Ke Au Okoa, Volume I, Number 33, 4 December 1865 — Page 4

Page PDF (1.16 MB)

KE AU OKOA.

HONOLULU, DEKEMABA 4, 1865.

 

HE KAAO

—NO KE—

KEIKI-HOOPAPA.

HELU 4.

Pane mai la no ke kanaka makua, ma ke mele, penei:

"Ka mea make o ka iole—e,

Ke haawe ia ae la e ka pueo,

E! make paha auanei e ke keiki?

I ka mea make ole nana i haawe i ka mea ola,

Ua ohi ae nei makou a pau, aohe koe,

I ka mea haawe i ka mea ola."

Pane aku la ke keiki, "I—e, a loaa ka hoi ka oukou mea make haawe i ka mea ola, ka kanaka makua, e ole hoi e loaa ka'u mea make auamo i ka mea ola ka ke keiki.

Ka'u mea make loa o ka leho—e,

Ke amoa ia ae la e ka hee—e,

He mea ole mea make hoi ia ia oukou e na kanaka makua—la.''

Pane ae ke kokua, "He mea make loa io no kau e ke keiki, ua make loa ka leho, aohe ona io, he pohaku ae malalo, he laau iho maluna, a ua make loa, aohe ola, o ka lakou nei mea make o ka iole e—a, na ka pueo no hoi i poi iho, a umii i na maiao, aole nae i make maoli iho ka iole, e like me kau mea make loa o ka leho."

Pane mai la no ke kanaka makua, penei: "Eia ka lia i kuu hoa mahiai, ke i mai nei e uhai maua—e, ke nanahu mai nei ke lo—e, a nanahu mai ka lo ula, o ka la mai no mahope o ke kua—e, pau—e, e! make paha auanei e ke keiki? I ka mea nanahu ole, ua ohi ae nei makou a pau, aohe koe."

Pane aku la ke keiki, "I—e, a loaa ka hoi ka oukou mea nanahu ka kanaka makua, e ole hoi e loaa ka'u mea nanahu ka ke keiki, eia ka mea lia la i kuu hoa lawai-a, ke i mai nei e hoi maua—e, ke nanahu mai nei ka hua limukala, he mano mai no ma ke kua—e, a pau au—e, he mea ole mea nanahu hoi ia ia oukou e na kanaka makua la."

Pane ae ke kokua, "He mea nanahu io no kau e ke keiki, ina e nanahu mai ka hua limukala, he mano mai no mahope, a nanahu mai ka mano, make loa, aohe ola, o ka lakou nei mea nanahu o ka lo, o ka la mai no ma ke kua, he wela wale iho no, aohe nae e make loa."

A ma keia wahi, e ike ai kakou i ke kumu hoopapa, kahi hoi i make ai ka luaui makuakane, ka mea nona keia Kaao, a eia iho ma lalo nei.

Pane mai la ke kanaka makua ma ke mele, penei:

"O kuu moku la o Kaula,

He moku kele i ka wa,

Kuu moku la o Niihau,

He moku kele i ka wa,

Kuu moku la o Kauai,

He moku kele i ka wa,

Kuu moku la o Oahu,

He moku kele i ka wa,

Kuu moku la o Molokai,

He moku kele i ka wa,

Kuu moku la o Maui,

He moku kele i ka wa,

Kuu moku la o Lanai,

He moku kele i ka wa,

Kuu moku la o Kahoolawe,

He moku kele i ka wa,

Kuu moku la o Molokini,

He moku kele i ka wa,

Kuu moku la o Hawaii,

He moku kele i ka wa,

Kuu moku la ua okia a ke kai,

Ulu no hoi na mea ulu a pau,

Hele no na mea hanu,

Kolo no na mea kolo,

Ku no na kauhale,

He mau puu no e ku ana,

He mau kuahiwi no,

He heiau no,

He kanaka no e noho ana,

O na mea no a pau loa,

Eia no i luna o kuu moku—e,

E! make paha auanei e ke keiki,

I ka moku ole i koe,

Ua ohi ae nei makou a pau, aohe koe."

Pane mai la ke keiki, "I—e, a loaa ka hoi ka oukou moku kele i okia e ke kai, ka kanaka makua, a ole hoi e loaa ka'u moku ka ke keiki."

Pane mai la ke kanaka makua, "A hu-a a pane, pane mai ko waha, ola oe, a i paa mai ko waha, make oe, make loa."

