) no ka nele ana i ka mokupuni ole i ke kai. Kalua ia keia i ka imu a mo-a, a o na iwi, kukuluia aku la i pa no ka hale o ua 'Lii nei. Eia hoi, ua mahalo nuiia o Kanepoiki, no ke akamai, aole kekahi kanaka akamai i ka hoopapa i ike ia mamua aku, i like me ia. A ua ike ae la oe e ka mea e heluhelu ana, i ke kumu i puka ai keia Moolelo no ke Keiki-Hoopapa, no ke kauoha a kona makuakane i kana wahine, ina he keiki kane, e imi aku i na iwi ona.

Maanei, e olelo kakou no ia Keiki-Hoopapa nei, ka mea hoi nona keia Moolelo. I ka wa i hanau ai ka makuahine, (Kapalaoa,) i keiki, a ike iho la oia he keiki kane, a hoomanao ae la oia i ke kauoha a kana kane. Hanai iho la ia i ke keiki a nui, a loaa ia ia ka pane ana i na huaolelo, a hoomaopopo hoi i ke ano o ka olelo. Hele aku la ua wahi keiki nei e paani me kamalii, amuamu ia mai la oia e ka poe keiki mea makuakane, penei: Kahi O-a makua ole, kahi Akeke makua ole." Pela na kamalii e amuamu ai ia ia nei, no ka nenehu o kahi opu o ua wahi keiki nei, a ua lilo o ka inoa mau ia i na kamalii a pau o ia wahi, o Akeke makua ole. A no ka naauao iki ana ae o ia nei, hilahila iho la keia no kela mau inoa pono ole i haiia ae la maluna.

Hoi aku la ua keiki nei a hiki imua o kona makuahine (Kapalaoa,) ninau aku la ke keiki obscured obscured Auhea la hoi

ko'u makuakane?'' Olelo mai la kona makuahine, "Aole ou makuakane, ua make." "Make i ke aha?" wahi a ke keiki. Pane mai la ka makuahine, "I make i ka hoopapa." "Heaha ia mea?" wahi a ke keiki. Pane hou mai la kona makuahine, "Pela iho a ao aku au ia oe, a makaukau i ua hana la a'u i ao ai i ko makuakane."

Ao ia iho la ua keiki nei e kona makuahine, e like me ke ao ana i kona makuakane, a makaukau, a ike, a akamai i na mea hoopapa a pau. A ike iho la kona makuahine, ua walea waha wale i ke keiki i ke ano o na olelo hoopapa a pau, alaila, hoomakaukau iho la o Kapalaoa no na mea kupono i ke keiki ke hele, i kahi a kona makuakane i hele ai e hoike i kona akamai i ka hoopapa, oiai ua u iho o Kapalaoa, no ke aloha i kana kane, no ka make ana i keia hana a laua i ao ai he hoopapa. A o ke kumu nui no hoi ia i ao ai o Kapalaoa i kana keiki, a akamai i ka hoopapa, i mea e ku ai kona makaia, a me ka minamina paumako i kana kana.

A makaukau na mea a pau, ka waa, a me na mea a pau e pono ai ka waa, ke kapa, o na ano kapa a pau o Hawaii, ka malo, o na ano malo a pau o Hawaii, pela no hoi ka moena, ka uluna, ka wahie, ka pulupulu, ka aunaki a me ka aulima, ka apu a me ke kanoa, ka mauu haliilii. O na mea hoopapa o na ano a pau, ho-o ia iloko o ka ipu ana, o Lono-aipu, he ano hokeo nae ua ipu la. Ua hele no hoi a piha pono ua ipu la i na mea hoopapa o na ano pau loa, aohe mea koe, a hookahi wale no mea i koe, o kahi ana aole i ike, o Hilo, oia hoi kahi ana i olelo aku ai i ke kane, (Kanepoiki,) e holo mua i Hilo, i o Kalaoa la. Malia aia ia ia kahi i koe o ka hoopapa, a no ka ae ole o Kanepoiki i ka Kapalaoa i olelo aku ai, nolaila, ua make oia.

