Ke Au Okoa, Volume I, Number 31, 20 November 1865 — Page 4

Page PDF (1.22 MB)

KE AU OKOA.

HONOLULU, NOVEMABA 20, 1865.

 

HE KAAO

—NO KE—

KEIKI-HOOPAPA.

HELU 2.

A i ua Keiki-Hoopapa nei i hiki ai ma ka puka o ka pa iwi, kuu iho la ia i kana ipu, a kukulu aku la i kana pa hale hoopapa, he mau pauku ki. A ia ia no hoi e holoholo ana mawaho, me ke kali aku hoi, o ka puka mai o na kamaaina. O ke kakahiaka nui no hoi ia, a i ke ala ana mai o kekahi kanaka oloko o ka hale, a ike mai la oia he keiki e ku ana mawaho o ka pa iwi. Hooho mai la ua kanaka makua nei, penei: "He keiki la.'' A lohe hoi ke keiki i ka ke kanaka makua mau olelo, hooho iho la no hoi ke keiki i na olelo hoopili, penei: "He kanaka makua la.'' A no ka lohe ana o ke kanaka i ala e ai mamua, i ka lohe ana o ke kanaka i ala e ai mamua, i ka hoopili ana mai a ke keiki, e like me kana i olelo aku ai. Alaila, huli hou aku la ua kanaka nei iloko o ka hale, a hoala aku la i ka nui o ka poe oloko o ka hale, me ka olelo aku, "E lakou nei—e! he wahi Keiki—Haopapa, aia mawaho.'' A pane mai la no hoi ke keiki, penei: "E lakou la, he kanaka makua hoopapa, eia maloko."

A ala like mai la na kanaka a pau, me ke 'Lii, oia hoi o Kalanialiiloa, a nana like mai la lakou a ike mai la i ua keiki nei, alaila, kahea mai la ke kumu hoopapa a Kalanialiiloa, oia o Halepaniho, a o ke kaikunane hoi ia o Halepaki, a kakou i ike ai ma ka Helu mua, i ka olele ninau, penei : "He Keiki-Hoopapa paha?'' A pane mai la no hoi ke keiki, "He kanaka makua hoopapa paha?'' A pane hou mai la no ke kanaka makua, penei: "A, he Keiki-Hoopapa, maloko e ke keiki.'' A pane hou mai la no hoi ke keiki penei: "A, he kanaka makua hoopapa, mawaho e ke kanaka makua."

A ma keia wahi, e ike ai kakou i ka hana io ana mai a ke kumu hoopapa a ke 'Lii kaulana, Kalanialiiloa, me ka manao iho, e lanakila ana no lakou ma na mea hoopapa a pau, maluna o ke keiki nona keia Kaao. No ko lakou ike ana mai, he uuku ke kino,. a aole i paa pono kahi malo ma ka humena-malo, i nakii wale ia'e no kahi malo i ka hope e like me ka mea mau i keia lahui i ka wa kahiko. A ua ike ae la kakou i ke ki-ke ana ma na olelo, mai ka hoomaka ana o ka hoopapa, a ua lilo no hoi ka pane ana i ke kumu, a he hoolohe wale no hoi ka ke 'Lii, a me ka nui o obscured obscured obscured ma na olelo hoopapa penei: "Pale o luna, pale o lalo, pale uka, pale kai, pale waho, pale o loko nei, e kapu o loko nei no makou e noa o waho nou e ke keiki, i waho aku no oe e noho ai, i waho no kau ai a me kau i-a, i waho no e ku ai oe, o ka la ko luna, o oe ko lalo, o ka ua ko luna, o oe ko lalo, ulu no i waho kau ai, kii no i waho kau i-a, kii no i waho kou wai e inu ai, a makehiamoe oe, moe iho no i waho, no ka mea, e kapu o loko nei, ua pale ia no makou, komo mai oe e ke keiki iloko nei, make oe."

Maanei, e hoalu iki ae kakou i ka ke kanaka makua mau olelo hoopapa, a e ike pu ae hoi kakou i ka ke keiki mau olelo pani, e like no nae me ka ke kanaka makua, penei no ia, "Pale o luna, pale o lalo, pale uka, pale kai, pale loko, pale waho nei, e kapu o waho nei no'u, e noa oloko no oukou, e na kanaka makua, iloko aku no e noho nui ai, iloko aku no ka oukou ai, iloko aku no ka oukou i0a, iloko aku no ko oukou wai e inu ai, iloko aku no ka oukou wahie, iloko aku no na mea a pau loa, e kapu o waho nei, ua pale ia no'u no ke keiki, hemo mai oukou i waho nei, make ia'u."

A ma keia wahi, lohe ai kakou no e kokua ana o kekahi kanaka o ka aoao o Kalanialiiloa, a he kaikaina no hoi ia no ua 'Lii nei. O keia kanaka kai kaapuni ia Hawaii, a lawe aikane hoi ia Halepaniho, ke kaikunane hoi o ka luaui-wahine o ke Keiki-Hoopapa kaulana. No ka ike lea ana mai e ua kanaka la, i na huaolelo poweko a kahi keiki i pani aku ai, aohe puai nonanona.