Pane aku la no ke keiki ma ke mele ana, a penei no ia:

"Manuka Kahiko i Hoaiku,

O Kahiku kaikoo kana,

O Naki o Waipuulena,

O a'u mau pali mai pa,

Aina kaikoo Pauola ke ewe,

Ke holo la i Kaukini i Kamaoa—e,

Kaikoo ka mahele akahi ka Pueo,

I Waiapua, i Mohoae,

A—e, ua eo ia maua,

Aia ke wala mai la i Koala, i Palauhulu,

Waiomao, o kau wa-hi,

O Nukakaia, o Minanaia,

O a'u pua hewa, he pa pohaku,

E ku ana i ka unuunu,

O Waimahai oe, o Manoanoa,

A u ka manawa i ka inaina,

Ke kaa la i Koala, i Kiolakaa,

O a'u Waiohinu, o Kahaea, o Kahilipali,

O Kawelakupoupou, welawela maua,

I ka hookeekee, i ka hili a Kaunamano,

A papa ia e Papaikou,

Na'u i helu aku,

Akahi pauku,

Alua pauku,

Akolu pauku,

Aha pauku,

Alima pauku,

Ahiku pauku,

Awalu pauku, Kioloku,

Kuu honi i kai o ke Akeke,

Ke kolohia la e Kaalaiki,

Hele ana i Hilea, i Kaloekeeke,

Ninole Wailau,

O Punaluu kai haune—e,

O kuu moho—e,

O ka ilio a Lono—e,

O kuu halelua i Kona, aina a Keawe,

He uka o Kaapahu, he kai o Kanaio,

Kuu kane ia i Kaalaala,

Kuu koho ia Kanemaka,

Kaili ahulili kai o Pohakuloa, i Kapapala,

Apua nui, Apua iki, o Kealakomo,

Panau nui, Panau iki, e Leapuki,

O ka Momoa, o Pulama,

O Paupau, kee Kahaualea,

Kapaahu o Ki, o Kaunaloa,

O Hulunanai, o Kupahua,

O Kalapna, o Makena, o Kaimu,

O Iole, o Lahokea,

O Waipuhi, o Keokea,

O Kehena,o Keauohana,

O Kamaili, o Keekee, o Kuikuihala,

O Kauweleau, o Kanane, o Pohoiki,

O Pihikao, a Oililoa,

O Kauaea elua o Malama,

O Keahialaka, o Pohoiki,

O Ahalanui, o Laepaoo,

O Pualaa, o Kapoho,

I Kula, i ka wai welawela,

O Puna, o Koae, o Kanekiki,

O Halepuaa, o Kahuwai,

O Waawaa, i Nanawale,

O Honolulu, i Waiakahiula,

O Haloa, o Popoki,

O Waikahekahe, o na Keauhou elua,

I ka iliili nehe i Aalamanu,

O ka pa hala o ke Kila i Haena,

Ku ana nei moku i kai, o Hinamakanui,

He moku kele i ke kai."

A ma keia wahi hoi, e lohe ai kakou i na ninau a ka aoao mua, "He moku io no anei kela a ke keiki e mele mai nei, mai ka mua a ka hope?"

"Aole," wahi a ke kokua, (oia hoi ke kaikaina o ke 'Lii,) ke kokua hoi o ke keiki, a kakou i ike ai ma na Helu mua, a olelo hou ae la oia, penei: "O ke mele a ke keiki i mele mai nei mai ka mua a hiki i ka moku ana i hai mai nei, o Hinamakanui la e—a, o Kau ia, o na Ahupuaa ia o kela mokuaina o Kau, a o Puna mai no hoi, o na Ahupuaa no hoi, a hiki i keia wahi a oukou e ninau mai nei, aohe he moku maoli o Hinamakanui, he moku lawai-a i ka wa malie, aohe no he mea ulu, aohe hale, aohe no he hale, aohe no hoi he kanaka, e lilo ai ia hoi i moku kele i okiia a ke kai."

A lohe ae la ke 'Lii, me ke kumu hoopapa, a me na hoa hoopapa a pau o lakou, aole he moku maoli a ke keiki, alaila, pane mai la ke kanaka makua, "A hu-a a pane, pane mai ko waha, ola oe, paa mai ko waha la, make oe, make loa."

Alaila, ala ae la ua keiki nei, me na maka i hele a luluu i kana ukana, he waimaka, no kona aloha i kahi i make ai o kona makuakane, oiai hoi, maanei no kahi i pau ai kana wahi i ike i nei mea he hoopapa, a nana ae la oia ma o a maanei, a pulou hou iho la no keia i kona aahu, a moe iho la.

Alaila, hooho like ae la ko loko o ka hale, penei: "Aohe moku a ke keiki—e! Aohe he moku a ke keiki i okiia e ke kai—e!"

A pane mai la ke kanaka makua, penei: "A, o ko ka hoa hoopapa kamalii ano mau iho la no ia la, o ka uwe wale."

