Ke Au Okoa, Volume I, Number 35, 18 December 1865 — HE KAAO NO KE KEIKI-HOOPAPA. [ARTICLE]

HE KAAO NO KE KEIKI-HOOPAPA.

•5 «• «C»3 A Jpoin& kōna inoa o Halepaiwi, ina paho e ifta ua. pau i ka ioleia n| iwi u ? pei, |>ikne aku !ā no hoi ke keiki, penei, " Ō Kalepaniho noi kau kumn hc;<gsQa,,£ $ Hnlepp,Uihoi ka'u kuiau hooH aua e t ¥ a^e *i ' na inoa 0 nH k«MOift k&Uft ? " Pane mai hoi kela kumu, ko niho !a raake oe," a pane aku qo hoi ke keiki t penei, "Amoke ki la A ptl§ m> ljiua i u.oj>i>apa ai Nhi lwi, o ka kekahi boi, 4 h,#-i ko niho la make OW* » «*<> lf * H»» 116 ' -i. i „<i A hoomaka iho la iaua e hooko ī.kalup ka )|wft X,«vla» i{>o la ke feeiki 1 na pohaku he po|ia,ku ayi a he wahi uuku t |o k| po£iaku ebku, a oka pqha4u iki, he ala. A niuau aku.la ke peoei, V.O ka pohaku nui, $_o t ka poh»lcfl uuku, mahea oe ?" Pane mai la ke kana.ka, " Ma ka pohaku nui au, aiou mau niho i ka ha-i." Alaila, moe iho la ke keiki 1 lalo, me ka huli ae p ke alo ilona, a na ke kaoaka makua ka hana, i kui iho ka hana o ua kanaka makua nei I na niho ma ke alo, a pau pohaku eleku i ka oiai no hoi q oa niho a\ waiu no ke keiki, a hoomaku iho la ke kanaka makua e lalau ae i ka p2ha!fiiu ti ou, alaiia, a(a &e b Mlieiki, a jpane i aku la penei : " Ua olelo aku hoi au ia oe, o ka s g«f|i£(ku ouy a 9 uuku, roa.bea oe ? Ā olelo mai noof, -ma ka pohaku nui oe, i paū ai o'u inau niho i ka ha-iha-i, aji"eahfl hoi kafl m«R/ afcu ,ta i ka ua pau ae la no Vau make." j ke kejjiiik *aj a ai ae V», olelo faiou aku la, "Aheahoiau make ibo ? " A pane mai la " Eia hoi ko make lae ke keiki, o ka .wali ele 9 kau mea ai, o ke ko, oka iwi % 0 kou 01 P^ a ,a la." Lnlau ie la no keia Ika pauku ko, aai e |aā no h'oi me ka iwi o ka i-a, a i£p. j# K.ela a waR, a waiho aku Ike pfca ? ke alo o uajk|naka la, pie ke. |soe po.hoi 0 na niho heowali ai oke aole i ha-i. Alaila, pai|g aku ke keikj, " E moe iho hoi oe Ua,jo." /4oft jo & EoopaT f l»!aw »ku ]». ke kejHi iioko 0 ipu a««j a ae la ike koi me ke a-u, a t> ka n * > »* a oka hoa iho la no ia oke kei-1

I» « p*a fee koi. X. n|B |e$ l|f>a # aifa | iee kejttī_ī fte fce mea haohao km hoi la i ka leliulehu e ku mai ana a puni fca pa o Ka OSFe, me ka nioaa ae g \*JHk>j«ijh*,H r ia *«»-• W«ŌMJf " A psa hekoi a ia nei. alail», b«#fta iho lalteia ualuna o ke liumu, (Halepawi,) me ka (īinau fho, " Heaha keia &<h) ? " *'Hai u )i Ue kumu, bepoo iano'u," hooho like mai !a oa kanaH o waho, rti# tbt imai, *' E ke keiki, okia iho, no ka mea, he ia.", £o|e ? i}fe£e keiki i oki hoana hou ae la ke keiki i ke koi mnlalo iki ihft,me ka oinau iho no, " Heaha la keia nou ?" Hai ae la ua kumU nei, ""He ppphi#i ia no'a." Aole ia i hai ae i iooa niioli o ia wahi, « paoe pualu roai la ka. aha kanaka mawaho, peo«i: " 12 Ue keiki, okia ik*, he ki U, he aole oae ke keiki i rok« iho, ae la ro ke keiki i ke koi mala|f loa mai, d>e ka oloau