Eia ka olelo a ua kanaka la, "E! make i ke keiki, aohe ola, kai ko kakou pale ana'ku nei, e kapu o loko nei, aole kela e komo mai, a, komo mai kela, make ia kakou, a i ko ia la pale ana mai la hoi, e kapu hoi o waho, a o ka mea hemo aku hoi i waho, make hoi i ke keiki, e aho hoi e hoaikane ae kakou me ke keiki." E pane mai ana ke kumu hoopapa i ua kanaka la nana ka olelo a kakou i ike ae la, i na olelo, penei: "He hoopapa kamalii, he uwe wale iho ka hope, o ko ke kamalii mai no ia he uwe wale." A lohe aku la no hoi ke keiki i ka ke kanaka makua mau olelo, a pane mai la no hoi kela, penei: "He hoopapa kanaka makua, he hohe wale ka hope, o ko ke kanaka makua mai no ka lehu hana hehee, i ka hana ana, hana hehee na-a o ku-u a make wale iho no ka hope."

A ma keia wahi, pane hou ae la no ke kaikaina o ke 'Lii penei: "E hoaikane no me obscured oiai ua kau e mai no paha ia ia ke obscured o ke keiki i ke akamai i ka hoopapa, obscured nui o kona manao, e lanakila ana obscured maluna o lakou." A nolaila, i obscured kanaka la i kona Haku Alii, obscured obscured obscured hoi a pau, i obscured obscured

keia nana i hoomalo i na kaula likini o na olelo hoopapa a ke keiki, a hiki wale i ka pau ana o keia Kaao. Aohe no hoi he noho a alualu iki iho lakou la ilalo.

Auhea oe e ka mea e hoonanea ana i ka heluhelu, ke hoakaka iki aku nei au i ke ano o na olelo ana, i mea e huikau ole ai, penei hoi, ua mahele ia i na mahele ekolu.

O ka mahele mua, o ka aoao Alii.

O ka mahele elua, o ka aoao o ke keiki.

O ka mahele ekolu, o ka aoao o ke kanaka kokua.

A malalo iho nei hoi, e ike pu no kakou i na haina o na mahele i hoike ia ae la maluna, o ka pane mua, i ke kumu hoopapa, oia o Halepaniho, o ka pane alua, i ke Keiki-Hoo papa, oia o obscured a-makuole, a o ka pane ekolu hoi, i ke kaikaina o Kalanialiiloa.

Penei hoi na huaolelo pane ma ke olioli ana:

"A hua—a—pane,

He pane koonei, ha hoolohe ko ona,

He uiui, he pane, he ninau, ninau ia,

Nohea oe e na wahi keiki naaupo?

Opea lewalewa,

Aole paha i ao a makaukau

Alaila, hele mai ianei e hoopapa ai."

KA KE KEIKI.

"A hua—a—pane, a pane mai,

He pane ko ona, he hoolohe koonei,

He uiui, he ninau koonei, a ninau aku,

No Hawaii mai au,

Ua aoia no au a makaukau,

Hele mai la no au e hoopapa,

Me ko'u waa no au i holo mai ai,

A pae i ka honua nei,

A napoo no ko'u la iloko o ke ana,

A i ke ewe la mai au a moe i ke ala,

A i keia kakahiaka nui, hele mai au,

He pahu laau hoi ka oukou pahu kapu e ku ana,

He pahu kapu no hoi ka'u aia ilaila,

Me ka oukou lepa e kau ana, he lepa kapa,

Me ka'u lepa no hoi e kau la maluna o ka'u pahu kapu, he Oililepa,

He pa iwi kanaka hoi ka oukou,

He pa ki hoi ko'u pa hale,

I lohe nui mai e na kanaka makua."

KA KE KANAKAMAKUA.

"Hele mai oe e ke keiki wahahee e—a,

Maluna o ka waa i luna o ka lani ka la,

Ma ke kai mai oe me ko waa;

A komo ko waa iloko o ke ana,

A napoo ka la i ka ili o ke kai,

Hele mai oe i ke ahiahi nei a moe ma kapa alanui,

A he pahu laau kapu io ka makou,

He pahu hoopilipili paha kau?

He lepa io ka makou, he kapa,

He lepa hoopilipili obscured obscured

He obscured pohaku, he pa iwi ka makou,

A heaha hoi kau pa e na Keiki-Hoopapa wahahe o ka hele ana mai?"

KA KE KEIKI.

