Ke Au Okoa, Volume I, Number 33, 4 December 1865 — Page 1

Page PDF (1.22 MB)

KE AU OKOA.

BUKE I--HELU 33.}  HONOLULU, MONEDE, DEKEMABA 4, 1865.  {$2.00 NO KA MAK.

 

"KE AU OKOA,"

E HOOPUKA MAU IA'NA I

KELA POAKAHI KEIA POAKAHI,

MA KA

HO RA EWALU O KAKAHIAKA.

ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono; a pela ho ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.

 

"KE AU OKOA."

KA UKU O NA

OLELO HOOLAHA.

NA OLELO HOOLAHA—No na lalani he 10, oia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua hoopaka ana, $1.50; ekolu, $1.75; hookahi mahina, $2.00.

Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.

 

He mele inoa no Losaria.

O Manuela no he kupuna la,

O Losaria no he inoa la,

Nani wale no paha oukou la,

Ka poe holohua i Kahiki la,

Alo i ke anu o Nouaiki la,

Hoolohe o ka nehe o ke kai la,

O ka Alapama ka makau la,

O ka moku kipi o ka moana la,

Kaumaha luuluu ka manao la,

He makau hoi au he weliweli la,

I kahi ona hoi oluna la,

He kenela hoi o ka hema la,

E lono ka inoa o iala la,

O Losaria no he inoa la.

Keluhiaulani he kupuna la,

O Losaria no he inoa la,

Nani wale no Puoina la,

I ke ku kilakila i ka lai la,

O Kulaokahua kai lalo la,

O kahi kuu pau a ka lio la,

O ka holo kauli ka iala la,

O ka hula haole ka ia nei la,

Kohia ia mai i paa la,

I lai ka iwa ia oe la,

Kuu pua rose lani kai luna la,

Hipahipa huro ke kaona la,

E lono ka inoa o iala la,

O Losaria he inoa la.

Kauailihau he kupuna la,

O Losaria no he inoa la,

Nani wale ke kai i Mamala la,

Ke nape mai la i ka makani la,

O ke aha ka hana a Puuiki la,

O ke kaukaunu ia Pele la,

Mai noho oe a puni aku la,

I ka hana kohu ole a Piuka la,

O ka eha mai no keia la,

E lai ai o ke kaona la,

O hale loke no keia la,

A ke onaona i noho ai la,

E lono ka inoa o iala la,

O Losaria no he inoa la.

O Mailelaulii he kupuna la,

O Losaria he inoa la,

Nani wale ka noho i Kewalo la,

I ka wai hu o ka mapuna la,

Huihui launa i ke kino la,

O kou wela nui a olu la,

Olu aku la no Haleola la,

I ke ani mai a ka makani la,

Makani pio i ka wilou la,

Ke luhe la no i ka lai la,

Ua lai mai nei pua loke la,

Ane like me pua oliva la,

E lono ka inoa o iala la,

O Losaria he inoa la.

O Puamelekule no he kupuna la

O Losaria no he inoa la,

Nani wale ke kai i Kalia ia,

I ka hooholu a ka makani la,

Ua pii ke au i Leahi la,

Ke hoi ae la i Kahaloa la,

O ka lae aku o Keahua la,

Hoolale i ka ihu o ka waa la,

Hookele akamai ole oe la,

I ke ku ana mai o ka hoe la,

E hewa mai no kau ona la,

Nana e wili paa ka huila la,

E lono ka inoa o iala la,

O Losaria he inoa la.

O Kalauli no he kupuna la,

O Losaria no he inoa la,

Nani wale o Maui o Kama la

Ma ke alo iho o Lahaina la,

O ke one loa o Puunoa la,

E hulali anapa i ka makani la,

O ke oni mai a ke kaa la,

Ua kaa ia pono maanei la,

Ua hoi na kupa i ka lai la,

Ke noho mai la i ka nahele la,

I ka luna wale o Lihau la,

Ua lai ka noe i ka ike ana la,

E lono ka inoa o iala la,

O Losaria no he inoa la.

O Kapuaoliana no he makua la,

O Losaria no he inoa la,

Nani wale Hawaii o Keawe la,

Me na kuahiwi ekolu la,

O ke oni mai a Hualalai la,

O ka haaheo o Maunakea la,

Ku hao mai o Maunaloa la,

Ua loa ka pili ana o ke hoa la,

Ua hoi na manu i ka uka la,

I ka pua wale o ka mamane la,

Noho mai la i hanai poe la,

Ua ano ua lai kaua la,

E lono ka inoa o iala la,

O Losaria he inoa la.

