Ke Au Okoa, Volume I, Number 37, 1 January 1866 — Page 2

KE AU OKOA.

HONOLULU, IANUARI 1, 1865.

 

I KA wehe ana mai nei a ke alaula o ka malamalama o keia la, ua haalele mai ia kakou ko kakou hoa'loha ka M. H. 1865, a ua lalau mai na lima pumehana o ko kakou hoa'loha hou ka M. H. 1866, e hoolauna aku ia kakou iloko o kona mau keena maluhia. O keia la, he la na kela a me keia e pono ai ke hauoli, a e pono nae ia ia ke haawi ae i kona hoomaikai ana i ka Makua nui, ka mea nana i hooikaika a i ahonui i ka malama ana ia ia i ka makahiki i hala aku la me kona mau ale kupikipikio a pau o keia noho ana.

Ia kakou e ku ai a nana aku i hope i ka makahiki i hala, me he mea la ua like kakou me na pua limukala e paia lewa ia ana io a ia nei maluna o na ale kawakawa o ka wa i hala, aohe e u a ale ia aku no ka wa pau ole. O ka makahiki i haalele mai nei ia kakou, aohe hanauna mahope ae nei e ike hou ai ia ia, no ka mea, ua pau kana kaa ana i Kahualoa. Ua pau kana alakai ana ia kakou ma na wahi maikai a oluolu, iloko o na poino a ke ahi a me na waikahe, iloko o na puahiohio a me na makani ino, a o ka luaipele ma ka honua nei; kahi a ka uila e oaka ai, a o ka hekili hoi e nakolo ai, a e pau ai hoi ka poe a pau i ka eehia i na hana mana a ka Oia Mau.

"Olioli wale," wahi a kekahi kanaka Farani akamai, "ka aina aohe ona moolelo." Na hoouka kaua nui, na lanakila haaheo, na hana kaulana, ka lawe pio ana i na miliona pio he nui wale, a me ka paa holookoa ana o na papa inoa loloa i na inoa o ka poe i make, hiki ole paha i ka poe kakau moolelo ke wehewehe ae ma ko kakou mau ipuka hale hoi i ike ole ai. Ua olelo ae o Napoliona I., a me kekahi poe kaulana e ae o keia honua, o ka lakou mau hana ua lilo i mau moolelo. Ua kaena ae o Amerika i ka pepe ana o ke kipi ilalo i ka lepo, i na lima kila a me na puuwai paea o kana mau keiki. Ua kaena ae na aupuni nui o ka honua nei, i ka hee ana o ko lakou mau enemi me ka maka oi o ka lakou mau pahikaua, a me ka ikaika o ka lakou mau pu.

Aka, heaha la auanei ka kakou mau mea e kaena ae ai, kupono no na aoao o ko kakou mau moolelo. Ina o ia mau hana ka lakou e olelo ae ai, no na mokuna o ko lakou mau moolelo, alaila, e kaena ae kakou, me ka haawi ae i ko kakou hoomaikai i ka Lani, aole ia i komo iloko o ko kakou mau moolelo o keia AU OKOA. He mau mea nui no ka kakou e kaena ae ai, oia hoi, aohe i pukapuka ka papalina o kou honua e Hawaii, i mau ilina no kau mau keiki noho i ka oluolu mau o ka maluhia, aole i ula i na koko, a kuakea hoi kou mau kula mahakea a me kou awaawa uliuli i na iwi o kau mau pulapula; aohe no hoi i kukulu ae oe i mau halemai no ka poe i eha a i muumuu iloko o na houka kaua. Aole auanei keia he mea na kakou e haaheo ai, ko kakou ike ole i ka hulali mai a ka maka o na pahikaua i ko kakou mau maka, a i ka lohe ole o ko kakou mau pepeiao i ka ne—i nakolo mai a na leo hekili o na pu kuniahi?

He oiaio no, aohe kakou i hoomoe i mau ala hao, i kukulu i mau mokuahi kaua a kalepa, a i hana hoi i mau awea teregarapa, aka, he mea nui no hoi ka kakou i hana ai, ka hu—la ana i na eka i huna ia ai ko kakou mau loaa kuloko, me ka maka o na palau. Ia lakou i imi mai nei i ko lakou kaulana a me ko lakou hanohano ma na oihana kaua, ua hoouka kaua no hoi kakou me ko kakou mau kula papaala; ia lakou e pulumi tausani ana i ko lakou mau enemi, ua hooikaika no hoi kakou e pulumi aku mai ko kakou mau makaalae aku i ko kakou enemi nui o ka hune. I na makahiki i hala loa aku nei, aohe i ike ia ka hooikaika nui ana o kakou ma ka waele ana i ka nahelehele o ko kakou mau kula, aka, iloko o ka puni ana o na makahiki i hala iho nei, ua lohe ia ka owe ana o ka palau ma kela wahi keia wahi, aole i liuliu me he mea la he paku i pale ia ae hele ana na hua o ka kakou hoouka ana. Aole anei keia he mea kupono ia kakou ke hoomanao iho ma na aoao o ko kakou moolelo?