Aohe nae he wahi mea a pane iki mai o ke keiki, ke moe la no kela iloko ke kuinakapa, ma ke ano hoololohe wale iho no, aole nae no kona nele maoli ana i ka moku ole i okiia e ke kai, a no ka pane ole mai hoi o keiki.

Pane ae la ke kokua, penei : "E! auhea oe e ke keiki, ina aole au moku, e mamake ana kaua mamuli ou, no ka mea, ua kokua ae nei hoi au ia oe, mai ka mua a ka hope, a i ka hiki ana ma keia wahi, ina he oiaio, ua nele oe i ka moku ole, e make ana kaua?" A ma keia mau olelo kaukau a ke kokua, ala hou ae la ia, me he puoho ana la na ka auna manu, ka lele hoolahalahai ma o a maanei.

A o ke ano maoli nae o keia hana a ke keiki, e hooano hoka ana no ia ia iho, i mea hoi e manao nui loa mai ai ka aoao mua, he nele io. A e ake ana no hoi keia, o ka hewa ae o na waha o kanaka makua, e like me ka mea mau ma ka lakou pane ana, a kakou hoi e ike nei, mai ka hoomaka ana o ka hoopapa, penei hoi ia, "no ka hewa ae o na waha, pau hoi i ka lua ia i ka imu."

A pane mai la ke 'Lii, (Kalanialiiloa,) penei: "E ke keiki—e! ina aole e loaa kau moku e—a, e make ana oe, aka hoi, ina e loaa ole kau moku, alaila, o kela imu e a mai la la, i ho—a ia nou, aka hoi, ina e loaa kau moku, alaila, e make kekahi poe o makou, elima kanaka, a o ke kumu a'u ke ono, oia la i lohe oe e ke keiki."

A ma keia wahi hoi, e ike pu iho no auanei kakou i ko ke keiki ano naauao, me ke kali nui ana, me ka wikiwiki ole e hoopuka aku i ka mea i loaa ia ia. A no ka hewa ana mai o ka waha o ke 'Lii, alaila, ala ae la ia, a

hoomaka hou a pane mai ma ke mele, a kakou no hoi i ike ae la maluna, mai Kau mai, a pau na aina o Kau, a pela no hoi i Puna, a pau na aina o Puna, a hiki ke mele a ia nei i kekahi lihi o Hilo, a penei no ia :

"O Mokoku mauka,

Ku ana keia moku i ke kai la—e,

Oia hoi o Mokuola,

Ulu no ka ai,

Holo no ka i-a,

Hele no ka puaa,

Noho no kanaka,

Ku no kauhale,

Ulu no ka laau,

He puu no e ku ana,

He kuahiwi ne e moe ka-o-o ana,

A he heiau no,

O na mea ulu no a pau,

O na mea kolo no a pau,

Eia no i luna o kuu moku,

Kuu moku kele i ka wa—e,

O Mokuola,

Ua okiia e ke kai a kaawale,

He mea ole moku kele ole hoi ia i ke keiki la,

E na kanaka makua—e."

Pane koke mai la no ke 'Lii, me ka ninau mai i kona kaikaina, oia hoi kela kokua a kakou e ike nei. A oia hoi ka mea i kaapuni ia Hawaii, a puni. Oiai hoi, e kulou ana kela ilalo me ka hauoli nui, no ka loaa ana o ka moku a ke keiki, a ea ae la kona mau maka iluna, a nana aku lai kona Haku Alii. A olelo ae la ia, penei: "Ua eo ko kakou aoao i ke keiki, no ka mea, ua loaa ka ke keiki moku, oia hoi o Mokuola, a he moku no hoi ia i okiia e ka kai, he waa ke alanui e hiki aku ai ilaila, a o na mea ulu no hoi a pau, aia no ilaila, pela no hoi na mea kolo, me na mea lele, he kuahiwi no, he puu no, he heiau no, he kauhale no, noho no hoi kanaka, a e like no me ka ke keiki i hai mai nei, pela no hoi ka'u mea i ike ai, he moku io no o Mokuola, a aole no hoi ia he moku kuhao wale iho i ke kai."

Pane mai la no hoi o Kalanialiiloa, penei : "Ua ike no la hoi oe, he moku io no o Mokuola, aole hoi ou hai mai ia makou, ina la hoi aole moku e loaa i ke keiki." Alaila, olelo aku la ke kaikaina, "Aole no hoi au i manao—e, e hiki ana kekahi mea hoopapa, i hele mai io kakou nei, i kahi o na moku, i na pane ana no mamua, o ka make no ia ia kakou, a he oi wale no ke kanaka i hiki ilaila, a no ka loaa ole ana no hoi o kana moku, ua make no ia, a o ka oi ae nei hoi keia o kahi keiki imiloa."