Kalehuaipanaewa he makua la,

O Losaria no he inoa la,

Nani wale Mokuaweoweo la,

Me pohaku o Hanalei la,

Ke paa mai i ke awa la,

O ka noe ka lua i ka nahele la,

E ike auanei oe la,

I ke ahi o Kilauea la,

Ke a mai la i Heeia la

Ke iho la i kai o Puna la,

Ma na puu one i ke kai la

Ma ka hala o Kookoolau la,

Hoolaau mai Hopoe la,

Ka wahine ami o Haena la,

E lono ka inoa o iala la,

O Losaria no he inoa la.

O Hoke no he makua la,

O Losaria no he inoa la,

Ua pau ka hana a ka Hokuloa la,

Ua kii ia mai e Makalii la,

Ua kuhi ka paa ia Lonomuku la,

Ua hele wale a makue luna la,

A pane ko leo pa ka makani la

O ka owe o ka ua ka'u i lohe la,

Ua lohe no wau e nunulu ana la,

Ma na kihi eha o ka lani la,

Noho nani mai la i ka pae opua la

I ka liula hoi i ke ahiahi la,

O Losaria no inoa la

O Nakeawe no he kupuna la,

O Losaria no he inoa la,

Nani wale ka ua o Hanalei,

Ke nihi mai la i Kalalea la,

E ao oe e Manuakepa la,

I ke kauila o Puukapele la,

E pipio ana i ka makani la,

I pakele aku no Limaloa la,

I ka nui akamai maalea la,

Maalea oe pono kaua la,

Hoi ekepue ma ke kuono la,

O Losaria he inoa la.

 

BEDERA BASIMA & GIOHARA.

He Kaao no Arabia.

HELU 5.

Alaila, haawi aku la keia i ko ia nei aloha i ke kahuna, hoi aku la keia a halawai me ke alii wahine Labe, e kakali mai ana ia ia nei o ka hoi aku. I kona wa i ike mai ai i ko ia nei hoi aku, ku mai la oia iluna, a hopu mai la ia ia nei me ka pihoihoi nui, a kena ae la, e lawe mai i ai a i mea inu no ia nei. Ai iho la laua nei a pau, holoi na lima, a panee ia mai la na kiaha waina. Inu iho la laua nei me ka hoohialaai nui, a hiki wale i ke aumoe. Uhi mai la na poluluhi lohe ole mai a ka ona maluna oia nei.

A i kona ike ana mai ia ia ma ia ano, olelo mai la oia ia ia, "Ma o Alahe la, a ma kou ano hoomana, ke noi aku nei au ia oe, e hai mai oe i ka haina o kekahi ninau a'u e pane aku ai ia oe?" No ia mea, ae aku la keia. Olelo mai la o Labe, "E kuu haku, a me ka malamalama o kuu maka, ia oe i ala ae ai, aole au ma kou aoao, aole anei oe i hele e imi hele ia'u iloko o ka mahinaai, a ike oe ia'u me ka manu eleele? Ano, e hai aku au ia oe i na mea e pili ana i kela manu eleele. Oia no kekahi o ka'u mau kauwa, a ua aloha au ia ia, aole hiki iki ia'u ke hoopale ae i kona aloha, nolaila, i na wa a pau loa a'u e makemake ai ia ia, hoolilo iho la au ia'u iho i manu, alaila, hele aku la au e launa pu me ia. Ke kumu nui o ko'u hoolilo ana ia ia i manu, i kekahi la, ike aku la au ia ia e hooipoipo ana me kekahi o ka'u mau haia wahine, a nolaila au i hoolilo ai ia ia i manu, a o ke kauwa wahine ua pepehiia oia e a'u.

Aole anei oe i huhu ia'u no keia mea? Aole anei oe i ala ae a aohe au, a hele ae oe e huli ia'u iloko o ka mahinaai? Ina oe i ike ma ke ahi ma Gehena, a ma na mea ola, a ma na mea kolo a pau loa o keia honua, ka hohonu a me ke kukonukonu o ko'u iini a me ko'u aloha ia oe, alaila, aole e huhu kou manao no'u, a ina no paha oe i ike ua hoolilo maoli au ia oe i hoa kaana pu me a'u i na inea a me na poino a pau loa o keia ao, alaila paha na kou lili ia'u no ko'u haalele ana i ko kaua wahi moe i kakahiaka nei."

Pane aku la o Basima, no kona ano ona loa paha i ka waina, "He oiaio, kau mea e olelo mai nei, aohe mea e a'u i huhu ai oia wale no.'' Lele aku la o Labe a hookaanipo aku la ia ia, me he mea la he aloha io paha kona ia ia, a moe iho la ma kona aoao. I ke aumoe ana iho, ala ae la o Labe mai ko laua wahi moe, e ala ana no o Basima, aka, hoohiahiamoe iho la keia, me ko ia nei nana pono aku i kana mea e hana ai. Ike aku la keia i ka lalau ana i kekahi mea ulaula, a kanu iho la iwaenakonu o ka halealii, aohe i liuliu, lilo ae la i muliwai nui e kahe ana ka wai. Lawe ae la oia i kekahi mau hua kulina a kanu iho la i ka lepo, lulu iho la i ka wai o ua kahawai nei, aohe no hoi i liuliu, hua mai la ke kulina. Anaanai iho la keia i na hua kulina a aeae, a hoi aku la hiamoe laua nei.