"Holo mai no au me ko'u waa ma ke kai,

Me ko'u la no, a kau ka waa i ke ana,

Me ko'u pahu kapu io no, aole he hoopili, he i-a nae, he Kikakapu,

Me ko'u lepa io po, he i-a nae, he Oililepa,

Me ko'u pa io no, he pa Ki,

O ka oukou no ka hoopilipili,

He pahu laau wale no ka oukou, aohe no he kapu,

O ke kukulu ia ana ae iluna, a olelo ia iho i pahu kapu,

He pahu hoopilipili nae,

O ka'u pahu kapu, he Kikakapu, aohe hoopilipili,

O ka oukou lepa, he lepa hoopilipili,

I hoopiliia kekahi wauke me kekahi wauke, e ke Akuku, a lilo i kapa,

A oia kapa hoopilipili ka oukou lepa,

O ka'u lepa, he Oililepa, aole he lepa hoopilipili,

O ka oukou pa, he pa hoopilipili wale no,

I hoopili ia kekahi pohaku me kekahi pohaku a kiekie, lilo i pa,

Pela no hoi ko oukou pa iwi kanaka,

I hookuikui ia kekahi iwi me kekahi iwi, a lilo i pa,

O ko'u pa hale, he pa Ki, mai uka no ka pu-a Ki, a he kukulu wale no ka hana,

A paa no ka pa me ka hoopilipili ole ia, i lohe e na kanaka makua."

KA NA KANAKA MAKUA.

"Ina e hele makou e nana, a o ko waa wale no ke kau ana i ke ana,

Ina aole la, e make ana oe e ke keiki,

Ina ma kapa alanui ko wahi i moe ai, make no oe,

A ina hoi aole ou pahu kapu, make no oe,

A ina hoi aole ou lepa, e make ana no oe,

A ina hoi aohe ou pa Ki, e make ana oe,

A ina he olelo waha wale no kau e ke keiki,

E holehole ia ana ou mau iwi liilii, i pani no ka nihomole o ka pa iwi o makou,

Ia oe la e ke keiki, puni."

E kaomi iki ka puu i ka ono o na huaolelo pane a ke kanaka makua a me ka ke keiki, a e kiei iki ae hoi kakou no na olelo kena a ke 'Lii me ke kumu ana, i kekahi mau kanaka o laua, o na inoa o ia mau kanaka, o Kiei ma laua o Nana, penei hoi ka ke 'Lii kauoha ia laua, "E hele olua e nana i na mea a pau a ke Keiki-Hoopapa e olelo mai nei, a hoi mai olua."

O ka uhaele koke aku la no hoi ia o laua nei, a puka loa aku la ua mau elele nei i olelo ia ae la maluna, oiai hoi, aole i noa o waho, ko ke keiki wahi, a oiai no hoi, eia no keia mawaho o ka pa iwi i olelo mua ia ae nei. O ka-a-make mai la no ko ke keiki, "A, make ia'u aohe ola, no ka mea, ua hemo mai la i waho nei, i ko'u wahi.'' A no kela eo ana i ke keiki, nolaila, he mea hikiwawe loa i ke 'Lii a me ke kumu hoopapa, i ka hooholo ana i olelo hooholo, penei : "E ke keiki—e! ua noa ke kanawai, ua noa loa, aohe pale, e komo mai no oe iloko o nei, a e puka aku no hoi makou iwaho.'' A no ka ikiiki no hoi kekahi i ka noho paa loa iloko o ka hale, ua kaupale mua ia, no ka mea hoi, ua hewa no ka lakou olelo mua, me ka noonoo mua ole. Alia, e iliki ia mai ana e ke keiki, paa o waho, e kuhi ana paha oukou i ko'u uuku, e walewale ana au, a e puni wale ia oukou e na kanaka makua.

A ma keia wahi hoi, e hoomanao iki ae kakou i ka olelo pane a na kanaka makua, a me ka mea hoi nona keia Kaao, aohe no hoi he wahi mea a komo iki iho o ka manao kanalua iloko o Kalanialiiloa ma. A hoao iki ae la hoi ko loko, a olelo ae la hoi—e, "E! ua eo kakou i ke Keiki-Hoopapa, a i hoa hoopapa e aku no ko kakou.'' No ka hiki ole i na kanaka makua ke pane mai, nolaila, hookuu aku la keia i na elele a ke 'Lii i hoouna aku ai, e hele e nana i na mea a pau a ke keiki i waiho ai, ma kahi a kakou i olelo mua ae nei.

Hele aku la na elele a ka palena o kahi i kauoha ia ia laua, a maopopo i ko laua maka ka ike ana i na mea i haiia maluna. Hohoi mai la laua a hiki i ka hale, ninau mai la no hoi ke kumu hoopapa, "Pehea ka olua mea i ike, e hai mai olua?" A hai aku la no hoi na elele me ka hooiaio aku, penei : "E! auhea oe e ke 'Lii Kalanialiiloa a me ke kumu hoopapa a kakou, (Halepaniho,) ua oiaio loa no na olelo a ke keiki, aole he mea olelo wale. Hele aku nei no hoi maua, a ma ka pa ae nei o kakou la, e pili io mai ana no he mau pauku Ki elua, mawaho mai o ka pa, a hele hou aku no maua a ka pahu laau kapu a kakou, e waiho ana no he mau i-a elua, oia no hoi na i-a a ke keiki i olelo mai nei. Hele hou aku maua, e waiho ana kekahi moena, me ka uluna wiliwili no i ke alanui hele, a hele hou aku la maua a kahi e kau ana o ka waa, iloko o ke ana, e kau pu ana no me ka la, me ka pea, a manao iho la maua, o ka la pea ka la a ke keiki." A oia ae la ka maua mea i ike, he oiaio no, a pane mai la ke 'Lii, "E ke keiki, ua pa i, e komo oe maloko nei."