Alaila, kena ae la ke 'Lii, i kekahi poe o ko lakou aoao hoopapa, elima ko lakou nui, a o ka lua o ke kumu hoopapa, oia ke ono, a ua lawe ia aku lakou a kalua ia i ka imu i hoomakaukauia no ke keiki. A pau aku la eono kanaka i make, koe iho ekolu, oia hoi o Halepaiwi, kekahi kumu hoopapa, a o Kalanialiiloa a me ke kaikaina. Alaila, hooho nui mai la na kanaka mawaho, oiai o ka lakou hana no hoi ia o ka makaikai me ka hoolohe, a e ake nui ana hoi lakou e ike i ka hopena o ka aoao e ko ana, a me he Aha Jure la ka piha mau i na poe makaikai, mai ka wa i hoomaka ai ka hoopapa, a hiki ma keia wahi a kakou e heluhelu nei. Pane mai la lakou me na leo koa, a wiwo ole hoi, penei: "No ke aha la ka mea i hoola ia ae la ke 'Lii, a me kana kumu hoopapa, no ka mea, na laua no i hoomaka, a i ao hoi i kela poe a pau i make aku la ma keia hana ino." Pela wale no na makaainana e waha ko-u mai ai mawaho, oiai o ko lakou makemake, e hookoia ka ke keiki mea i olelo ai, no ka hewa ae o na waha o lakou, pau no i kalua ia i ka imu.

A ua ike ae la hoi kakou i ka pau ana o kela poe eono i ka make, a o ke kumu nui no hoi o ko lakou make ana, o ka hewa ae o ka waha o ke 'Lii, nana no hoi i hoomau loa ma keia hana o ke ao i na olelo hoopapa, a laa ka make la, he nani make ana hoi ia, ina la hoi e make ana me ke 'Lii a me ke kumu hoopapa.

A ma keia wahi, e ike ai kakou i ka make ana o ke kumu hoopapa a ke 'Lii, i ke keiki, eia no ia: Pane mai la ke kumu hoopapa, penei : "E ke keiki—e, e aho hoi i na inoa o na kumu kaua e make ai, oiai hoi, ua make aku la o Halepaniho, a o Halepaiwi hoi keia a pane aku nei, ka kaikuaana hoi o Halepaniho.'' A ae aku la no keiki, "ae,'' a ninau aku la ke keiki, "Owai la ka inoa o kau kumu?'' Hai mai la no hoi ke kumu, "Halepaniho.'' O ke kumu noe o kona hai ana pela, no ke aloha no i ke kaikaina, no kona make e ana, a ke a ia mai la no hoi e ke ahi, nolaila oia i wikiwiki ai ma ka hoopuka ana i ka inoa o Halepaniho.

(Aole i pau.)

 

Haina o ka ninau helu a S. W. Pa.

Ua hoopukaia ma ka helu 28 o kou kino o ka la 30 Oct, he ninau helu na S. W. Pa, o Keaau, Puna, Hawaii. A ua kauoha ia no e ka mea nana ka ninau la, a ke kali nei, aole he hai ae o ua keiki puni ninau la o Kapoko, nolaila, ua kokua au ia ia mea paha aole i loaa, ua hala na anahulu. Aole au i lawe mai i ke kino o ka ninau ma keia, aole no hoi i hookuu pu iho me ka hana, no kuu hopohopo o pai ole ia no ka lolohili, iloko o ko kakou Nupepa. Ua ike oukou i kahi o ka ninau ke makemakeia, o na hooiaio ana ka'u o hookuu pu aku.

Haina, 100 keneta no ka paona hookahi o ka pahu ai B. 140 keneta o ka paona o ka pahu ai C. 200 keneta o ka paona o ka pahu D.

No ka hooia ana, na ka mea e makemake

ana e ike i ka oiaio e ahai pu mai i ka pepa i kau ai ka ninau a e hoomaopopo pu (7 x 100) x (5 x 120) x (8 x 140 = 1420 keneta o na paona 20, 2420 - 20 = 121c = $1,21, hapa haneri o kekahi paona, a penei hou, (3 x 100) x (10 x 140 x 5 x 200) = 2700 keneta no na paona 18,2700 - 18 = 150x = $1 50 ka auhau o kekahi paona, a penei hou no, (8 x 100) x (10) x 120) x (10 x 140) x (7 x 200) = 4800 c = $48,00. Maanei ka like ole o maua a S. W. Pa. (18 x 100) x (150 x 200) = $318.00, aole $48.00. Ina (Ina x 18100) x (15 x 200) = 4800c = $48,00. O ko'u manaoio he wahi hemahema o ka ninau, no ka pai ana paha, na ka mea no paha ka ninau, ma na hoohalike ku ole ekolu maluna, na kumu hana i loaa ai ia'u ka haina iloko o na mea ike ole ia eha. Owau me ka mahalo i ke keiki o Puna.