Panee ia aku la ka waa o ua keiki nei, a lana i ke kai, hooiliia ua ipu nei ana iluna o ka waa, a me na mea a pau e pono ai ka holo ana, a makaukau ua keiki nei e ee iluna o ka waa, alaila, pane aku la kona makuahine e like me na olelo maluna ae. Hooko koke aku la no ke keiki i na olelo a pau a kona makuahine, a o ka holo aku la no ia o ka waa o ua keiki nei, a pae ana i Hilo, ma ke awa i kapaia o Hanawai, a kau ka waa o ia nei, o ko ia nei hele aku la noi ia a ku ana ma ka puka o ka hale o Kalaoa, ninau ana ua keiki nei, "Auhea la ka wahine i pana ia o Kalaoa?" "Owau no," wahi a Kalaoa. Komo aku la keia a noho ana iluna o ka uha, ninau iho la o Kalaoa, "Na wai ke Kama o oe?" "Nau no," wahi a ke keiki. "Na'u na wai?" wahi a Kalaoa. "Nau na Kapalaoa, kou kaikaina." O ka honi iho la no ia i ka ihu, a uwe iho la a pau ka uwe ana, alaila, ninau mai la ua makahine nei, (Kalaoa,) "Heaha la ka huakai a kuu Kama i hiki mai ai?" Pane mai la ke Kama, "I hoouna ia obscured au e ko kaikaina, (Kapalaoa,) obscured obscured nei e ao mai oe ia'u i kahi i koe o ka hoopapa, a oia ka'u huakai i hele mai nei i ou la." Olelo aku la o Kalaoa, "Ina no ua pau mai la na mea hoopapa a ko makuahine ia oe, oia iho la no, aohe mea e ae a'u e ao aku ai ia oe, no ka mea, ua like a like no ko maua ike, eia nae kahi i koe ia ia, oiai aole hoi oia i hele mai i Hilo nei, a owau hoi o maua kai ike iho nei i keia moku, o Mokuola, a o Mokuola hoi kau moku i ka wa e hoopapa ai oe."

O ke ao iho la no ia o Kalaoa a pau kana mea i ike, mai ua la nei a ke keiki i hiki aku ai i ona la a po, mai ia po a wanaao, paa iho la na mea hoopapa a Kalaoa i ao mai ai ia ia. Olelo aku la ua keiki nei, "E holo ana au, no ka mea, ua pau ae la no ka'u mea i manao nui ai e hui me oe." A o ka holo mai la no oia o ka waa a ua keiki nei, mai ia kakahiaka, a hookahi po me ke ao, a ia nei i holo mai ai ma ka moana, a i ka lua o ka po, pae mai la oia ma Kauai, kahi hoi o ke kahua paio o nei mea he hoopapa. Pae aku la keia ma Walua, ma kahi e kokoke ana i kahi o Kalanialiiloa, a he wahi kaulana no hoi ia i ka wa kahiko a hiki i keia la, aia no ia wahi ma kahi e huli ana i Koolau, ma kahi puu i kapa ia o Paopelu, aia ma ia wahi he wahi ana, a malaila kahi i kau ai ka waa o ua keiki nei, a me na mea a pau e pono ai ka hoopapa.

A waiho iho la keia i kahi waa ona ilaila, a hele iki aku la keia ma ka huli makai o kahi puu o Puopelu, a aia hoi ma kela huli o ua wahi puu nei ka hale hoopapa. Eia no nae keia i ka po e hele nei, a ike ae la keia he pahu laau e ku ana, he pahu kapu nae ia na na kamaaina, no ka hoopapa. Hooemi hope mai la keia ia ia, a he mau anana paha ke kaawale mawaena o ka pahu laau hiki ia ia nei. Halii iho la keia i ke alanui i ka mauu, a uhola iho maluna i ka moena, kau ka uluna Wiliwili ona, a o ka moe iho la no ia o ia nei, a i ka wehe ana mai o ke alaula o ke ao, ala ae la ua Keiki—Hoopapa nei, a lalau aku la i ka ipu ana, o ke amo ae la no ia iluna o ka a-i, a o kona hele aku la no ia, me ka waiho no i kahi moena ma kahi ana i moe ai.

Hele aku la keia a hiki i ka pahu kapu, a maopopo iho la ia ia nei, he pahu laau ka na kamaaina pahu kapu, waiho iho la hoi keia i kana pahu hoopapa, he I-a, he Kikakapu. Hele aku la no keia a loaa he pahu laau hou no e ku ana, o ka pahu kapu ia e pili koke ana i ka pa i oleloia mamua, he pa Iwi, a nana ae la keia e kau ana he lepa iluna o ua pahu laau nei, waiho iho la keia i ka ia nei pahu kapu, he I-a no, he Kapuhili, a hookau iho la keia i ka ia nei lepa, he I-a no, he Oililepa.

E ka mea e heluhelu ana, e waiho loa kakou i ka moolelo no ka hele ana mai o kona makuakane, i oleloia maluna, a ua waiho kona

mau iwi i kahi o ka hana ana i ao ai o ka hoopapa, i pa no ka hale o ke 'Lii kaulana, oia o Kalanialiiloa, ma Wailua, i Kauai, a me ka ke keiki huakai no hoi, a kakou e olelo nei, oiai ua hiki ke Keiki—Hoopapa, ma ka ipuka o ka pa iwi o ka hale o ua kahua paio la a Kalanialiiloa ma.