A o ke komo aku la no hoi ia o ua wahi keiki nei iloko o ka hale, a i ka ike ana aku o ke keiki ia loko o ka hale, elua no rumi o loko, ma kekahi aoao o ka hale, oia kahi i hoomaikai ia, a malaila no hoi na kamaaina, a ma kekahi aoao hoi, oia kahi i hoino ia, a he Ukuwai hoi ka inoa o ia wahi; a ma ia wahi no hoi na malihini hoo obscured hele aku ilaila. A olelo hoomaoe ae la ke kumu hoopapa i ko lakou poe, "E lakou nei, i wahi mauu halii hoi no ko ke keiki wahi,'' he mauu olelo waha ka lakou la, a he mauu io no ka ia nei, lulu ana keia i ka mauu Kuolohia. Pane hoomaoe hou no ke kumu hoopapa, "Maikai wale hoi ka mauu halii o ke keiki, o kahi moena ole ka hewa, e aho hoi e huki ae kekahi wahi apeu moena o kakou no ke keiki,'' he moena olelo waha no ka lakou la, a he moena io no ka ia nei ; a hue ae la keia mai ka Ipu ae i ka Ahu-oeno-makalii o Puna, me ka Puao, holahola ana keia. Pane hou mai no ke kumu, "Maikai wale ka moena o ke keiki, o ke kapa ole ka hewa, e aho no ke keiki kekahi kapa o kakou,'' he kapa olelo waha ka lakou, a he kapa io no ka ia nei; e hue ae ana keia i ke kapa o kela ano kapa keia ano kapa. E like me ka olelo ma ka helu mua, a pela no hoi ka malo, ka uluna; hoomaoe hou no ka aoao mua, "E! maikai wale no hoi ka moena, ka aahu kapa, ka malo, a me ka uluna o ke keiki, o ka mea ai ole ka hewa. E aho e kalua ae kekahi ilio a kakou i mea ai na ke keiki, a e hele ae hoi kekahi o kakou e kaka mai i ka wahie." Ma keia wahi e ike ai kakou i ka huai pau ana o ke keiki hoopapa i na ipu huailua a ka moe.

Oia no hoi na mea hoopapa a ka makuahine i hoomakaukau ai, a hookomo ia iloko o ka ipu ana, o Lonoaipu, i hoike ia ma ka Helu mua. He wahie olelo waha ka lakou, he pauku wahie io no ka ia nei, hookahi no ka paki ana ma ka-e o kapuahi, okaoka liilii ana ka apana o ka wahie, lalau ae la no keia i ka aunaki a me ka aulima, a me ka pulupulu, a o ka hi-a iho la no ia o ia nei a a ke ahi, pulupulu keia i ke ahi, a kahu ka imu. Unuhi ae la keia i Ilio-Hoopapa, he Ii-i, a o ka ilio maoli hoi, ua mo-a kahiko no, eia no iloko o ka laulau, hoouumi iho la keia i ka pauku lii, a hoomoe iho la i ka imu me ka laulau ilio maoli, a kalua iho la i ka imu, o kekahi mau kuina kapa aahu no ona ke kauwewe. A kalua iho ka imu, lalau iho la keia i ka pu awa kau laau o Puna, a hoali ae la, he hoikeike wale no, a o ka man awa no i wali, komo ana iloko o ka waha, a pela no keia i hana'i, a elua ae mana awa, ku ana i ke kanoa, hoka iho la keia i ka awa, a kahee i ka apu, a ku ka awa i ka apu, huai ka imu, wehe ka laulau ilio a ke pa, ka umeke poi,  ke kalo, ka uala, ka maia, a makaukau na mea ai a pau, inu ae la keia i ka awa, a paina iho la a maona, hoi ae keia kau ke ke-ha, hoolohe aku o ka pane mai o na kamaaina.

A ma keia wahi, e lohe hou ai kakou i na olelo kokua a ke kaikaina o ke 'Lii, a oia ho ka mahele ekolu.

Ka ke kokua olelo pane, "E! auhea oe e kuu Haku Alii, Kalanialiiloa, a me ke kumu hoopapa hoi a kakou, ua make kakou i ke keiki, no ka mea, ua eo kakou ma na olelo ki-ke, a ua eo no kakou ma na mea ai, ua ai mai la ko ke keiki akua, a ua maona ko ke keiki opu, ua paina hoi ko ia la kakahiaka, a o ka okuu wale iho la no ka kakou, a hoopapa waha mea ai ole aku no paha auanei me ke keiki. E aho e hoaikane ae me ke keiki."