J. H. KAAKUA.

Kauaula, Waialua, Nov 20, 1865.

 

Ka auhau o Koolauloa.

E KE AU OKOA E ; Aloha oe:

Ma ka malama o No vemaba nei ua kipa aku ka Lunaauhau o ka apana i oleloio maluna i ka hale noho, a i kahi hana a na kanaka ku i ka auhau o ia apana, a ma ka hookaa ana mai o na auhau i ka Lunaauhau. O ka mea mau i pane ia mai, ua hana i ke alanui, wahi a ka mea i auhau ia, ninau ka Lunaauhau ia ia, haawi mai ka palapala hookaa mai ka Lunaalanui mai, aole loaa mai i ka haole wahi a ke kanaka, ke i aku nei au ia oe aole e haawi aku i ka palapala hookaa e waiho nei ma ko'u lima ke ole e loaa ia'u ka palapala mai ka Luna Alanui mai. Elike me ka pauku 489 Kanawai Kivila, a he lehulehu aku la ka Lunaauhau- Aia a hana lima kekahi kanaka no na la eono, ma na alanui aupuni, alaila, a haawi aku ka Luna Ala nui ia ia, i palapala hoike no ka hana ana, a ina e hoike ia aku ua palapala la imua o ka Lunaauhau e hookuu oia i ka mea nana ia palapala.

A no na auhau e ae i hookaa pono ia mai imua o'u—E haawi aku no au i palapala hookaa i kakau inoa ia e au koe ka auhau alanui, hoeueu ae la ka puulu kanaka, a hele aku la me ke kanalua, kahaha aole hoi pela na Lunaauhau mamua iho nei. He aua hoi ka keia Lunaauhau, huli kue hou mai la ka puulu kanaka, elima makahiki i hala ae nei, aole no he loaa o ko makou palapala mai ka Luna Alanui mai aka, ohi mai no ka Lunaauhau i kana loaa no na palapala hookaa mai a ia ia mai. A ua ike ia e ka Lunaauhau a keia mau la ma ka loa, a me ka laula o kahi a na kanaka auhau i noho ai aole hookahi palapala hookaa a ka Luna Alanui, ma ko lakou lima. Hookuonoono iho la ka Lunaauhau i kona manao a pane aku la, ina aole e loaa mai ka oukou palapala hookaa hana a hala ka la hope o Novemaba alaila, e uku mai oukou ma ke dala, no ka hana alanui. Ea! e Koolauloa ua naauao oukou ma ka hana i na alanui a paa pono ka "uapo hou o Kahana; pa pohaku ma ka muliwai o Paeo (Laiewai) nawai oukou i ao aku e kapulu e loaa ole ka palapala hana alanui?" Ke pane mai nei lakou la, "Luna Alanui hoopala mana Kanawai," u hoi o ko ka haole mana—O KE AU OKOA, e hoopuka mai oe i keia i hoopauia ke kuhihewa o ko Koolauloa, a me ko lakou kanalua.

Na SAMUELA N.

Kapano, K. Loa, Nov 21, 1865.

 

Makee i ke kupa alii.

E KA LUNA HOOPONOPONO;—Aloha oe:

Ma ko'u makaikai ana i ke kipa ana mai nei o kekahi o ko kakou mau kelehua, ma ko makou mau ipuka hale, oia ka Poaha la kanakolu kumamakahi o Okatopa iho nei.

Ua ike au i ka wehewehe a ke kanaka makua o kakou nona ke poo "Ka hakui me ka hauli;" i hai ia ma ka helu 27 o KE AU OKOA ke kanaka nui, kaulana i ka malama moelelo Hawaii, a me ke kuauhau, ka haumana kuauhau a Kaohie, me kahi kaikamahine a Paaoao o Waipio i Hamakua, a me ke kauwahi luna hana o ka mahi ko o Waihee, e olelo ana. Aka, ua hoowahawaha au i ka pane kamalii, ma ke ano hooloio, a hoopaio, me ka manao ole i ka hewa, a e uhi aku ana ia ma ke ano hoopaapaa, me he keiki paani mabala la ma ke alanui, a me he poe maauauwa la no Kapapoko, e walaau ana na waha, a e uhi ana ia lakou iho.

Ma keia mau mapuna leo a ke kanaka kaulana i ke kakau moolelo, aole loa iki ko'u kanalua no kau mau ninau i waiho aku nei, no ka mea, mamua ai ko'u hoopuka ana aku i kau mau ninau, ua lana ko'u manao e pau ana ko'u kanalua, a me kou pohihi, ke wehewehe pono ia o ke kanaka makua kaulana o kakou ma kona ano keonimana, aka, ua hai mai nei kela i ka mea aole i ninau ia aku ia mea ia ia.