Ke karaima a me kekahi mau hewa e ae, na Ahahui o kela ano keia ano, na mea ulu, ke kalepa, na hana mikiala, ka oihana mahiai, na kula, ka awai, ka papa pai, a me na mea e ae he nui wale. O keia mau mea, he mau mea kupono no kakou i ka noonoo akahele ana. Oiai, "he poe kiai makaha wale iho no makou," ke manaolana nei makou, e kamailio ma na mea hiki ia makou ke hoolana i ko kakou manao. Aka, maanei la, ke ake nui nei makou e haawi aku i ko makou aloha o keia kau, oiai nae paha, ua kikokikoi aku nei makou i kekahi mau mea ano nui, mawaena olaila, ka holo ana o ko kakou Moiwahine aloha Emma, i na aina e. Ua maopopo no ia makou, e hui like mai ana oukou i ke ake ana e haawi aku i ko kakou MOI aloha, a ia kakou no hoi a pau loa e na Mokupuni o Hawaii nei.—"HAPE NUIA!"

 

Na mea hou o ke Alo Alii.

He maikai ke Ola o ka Moi, aia no Oia ma Hoihoikea kahi i noho ai. He wahi paina ahiahi ka ka Moi i ka la 25 o Dekemaba i hala ae nei, malaila ka Mea Hanohano ke Kiaaina o Oahu a me Col Prendergast a me kekahi o na haole hanohano o ke kulanakauhale nei.

NO NA MEA KIEKIE.

He maikai ke ola o ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa K. C. G. K. a me V. Kamamalu, ma ke kakahiaka o ka Poaha i hala ae nei, ua holo aku ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa K. C. G. K. maluna o ka moku manuwa Lancaster e ku nei i ke awa. Ua ki ia na pu aloha mau nona, no kona hele ana e ike i ka Adimarala Amerika.

KA MOI WAHINE KANEMAKE.

He maikai loa ke ola o ka Moi Wahine Kanemake o Hakaleleponi Kapakuhaili, ma ka Poaono o kela pule i hala ae nei, ua hele aku oia ma Pahukaina.

NA MEA HANOHANO.

Ma ke kakahiaka o ka Poakolu i hala ae nei, ua holo aku ka Mea Hanohano ke alii wahine Mrs. Bishop (Pauahi,) ka Mea Hanohano ke alii wahine Mrs. Dominis (Kamakaeha,) ka Mea Hanohano C. R. Bishop, ka Mea Hanohano Col. J. O. Dominis K. C. ke Kiaaina o Oahu maluna o ka moku manuwa Lanacaster. Ua noho iki maluna o ka moku a paina, a hoi mai i uka nei.

 

Hooponopono i ka R. Luakaha.

E KE AU OKOA ;—Aloha oe:

Ua ae aku au i ke noi a kuu makamaka paio a R. Luakaha, aka hoi, e oluolu paha oe mamua o ka hookuu ana mai i kau mau mea i aie nui ia oe, e hai aku au i ko'u aie no kou lokomaikai nui a me ko ahonui, no na mea i hanaia mawaena o maua me kuu hoa paio. A mamua no hoi o ko'u hoopau ana, e ae mai oe e hooponopono hou i kekahi olelo hope a R. Luakaha, e kapa ana ia'u he wahahee a he hoopunipuni.

Me nei nae ka pololei, "na ka poe Pope," aole na ka Pope i luku i ka poe hoole pope ma Parisa. Na ka poe hoonoho hua kepau paha ka hewa i ke kapae ana i ka huaolelo "poe," mamua iho o ka "Pope," a e heluhelu ia penei: "Poe Pope."

Ua lilo paha ka wahahee i oiaio i ko R. Luakaha hai ana mai ma St. Batholomy kahi i luku ia ai o ua poe hoole pope nei, a he ano ka!

