Ke Au Okoa, Volume I, Number 33, 4 December 1865 — HE KAAO NO KE KEIKI-HOOPAPA. [ARTICLE]

HE KAAO NO KE KEIKI-HOOPAPA.

- - ' - ±1' lILO 4. P«ne riwi !a no ke kanaka maleua, ma ke ' - '«ti ftek ō *a iofe—e, Ke haawe ia ae ta e ka poeo, E ! tti<ke aoane! e kekeiki ? Ikf *iea ij»ke ole napal haawe i ka mea ,Ui^BhlfceSef Inakou a pau, aofie koe lktTmea ha«S»irl k* y mk* ola." Pane Wla ke keiki, " I—e, a !oaa ka hoi ka T hiawe i ka mfeaola, ka , kanaka makua, e ole hoi e loaa ka'u mea ma-1 ke auamo i ka mea'ola ka ke keiki. Ka"W mea naakeloa o ka leho—e, Ke amoa ia ae la e kā hee—e, He mea ole mea make hoi ia ia oukou e na makua—la." Pane ae ke kokua, "He mea make ioa io 00 kau e ke lieikl, ua make !oa ka ooa io, be pohaku ae naMo, he laau iho maluoa, a ua make loa, aofcfe ola, o ka lakou nei mea make o ka iole e—na ka pueo t»o hoi 1 poi iiio, a umu i na maiao, ao!e nae i make aaoli iho ka iole, e like me kau mea make loa o ka leho* Paoe mai la no ke kanaka makua, penei; " Eia ka lia i kuu hoa mahiai, ke i mai nei e uhai maua—e, ke nanahu mai nei ka !o—e, a nanahu mai ka lo ula, o ka la mai no mahope o ke kua—e, pau—e, e palm auanei e ke keiki ? ī ka meA nanahu ole, ua ohi ae oei makou a4f»u, aohe koe." Pane aku la ke keiki, " I—e, a loaa ka hoi ka oukou mea' nanahu ka kanaka makna, e oie hoi e loaa ka'u mea nanaha ka ke keiki, eia kā mea lia la i ku'u hoa lawai-a, fco i mai nei e hoi maua—e, ke nanahu mai nei hua limukala,, he mano mai no ma ke kua—e, a pau au—e, he mea' ole mea nanahu hoi ia ia oukou e na kanaka malna la." Pane ae ke kokua, "He mea nanahu io no kau e'ke keiki, ina e nanahu mai ka hua limukala,lie mano mai no ināhope, a nanahu ka wano, make loa, o!a, o ka lakou ' oeimea nanahu o ka 10, o ka la mai no ma ke kua, he wela w&le iho no, aohe pae e maA Ona Keiā e ile ai kal oui ke kumu hoōpapa, kāhi h'oi i ka It)aui fhakuaka»e, k» mea nona keia Kaao, * eia iho ma l*btteL . Pane m&i la ke kanaka makua ma ke mele, penei: " O kuu moku !a o Klula,

He moku kele i k» wa, Kvo,mofcu I» o Niihau, He moko kele i ka wa, Eqi> ppkii )«.o Kauai, H<b naoku kele i ka wa, Knu moku la o Oahu, He mokū kele i ka wa, Knu moku la o Mo)okai, He moke kele i ka wa, Kug moku la o Maui, j He moka kele i ka wa, - Kuu moku 1a o Laoai, He naoku kele l ka wa, moku la o Kahoolawe, |fe kele i ka wa, Kuu moku ta o Molokini, He moku kek i Jfa wa, Jfou moku )a o Hawaii, » Hemoku kele i hawa, Kuu moko la ua ok.ia e ke kai, nō hoi na mea u!u a pau, H<;l'e oo mea hapu, Kolo no na moa kōlo, Ku ao ea kauhale* He poau ipuu ao eku aoe, He iotu kuahiwi do, He heiau no, ' He kanaka, 150 e noho aoa, O aa »ea 00 a pau_loa, Eia po ilutja 0 kuu moku—e t E t mate paha auanei e le ieiki, ole i koe^ Ua,ohi ae'i|ē\ makou a j>au, aohe koe.*' m»> 1? kefk{, " ī—e, a loaa ka hoi ka OukpQ moku kele 1 okia e ke kat, ka kanska makua. e ole ho* e toaa ka*a moku ka ke mW: •" ; Paoe mai 1« ke kauaka makaa, "Ahu-a a P|P®j R a V mal lo wlha, ola oc, a i paa ni«? ko loa." a%uj!» no leiki ras ke iue!e ana, a peoelnoia: I " i Hoaiku, 1 kana, oSalri<| PaOoh ke ewe, | "jEvjkolfo H 1 featojfini i J?*maoa—e, ' X#ooVk mB>it:ie akahi ka Pueo, ' Mohoae^ i r«lauhuiu, t ltiti ls ira-!i! 4 pa'pehaku, t 0«, o M*aß6anP6, tHa InMi)#, Kek&a ?a i KmU, i KloUkaa. ** "