Ka ke kumu olelo pane, "Heaha ka mea e hoaikane wale aku no me ia wahi keiki; ua ai iho la a nui ka opu, he hoopapa mai koe, a ia i ka mole ka hoa hoopapa kamalii, he uwe wale iho no ka hope." Pane mai la ke keiki, "Heaha ka mea e hoaikane wale aku me ia kanaka makua, ua ala wale ae la no kona kakahiaka, a okuu wale iho la no, o ka paakai o na maka koalaala, a hoopapa mai, he hoa hoopapa elemakule, he kui lena a he wahaeaea, i ka hoopapa no—a o ke komo ole o kahi ai, komo iho ka mai o ka elemakule he umaumanaha, a o ka make mai no ia."

Pane aku la ke kumu haopapa, "Ai iho la hoi paha a maona e ke keiki, hoopapa mai hoi, ia oe hoi ka mua i ke keiki.'' Olelo mai la ke keiki, "Noho wale nui iho la no e na kanaka makua a pololi, hoopapa mai hoi, ia oukou hoi ka mua i na kamaaina.'' Pane mai la ke kanaka kokua, "Ua pono oe e ke keiki, aohe malihini i lele mua mai, na kamaaina no ka mua, a he hope ka ka malihini."

Ka ke kanaka makua olelo pane, "Eia ka ukana nui iloko o kuu halau nei la—e, o ka waa, make paha aunaei i ke keiki, i ka ukana nui ole, ua ohi makou a pau aohe koe, ka mea makaukau o ka hoopapa kamalii, i o-o ia ko maka i ke kumu kahili, a hu a kahe mai ka wale, he mea ai na ko makou Akua hoopapa, na Kaneulupo, me ka makou kumu hoopapa o Halepaniho, a hai ko niho la, make, make loa. Mai kuhi oe i ka imu e a mai nei, no ka puaa, no ka ilio, no ka i-a, aole, nou no ka hewa, a eo ko waha, pau i kalua i ka imu, ua kuili hoi makou, o ka ua, o ka la, a ua ao hoi makou, o ka po o ke ao, ua wau aohe koe.''

Ka ke keiki olelo pane, "I—e, a loaa ka hoi ka oukou ukana nui, e ole hoi e loaa ka'u ka keiki, i o-o ia aku na maka i ke kumu kahili, a hu a kahe mai ka wale, he mea ai na ko'u Akua hoopapa, na Kanepoiki, me ka'u kumu hoopapa o Halepaki, a mo ke ki la, make, make loa. Mai kuhi no hoi oukou i ka imu e a mai nei—e, no ka puaa, no ka ilio, no ka ai, no ka i-a, aole, no oukou no, no ka hewa ae o na waha o oukou, pau no i kalua ia e a'u i ka imu, ua kuili no hoi au i ka ua me ka la, a ua ao no hoi au, o ka po o ke ao, ua pau, aole koe."

Pane mai la ke kanaka makua, "He pa-u hoopili paha kau e ke keiki.'' I mai ke keiki, "Aole, he pa-u io no." Pane mai ke kumu, "A hua a pane?" Pane mai la hoi ke keiki, "E pane ana, e hoolohe mai na pepeiao; he nenanena auwae kai loaa ia oukou e na kana-makua, ku ka pupu niau i ka waha o oukou. Holoia pa he ana ia. I kaapa hoola ia, i holoia i ka wai a aiai a melemele, a pane mai ka waha maikai o oukou, o ia nei oukou e ua pau. Eia ka ukana nui iloko o kuu waa nei la—e he ipu. He mea ukana nui hoi ia ia oukou e na kanaka makua." Olelo mai la ke kokua, "He ukana nui kau, ua olelo ae nei hoi lakou nei, ua pau loa aohe koe."

Ka ke kanaka makua olelo pane, ''Eia na ukana nui iloko o ka waa, e kau nei iloko o kuu halau nei la, o na iako elua, o ke ama, o ka hoe no, ke kaliu no, ka aha no, ke ahakea no, o na manu elua, o na moo elua, o ka hokeo aho, o ka ipu makau, o ka paka, o ka iliili, o ke aho loa, o ke aho poko, a upena no, a ikoi no, a hinai no, a kaula no, a pohaku hekau no, a kia no, a pea no, a ee ke 'Lii, a ee ke kahuna, a ee ke kilo, a ee na koa, a o kanaka nui, o kanaka iki, o ka puaa no, o ka ilio no, o ka ai no, o aa i-a no, o ke kapa no, o ka malo no. Pau loa, aohe koe, make paha auanei e ke keiki, i ka mea ukana nui ole, ua ohi ae nei makou a pau.''

Ka ke keiki olelo pane, "I—e, a loaa ka hoi ka oukou mea ukana nui, ka ke kanaka makua, e ole hoi e loaa ka'u mea ukana nui ka ke keiki."

Ka ke kanaka makua olelo pane, "A hua a pane, he pane ko ona, he hoolohe koonei, ka mea makaukau e ka hoa hoopapa kamalii, i o-o ia aku na maka i ke kumu kahili, a hu, a kahe mai ka wale, he mea ai na ko makou Akua hoopapa na Kaneuhipo, me ka makou kumu hoopapa o Halepaniho, a hai ko niho la, make oe, make, make loa. Mai kuhi oe i ke imu e a mai nei—e, no ka puaa, no ka ilio, no ka ai, no ka i-a, aole, nou no, no ka hewa ae la no o ko waha, pau ia makou i ke kalua i ka imu, ua kuili hoi makou, o ua o ka la, o ka po o ke ao, a ua pau."