A ma keia pule ae e hiki mai ana, malaila kakou e ike ai i ke koa a me ka wiwo ole o ua keiki nei, ka mea hoi nona keia Moolelo, imua o Kalanialiiloa a me kona mau hoa hoopapa, no ka mea, eono na hoa hoopapa, a o ke kumu ka hiku, a o ke kaikaina o ke ,Lii ka walu, a o Kalanialiiloa no hoi ka iwa. A he hookahi wale no hoi ke Keiki—Hoopapa ma kona aoao.

(Aole i pau.)

 

Ua hewa o Umiamaka, he okea ko loko.

E KE AU OKOA ;—Aloha oe:

Ina he mea hiki ia oe ke hookomo iho ma kahi kaawale o kou kino holookoa, ke loaa hoi ia oe ka mahaloia o keia kukulu manao ana, nona hoi kela mau hua nui e kau kehakeha ae la maluna, e i ana, "Ua hewa o Umiamaka, he okea ko loko."

He mau mea nui keia e pili ana ia kakou, hookanaka, aole hoi ke aloha i ka holoholona ilio he ilio ia. "O kakou no kakou, hookanaka hoi keia," hookanaka hoi la i Kipu.

Ia'u e naue malihini mai ai maluna o ko'u wahi lio holo peki, ua haalele aku hoi au i ko'u wahi home, a kipa malihini aku la au ma ke kulanakauhale o ko kakou kaona nei, a loaa iho la au i kekahi wahi haole no na moku Okohola, e naue hookahi ana ma ke alanui Nuuanu, i mai la ua wahi haole nei ia'u ma ka olelo haole, "The Man," alaila, haliu ae la au a nana aku i hope, i ka i ala kahea mai mahope o'u, a i mai la kela, e hele pu maua, a haele pu aku la maua me ua wahi haole nei, naue aku la maua ma ke alanui Kaopuaua, a kokoke aku la maua i ka hale o ke Pukiki, e ku ana i ka Hotele inu rama.

Ia maua no a hiki aku i kahi o ke puhiokaoka, aia hoi, ua miki mai na maiuu o ka pueo i kana mea ai, ka hanu mai la no ia o ka puhipaka i ka mea hauna ka hoi he dala, o ka namu-pakake mai la no ia o na wahine o ua wahi puhiokaoka nei, aia no e ku hoolai ana ua wahi haole nei, e ku ana ka liki o Nuuanu, i na paa paina o ua ili puakea nei, mai luna a hala ilalo o na wawae.

I kahi ili puakea no a ko-u iki aku i ka namu i na wahine o Kaopuaua nei, he hapa dala wale no hoi paha ia, alaila, he mea ole ia i na ilio Satarameta, mai i oe e hoohalahala i kahi maunu hapalua, hapaha, hapawalu, heaha la ia, he pulu wale obscured no paha, he hala ko ka la pololi maona ka opu.

E o'u mau makamaka aloha ma ke kino, obscured wale ka pali o Koloa, ke alo huli i obscured la, e hanau, aloha wale ka hoalauna i ka hoi wale i ke kaha loa la, e loa. Komo mai la ka manao hilahila iloko o'u ia maua i hiki kino aku ai me ua wahi haole la, a o ke kumu hoi o ko'u hilahila ana, eia no ia, o ka mauna ana o na wahine kino ano maikai iloko o ia hana ino.

E i mai paha auanei ua poe wahine nei, ka! o ke aha la ka ke ola o ka noho ana o keia wahi? kainoa a mauna i ka nui kino loaa mai ka mea poepoe, heaha auanei ka ia nui kino, he mea palahu wale? Auwe! Hu no ka aka i ua poe wahine nei. Eia no hoi ke kumu i mauna ai o na kino o oukou la e na kaikamahine kino opiopio, a me na makuahine i hele a ili-paka-lua na kino, a i nui ka hoolue ana i na keiki.

O ka molowa o na kane a oukou e ka poe wahine i mare, aole he hoomakaukau i pono no ka wahine, i paa ai ia kaua e ke kane, oia hoi ka ai, ka i-a, ke kapa, ka hale, a me na lako a pau e kaohi ai i ka manao o ka wahine e noho, e i mai paha auanei ua poe nei ma ka lakou haina. Ua hana no makou na kane mare, i na pono a pau no ka wahine, eia hoi, no ka wahine no ka manao nanahuki mamuli o kona makemake, a mamuli no hoi o kana mea i kau nui ai, a loaa mai ai ia ia na puolo kikania ooi, auwe! aloha ino na leo nahenahe o ke kane mare, a me na leo waliwali e wawalo ana i na puuwai o ka poe opiopio.