iho, " Heaha | !a keia 'A hai hoolalau ae la i t, no ka i mea, ua ike ao ia he ki-ka!a, olelo ae la ia, • ",H«l»p*hele i* no'u," a hople like nwui» | ah« kaoaka, aole, , he ki-ka!a ia, e keiki, j <ritia iho. " • A hoomakaukaa iho la ke keiki e ka-i hou 4e i ke koi, a nana ae la ma oa maaaei. a| pnie Ikaika mai U ka aha kanakn ioe ua leo . i māi: hoi kamea aj k« keiki i oki oleiho ai, he meu fii no hoi ia j a ekolu', o )ii-poo,' o' tfP a o ke j ki-k«}s, no r a heal)9,ilio la hoi j kajps#i olei ole'iho ai ?" A enaopopo lea ae la j i ke 'Lii a 114 kaukau pu- j tkijkm mau ki io j no keia e pili ana anatTie kanaka. Oiai hoi, | JC(fejPo_iaj:ep i k& ahg. .iia ke. j ke%i mau olelo pipe, e 1 ans, " A ino ke ki j la niake," A heaha la ip, wa}ii a ka poe ike ; k.V; Aiaila, haj«i ae la ke keiki i kaua koi a j JOe ka hapai pu ae uo hoi t'jk» j Wa.kiekie, peoei : " A nw k.e ki la make ; op**] A 9 jte oki iho U ao a ke keiki, a | KDk« Bku la ke kikala, kakwaīe aa wawae, aj « h#pai hou po ke keiki i ke, MiiAA ka ieo pu no, peoei: " A mo ke ki la j «oki iho U ke 'keki i ke koi, aj h kf ki-poohiwi, kaawale ua Uma, a j kaiuraU ke kino, a hapai hou ue la ke keiki i. ke koi, me kii teo 00, a Ooki ilio la i ke koi, a , moku ke ki-poo, a a.Ri »ake loa īho la uo ia . • hoi i |ji« ibo k« u ans , o lAi nhu. o a*thaf an« no. a o ke kiola i& aku la s>o ia iloko ke ahi o ka imu e a mai aua, & o ; iaVfea"poc I make oia ko ku 'Lu ao-1 J «-'A hNM')li»l««'.K»lairwluloa,. ke 'Lii a me . aoa o Ji£ keiki i ku i±xat k na makaaiuaua a me , tsj« melfa o)elo raai, " Heaha la . krM i '*ta?a ia ae U o ke 'Lii r xN T o ka MM, aana keia haoa ino i hoohik;, oi& hoi ka

hoopapa, he 'Lii ino loa kela, hoola ia la hoi •1 ke aha ? " Alaiia, pane aku la ke keiki, pfenei : "He 'Lii ino o Kalanialiiloa, a pehea hoi kona kaikaina ? " Hooho like mai la ka, aha kanaka, penei: "He 'Lii ino o Kalani- : aliiloa, a o Uona kaikaina la, he ! ina e paa ia oe e ke keiki, o ko makou Alii ia ! ia, a iaa tvo hoi o oe, oia iho 1» no, aia no i !ka mea pono i kou manao, Ao ke 'Lii hana ino iho la, oia o Kalanialiiloa, he pono ke make'oia, no ka m|.liemake e noho Alii hou oia maluna o makou." Keukeu nui mai la ka aha kanaka, me he manu alae la, i ke'Lii o lakou. Alaila, pane aku la ke keiki peoei : " Auhea oukou a pau, eliOolohe mai," aia wa koke no, meha like iho la na leo kupinai o ka 1 aha kanaka, ā olelo aku !a ke keiki, pei.ei " He ae no au e make ke 'Lii hana ino 0 0«kuu, ke ae mai hoi oukou i ka'u olelo," a 3m mai la hookahi kanaka o ka aha Itanaka, ! a pane mai la, penei : " Pehea knu olelo, he J pono oe e hai mai ? A o ka mea leuponō i kou ' manao, malaila aku no makou." Pane hou , akti la no ke keiki, penei : " Ela, eaē mai no anei oukou e kukulu i hale no'u i ka 1a apopo, 1 a paa no la la, a komo no ia la, o na mea ai o na ano a pau, a ihuu 'ana iloko o ka halela la." I