O a'u WaieWnu, b Kahaea, o Kahilipali, »eiawela mat)s, l'lUiookeekee.i ka hili a Kaunamano, A papa ia « Papaikou, NaUl i helu aku, . r Aiua f»oiia, ' Akolapaaku, Aha puuku, Alimapauku, Ahiku pauku, Awalu pauku, Kioloku, Kuu hooi i kai o ke Akeko, Ke kolohi? la e Kaalaiki, Hele «ma i Hilea, i Kaloekeeke, Nioole WaiUu t , O Pwoalwi kai iwuo^—-e, O kuu moho— O ka iiio a Lono—e, . - O kuu halelua i Kbna, ainaa lēStWe, He uka o Kaapahu, he kai o Kaoaio, Kuu kaoe ia i Kaalaala, Ku» koho ia Kanemaka, Kaiii ahuliii kai o Pohakuloa, i Kapapala, Apua dui, Apua iki, o Kealakomo, Pao4tu ovi, Panau īki, o Leapuki, O ka Momoa, o Pulama, O Paupau, kee Kahaualea, Kapaahu o Ki, o Kaunaioa, O Hoīunaoai, o Kupahua, O Kaiapoa, o Makena, o Ka : -nu, O loie, o Lahokea, O Waipuhi, o Keokea, O Kehena, o Keauohaaa, O Kamaili, o Keekee, o Kuikuihaīa, O Kauweleau, o Kaoane, o Pohoiki, O Pihikao, o Oiiiloa, O Kauaea elua o Malama, O Keahialaka, o Pohoiki, *0 Ahalanui, o Laepaoo, 0 Pūa!aa,„o &apofco, 1 Ku!a, i ka wai wekwela, O Puna, o BToae, o Kanekiki, O Halepuaa, o Kahuwai, O Waawaa, i NaflaWa!e, O Honolulu, i Waiakahiula, d Haloa, o Popoki, 0 Waikahekahe, o na Keauhou elua, 1 ka iliili nehe i Aalamanu, Ō fta 'pa haīa o ke Kila 5 Haena, Ku ana nei moku i kai, o Hinamakanui, He moku kele i ke kai." A ma keia wahi hoi, e lohe ai kakoa i na £iinau,a ka aoao mua, "He rooku io no anei kela ake keiki e inele raai nei, mai ka mua a ka hope. ?" tr Aole," wahi a ke kokua, k® i sB '»" kaina o ke 'Lii,} ke kokua hoi o !ie keiki, a kakou i ike ai ma.n& Heīu mua, a olel» hou ae laoia, pehei: " 0 fce mele ake keiki i mele mai nei misi ka mua a hiki i ka moku an'k i hai mai nei, o Hinamakanui !a e—a, o Kau ia, o na Ahapuaa ia o kefa mokuaina o Kau, a q Puna raai no hoi, o na Ahupuaa no hoi. a hiki i keia-wahi a oukou e ninau mai nei, aohe he moku mapll o HinamnkanUi, he moku lawai-a i ka wa malie, aohe no he mea ulu, aohe hale, aohe no he h'ale, aohe no hoi he kanaka, e lilo ai la hoi i moku kele i okiia ekokai." 1 A lolje ae la ke 'Lii, me ke kumu hoopapa, a nre na hoa hoopapa a pau o lakou, aole he moku maoli a ie keifti, alaila, pane mai la ke kanaka makua, " A hu-a a pane, pane mai ko walia, o!a oe, pas mVI ko waha la, niake oe, make loa." Alaila, ala ae la ua keiki nei nei, me na roafca i h«*le a luluu i kana ukana, he w>itnaka, no k'ona, aloha I kahi i make ai o kona makuakane, oiai hoi, maanei no hahl i pau ai kana wahi i ike i nei mea he hoopaps, a nana ae la uia ma o a mannei, a polou hou itio la nol»eia