I ka hiki ana mai o ke kakahiaka, ala ae la keia, a noi aku la e hookuu mai ia ia nei e hele keia i kahi o ke kahuna. Ae mai la o Labe, hele aku la keia i kahi o ua kahuna nei, a hahai aku la keia i na mea a pau a ia nei i ike ai. I ka lohe ana o ua kahuna nei i na mea a pau a ia nei i hai aku ai, akaaka mai la oia a pau, olelo mai la, "Ma o Alahe la! e manao ana keia wahine ino e hana ino ia oe, aka, mai makau oe ia ia, a me kana mana mamua o'u." Haawi mai la ua kahuna nei ia ia nei hookahi paona kulina, me ka olelo mai, "E lawe oe i keia mea a i kona wa e ike mai ai ia, e ninau mai auanei oia ia oe i ke kumu o kou malama ana ia mea, alaila, olelo aku oe, he mea pono no ka malama ana i na mea maikai a pau loa, kupono i ka ai, ina ia e makemake mai, haawi aku kahi nana e ai mai. Ina hoi ia e haawi mai i kana kulina i hana ai i ka po nel, alaila, lalau aku no oe, a o keia no kau e ai, no ka mea, ina oe e ai ia mea, alaila, o kou lilo ana no ia i na mea a pau a iala e olelo mai ai, 'E haalele i keia ano kanaka.' Aka, ina aole oe e ai ia, aohe e mana kana hana ino ia oe, e olelo mai auanei ia he aloha nui loa ia oe, e hookaanipo mai no kela, me ka olelo mai i hana paani wale mai no ia oe. Pau hoi kana, alaila, olelo aku hoi oe, e ai mai hoi i ka'u, he ono, a hookaanipo aku hoi oe, e like me kana hana ana mal ia oe. Ina ia e ai i kau wahi kulu oia, alaila, e kiola aku oe i ka wai i kona maka, me kou kauoha ae e hoolilo ia oia ma ke ano holoholona a pau au e makemake ai e hoolilo ia ia. Haalele koke aku oe ia ia, a hele koke mai oe i o'u nei, a na'u e hahai aku i na mea a pau au e hana aku ai."

Aloha aku la o Basima i ua kahuna nei, a hol aku la keia a hiki i ka halealii, imua o ke alii wahine, olelo mai la ia ia nei, "E kuu haku kane, uluhua wale hoi au ia oe i kou noho loihi loa me ko makuakane.'' Pane

aku la keia, " I kuu noho hoi me kahi elemakule makuakane o kaua, a haawi mai no ia'u i ke kulina e i la.'' Pane mai no hoi ke alii wahine, "He kulina no hoi ka kaua e i la, i oi ae ka maikai mamua o kana, e ai kulina hoi ha kaua.'' Panee mai la ia i ke pa i hoopiha ia i kana kulina, a waiho iho la keia i ka ia nei kulina iloko o kekahi pa okoa. Hoai iho la keia i kana kulina, i mea e manao mai ai kela e ai io ana keia i kana. Aole i liuliu, pi mai la oia i ka wai ia ia nei, no ka manao paha, ua ai io keia i ke kulina ana i hana ai, me ka olelo mai, "E haalele oe i keia ano kanaka ou, a e lilo koke oe i miula makapaa ino loa e na keiki opiopio."

Aka, ua hoohoka ia iho la ia ma kona lilo ole ana ia wa e like hoi me kana mea i makemake ai. No kona ike ana mai aole keia i ano e ae, nolaila, lele mai la ia a hopu ia ia nei, me ka hoohonehone mai, a olelo mai la, "E kuu mea aloha, i hoomeamea wale aku nei no au ia oe, nolaila, mai ano e a huhu kou manao ia'u.'' Pane aku la keia, "Ma o Alahe la! aole i ino iki ko'u manao ia oe, aka, ua ike lea maoli au, ua aloha io loa oe ia'u ; e ai mai hoi ha oe i ka'u kulina." Lalau mai la kela i ka ia nei kulina; a ai iho la, aohe i liuliu ke komo ana aku iloko o ka opu, hoomaka mai ia ka hikaka ana, ko ia nei pi aku la no ia i ka maka me ka wai, a kauoha aku la keia, "E haalele i keia kino kanaka ou, a e lilo koke oe i keia wa i miula wahine makapaa."