Ua pane mai nae kela e nana i kana mau mapuna olelo, a ke olelo nei au he oiaio he oiaio, ua nana, a ua ike au, a oia no ke kumu o ko,u ninau aku i kela mau ninau aku la, aka, aole i pau iki ke kanalua, a no ka hooakaka pono ole ia ana o kela mau ninau, nolaila, ke waiho nei au ia mau ninau, no ka mea, ua maopopo, aole hiki ia S. M. K. ke hoakaka a pololei.

Iloko o ka helu 29 iho nei ua pa—e mai nei ka leo o ua o ino o ma—i, nana iho napoo kahawai o ua mea maikai he walaau me he leo la no ka babalow.

Ka walawalaau i ka pali o Kolokini me he hanehane la ke olo i Waialoha e olelo ana.

1. Ma ko kakou kilo ana iho i kona ouli he kakai puhae, he lehua, aole wahi ku ole

i ka ihe, aole wahi pa ole i ka pohaku, aia ka ka puu ilalo, aia ka wawae i na maka—heaha la ke ano, heaha la ke ano, he lele aoa aaha; pa ka lae i ka ie hoopai a Malei.

2. Ke niu kuli i ka poo, he muhee ina maka, he iki—alamea i ka nape, he hoaka kui i ke poupo, he pou i ka piko, komo iloko o ka la wekeweke. Heaha ke ano? He kikoi, he hilahila ka hope, i ka hawawa.

He manao i haiia e S. M. Kamakau ma ia helu, aka, ma keia kakau manao ana, ua lawe mai au ma ke ano nui.

Aia ma ka hapa hope o ka manao 7, ka helu 29 e olelo ana, "Ua makaukau paha oe e hoike kumu mai, mai a Kumuhonua, a hiki ia Wela, mai Kahiko, a hiki ia Kamehameha 1.

Ke ahi aku nei au ia oe e ke keiki noho ehukai o Mokuleia, paeaea paoolekei o ka lae o Kaena, loaa ka ia o ka noho kaha ana o ua ino o ka oiwi.

Ua niho ka'u ipu palapaa, o ke kuamoo o Kumuhonua, eia no ia maanei, aole ma ona. O Kahiko a hiki ia Kamehameha 1, ua makaukau au, aka, o kau makemake, e hai aku au, aole au e hai aku,

"Hoihoi'a mai no ke kapu a pau,

Mai hoaku i ka lehulehu,

O laha 'ku ia ia i ka hokahoka,

O ahuna 'Lii aku auanei,

Ka lau laha ole ia ia,

Ka lau o kekela o Kalani,

Na hale haku i Hihiu,

I ena me he manu a-a la,

E o-e e laka ia oe,

He nana wale ia iho no ikea,

Ikea ko uhaluhalu,

I kuene hapa he hapa i ka auhau alii,

He ole i kahi alii nui,

He oleia mai ke ku a Haloa,

He paki wai he wai no Kaueiki,

He ueiki la kou olelo,

He waikahe no ka manini,

He loku wale no i ke pili,

I ke pili oe ka hoka hoi ae."

No ka mea, ua kauohaia mai makou e ko makou mau kupuna, a me ko makou mau makua "Kuauhau," aole e hoolaha wale, e malama i ka olelo na ke alii e hoike, e hoolaha, a e haawi hoi elike me kona makemake, a o ke kanaka paha oloko o ka lalani i ike maopopoia he kupono, oia no ka'u olelo pane ia oe ma ia ninau, a me ia makemake ou.

Aia ma ka Pauku 12 o ke kukulu manao ana a ua S. M. K. "Ke olelo mai nei oe o Kepakailiula ka makuakane o Liloa a o Ahaula.

Ua paa paha ka maka o ke kanaka makua o kakou i ka alu (hualu) i ke 'hu kai ka paha olalo o ka aina, i ike ole ai oe i kau mau mapuna olelo, aole a'u olelo ia oe ma ka helu 25 o KE AU OKOA pela.

Ua nana no au iloko o na Nupepa o na makahiki i hala, aole nae no ka pololei ka pane ole o kuu waha, aole loa pela, no ka mea, o na kaao au i ike ai he mau kaao oiaio ole wale no, nolaila, ua like ia he mea ole wale no, a hiki i kou wa i hoolaha iho nei i ke kuauhau, alaila, ua ala ko'u manao e ninau aku ia oe, ma na mea i hoopuka ia e oe, i ka wa ona rama.