i kooa aahu, a moe iho ?a. Alaila, hooho like ae la ko loko o ka htile, penei : *' Aohe rpoku a ke keiki—e! Aohe he moku a- ke keiki i okiia 0 ko kai—e ! " Ajpatfe mai la ke'kanaka makua, penei : " A, 0 ko ka hoa hoopapa kamalii aoo 'mau iho la no ift Ja, 0 ka uwe wale." , Anhe nae he walii mea a pane.iki mai o ke ke keikl," ke moe 1a no liela iloko ke kuinakppa, ma ke ano hoololohe wale iho 110, ao!e nae no kona nele maoli ana i ka moku o!e i okiiae ke kai, a no ka pane ole mai hoi o keiki. Pane ae la ke kokua, penei : *' E ! auhea oe e ke keiki, sna aole au moku, e mam&ke aoa kaua mamull ou, no ka mea, ua kokua ae nei hoī au ia oe, mai ka mua a ka hope, $ i ka J hiki ana ma keia wahi, ina he olaio, ua nel« ! oe i ka moku ole, e mnke ana kaua ? " A ma ! ke!a mnu olelo keukau n ko kokua, alahou ' ae la iu. me he puoho ana Ia ria ka auna maDo| k« lele hoolnhalahai raa 0 a maauei. A 0 ke ano maoti nafe o keia hana a ke keiki, e hooano hoka ana no ia ia iho? i mea hoi I e manfio nui !oa mai »i ka aoao mua, he'nele ' io. A e ake ana no hoi keia, o ka hewa ae o ! na waha o kanaka makua, e !ike me ka me\ mau ma lea lakou pane ana, a kakou hoi e ike nei, mal ka hoomaka ana o kahoopapa, penei hoi ia, " no fea !iewa ae 0 na waha, pau hoi i ka !ua ia ? ka imu." A paue mai hi ke *LH, penei: " E ke keiki--e ' ina »o!e e !oaa kau looku e—e niske ana c>e, ®kft hoi, ina e !oag ole kau moku, alalla, ō ke!e imu p a mai !* la, 1 ho-ala nou, aka tioi, !na e !oa.s kau moku, o!ai)a } e make kekahl poe 0 mekou, e!mm kanaka, a o kc kumu a*u ke me t o!a la 5 !oht oe e keiki." • A ma keia wahl hoi, e *Vo pu ih<? 00 auatsei k*kou t ko ke keīki aao naiuaō. me ke kali nui ana, me ks wikiwiki ole e hoopuka aku 1 ! ka mea i !oaa ia is. A no ka hewa ana i»ai 0 ka wahs 0 ke 'Lii, a!aj!a. a!a ae !a ia, *|