Aohe i  mo, nana iho la ua alii wahine nei ia ia iho, aia hoi, nalowale aku la kona ano mau, a lilo iho la ia i miuia. Ia wa, kulu mai la kona mau waimaka, hele mai la ia a anai mai la i kona mau papalina i ko ia nei mau kapuai. Hoomaka iho la keia e hookomo i ke kaulawaha ia ia, aka, aohe ona ae mai e hookomo ia ke kaulawaha. Haalele iho la keia ia ia, a hele aku la keia i kahi o ke kahuna, a haha-i aku la keia i na mea a pau loa a ia nei i hana aku ai i ua wahine nei, e like me kana hana aloha ole.

I ka lohe ana o ke kahuna i ka ia nei mau mea i hai aku ai, akaaka mai la kela a pau ia, haawi mai la i ke kaulawaha ia ia nei, me ka olelo mai, "E lawe oe i keia kaulawaha, a hookomo i kona waha.'' Lawe ae la keia i ua kaulawaha nei, a hoi aku la i ka hale alii. I ka ike ana mai o ua miula nei i ka hoi aku a ia nei, hele mai la ia e halawai me ia nei; me ka haawi mai i kona waha e hookomo ia aku i ke kaulawaha. Hookomo ae la no hoi keia a paa, kau ae la i ka noho, a ee ae la keia maluna ona, a holo aku la i kahi o ke kahuna Abadala. I ka ike ana mai o ke kahuna i ua alii wahine nei i hoolilo ia'i i miula, ku mai la ia iluna, me ka olelo mai, "E ka wahine ino, ua hoopai mai ke Akua ia oe, no kau mau hana ino." Huli ae la ia a olelo aku la ia Bedera Basiam, "E kuu keiki, aohe wahi e noho ai iloko o keia kulanakauhale, nolaila, e kau ae maluna ona, a e holo aku ma na wahi a pau au e makemake ai, a e malama loa oe i ka haawi ana aku i ke kaulawaha ia hai." Aloha aku la keia i ua kahuna nei, a holo aku la ma kana wahi i makemake ai.

Holo aku la keia ma kana huakai hele, a hala na la ekolu, hoea ana keia imua o kekahi kulanakauhale, a halawai mai la keia me kekahi kahuna, ua hele kona oho a keokeo i ka hina. Ninau mai la kela ia ia nei, "Mai hea mai nei oe?" Pane aku la keia, "Mai ke kulanakauhale mai nei au o keia wahine kilokilo ino." Olelo hou mai la no ua kahuna nei, "E hoi hoi ha kaua i ka hale, i malihini oe na'u i keia po." Ae aku la no hoi keia, no ka mea, ua hele oia nei a pololi, aohe ia i ai iki ia mau la ekolu, a i ke koi ana mai a keia kanaka, olioli iho la ko ia nei naau; oiai hoi, he wahi moe ma wale mai.

A ia laua nei e hoi ana i kahi o ke kahuna halawai mai la me laua nei kekahi luahine. I ka ike ana aku o ua miula nei i kahi luahine, kulu iho la na waimaka o ua miulanei. No ia mea, hele mai la ua wahi luahine nei a ma ka aoao o ua miula nei, olelo mai la ia ia nei, ''Aohe mea mana okoa e ae, aka, o ke Akua wale no! He oiaio, ua like loa keia wahi miula me ka miula o kuu keiki i make aku nei, a ua pilikia ko'u naau nona. Ke hoi aku nei au ia oe ma o Alahe la! e kuai mai oe ia'u i ka miula.'' Pane aku la oia, "Ma o Alahe la! aole au e kuai ia ia." Aka, olelo hou mai la ka luahine, "Ke noi aku nei au ia oe, e hooko mai oe i ka'u noi, no ka mea, ina aole au e kuai i keia miula, make loa hoi kuu keiki," a hoomau mai la no hoi ia i ke noi ana e kuai aku me ia.

No ke noi ikaika loa mai, olelo aku la oia, "Aole e lilo ana ia ia oe, aia a haawi mai oe i hookahi tausani apana gula." Olelo iho la no hoi o Basima iloko iho ona, "Pehea la auanei e loaa ai i keia luahine ke gula a'u i noi aku nei, no ka mea, he ilihune oia." No ka ia nei noi aku, wehe ae la ua wahi luahine nei mai kona kakai mai, hookahi tausani apana gula. No ka iala haawi ana mai i ke gula, olelo aku la keia, "E kuu makuahine, aole e hiki ia'u ke kuai aku ia ia, i hoomeamea wale aku nei no au ia oe." I ka lohe ana o ke kahuna i keia mau olelo, olelo mai

la oia, "E kuu keiki, aohe mea hiki ke olelo hoopunipuni iloko o keia kulanakauhale, o ka mea e olelo wahahee, he make kona hope."