Ke hookuu nei au i keia kukulu paio ana me ka manao iho, ua nele ko Luakaha kuhikuhi ana mai ia'u i mea e pau ai ko'u kuhihewa, a ua nele no hoi kona hooiaio ana na Heneri VIII i kukulu ka Ekalesia o Enelani e ku nei i keia wa. A ina oia i hookuu ole mai nei i keia kumu hoopaapaa, alaila, e komo hou no auanei maua ma kekahi mau kumu e ae, i pau ole no ka hoohakinaia ana o keia paio ana. Nolaila, me ka Luna Hooponopono a me ka poe hoonoho hua o ke Keena Ke Au Okoa ke aloha, ke hoi nei ko Ulakoheo keiki e wehe i na hao i hoomalili ia.  IOANE KAIMIOLA.

Ulakoheo, Dek. 23, 1865.

 

UHA-I I NA RULA O KA PAPA OLA.—I ka Poaha i hala iho nei, ua lawe ia ae imua o ka Aha Hoomalu, kekahi wahi kanaka o Beniamina kona inoa, no ke kue ana i ka rula 9, o ka Papa Ola, ma ke kanu kokoke ana i kekahi kupapau ma ka auwai wai kupono no ka lehulehu. Hookolokolo ia oia a h oopai'a $9,25. Ua hai ia mai makou, ua lohe mai ka Luna o ka Papa Ola, i ke kanu ia ana o kekahi kupapau iloko o ka hale. He mea mau loa no keia i na la pouli o kakou i hala ae nei, aka, aole ia he hana maikai ka malama i na kino lepo iloko o ko kakou mau hale, a iloko hoi o ka kakou mau ipu laau. Ke mau nei no paha ia hana ma na apana kuaaina, aka, ke hai ae nei makou i ko oukou wa e halawai ai me keia, "E hoihoi ka lepo i ka lepo."

 

NA SELA O KA MANUWA.—I keia mau la e hele nei he mea mau i na sela o ka manuwa ka holonui i na kikee ana o ke kaona nei me ka noonoo ole aia paha he mau ohana maikai e holoholo anai ke ahiahi, ma ke kaa paha a ma ka lio paha, ka holo no ia a hookui ana. Menemene ole no hoi i ka make ana o kela hoa o lakou, a o kekahi ke waiho nei ua eha ka wawae. Ua papa ia aku nae lakou aole e holonui, a ua ike iho makou i ka holonui ana o kahi lawe ia ka lio. He mea kupono ole io no keia o ka holonui ma ke kaona nei. He lealea no paha ka mea e holo nui ana, aka, o ka poe e hele ana malalo, he hoomaka-uku-u lakou o keia mai.

 

POINO—Ma ke ku ana mai nei o ka Emalaina, ua ike iho makou i ka haulehia ana mai maluna o ka poe mea ukana i hooili mai maluna o ua moku la. Ua hai ia mai makou i ke kumu i poino ai, no ka hoouka ino ka o ke Kapena i ka ukana; ua olelo aku ka poe mea ukana, ua piha ka moku, hoopaakiki no ke Kapena, a ma ia hana ana, ua kiola ia kekahi hapa o ka ukana, a poino hoi ka poe mea ukana. Ua hoopii ia iho nei ka moku a ua waiho ia nae no na Lunakanawai koho e hana ua hihia la.

 

KOHO BALOTA.—No ka lilo ana o keia la ka Poakahi mua o Januari, nolaila, i keia la e koho ia ai na Lunamakaainana ma kela apana keia apana o ko kakou nei mokupuni. I keia hora o ka kakou pepa e puka nei, ke hiolo nei na kaa lawe i ke poe koho balota, a hoomanao ae la makou i na la e holo ana o na kaa o Kimo Pelekane ma, a e kahe a wai ana na kiaha bia o Kahai ma!

 

Ka haiolelo a ka Mea Mahaloia, A. M. Kahalewai.

E na Keonimana a me na Lede o ka Moi. I keia la, a i keia hora, ua waiho ia mai ia'u ka hai aku ia oukou i kekahi mau olelo e pili ana i keia la a kakou e hoomanao nei—oia hoi ka la i hanau ai o Kamehameha V., i poni mua ia e komo ma ka Hale a kona kupuna i kukulu ai—ana e noho nei. Ua loaa ia'u ka hanohano, i ko oukou hoouka ana mai maluna o'u i keia ukana; o ka hai aku i ka moolelo o ka mea nona keia la, a me kona hana ana.