Ia oe hoi e ke kaikamahine opiopio, e hiki no ia oe ke imi i noonoo kupono e pono ai kou nui kino, e mauna ole aku ai kou kino holookoa ia hai, a e hoolimalima ole aku ai oe i kou kino no ka waiwai e loaa koke mai ana ia oe ma ia ano. O ka noho pono a hoolohe i ka leo o kana kane, o ia ka mea e pomaikai ai ka wahine ui, e i mai paha auanei ua poe kaikamahine maka opiopio nei "Oia hoi, u!" Ia oe ka olelo mai e na wahi kanaka, e mare makou i ke kane, he hana paha ia no ka wa niha, he ehu lepo hoi no ka wawae, oiai hoi ke alo iluna. U, aloha ino ke kino aeae o ka Awapuhi, a mahope e loaa koke no kau mea kanu, he kikania ooi.

Nolaila, ua hemahema o Omiamaka, he okea ko loko, he mau mea no ua ike maopopo ia e kakou, ua kupu a kamaaina ia kakou, iloko o na la a me na makahiki he nui i kaahope ae nei. He haupu, he manaolana, a me ke aloha ia kakou, na hoa o ka ili hookahi, aohe malama i pau i ka ilio, e ao o haule aku e o'u mau kaikuahine ma ka lua mimilo o Norewai, kahi hoi o ka mimilo nui nana e ume ana i na a pau e hookokoke ana ilaila, a kakou hoi i lohe wale ai me ka ikemaka ole.

O ka huikau o ka manao mawaena o ke kane mare a me ka wahine mare, mamuli o ka auwana, a malaila no e loaa mai ai na poino he nui ia laua a elua, a e ohi like mai no hoi auanei laua i ka hua awaawa o ko laua lae.

Na KAIIWIMAKAONAONA.

 

Ka aihue ipu.

I kekahi la, e holo ana kekahi kanaka a ike aku la oia he mala ipu. Hooneenee aku la ua wahi kanaka nei a kokoke, me ka nana pono ana i kekahi ipu nui e waiho mai ana. Ia ia e nana pono ana, hoea mai la ka mea nana ka mala ipu a ninau mai la, "E aha ana oe e ku nei maanei?" Pane aku la kahi kanaka, "E nana ae ana au i kela mea nui e waiho mai la; heaha la?" "He lio keiki," wahi a ke kanaka kanu ipu. Huli aku la kahi kanaka a hele aku la; me ka olelo iho iloko ona, "he keu hoi kela o ke kanaka hoopunipuni; ua ike aku la no nae au, he ipu no." I ke ahiahi ana hoi mahope o ka pau ana o ka aina ahiahi o ua wahi kanaka nei, hoomanao ae la oia no ka ipu nui ana i ike ai. Puka aku la oia, a hele aku la i ka mala ipu. Kokolo aku la ua wahi kanaka nei, a uhai mai la i ua ipu nui nei ana i ike mua ai; a hoi aku la i ka hale. Olelo iho la ua wahi kanaka nei, e oki au i keia ipu i eha apana. Hookahi na kuu wahine, hookahi na kuu wahi keiki, a hookahi no hoi na'u; a o ka apana i koe na ka mea nana ka mala ipu." Ia ia e ai ana i kana apana, pa-e mai la ka leo o kahi keiki, "Papa, papa, auhea oe e papa?" "Eia no au, e ai ipu ana," wahi ka makuakane aihue ipu. Haawi aku la oia hookahi apana na kahi keiki; a olelo aku la, "e lawe aku i keia apana na mama." I ke kakahiaka, ana ae, hele aku la ua wahi kanaka nei i ka mala ipu; aia hoi e hoaa ana kahi kanaka kanu ipu. Ninau aku la kahi kanaka aihue ipu. 'auhea la ka hoi kahi lio keiki, ua lawe ia aku nei ka paha e kapili na wawae i kapuai hao."