A "ae like mai la Ip aha kanaka, me ka oleio mai,'"o keia mku olelo a pau an e ke keiki, malaila wale aku no makou, apopo, e hookoia do kou makemake. H Ma ia manawa iho, lawe hoaikane Be !a Ike keiki ia Ealanialiiloa, me ka hapai nui no hoi, i tfti»a e ike ihb ai o Kalanialiiloa, ua punahele ia ike keiki, ka mea i lanakila. Aia a paa ka hate, alaila, hoomaopopo hou aku au ia oukou e ka poee heluhelu ana i keia Kaao, 00 koke 'Lii m«ke ana. A kakahiaka ae la, oia hoi ke kolu 0 ka la, hela nui mai la na kanaka me ka ma&aukau, no ke kukulu ana i ka hale, a me na mea 'ai o d» aa6 a pau, ka puaa, ka iHo, ka moa, ka 4 i-*, ka poi, ka uala, ka palau, ke kulolo, na «»a m a pau e la*a aī ka ahaaina. Ua bolo no ka haoa ana o ka hāle, paa no ia la, .a kom»n9 ia-ls, a i ka inakaukau ana o na mea ai, komo like mai la na 'Lii, na kaukau alii, ! na kāhuna, na kilo a me ha makaainana, ilo- ! ko 0 ua hale nei, a i ka hoomakaukau ana o 1 na oaea a pau e ai, alaila, ku ae la ke keiki! 1 kwa," a hai mai la i kona kanawai, penei F! fce 'Lii nui, o na *Lii, o na kaukau alii, o na paali, 0 na kahuna, 0 na kilo a me na a>akaainana, e hook>he mai oukou, e ai nooukou i namea ai a paq, aole kekahi mea e puka īwaho ika hana waho." O keia hana a ke •keiki pela, no ke liu nui. oia hoi o Kalanialiiloa, e hana ana ke keiki i'keia kanawaī, i mea e kn ui 0 koaa makia, i ke aloha 1 kor>a ma- 4 kuakane. ; 4 1 A paa kona hai ana i kona kanawai. alaila, ahaaina nui iho la lakou, ai pakiko mai la na

l 'Lii a me nn makaaioana, no ka mea, aole ia o ko !ak<)Q makeOiake aui o na mea āi, i he kaoalua loa no hoi ka aha kanaka, no ka hoopunahēie ]oā"o ke keiki i ua 'Lii nei t (Kalanialiiloa.) Ao ua 'Lii nei hoi, hoonuu iho la ia i na hoolua puaa, na kulolo, ka poi pālau, a pfela aku, aka hoi, o nalianak'a a pau, hooukiuki loa iho latfoli,' ao ka ike ana aku e hoonoo mai ana ke 'Lii inō i ka lakōii waiwai, me ka oleli) iho, " Kainōa na ke keiki wale no keia mao mea ai a kakou i hoomakaukau iho nei, aole ka 1 eia ka frt>i na kela 'ino e ■! mai ka kakou mau mea ai i hooinaai." A lAhlaila hoi i ike lea ia aku ei lea tfcftuio o ke keiki, no ke kupele aoa i k« 'Lii a n«ii ka opu, i mea e nbi ai ka hana tiebee o loko. Aoie i linliu ifio, hoolalelioke aku la no ke keiki i ke'Lii, e paiuk no kaua, no ka inea, he hoopapa luie no ka kaua .hana i nehim'i, a o k« ai pinepine hoi ka kaua hana i keia la. A no keia olelo ana a ke keiki, hoomau no | iaua i V« ai pinepiae ana a aui ka !a,aka hoi, I olelo omlu aku uae ke keiki i kekahi o nu kahona, penei : "E hele akuoe e oielo pakahi | aku i na 'Lii a me na mekaainana, he noa no 1 j talcou ke puka iwaho, o kohi tnai auaneiīa | kou no iakou keia kanawai," Hele aku fa | no hoi ke kahena, a olelo pakahi aku la no | e iike me ka ke keiki mau olelo. | A ma ia wa koke no, ike aku la ke keiki i | ke an<f kunahihi o ke 'Lii, no ke kaunaaho