Nolaila, lele iho la o Basima mai luna mai o ka miula, a haawi aku la i ka luahine; a wehe iho la ua luahine nei i ke kaulawaha, a lalau aku la i ka wai, me ka pi aku i ka maka o ua miula nei, a olelo aku la, "E kuu kaikamahine, e hoopau i kou noho ana ma keia ano, a e hoi hou mai oe i kou ano mau." Aole i emo hoi hou mai la ua Labe nei i kona ano mau, a puiki iho la laua kahi i kahi me ua luahine nei.

No ia mea, manao iho la o Basima o ka muakuahine keia o Labe ke alii wahine, a ua hana ia la kekahi mea hoopunipuni i kumu no ia nei e poino ai, nolaila, manao iho la keia e holo i pakele ai. Aka, haawi ae la ka luahine nei i kekahi hokio nui launa ole, a ku mai la imua o ia nei kekahi Akua nui me he mauna la ke kiekie, ku malie iho la keia me ka naue ole. Kau ae la ua luahine nei ia Labe a me Basima maluna o ua Akua nei, a lele aku la lakou nei, aole i emo, hiki ana lakou nei i ka halealii o Labe, a noho iho la lakou nei, i mai la o Labe, "E ke keiki ino, ua hoi hou mai nei au i ko'u honua paa, a e hoike aku no au i na mea a pau a'u e hana aku ai ia oe, a me kela kahuna ino. Aole i ko ma ou wale la no kau mea i makemake ai, aka, na kela kahuna ino i kokua ia oe."

Lalau ae la i kekahi wai, a pi mai la ia ia nei, me ka olelo mai, "E haalele koke i keia ano ou, a e lilo koke i manu eleele ino loa.'' Aohe hoi i emo, haalele iho la keia i ke ano mau, a lilo hou ae la keia i kino e, he manu eleele ino loa, a kiola ia aku la keia iloko o kekahi hale manu hao paa loa, aohe ai, aohe wai. Aka, nana mai la kekahi kaikamahine lawelawe, a aloha iho la ia ia nei, haawi mai la i ai me ona wai me ka ike ole mai o ke alii wahine. I kekahi la, hele aku la ua alii wahine nei e halawai me ke kane aloha ana ma ke ano manu, hele aku la keia i kahi o ke kahuna, a hahai aku la oia ia ia i na mea a pau loa e pili ana ia Basima, me ka olelo pu aku no hoi, "Aia ke keiki la aneane e make, ua hoolilo ia nae manu."

No keia mea, haawi mai la ke kahuna i kona hoomaikai ana ia ia, me ka olelo mai, "E pono au e lawe mai i ke kulanakauhale mai kona lima, a e hoonoho aku ia oe ma kona wahi, ke ike nei au he hana pono ole ka kana ia'u, eia ka e manao mai ana ia e lawe aku i ko'u ola. Ina pela io kona manao, kuu hana aku koe ia ia." Hookani ae la ia i kekahi hokio nui, aohe no hoi i emo ku ana kekahi Akua, me na eheu eha, a olelo aku la keia, "E lawe oe i keia kaikamahine, a hiki i ke kulanakauhale o Gulunea o ke kai, a i ke kupunawahine hoi o Basima, no ka mea, o laua a i elua na mea akamai loa ma ka oihana kilokikilo a me ka anaana, e ola nei maluna o ka papalina holookoa o ka honua nei." Huli ae la ia a olelo aku la i ke kaikamahine, "I kou wa e hiki aku ai i ka ohana o Basima, e olelo aku oe ia lakou, aia o Basima ke noho pio nei iloko o ka lima o Labe."

Lele aku la ua Akua nei, me na kaikamahine, elua la, hiki aku la laua nei maluna o ka hale alii o Gulunea. Iho mai la ua kaikamahine nei, mai kaupaku mai o ka hale alii, a kukuli aku la imua o Gulunea, me ka haha-i aku i na mea a pau loa, mai ka mua a i ka hoolilo ia ana o Basima i manu. I ka lohe ana o Gulunea i keia mau mea, hoomaikai mai la oia ia ia nei, a haawi mai la no hoi i ka hanohano kupono no na alii wahine. Hookani ia ae la na pahu a me na mea kani a pau loa o kela ano keia ano, a hooouna ia aku la na elele ma o a maanei o ke Aupuni o Peresia, e hai aku ana no ka loaa ana o ko lakou alii aloha nui ia. I ka lohe ana o ke ke kulanakauhale holookoa i keia mea, ua hoolioli ia ko lakou mau naau a pau loa.