Pane mai la ka mea nana ka ipu, "heaha ia?" "Aohe wahi a kahi kanaka," o kahi lio keiki hoi ka'u e olelo ae la ua kii mai no ka paha ka makuakane a lawe, aohe ae nei hoi. Hapai ae la ua wahi kanaka nei i ka apana ipu a kiekie, a olelo ae la, "na kuu wahi keiki paha keia apana ipu i hoo iloko o ka pakeke o kuu kuka." Nana mai la ka mea kanu ipu, a ike mai la o ke ano no o ka ipu i lilo. Noonoo iho la oia ua hana apiki ia mai oia, no kona hoopunipuni ana i ua wahi kanaka nei. I mea e uku ia mai ai oia no kona poho, hoopunipuni hou aku la no ia ma ka olelo ana aku, "Akahi no au a ike i ka mea kupanaha, o ka hoolilo ana ae a kuu wahi kupunawahine i ka lio keiki i ipu. Ua pinepine loa ka loaa ana o ka ipu nui i a'u ma ka hana mana a kuu wahi kupunawahine. Ina ua iho e mai nei kuu wahi kaikaina i kai nei, ua lilo e aku nei ia ia ka ipu; a nele au i keia kakahiaka.

E pono no au e ai i kekahi mau ipu liilii, aia, a apopo alaila hele mai au i kakahiaka nui loa, i lilo e ia'u ka ipu nui." Hoi aku la oia me ka noonoo i kana mea e hana ai. Hoi aku la oia a ka hale, hana iho la i upena me ka hoopaa hoi i kaula loihi, a ua maikai loa ia mea i kona manao. Lawe mai la oia ia mea a hiki i ka mala ipu. Eli iho la no hoi oia he lua nui poopoo, a kipapa iho la i na laalaau maluna, me ka huna iho a nalo i ka lepo. Maluna pono o ua lua nei, hohola keia i ka upena, a kau iho la i ipu nui.

I ka pau ana o ka aina awakea, maalo ana no ua wahi kanaka aihue ipu nei. Ku mai la oia e nana ana i ka mea nui e waiho mai ana, a maopopo loa no ia ia he ipu; aka, hookahea aku la keia, pone, pone. (Pony,—lio-keiki.) aole i ea ae ke poo o kahi kanaka kanu ipu, aka, kulou loa iho la kela ilalo me he mea la hoi aohe i lohe i ka leo o kekahi kanaka.

I ke ahiahi ana iho, hoomanao hou ae la no kahi kanaka aihue i ka ipu, a hele aku la i ka mala, me ka ike ole i ke mea i hana ia. Aia ka mea mala ipu, e pee ana malalo o ka kumu kiawe e ulu ana maloko o ka mala, e paa ana no i ka piko o ke kaula i hoopaa ia ma ka waha o ka upena; a me he mea la ua kohu nananana oia, e kali ana no ka nalo i hei i kana upena.

Kokolo aku la kahi kanaka aihue, a hehi aku la iluna o ka auolo laalaau maluna o ka lua, a ia wa no i haule ai ilalo, a paa i ka upena. Kani iho la ka aka a kahi kanaka kanu ipu; a nakiikii aku la oia i ke kaula i ke kumu laau, a haalele iho i ke kanaka aihue e moe ana iloko o ka lua.

I ke kakahiaka ana ae, hele mai la ka mea nana ka mala ipu, aia no e moe ana kahi kanaka iloko o ka lua, ua ano make. Huki ae la oia iluna, i ua wahi kanaka nei, a olelo iho la, "A piki maoli kuu wahi kupunawahine i hoolilo iho nei i ka lio keiki, i kanaka. Wehe ae la oia i kahi kanaka aihue a hemo a olelo iho la, "Ei nei, ina oe he ipu, ina la ua pau oe i ka ai ia e a'u; aole he kanaka hoi oe." "U, wahi a kahi kanaka aihue," ua lawe loa ia mai no ka wau ia nei e kanu ia ai. Ua olelo mua au i kuu wa e mai ana aohe make lawe loa i'au i kahi e e kanu ia ai; aka, iloko no o ka pa, a ua lohe no hoi kuu keiki ia olelo ana au. Ua huhu paha kela i kuu hooili ole ana i kuu waiwai ia ia, o o ka mea paha ia i lawe loa ai ia'u ia nei." "Kai noa ua hooili aku oe i ka ipu nui i ko keiki?" "Aohe," wahi a kahi aihue, "ua haawi aku au hookahi apana, a o kekahi apana i kuu wahine, a hookahi no hoi ia'u." Olelo aku la ke kanu ipu, "Malia aohe ko keiki i ai i kana apana. Hoike mai ana hoi oe i nehinei i ka pana ipu a ko keiki i hoo ai iloko o ko kuka."

Kulou iho la kahi kanaka aihue ilalo, e noonoo ana i ka mea pono ia ia ke hana aku imua o ka mea nana ka ipu, a olelo aku la, "I nehinei, ua hoopunipuni mai oe i au, a ua aihue hoi au; a i keia kakahiaka hoi ua hana

maalea oe, a ua loaa wau ia oe; e hookuu mai oe ia'u." "O hoi," wahi a kona hoa, "mai aihue hou aku."