Ke kumu, "A hua—a pane," "ke keiki, e pane ana, e hoolohe mai na pepeiao, he nenanena auwae wale no ko oukou e na kanaka makua, ku ka pupu niau i na waha o oukou, i holoia pa heana ia, i kaapa hoola ia, i holoia i ka wa a aiahi, a malaelae, a pane mai na waha maikai o oukou, e ianei oukou—e, ua pau." Ke kumu, "He pau hoopili paha?" Ke keiki, "He pau io no."

Ka ke keiki olelo pane, "Eia na ukana nui iloko o kuu ipu nei la, he iako kapa, he iako malo, alua iako, iloko no o ka ipu, he iako hulu, iloko o ka ipu, he ahu moena no, he aahu kapa no, he ai no, he i-a no, he mahiole no, o ka puaa no, o ka ilio no, o ka awa lau no, komo no ka waa i kuu ipu, o ka uala waawaa no o Kohala, he huewai no, o ka wahina no, o ke ahi no, aunaki no, aulima no."

(Aole i pau.)

 

Ua ike ia ma ka mokuaina o Vereginia kekahi bipi e uwi mau ia ana i kela la keia la he kanalima kumamalua kuaka i ka la.

 

Aia kekahi wahine ma Ohio, i nahunahu ia e na auna meli a make loa.

 

Na mea e paaa ai ka Huakai.

NO KE KAHEA KUA ANA.

E hele ana kekahi kanaka i ka imi hana ma ke kakahiaka nui, eia hoi, aole ia i manao e halawai ana ia me ke kanaka kahea kua ma ke alanui, i kona kaha ana aku e hele, alaila, o ke kahea ia mai la no ia me ka leo nui, e hele ana oe i hea? Pane aku la ua kanaka nei, ka! paoa ka hoi ka'u huakai ia oe, ka huakai hoi ua hele pomaikai. A he moe maikai no hoi ka'u i ka po nei, he moe maa no hoi ia'u la, moe no i ka po a ao ae, loaa no ka pomaikai, a i loaa ole, e aho no ka hoi hou i ka hale, o luhi makehewa kou mau ami wawae i ka hele hooluhi wale iho no.

No KA PAOA I KA MAIA.

E hele ana kekahi kanaka i ke pakaukau i-a ma kahi loihi, aole nae oia i manao e halawai ana ia me kekahi kanaka auamo maia, ma ke alanui ana i hele aku ai. Ike aku la nae oia he kanaka me ua mea paoa nei, alaila, kahaha iho la ia iloko ona, me kona olelo iho, "Paoa ka hoi ka'u huakai, ua halawai me ke kanaka auamo maia ke-ke i ke alanui." Loaa ole ka mea a ka manao i upu ai e loaa ka i-a, e aho no ka hoi hou i ka lai o Honolulu, luhi makehewa ke hele, no ka mea, ua loaa ae la no ka huakai i ka paoa.

NO KA PAOA I KA AWA.

E hele ana kekahi kanaka i ka lawai-a, a eia hoi, aole ia i manao e hoohiki ia mai ana e kekahi kanaka ma kona kamailio ana mai ia mea he awa, alaila, o kona olelo iho la no ia iloko ona, "Paoa ka hoi keia la lawai-a o'u, i ka olelo ia he awa." Ko'u mea paoa ia la, he kumu nele, e aho no ka noho iuka nei, hele aku hoi auanei i ka loaa ole, no ka mea, ua ike ia ae la no ke kumu paoa, aole no e loaa ka pomaikai, he nele ka mea e loaa mai.

NO KE KUIA WAWAE ANA.

E hele ana kekahi kanaka i ka imi hana ma ka uapo o Ainahou, eia hoi, aole oia i manao e kuia ana kona wawae i ka pohaku, ma ke alanui ana e hele ai, he paoa no ka hope, me ka loaa ole o kana mea i manao ai e loaa kana dala ma ka imi hana. E aho no ka hoi, ua paoa, ua ike ia no ke ano o ka nele, no ka mea, ua kuia na wawae i ka pohaku.

NO KA PIO ANA O KE ANUENUE.

E hele ana kekahi kanaka hana laau no ka mai, ma kekahi wahi aku, eia hoi, aole oia i manao mua iki, e ua liilii mai ana ke kakahiakanui, ma ia ua liilii ana ia manawa, alaila, hoomaka mai la ke anuenue e pio mai, i ka wa a ka ua e kulu pakakahi ana, ka helemai la no ia a ula weo, eia iho ka hope o ia, "Ka! akahi ka hoi kakahiaka paoa, ke hele mai nei a ula pua-heo." Aole no e loaa ka laau o ka obscured ka mea, ua hoole ia mai la no e ka po, e aho no ka hoi a keka obscured

NO KA LAWAI-IA AHIAHI, A PAOA.