Mahope iho o keia, kahea ae la o Gulunea, ka makuahine Farasa, a me ke kaikunane, o Sale, i na puali Akua a pau loa o loko o ke kai, no ka mea, ua hoolohe mai la na Alii o na puali Akua a pau o ke kai ia lakou nei, mahope iho o ka lawe pio ia ana o ke Alii Samanadala. Kau ae la o Gulunea ma maluna o na eheu o ua poe Akua nei, a lele aku la lakou nei, a kau maluna o ka hale alii o Labe. Iho mai la lakou nei a pepehi iho la i ka poe a pau loa o loko o ka hale alii, a me ka poe o ke kulanakauhale. I ka pau ana o ka poe a pau o ke kulanakauhale a me ka hale alii i ka make, ninau mai la o Gulunea, "Auhea kuu keiki?'' Kii aku la ke kaikamahine, i ka hale hao i hoopaa ia ai o Basima, a lawe mai la e hoike aku la ia Gulunea ma, me ka olelo aku, "Eia ko keiki."

Wehe mai la o Gulunea i ka manu mai ka hale manu mai, a pi aku la i ka wai i ka maka, me ka olelo aku, e hoi hou mai i kona ano mau, a aohe i emo, ku mai ana o Basima imua o kona poe ohana. Ku like mai la la aku la ia ia i ko lakou mau umauma, me ka paumako nui, no ke kaawale ana, a no ka nui loa o na poino ana i alo ai a i hoomanawanui ai, me ke kino palupalu. Hoouna aku

la o Gulunea i kekahi elele, e kii i ke kahuna Abadala, a i kona hiki ana mai, hoomaikai aku la oia ia ia, no na hana maikai a pau loa ana i hana aku ai i kana makahiapo, a me ka lakou milimili. Hoomoe aku la o Gulunea i kekahi kaikamahine, e mare me ke kahuna, a mare ia iho la no hoi laua me ka hanohano nui, iloko o ka hale alii. Lilo iho la o ua kahuna nei ke alii o ke kulanakauhale, a o ke kaikamahine ke alii wahine.

Kauoha ae la o Gulunea i ka poe Mahomeda a pau loa i kuu iho oloko o ke kulanakauhale, e hoohiki mai lakou ma ka palapala hemolele ke Korana, e malama lakou a pau loa i na mea a pau e kauoha ia mai ai ia lakou e ke kahuna e malama, a olelo aku la lakou, "E malama no makou me ka hoolohe pono." Aloha aku la lakou i ke kahuna, a hoi aku la lakou i ke kulanakauhale o Peresia. I ko lakou nei komo ana aku iloko o ke kulanakauhale, halawai mai la lakou nei me na kanaka o ke kulanakauhale, e puka mai ana lakou me na pahu a me na pila o kela ano keia ano, e olioli ana no ka hoi hou ana mai o ko lakou alii. Hoonani ae la na kanaka i ke kulanakauhale holookoa no na la ekolu, a ahaaina iho la no hoi ia mau la.

Mahope iho o keia, alelo aku la o Basima i kona makuahine ia Gulunea, "E kuu makuahine, ua hoi hou mai nei au i ko oukou mau poli, a o ka mea i koe, e pono e mare ia au, i lehulehu ai ko kakou ohana o keia ao." Ia wa ku mai la na pilikana a pau o Gulunea me ka olelo mai, e hele lakou e imi hele ma kela aupuni keia aupuni i ke kaikamahine maikai loa a lakou e ike ai, alaila, lawe mai lakou i wahine na Basima. Aka, i ka ike ana aku o Basima i ka nui loa o ka hana a lakou e hana ai no ke kii ana i wahine na ia nei, olelo aku la keia, "E pono oukou e hoopau koke i keia mau mea a oukou e hana ai, oiai, ua kupono no ke alii wahine Giohara ia'u, ina ia e loaa, alaila, ua pau ae la no ko'u make wahine." Pane mai la kona makuahine, "Ua ike no au i kou makemake!"

Alaila, hoouna aku la o Gulunea, e lawe ia mai imua ona ke alii Samanadala, aole no hoi i emo hiki mai ana o Samanadala. Hai ia aku la ia Basima, ua hiki mai o Samanadala, a hele mai la oia e ike ia ia, a i ka ike ana mai o Samanadala ia ia nei, ku mai la oia iluna, a kulou iho la i ka lepo imua o ia nei. Hai aku la o Basima i kona manao a pau loa ia ia, a pane mai la oia, "Nau ia, e lilo ia i haia wahine nau," a hoouna aku la oia i kekahi poe kanaka ona. Aole no hoi i u, hiki mai ana o Giohara, a olelo aku la o Samanadala ia ia, "E kuu kaikamahine, e ike oe, ua haawi aku au e mare ia oe me keia keiki alii Bedera Basima, ke keiki a Gulunea, ka mea oi loa o ka ui o kona mau la." Pane mai la ke kaikamahine, "O na mea a pau loa au e hooholo ai, a e manao ai oe he pomaikai no kau kaikamahine nei, alaila, aohe a'u olelo aku no ia mea, e hooko ia no kou makemake e pono ai."