E hoomanao e na hoa; mai aihue, o moe iloko o ka lua.

 

[Ua waiho ia mai he mau kii kekahi me keia hana malalo nei, aka, no ka hiki ole ua kapae ae makou.]

Haina o na "Ninau Helu" o Papaai a me ke ano o ka hana ana.

"Aia ma ke kula o Kanepoko ma Koolauloa Oahu e waiho ana kekahi papa loihi 15 kp. ka loa, a 9 kp, ka laula o ua papa nei."

A ua makemake ka mea nona ka ninau nona ka inoa i hoike ia maluna. "E oki ia ua papa nei i huinahalike 12 kp. ka loa me ka laula." "Pehea ke oki ana!"

Ke hoi mai nei ka makemake o ka ninau i ke oki ana. Nolaila, i mea e maopopo lea ai, e makaikai mua mai kakou i ke ano o ua papa nei i hoike ia ma ke kii malalo iho.

A. O. J. U. Oia ua papa nei 15 kp. ka loa a 9 kp, ka laula i oleloia maluna. A ma a hoomaka iho la ke kamana e ana me ka rula 12 kp. hoailona iho la p. Kakaha ae la ke kamana me kona peni 3 kp, kaha mai la ilalo 3 kp. kaha hou aku la imua 3 a pela aku e like me ka hoolala ana a ke kamana maluna o ka papa. E nana oe. Aole anei oia ke oki ana! Alia, e ku iki oe a pau ka hooponopono ana a ke kamana, i ike pono oe ua pili pono ka la i Papaenaena.

Ia manawa, lawe ae la ia i kona pahi ole, a olo iho la maluna o ka papa ma kahi i kahakahaia me ka peni. A kaawale ae la ka papa i na apana elua, a au iho la i mau hua palapala maluna o kela apana keia apana W. me L. Lawe ae la ke kamana i kekahi apana o ka papa a waiho malalo iho. Elike me keia, a hookaawale ae la i kekahi apana, ma kahi e ae me ka hoololi ana.

I mea e ike maopopo loa ia ai, ua waiho like ke kii o na apana i puka mai ka oiaio a me ka pololei o ka haina no ke oki ana. Nolaila, eia ka mea koe, o ka hoopili e pili pono i na apana. E like me keia malalo.

Nolaila, ua maopopo lea, ua waiwai like iho la na aoao a pau, a ua huinahalike iho la ka papa 15 kp. ka loa a me 9 kp. ka laula ma ke akamai o ke kamana. Olu iho la o S. E. K. Papaai he wai olalo.

No ka Luna Hooponopono ke aloha, a me na keiki uila hoolelele e pono ai. Me ka mahalo.  S. W. NAILIILI.

Lahaina, Puehuehu, Oct 31, 1865.

 

No ke upehupehu o Honokonau.

E KE AU OKOA E:—Aloha oe:

E oluolu oe e ka Luna Hooponopono, no ka'u noi, e hookomo iho i ke la mau hua, maluna, ma na ko-a kaawale o KE AU OKOA, no ke 'Upehupehu o Honokohau,' he huaolelo makau ia kela ma Honokohau nei, e wehewehe nae au i akaka ai, ina e noho malihini mai kekahi poe ma Honokohau nei, a make lakou, alaila, puka mai la ua hua olelo la make aku la no i ke upehupehu o Honokohau, wahi a ka olelo ana, aole nae e maopopo malaila, ke ole nae au e hoike aku i kahi moolelo malalo nei, penei e maopopo ai; o ka mai nui o Honokohau nei mamua, he pehu no ia, nolaila, kaulana ai o Honokohau nei i ke upehupehu, aole nae he maopopo loa malaila, penei e maopopo ai, a ia i ka M. H. 1839, holo aku la na kanaka o Honokohau ma Lahaina, i ka maauauwa pai ai, a po iho lilo he umi pai ai, i ka aihue ia, alaila, ku ae la iluna o Opiopio, a olelo iho la penei, ina o ka poe nana e lawe i ka ai a makou aole nae hoihoi mai, alaila, e ike auanei oukou i ka aahu i ke upehupehu o Honokohau, alaila, hele mai la kekahi mea i ike i ke ano oia olelo a hoopuka mai la o ke ano o kela huaolelo ina aole hoihoi ia aku na pai ai, i lilo, alaila, make i ke upehupehu, a po hoihoi ia mai elima pai, o ke kumu i hoihoi ia mai o ka makau i ka make, oia ka waiwai oia hua olelo upehupehu, aka hoi, auhea oukou a pau mai kuhihewa mai kakou oia mea ka mea e make ai kakou, hookahi wale no mea e make ai o ka hewa. Aole aina ma Maui nei elike me keia aina make nui wale, no ka nui kekahi o kahuna hoopunipuni ma Honokohau nei, aka, mamuli paha ike ka poe ike ole, ua moakaka ae la no paha ia kakou ke ano oia huaolelo. Me ka mahalo.  D. M. KALAMA.