E hele ana ke kanaka laawai-a i ka aluna ahiahi, i ka napoo ana o ka la, aole nae ia i manao e nele ana ia ma keia hele ana i ka po, ia kuu ana i ka upena, aohe wahi mea a hei iki mai o ka i-a, a olelo iho la ia iloko ona, "Akahi ka hoi po paoa o ka lawai-a ana, aohe wahi mea a loaa iki o ka i-a, a o ke ao ae no koe, nele ae nei i na kuuna i maa, e aho paha ka hoi okoa, no ka mea, ua nele ae la no. O ka hoi iho la no ia, a he hoaa wale no ka hana.

Ua nui aku no na mea i koe ma keia kakau ana, aole e hiki ke hai pau aka, oiai aole he nui o kahi kalana e paa pono ai keia mau manao i hai ia ae la maluna, he ma-u paha ia mau wahi hua inika, e paeleku nei i Hilo-paliku, e ku kakou, a hoolono.

Na B. L. KOKO.

Kaualaa, Wailupe, Oahu, Nov. 10, 1865.

 

No Kukahaoa.

He kanaka kaulana o Kukahaoa i ka mama i ka holo, a he kaulana no hoi i ka obscured a he kukini kaulana loa o Kukahaoa iloko o kona mau la.

I kekahi manawa, ua piliia o Kukahaoa e heihei me kekahi kanaka mama e ae i ke kukini, aka, ua kanalua nae ia no ko Kukahaoa mama loa, aka, ao ia aku la nae ia e kekahi mea e ae i maopopo i ko Kukahaoa ano a me kana mau hana i ike ia.

Olelo aku la ka mea i ike maopopo i ko Kukahaoa ano, auhea oe, mai kanalua oe i ka heihei me Kukahaoa, no ka mea, he kanaka kupanaha kela, ina e kahea ia aku mahope penei, holo ka hoi e Kukahaoa haalele oe i ko liki, o ko ia la liki iho la no ia i kahi hookahi, o ka eo no ia ia oe, a ma keia olelo ua ae kela kanaka kukini e heihei me Kukahaoa.

A paa ka pili no ko laua heihei, a maopopo ka pahu ku me ka pahu hopu, a makaukau ka holo, i ko laua hoomaka ana e holo, ua oi aku ka mama o ko Kukahaoa holo ana, me he la 80 kaulahao ka mama o Kukahaoa mamua o kona hoa kukini ma ka hoohalike.

Ike iho la ka mea nana i ao aku i ka hoa kukini o Kukahaoa e eo ana oia ia Kukahaoa kahea aku la ia mahope e Kukahaoa e! e Kukahaoa!! holo oe e Kukahaoa haalele oe i ko liki, e liki iho ana o Kukahaoa i kahi hookahi, aohe holo aku imua, aohe holo i hope i kahi hookahi no kahi i liki ai a maeele ka honua, ilaila wale iho la no o Kukahaoa kahi i pupue ai a hiki wale kona hoa i ka pahu hopu, a o ka eo ae la no ia o Kukahaoa i kona hoa kukini.

Hu ae la ka aka a piha ka muliwai, e aka aku makou a pau ke aho, mamae ae ka iwi aoao i ka aka. Me ka mahalo.

J. K. KAUNAMANO.

Maemae, Nov 14, 1865.

 

NA LUNA O KEIA PEPA.

EIA IHO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Puna o KE AU OKOA. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.

HAWAII— J. H. Coney, Hilo.

D. H. Hitchcock, Hilo.

L. Kaina, Puna.

W. T. Martin, Kau.

C. N. Spencer, "

J. G. Hoapili, Kona Hema.

P. Cummings, "

J. Z. Waiau, Kona Akau.

J. H. Kamalo, "

G. K. Lindsay, Kohala.

J. Naiapaakai, "

S. P. Koko, Hamakua.

MAUI—A. M. Kahalewai, Lahaina.

P. H. Treadway, "

W. Ap Jones, "

E Saffrey, Honuaula.

C. K. Kakani, Kaupo.

John Rae, Hana.

W. P. Kahale, Wailuku.

W. G. Needham, Makawao.

T. W. Everett, "

MOLOKAI—M r. Meyers, E. H. Rogers.

OAHU— J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae.

J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa.

J. W. Kea, Koolaupoko.

KAUAI— T. H. Marshall, Lihue.

S. Kamahalo, "

J. S. Low, Hanalei.

H. J. Wana, "

G. W. Lilikalani, Koloa.

J. Kauai, Waimea.

 

E NANA MAI! E NANA MAI!

HE LAAU LAPAAU MAKEPONO LOA

NA OHE HAHANO NU HOU LOA!

KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAKA a pau, ua loaa mai ia

KAUKA HOFFMANN,

a ke kuai ia nei ma kona Hale Kauka, mauka iho o ka Hale Mahoe, na Laau Lapaau Maikai loa, a me na Hahano Mikioi ano hou loa, ka Paakai hoonaha, ka Aila Puupuu, a me na laau maikai no o na ano a pau. E kuai ia no ma ke kumukuai makepono loa. E hele oukou a pau, e ikemaka.