"~Eo'omßkB hou e pane mai ma ke mele, a feakou no hoi i ike ae !a maluna, mai Kau mai, « pau na aina o Kau, a pe!a no hoi i Pana, a pau na aina o Puna, a hiki ke mele a ia nei i kekahi lihi o Hilo, a penei no ia : " O Mokoku mauka, Ku ana keia moku i ke kai la—e, Oia hoi 0 Mokuola, Ulu no ka ai, Holo no ka i-a, Hele 'no ka puaa, Noho no kanaka, Ku no kauhale, " " ' Ulu no ka iaau, He puu no e ku ana, He kuahiwi no e moe ka-o-o ana, A he heiau no, O na mea ulu ao a pau' O na aiea kolo no a pau, r Eia no i luna n kuu moku, Kuu moku kele i ka wa—e, O Mokuoia, Ua okiia e ke kai a kaawale, He mea ole moku kele ole hoi ia i ke kei- ; ki la, i E na kanaka makua—e." : Pane koke mai la no ke 'Lii, me ka ntnfeu mai i kona kaikaina, oia hoi kela kokua awakou e ike nei. ' A oia hoi ka mea i kaaptjū£ia ! Hawaii, a puni. Oiai hoi, e kulou ana kfela i ilalo me ka hauoli nui, no ka loaa ana oka moku a ke keiki, a ea ae la kona mau uiaka iiuna, a nana aku la i kona Haku Alii, olelo ae lala, penei : VUaeo ko kakou %oao i ke keiki, no kn mea, ua loaa ka ke keiki . moku, oia hoi o Mokuola, a he'moku no hoī ia i okiia e ke kai, he waa ke alanui e hiki aku ai ilaila, a o na mea ulu no hoi a pao, ilaila, pela no hoi na mea kolo, nie na mea ; le!e, he kuahiwi no, he puu no, hō iieiau no, ■ he kaōhale' no, noho no hoi kanaka, a e jfke , no me ka ke keiki i hai mai nei, pela n'o hoi ka'u mea 1 ike ai, he moku io no o Mokuola, a aole no hoi ia he moku kuhao wale iho fke ' kai." ; " ' ' 1 ' Pane mai la no hoi o Kalanialiiloa, penei : "Ua ike no la hoi oe, he moku io no o Mokuola, aole hoi ou hai mai ia makou, ina ta hoi aole moku e loaa ike keiki." Atai]a, oielo akn la ke kaikaina, " Aole no hoi au i manao—e, e fiiki ana kekahi mea hoopapa, ihe- ; le mai i o kakou nei, I kahi o na moku, i na pane ana no mamua, o ka.make no ia ia kakou, a he oi wale no ke kanaka i hiki ilaila, 1 a no ka loaa ole ana no hoi o kana moku, ua I make no ia, a oka oi ae nei hoi keia o kahi | keiki imiloa," | Alaila, kena ae !a ke 'Lii, i kekahi poe o | ko I:ifeou aoao hoopapa, elima ko lākou nui, | a o ka lua o ke kumu hoopapa, oia ke ono, a I ua lawe ia aku lakou a kalua ia i ka imu i I hoomakaakauia no ke keiki. A pau aku la

eono kanafi& i make, koe iho eko!u, oia h«La Halepftiwi # kekahi kumii boopapa, 4 o Kaianialiiloa ame ke kaikaina. Alaila, hooh| oui mai lana kanaka mawaho, oiai o ka lakou hana no hoi ia o ka makaikai me ka hoolphe, ! a e ake nui ana hoi lakou e ike i ka hopeqa o ka aoao e ko ana, a me he Aha Jure la kapiha rt»!iu i na poe nfakaikai, mai ka wa i hoomaka ai kā hoopapa, a hiki ma keia wahi a *Italtoti e heluhelu nei, Pane mai la lakou me na !eo koa, a wiwo ole hoi, penei: "Na ke aha la ka mea i hoola ia ae la ke 'Liī, a me kana kumu hoopapa, no ka mea, na laua no i hoomaka, a i ao hoi i kela poe & pau i make atui]a ma keia hana ino." Pela wale no na lwakhaioana o wah4 ko-u mai ai mawalio, ci&i o ko lakou makemake, e hookoia ka ke keikl mea i olelp ai, po ka hewa ae o na waha o lakou, pau fto i ka?ua ia i ka imu. A ua ike ae la hni kakou i ka pau ana o kela poe eono i ka make, a o ke kuinu nui ao hoi o ko lakou make apa, o k% hevya ae o lta waha o ke 'Lii, nana no hoi i hoomau toa ma keio hana o ke ao i na olelo hoopapa, a !aa ka make !a, he nani make aaa hoi ia, ina !a hoi e ma'ke ana me ke 'Lii a me ke kumu hoopapa. A ma keia wahi, e Ike (ii kakou i ka make ana o ke kumu honpapa a ke 'Lii, i ke keiki, eia no ia Pane mai !a ke kumu hoopt\pa, penei : ** E ke kelkī-—e,. e aho hoi i na inoa 0 na kumu kaua e make ai, oiei hoi, ua make aku la ō Halepaniho, a o Halepaiwi hoi keia b pat»e eku nei, kē kaikuaana hoi o niho." Aae aku Ja n« keikij " ae, v a oioau aku la ke kelki, "Owoi la ka inoa o kau kumu ? " Hai taai la oo ke kumu, ""Uale- • 0 ke kumu ase o kona hai ana pe- ' !a, no ke aloha no i kaAaikaina, no koas uiake e ana, a ke a ia mai la no hoi e ke aīu, na!ailn oia i wikiwiki ai ma ka hoopuka ana i [ ka inoa o Halepaniho. | (Jlok ipau.) '