O Molakia i ka ikea waleia,

Waha lama oe puu mai ka waha iwaho,

Ma ke kukulu manao 13, "Aole anei o ka pohaku ia e kamumu ai ko niho, a e wewela ai ko haku onohi?" Ke olelo nei au, aole; no ka mea, ua olelo mai oe me ka leo nui maloko o ka Nupepa Kuokoa helu 43, ua like pu ka olua ma ka mookuauhau nui; me ka A. Unauna ma ka puka ana mai oia manao, ua hoomaopopo koke no au a nana aku a hoohalikelike, a ike au aole i like, a no ka like ole, ua ninau koke no au ia ia, a ma ka hooiaio ana iho aole i like, nolaila, ke olelo nei au ma keia wahi, ua wahahee oia i kona ike iho.

Aia ma ka mahele ekolu o ka Pauku 13 ma ka hapa hope oia mahele, ma kahi e olelo ana, aia paha ia la iloko o kau buke kuauhau? Ke olelo nei no au ua ike no au i keia poe kanaka au e olelo nei.

Ma kaPauku 14 ma ka mahele mua oia Pauku ma ka olelo pane e olelo ana, i ninau oe i ke aha, no ko'u hawawa anei, oia ia Kaunuohua pehea? Alaila, penei, ua komohewa oe, ua lawe wale oe, nolaila, kou hoolaha hemahema i na kuamoo nui.

Ua olelo ia e oe, "Ma na mookuauhau liilii iloko o na mookuauhau nui malaila ka like ole o kekahi me kekahi." Ke pane nei au maanei aole no he like iki, a o no he wahi mea like iho, a oia no ke kumu nui o ka lalau, no ke aha? No ka apo lau he ao kumu ole, he makilo i kauhale, i ola ka wahine ua malama ia ka hunahuna olelo a ka poe ike ole i ke kuauhau, ua lawe ia maika moolelo a na wahi elemakule naaupo o Kaupo a me Kipahulu kahi ona i noho mua ai.

Ua pane ia mai nei e S. M. K. e hoakea ana kela a e hoomolaelae ana i mea e pau ai ka pohihihi, iloko oia olelo ana pela, lana ae la kahi manao e pau io ana ka pohihihi i ka wehewehe a kahi haole o lalo o Hoaeae, eia ka hoi aole wale ua o Keliikukahaoa

" Lili kuaua i ka Makalii,

Puehu i ke kua e Kaelo,

Ulumana i hauoa kewe."

J. K. UNAUNA.

(Aole i pau.)

 

Kakau aku la kekahi keonimana, i kekahi kaikamahine, penei : " I hookahi hua mai kou mau lehelehe mai, i ka wa hea, a i hea kaua e halawai ai?" Pane mai la ke kaikamahine, "I ka Poalua, imua o ke kuahu."

 

NA LUNA O KEIA PEPA.

EIA IHO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Puna o KE AU OKOA. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.

HAWAII— J. H. Coney, Hilo.

D. H. Hitchcock, Hilo.

L. Kaina, Puna.

W. T. Martin, Kau.

C. N. Spencer, "

J. G. Hoapili, Kona Hema.

P. Cummings, "

J. Z. Waiau, Kona Akau.

J. H. Kamalo, "

G. K. Lindsay, Kohala.

J. Naiapaakai, "

S. P. Koko, Hamakua.

MAUI—A. M. Kahalewai, Lahaina.

P. H. Treadway, "

W. Ap Jones, "

E Saffrey, Honuaula.

C. K. Kakani, Kaupo.

John Rae, Hana.

W. P. Kahale, Wailuku.

W. G. Needham, Makawao.

T. W. Everett, "

MOLOKAI—M r. Meyers, E. H. Rogers.

OAHU— J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae.

J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa.

J. W. Kea, Koolaupoko.

KAUAI— T. H. Marshall, Lihue.

S. Kamahalo, "

J. S. Low, Hanalei.

H. J. Wana, "

G. W. Lilikalani, Koloa.

J. Kauai, Waimea.

 

E NANA MAI! E NANA MAI!

HE LAAU LAPAAU MAKEPONO LOA

NA OHE HAHANO NU HOU LOA!

KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAKA a pau, ua loaa mai ia

KAUKA HOFFMANN,

a ke kuai ia nei ma kona Hale Kauka, mauka iho o ka Hale Mahoe, na Laau Lapaau Maikai loa, a me na Hahano Mikioi ano hou loa, ka Paakai hoonaha, ka Aila Puupuu, a me na laau maikai no o na ano a pau. E kuai ia no ma ke kumukuai makepono loa. E hele oukou a pau, e ikemaka.

Eia hoi maanei na omo waiu ano hou, no na keiki liili, o ke ano hou loa mai nei keia.