Eia hoi maanei na omo waiu ano hou, no na keiki liili, o ke ano hou loa mai nei keia.

Honolulu, Oct. 21, 1865.  27-3m*

 

KALAKO HOU!

KALAKO HOU!

KALAKO HOU!

MAKALENA HOU!

MAKALENA HOU!!

MAKALENA HOU!!!

NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

Na wa e kuai ai, mai ke kakahiaka Poakahi, a hiki i ke ahiahi Poalima.

Ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu a me ke Alanui Marine; mamua aku o ka Hotele Royala.

(38-3m)   ISAAC REINHART.

 

HALE KUAI HOU!

UA WEHE AE NEI AU,

HE

HALE KUAI HOU!

MA

KEOPUKA, KONA HEMA, HAWAII,

a, aia malaila e loaa'i na lole nu hou o na ano a pau, kupono no na kane, na wahine, a me na keiki, no ke

KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

O ka poe a pau e makemake ana e kuai i ka lakou Kope, e lawe mai me a'u e kuai ai, i loaa ke kumukuai makepono, ma ke Dala Maoli, a ma ka Lole paha. E hele mai e ikemaka e na makamaka.  LIKI, (R. B. NEVILLE.)

Keopuka, NOv. 22, 1865.  32-1m

 

HE HALE KUAI

—NO—

KE KANAKA HAWAII.

NO KUU IKE, UA PILIKIA OUKOU I NA Hale Kuai mua, no ka hoopii ino o ke kumukuai o na ano lole a pau. Nolaila, ua wehe ae au i Hale Kuai, a eia ke waiho nei na kinohinohi o na ano nani a pau, ka mea a ka manao e lawe ai a paihi na eheu o Hihimanu. E komo oe e Hawaii o Keawe; e kipa ae oe e Maui, o Kama; e naue mai na keiki o Kuihewa, e awiwi e Kauai, o Mano. He oluolu no au ke aie mai. E loaa no au ma ke Alanui Maunakea, mauka o Lepekaholo.  Na MOSE.

Honolulu, Aug. 22, 1865.  19-3m*

 

J. D. HALAI.

MEA KAKAU PALAPALA!

—NO—

NA ANO HANA A PAU LOA!

UA HIKI I KA MEA NONA KA INOA MA luna ae, ke hana i ko oukou mau palapala ma ka olelo Beritania a me ka olelo Hawaii, oia hoi na

Palapala Hooilina,

Palapala Kuai,

Palapala Moraki,

Palapala Hoolimalima,

Palapala Hoolilo Hope,

Palapala Hoopaa,

a me na palapala no na ano a pau. Aia kona Keena Oihana ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu, ma ke Keena mua, mauka iho o ka puka komo, e loaa no ia, mai ka hora eiwa o ke kakahiaka, a hiki i ka hora eha o ke ahiahi.

Honolulu, Iulai 15, 1865.  25-3m

 

J. L. Nailiili, & A. W. B. Nahakualii,

LOIO.

E IKE AUANEI NA MEA A PAU, O NA mea nona na inoa maluna, he mau Loio laua, a ua makaukau laua e kokua i ka poe i hoopiiia, a me ka poe hoopii no kela hewa keia hewa o lakou. A he hiki loa no hoi i ua mau Loio nei ke hana i na palapala hoopii o kela ano keia ano, a me na palapala kuai, palapala hoolimalima, palapala hoopaa, na olelo aelike a pau o kela ano keia ano, a me na palapala hoohui a pau, a me kela ano keia ano e ae o na palapala oihana, a me na palapala kupono a pau i ke Kanawai. E kakauia no me ka maikai loa na palapala. E loaa no maua, a o kekahi paha o maua ia oukou, ma HALEOLA, i Honolulu, Oahu, a i ole ia, ma Keei paha, i Kona Hema, Hawaii. E ninau no ia laua no ka uku.

Honolulu, Oahu, Apr. 24, 1865.  25-3m

 

RAIKI! RAIKI!

E OUKOU A PAU, KA POE KANU RAIKI ma ka Mokupuni o Oahu, a me na Mokupuni e ae kekahi, owau, ka mea nona ka inoa malalo iho, e uku no au i ke kumukuai kiekie, no ka Raiki i pau ole ka ili, ke lawe ia mai ma ka Wili Raiki ma Punaluu, Oahu, a i ole ia, ma ko'u keena ma Honolulu.

H. W. SEVERANCE,

A gena o ka Huina Raiki o Punaluu.

Honolulu, Okatoba 7, 1865.  38-tf

 

HALE PAI KII.

AIA KO'U HALE PAI MA KA HALE E PILI ana me ka Hale Leta maluna o ke Keena Pai o ka "NUPEPA KUOKOA." Ua emi loa na kii. He mama wale no ka uku no ke pai ana i na kii.

33- tf  H. L. CHASE (Keiki)