Honokohau, Maui, Oct 25, 1865.

 

MAUNA KILOHANA,

Palolo, Nov 6, 1865.

E KE AU OKOA, a me na hoa kula holomoku, ua palapala aku au i ke kumukula a kakou ia Jules Dudoit (Kuakua,) e hoomaopopo ana i ka'u mau mea i ao ai, no ke kula holomoku, aia hoi, ua loaa mai au i ko ano nawaliwali, ina paha e ai i ka laau haole, aole no e holo pinepine i Honolulu iloko o ka makani, a kuhi mai ke kumu, he noho wale ko'u, a he haumana molowa paha, nolaila, kanalua kona manao no'u, a hoakaka e au ia ia i ka'u wahi i loaa iki. A i ka nana ana nae ma ka Nupepa AU OKOA, o keia la, ua hoopuka ia mai; aole nae ia o ko'u manaolana maoli, e hoopuka ia ma ka Nupepa, i wahi e hilahila ai paha no'u, a kapaia mai he kaena wale imua o ka lehulehu holo okoa. Imua o oukou no e na hoa kula, a me ke kumu a kakou ko'u makemake, eia ka, he kuu ae ka oukou i ka loa, a me ka laula. Ina nae he manao mahalo ko oukou no ia palapala au i ke kumu a kakou, alaila, ua pono no, a ina he manao hoohenehene ko oukou, ke noi aku nei au e kala ia mai ko'u hewa no ia palapala ana aku. Owau no me ka mahalo.

J. H. KANEPUU.

 

NA LUNA O KEIA PEPA.

EIA IHO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Puna o KE AU OKOA. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.

HAWAII— J. H. Coney, Hilo.

D. H. Hitchcock, Hilo.

L. Kaina, Puna.

W. T. Martin, Kau.

C. N. Spencer, "

J. G. Hoapili, Kona Hema.

P. Cummings, "

J. Z. Waiau, Kona Akau.

J. H. Kamalo, "

G. K. Lindsay, Kohala.

J. Naiapaakai, "

S. P. Koko, Hamakua.

MAUI—A. M. Kahalewai, Lahaina.

P. H. Treadway, "

W. Ap Jones, "

E Saffrey, Honuaula.

C. K. Kakani, Kaupo.

John Rae, Hana.

W. P. Kahale, Wailuku.

W. G. Needham, Makawao.

T. W. Everett, "

MOLOKAI—M r. Meyers, E. H. Rogers.

OAHU— J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae.

J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa.

J. W. Kea, Koolaupoko.

KAUAI— T. H. Marshall, Lihue.

S. Kamahalo, "

J. S. Low, Hanalei.

H. J. Wana, "

G. W. Lilikalani, Koloa.

J. Kauai, Waimea.

 

KALAKO HOU!

KALAKO HOU!

KALAKO HOU!

MAKALENA HOU!

MAKALENA HOU!!

MAKALENA HOU!!!

NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

Na wa e kuai ai, mai ke kakahiaka Poakahi, a hiki i ke ahiahi Poalima.

Ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu a me ke Alanui Marine; mamua aku o ka Hotele Royala.

(38-3m)   ISAAC REINHART.

 

HALE KUAI HOU!

ME NA LOLE HOU!

UA WEHE AE NEI KA MEA NONA KA INOA malalo nei, he Hoa Kuai Oluolu no oukou i na la i kunewa hope ae nei, e like me ka

Oluolu a'u i Hookipa ai ia Oukou,

ma ka Hale Kuai o Painapa; pela no ka'u e hana aku ai ia oukou. Aia ko'u Hale Kuai ma ke Alanui Papu, e kokoke ana i ke kihi o ke Alanui Kalepa a me ke Alanui Papu. Ua lako wau i na

Lole Maikai,

Na Kamaa Wahine,

Na Kamaa Kamalii,

A ME

na LOLE o kela ano keia ano, no ke kumukuai

Makepono Loa!

(25-3m)   C. F. PFLUGER.

 

HE HALE KUAI

—NO—

KE KANAKA HAWAII.