Honolulu, Oct. 21, 1865.  27-3m*

 

KALAKO HOU!

KALAKO HOU!

KALAKO HOU!

MAKALENA HOU!

MAKALENA HOU!!

MAKALENA HOU!!!

NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

Na wa e kuai ai, mai ke kakahiaka Poakahi, a hiki i ke ahiahi Poalima.

Ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu a me ke Alanui Marine; mamua aku o ka Hotele Royala.

(38-3m)   ISAAC REINHART.

 

HALE KUAI HOU!

ME NA LOLE HOU!

UA WEHE AE NEI KA MEA NONA KA INOA malalo nei, he Hoa Kuai Oluolu no oukou i na kunewa hope ae nei, e like me ka

Oluolu a'u i Hookipa ai ia Oukou,

ma ka Hale Kuai o Painapa; pela no ka'u e hana aku ai ia oukou. Aia ko'u Hale Kuai ma ke Alanui Papu, e kokoke ana i ke kihi o ke Alanui Kalepa a me ke Alanui Papu. Ua lako wau i na

Lole Maikai,

Na Kamaa Wahine,

Na Kamaa Kamalii,

A ME

na LOLE o kela ano keia ano, no ke kumukuai

Makepono Loa!

(38-3m)  C. F. PFLUGER.

 

HALE KUAI HOU!

UA WEHE AE NEI AU,

HE

HALE KUAI HOU!

MA

KEOPUKA, KONA HEMA, HAWAII,

a, aia malaila e loaa'i na lole nu hou o na ano a pau, kupono no na kane, na wahine, a me na keiki, no ke

KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

O ka poe a pau e makemake ana e kuai i ka lakou Kope, e lawe mai me a'u e kuai ai, i loaa ke kumukuai makepono, ma ke Dala Maoli, a ma ka Lole paha. E hele mai e ikemaka e na makamaka.  LIKI, (R. B. NEVILLE.)

Keopuka, NOv. 22, 1865.  32-1m

 

J. D. HALAI.

MEA KAKAU PALAPALA!

—NO—

NA ANO HANA A PAU LOA!

UA HIKI I KA MEA NONA KA INOA MA luna ae, ke hana i ko oukou mau palapala ma ka olelo Beritania a me ka olelo Hawaii, oia hoi na

Palapala Hooilina,

Palapala Kuai,

Palapala Moraki,

Palapala Hoolimalima,

Palapala Hoolilo Hope,

Palapala Hoopaa,

a me na palapala no na ano a pau. Aia kona Keena Oihana ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu, ma ke Keena mua, mauka iho o ka puka komo, e loaa no ia, mai ka hora eiwa o ke kakahiaka, a hiki i ka hora eha o ke ahiahi.

Honolulu, Iulai 15, 1865.  25-3m

 

J. L. Nailiili, & A. W. B. Nahakualii,

LOIO.

E IKE AUANEI NA MEA A PAU, O NA mea nona na inoa maluna, he mau Loio laua, a ua makaukau laua e kokua i ka poe i hoopiiia, a me ka poe hoopii no kela hewa keia hewa o lakou. A he hiki loa no hoi i ua mau Loio nei ke hana i na palapala hoopii o kela ano keia ano, a me na palapala kuai, palapala hoolimalima, palapala hoopaa, na olelo aelike a pau o kela ano keia ano, a me na palapala hoohui a pau, a me kela ano keia ano e ae o na palapala oihana, a me na palapala kupono a pau i ke Kanawai. E kakauia no me ka maikai loa na palapala. E loaa no maua, a o kekahi paha o maua ia oukou, ma HALEOLA, i Honolulu, Oahu, a i ole ia, ma Keei paha, i Kona Hema, Hawaii. E ninau no ia laua no ka uku.

Honolulu, Oahu, Apr. 24, 1865.  25-3m

 

RAIKI! RAIKI!

E OUKOU A PAU, KA POE KANU RAIKI ma ka Mokupuni o Oahu, a me na Mokupuni e ae kekahi, owau, ka mea nona ka inoa malalo iho, e uku no au i ke kumukuai kiekie, no ka Raiki i pau ole ka ili, ke lawe ia mai ma ka Wili Raiki ma Punaluu, Oahu, a i ole ia, ma ko'u keena ma Honolulu.

H. W. SEVERANCE,

A gena o ka Huina Raiki o Punaluu.

Honolulu, Okatoba 7, 1865.  38-tf

 

HALE PAI KII.

AIA KO'U HALE PAI MA KA HALE E PILI ana me ka Hale Leta maluna o ke Keena Pai o ka "NUPEPA KUOKOA." Ua emi loa na kii. He mama wale no ka uku no ke pai ana i na kii.

33- tf  H. L. CHASE (Keiki)