o ka lemu i ka ai i-i-i kahiko. Pane aku la ke | keiki i ke 'Lii, " E neenee mai ka'ua e ai," aole nae e hiki i ke 'Lii ke eu ae, no ka mea, | ua kaohi ia e ke kaumaha o ka ai kahiko, i |.ke kaoni la aku e ka ai hou. A maopopo lea | i keiki, ke aoo kunahihi ok&l&kala mai o | ke 'Ltt, ketou aku la ke keiki, a han-anawana I ak<t U i ke *Liī, me ka olelo aku, " He pui | paha kou i " Aemai ia ke J Lii, " Ae, he mai I ko'u o ko kanawai hoi, aole au e puka iwaho, : o wake niai au." I Olelo eku ia ke keiki, " E aho hoi ha e pi*ka kaua iwaho, owau no hoi haoa uu-i la." Alaiia, ao koke aku la ke 'Lii, ae, a pukaaku ia iauuiwnho, oielo aku la ke.lueki, " E heie ana no nae kaua iwaho e hana waho si, a pau iae—-a, akila, he haaa no k& kauao owaiio.'' Mahope koke iho o keia, o k« hoi wikiwiki lon aku ia tio hoi la o ke keiki a hiki ,o ke auama kanaka, oa 'Lu « «ue na makaainana, a olelo aku ia j iakeu, "E hele oukou e uana i ke 'Lii o ou-, kou, oin hoi o Kalanialuloa, ke faana mai !a i! ke kana eweho." | Hele nui aku !a na ksi}«K« me pa *Lu, a . hiki i kahi a Kalamaliiioa e uoho ana, ike iho , !% lakou,.e ai aua o i ka iu- . ua hehee ona, alaila, uwa ae la lakpu uie ka peaei : " A airrC 2 # »i— <i -1 , Ka<|ipia!iiloa, ke Lii, i ka laea uwpLo—e: II " j A hooenau aku 'a ua kauaku i ka y.lic uwa, i

a pau ia, lalau iho la lakou i ka lauoKo o ko-j ,na poo t a p ke kaula no ia i kau-o hele i* ai a J hikil kona make loa ana. A make iho la oj Kalanialiiloa, puhiia aku la kona kino make i ke ahi,' kona pa iwi a me kona mau haīe, a' koe iho la no hoi ko ke kaikaina, ka mea noi, i kokua mamuti o ke keik!, mai ka mua a'lia hope o ka: hoopftpa ana. A ma ia hope iho, hoakoakoa hou mai na 'Lii, na kaukau a]ii, na kahuna, na kilo a j me na makfainana, a!aila, liai aku ]a kefeeik'yj i kana olelo hope loa, penēi : "Ena nq | makaainana o Knuai nei, ua make ae nei ko'i} i mau hoa paio, a he nui boi no j ua loaa ae nei no hoi na iwi o ko'u makuaka-; iie, ke kumu nui hoi o ko'u haoaianawhmii i ana i ka hoopapa, e like me kana kauoha i ko'u luaui makuahine, a ke hoi nei au." i Kaohi mai la na kanaka o Kauai, ia ii, mls ka oielo mai, " E ke keiki, he nui ko makou makemako e noho mai oe i Alii no makou, he nani ia, ua na-i iho 1a ho oe a make ae neiīe 'Lii hana ino o makou," Pane hou mai hke keiki, penei: " E hoi ana no au, a eia no ko oukou Alii, o ka mea nona au ikokua, minka nna a ka hope o ka hoopapa ana, a oiā"īio ko oukou Alii, no ka mea, ua lohe mai au ia oukou, he Atii inaikai ia, e aloha ouaeei." E kapoe heluhelu i keia Kaao, ke kauleo aku nei au, maanei.ua pau ko kakou heluhelu ana i keia Kaao, no ka mea, o ka'u wahi ae la no ia i ike, malia paha aia no i ka ipu aku, nana no ia e huai ae i ke akea. , Me ka mahalo no i ka Luna H'jopono-v>no o Kb Au Okoa, a i na keiki iioi nana na hua kepau, S. M. Kaui. Kunawai, Honolulu, Dek. 7, 1865. ~ <