NO KUU IKE, UA PILIKIA OUKOU I NA Hale Kuai mua, no ka hoopii ino o ke kumukuai o na ano lole a pau. Nolaila, ua wehe ae au i Hale Kuai, a eia ke waiho nei na kinohinohi o na ano nani a pau, ka mea a ka manao e lawe ai a paihi na eheu o Hihimanu. E komo oe e Hawaii o Keawe; e kipa ae oe e Maui, o Kama; e naue mai na keiki o Kuihewa, e awiwi e Kauai, o Mano. He oluolu no au ke aie mai. E loaa no au ma ke Alanui Maunakea, mauka o Lepekaholo.  Na MOSE.

Honolulu, Aug. 22, 1865.  19-3m*

 

J. D. HALAI.

MEA KAKAU PALAPALA!

—NO—

NA ANO HANA A PAU LOA!

UA HIKI I KA MEA NONA KA INOA MA luna ae, ke hana i ko oukou mau palapala ma ka olelo Beritania a me ka olelo Hawaii, oia hoi na

Palapala Hooilina,

Palapala Kuai,

Palapala Moraki,

Palapala Hoolimalima,

Palapala Hoolilo Hope,

Palapala Hoopaa,

a me na palapala no na ano a pau. Aia kona Keena Oihana ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu, ma ke Keena mua, mauka iho o ka puka komo, e loaa no ia, mai ka hora eiwa o ke kakahiaka, a hiki i ka hora eha o ke ahiahi.

Honolulu, Iulai 15, 1865.  25-3m

 

J. L. Nailiili, & A. W. B. Nahakualii,

LOIO.

E IKE AUANEI NA MEA A PAU, O NA mea nona na inoa maluna, he mau Loio laua, a ua makaukau laua e kokua i ka poe i hoopiiia, a me ka poe hoopii no kela hewa keia hewa o lakou. A he hiki loa no hoi i ua mau Loio nei ke hana i na palapala hoopii o kela ano keia ano, a me na palapala kuai, palapala hoolimalima, palapala hoopaa, na olelo aelike a pau o kela ano keia ano, a me na palapala hoohui a pau, a me kela ano keia ano e ae o na palapala oihana, a me na palapala kupono a pau i ke Kanawai. E kakauia no me ka maikai loa na palapala. E loaa no maua, a o kekahi paha o maua ia oukou, ma HALEOLA, i Honolulu, Oahu, a i ole ia, ma Keei paha, i Kona Hema, Hawaii. E ninau no ia laua no ka uku.

Honolulu, Oahu, Apr. 24, 1865.  25-3m

 

OLELO HOOLAHA.

OWAU KA MEA NONA KA INOA MALALO, ua hookohu ia mai au e Kahiamoe (w,) a me Kahoopuipui (w,) i Luna Hooponopono no ko laua mau Aina, o Paukunui, ma ka waiwai o Pehu i make, e waiho la ma Palikea, Honolulu, a me ka Apana aina o Kaunihau, ma ia wahi hookahi no, a me ka Apana aina o Ili, ma Waimanalo, Koolaupoko, a o ka poe a pau e makemake ana e hoolimalima ia mau Apana aina, e loaa au ma ka Hale Kuai Mea Ulu o J. Maluaikoo & C.,  S. LOHIAU.

Honolulu, Oct. 28, 1865.  28-3*t

 

OLELO HOOLAHA.

MA KA WAIWAI O KELIIHOLOMOANA K.

E ike na kanaka a pau, na mea i kuleana i ka waiwai o Keliiholomoana k, no Waipio, Hamakua, Hawaii, i make aku nei. O ka poe i aie ia, o ka pili kino, a pili ma kekahi ano e ae, na lakou e hele mai a e hoike ia lakou iho imua o ka mea Mahaloia D. K. Naiapaakai, Lunakanawai Kaapuni Apana Ekolu, ma ka Hale Hookolokolo ma Waimea, i ka Poaha, la 16 o Novemaba. Ia manawa e hooponopono ia ka moo waiwai a Sekepano Kukahekahe, ka Luna Hooponopono waiwai a ka mea make, a e hoike mai i kauwahi kumu, ina paha he kumu oiaio kona, i ole e hooko ia ua moo waiwai la, a e hoopau ia ka hana a ua Luna Hooponopono waiwai la.

D. K. NAIAPAAKAI.

Lunakanawai Kaapuni o ka Apana Ekolu.

Kohala Akau, Oct. 14, 1865.  27-4t

 

HALE PAI KII.

AIA KO'U HALE PAI MA KA HALE E PILI ana me ka Hale Leta maluna o ke Keena Pai o ka "NUPEPA KUOKOA." Ua emi loa na kii. He mama wale no ka uku no ke pai ana i na kii.

33- tf  H. L. CHASE (Keiki)