No ia mea, hoouna ia aku la ka lunakanawai a me na hoike, e hoapono ai i ka mareia ana. Hoonani ae la na kanaka i ke kulanakauhale me na pua o kela ano keia ano, a hoounaia aku la na elele ma o a maanei e kukala ana i ka wa e huiia ai laua e ke kaula hemolele o ka hoohui ia. Hoaahu ia iho la ka poe ilihune i na aahu maikai, a haawi ia ae la he mau ahaaina nui, e ai a e inu ana kela a me keia mai ke kakahiaka a ka po, a hiki wale i ka pau ana o na la he kanaha. Mahope iho o keia, hoaahu aku la o Basima i kona makuahonowai kane i ka aahu o ka hanohano, a hoihoi aku la ia ia i kona aupuni e noho alii ai.

O na la olioli loa o keia noho ana, ka Bedera Basima i noho ai ma keia kae o ka lua, a hiki i ka wa i hoopauia mai ai ko laua noho oluolu ana e ka mea nana i hana na mea a pau. Ka hopena keia o ke Kaao. E hoomaikai ia ka inoa o Alahe!

 

He manao pane ia Beni.

E KE AU OKOA E; Aloha oe:

No ka loaa ana mai o Ke Au Okoa o ka la 20 o Novemaba, o ka pule i hala ae nei, aia malaila ka Olelo Hoolaha a ua Beni nei, no ke kauka o ka Halemai, malaila, he ninau. Ua pono anei keia hana ana a ke kauka, aole anei i hanaia ia hale no ka poe mai? Eia ka haina. Ua pono loa ka ke kauka hana ana ia oe, aole o oe wale no kai hana ia me ia, o lakou ae kahi e like ke ano me kou. Ma ka nana ana, ua maopopo, o ke kauka o ua Halemai nei, ua waihoia ia ia ka mana, ka nana pono i ka poe waiwai, a me ka poe hune, ka haawi aku i ka laau i ka poe hune, ka hoonele aku i ka laau i ka poe waiwai e like me oe. Aole paha i hana ke kauka ma kona manao, no ka mea, he kauwa hooko oia i na kauoha a me na rula i waiho ia mai ia ia, mai ko kakou Moiwahine aloha nui i ka poe ilihune.

No keia kumu hookahi a ke kauka e hana nei, ua ike ka poe waiwai aole kii nui i ka laau maanei. Eia hoi, ke hoole mai nei oe, he wahine ilihune oe, pehea ka i loaa ai kela mea maikai ia oe, a me na mea nani o ko kino, no ko ilihune nae paha; kai noa no ko

waiwai, ke hoole mai nei oe, ka! hoole manawa ino ia, aole i ku ia hoole i ka pono io, no ka mea, ua hoike mai kou ano i ka helehelena i ku i ka waiwai, e like me na laau kanu, ua hoike mai na pua a me ka hua i kona ano, pela no oe. Eia hoi, ua hoopapau oe i ke dala no ka lole a me na mea e nani ai keia kino lepo, me kou manao eia ma ka Halemai nei ka laau uku ole, alaa ko ku i ka pa o Homa, he mea hoomanao nae keia no lakou la ae, a me lakou la iho.

E. M. KAHUAKAI.

Honolulu, Nov. 25, 1865.

 

Olelo pane ia G. B. Ukeke.

Akahi no au a halawai pu me oe, ma ke kakau ana i keia mea he manao. No kuu ike ana i na olelo a G. B.Ukeke, ma ka Helu 38 o ke Kuokoa, ma kahi o na mea hou o Hawaii nei, "No ka nui loa o ka haunaele ma Koolauloa nei, no ka inu ohia, a me ka ipuhaole, i hoawaawa ia."

E KE AU OKOA, e ao ae oe ia G. B. Ukeke, ke kanaka hoolaha haunaele o Koolauloa nei, mai noho a hoopuka ka waha i ke apaapaa a me ka olelo wahahee, ehia la kanaka i hao wale ia ko lakou mau hale, a pau pu me na lako kino a pau? No ka nui loa o ka haunaele. Ehia la poe i eha a mainoino no ka nui loa o ka haunaele? Ua poino anei o Luta, kela haole hana laiki o Punaluu, a ua poino anei ka waiwai o R. Moffitt ma?

A ina e hai mai lakou ua poino no ka nui loa o ka haunaele, alaila, ua hewa au, a ua pono o Ukeke, ina e hoole mai lakou, ke hai aku nei au, e noho malie o Ukeke, mai hoolaha maka mea aole i maopopo, no ka mea, he hoahanau o ua o Ukeke, a he Puuku hoi no ka Ekalesia o Hauula, no ka mea, ke kue mai la ka olelo o kahi ana e hilinai kapekepeke nei, penei no ia: "E wikiwiki oukou ma ka lohe, a e akahele hoi ma ka olelo ana." Aka, oia nae paha, he ikemaka ko Ukeke, he ikemaka ka auanei, ina hoi ha he ikemaka, no ke aha la kona mea i hoopii ole ai imua o ka Lunakanawai Apana, no ka nui loa o ka ona a me ka haunaele o Koolauloa nei? Mea paha, ua komo pu na kanaka hana pono a pau, iloko o ia hoolaha wahahee ana a Ukeke, no ka mea, ma ke ano o kana mau olelo, nui loa o ka ona, a ina la i olelo o Uukeke penei, ua ike au i kekahi mau kanaka o Koolauloa nei ua pau i ka ona.

No ka mea, ua malu maikai no ka Apana o Koolauloa nei, ma ka hoomalu maikai ana o ka Lunakanawai Apana mua, a pela no hoi i keia Lunakanawai Apana hou e noho nei, a e lilo o ka nui o ka poe noho pono i hoike no keia mau mea a'u e olelo nei, no ka mea, o ko kakou Lunakanawai Kaapuni oia hoi o Hon. W. P. Kamakau, ua mahalo no oia no ka malu maikai o ka noho ana o na kanaka o ka Apana o Koolauloa nei, a o lakou no na hoike mawaena o'u a me Ukeke, a nana no e hoike mai i ka nui o ka poe i hoopii aku ia ia, no ka hoopai ana a ka Lunakanawai Apana, ina he mau haneri, ua lawa ia Ukeke, nui loa, a ina e hoole mai kela, aole, aole nui, he kakaika-loa, a oia no ka haina pololei.

O ke kumu o ka haunaele, wahi a Ukeke, no ka Ohia a me ka Ipuhaole i hoawaawa ia, inu a ona, pau loa na kane a me na wahine a me na keiki i ka ona. E ninau ae oe e KE AU OKOA, ehia la kiaha Ohia a me ka Ipuhaole a ua o Ukeke nei i inu ai a ona, hookahi ka hoohaunaele like ana? A iloko hoi o ia hauaele ana, mahea la kahi o Ukeke i eha, a mahea hoi o ka hale laau o Ukeke i nahaha? E ae mai no o Ukeke, ae, ua eha no au, ke ike mai la no oukou, o kuu poo ua kulou aku imua, a o kuu kua hoi, ua pelu iho kona ku pololei ana, oia ka hua i loaa mai ia'u iloko o ia haunaele ana.

E ninau paha oe i ka Lunakanawai Apana o Koolauloa nei, oia hoi o J. Kaluhi Esq, i ka nui o ka poe i hoopiiia imua ona, e hoole mai auanei kela, aole, a na oukou ia e nana mai i ka oiaio a me ka ole o na olelo a Ukeke, ke hai aku nei au me ka oiaio, aole nui loa o ka haunaele, ina he haunaele, ina ua poino keia Apana, a ina ua nui ka poe hoopiiia aku imua o ka Lunakanawai Apana, a imua paha o ka Aha Hookolokolo Kiekie, ina paha piha loa kela halepaahao o Kawa, a ina la ua loaa na kanaka nana e lapaau na wahi inoino o ke alanui o keia mokupuni.

Aole au i manao e pane aku no keia, aka, o kuhihewa mai auanei o'u mau makamaka mai Hawaii a Niihau, he oiaio loa na olelo a Ukeke, a haule hoi makou a me na hoahanau malalo o ka hoowahawahaia. A pau pu hoi me ko makou Lunakanawai Apana, ma ia ano hookahi, a, o manao pu mai hoi na Poo Aupuni, he oiaio, a hoino kumu ole ia mai ko makou Lunakanawai Apana hana pene, a me ka makaala ma kana oihana, me ka malama pono i ka pono o na makaainana, oia hoi o ke kinai aku i ka hewa e ulu mai ana.

Kainoa paha, e hoolaha iho o Ukeke no na wahi Pinata ana, e aho la ia, loaa no ka inoa hanohano ia kaua e G. B. Ukeke, aole ka, hoolaha hai oe i ka mea ku ole i ka oiaio, he hoka ka hope, pela i oleloia ma Epeso 4: 25. Nolaila, ia oe e ka Luna Hooponopono ke aloha, a i na keiki ulele kepau hoi ka eleu.

J. H. HIKIOLA.