Ua hanau ia o Kalani Kapuaiwa Alii Iolani Lota Kamehameha a Kamehameha R., ma ka la 11 o Dekemaba, M. H. 1830, ma Honolulu, Oahu, a o ke 35 keia o kona mau makahiki, a ke helu nei ke 36, a o ka lua hoi o kona mau makahiki ma ka Noho Alii o ko Hawaii nei Pae Aina. E Maui o Kama; o keia kona la hanau, he la kaumaha, no ka mea nana i hanau mai, a he la hauoli hoi nou e ka lehulehu o Hawaii, Oahu, a me Kauai Maanei kona wahi i hanai ia ai o kona mau kupuna, aia ke ku mai la ke Kia Hoomanao no ko laua inoa ma Wainee, a ua hoaie ia oukou e ka lokomaikai o kona mau kupuna, i papalua ia e ke aloha a laua i kanu paa loa ai ma ka puuwai o ka mea nona ka la a oukou e hauoli nei. He mea mau ma na aupuni alii hanau a pau—e hoomanao ia ka la i hanau ai ko lakou alii, aole hoi i kue ia malama ana i ka buke moolele o ka honua.

Ua hoomanao mau kakou i keia mau la i na Moi i hala aku nei, ma ka la 17 o Maraki a me ka la 9 o Feberuari—a i keia wa hoi, ma ka la 11 o Dekemaba. Ua maopopo ia oukou kona hanau ana, a me na Moi i hala i malama ia e oukou; e ike auanei oukou, ua hookokoke ia na wa i hanau ai ko kakou mau Moi ma na malama Hooilo a pili pu hoi me Ianuari, oia hoi o (Ikuwa ka Pohakoeleele.) Ua hoohanauia ka mea nona ka la a oukou e hoomanao nei ma na hana a pau e pili ana i ke kulana ana e noho nei i keia wa, a ua hoao pinepine ia mai no e na pilikia e hiki ole ai ia oukou ke helu i keia la. Aka, ma ke ahonui o ka Mea Mana Loa, ua hiki maopopo loa kakou ke hauoli i ka loaa ana ia kakou ka inoa makua, e haaheo ai ke kanaka Hawaii ke ike i ka la hanau o kona Moi. Ua hoouna ia oia i Beritania Nui ma ka M. H. 1848, a na Kuhina Kalaiaina mahope mai, a he Alihikaua hoi no ka aina a me ka moana. A ma ka la 30 o Novemaba, M. H. 1863, ma ka hora 8 P. M., hiki aku la oia i ka Noho Alii i kukulu mua ia e kona poe kupuna, a o ka lua keia o ka malama ana i kona la hanau ai; no ka hoouhiia ana mai e ka pouli, i ka muli mua i hele mua aku la. Ma kana mau hana, ua makaukau aku i ka hai aku, a ua manao no hoi au, ua lawa kakou a pau i ka ike ana i kana mau hana i pili nui i ko oukou pomaikai. He kupaianaha ano e kana mau hana i kona hiki opiopio ana i ka Noho Alii, a e kapa ae au, "he hoi hou," aole ona pihoihoi, aole hoi e ae wale aku me ka maopopo ole, aole hoi e apono wale aku me ka wehewehe mua ole ia, aole hoi e lilo ae mai kana olelo aei. No ka mea, o ke kaha pololei ka loa pokole mai kekahi kiko a kekahi kiko, a oia kona ano i maopopo ia'u—o oukou kahi hoike o kana mau hana, me oukou oia i haiolelo mua ai ma kela Halepule ma Wainee, no ka minamina i ka aneane e nalowale ko oukou mau pono. Me ke kauoha ia oukou e koho i poe kupono e hele e hana pu i ka hoolilo Kumukanawai, a oia ka'u i ike ai i ke kupono loa o ko oukou olioli ana i ka la hanau o ko kakou Alii Moi nana e hoomalu nei ko kakou alii, kekahi waihona o ko ke Akua aloha, a ma ona mai la no e loaa mai ai ko kakou mau pomaikai.

O KE AU OKOA keia, o ke Au o ke Kumukanawai a Kamehameha R., aumakua i kukulu iho nei. Ua nui loa na mea kupono e hauoli ai oukou no keia la, ua hoi aku nei ia nei iho nei no, a ua halawai kekahi poe o oukou me ia, owai la o oukou e olelo ae, ua hoopopilikia ia oia e kekahi o kana mau hana. Owau e ku nei imua o oukou, he hoike au no kona lokomaikai, a me kona aloha ia oukou kona lahuikanaka, he aie nui ko'u i kona lokomaikai, a e hookaa no au a ke hookaa nei, a o oukou ka hoike oia hookaa ana. Aole au i manao e loaa iloko o oukou ka olelo mai, ua hapai au i keia mau olelo no ko'u makemake e kaulana, aka, no ke kohu pono mai loko lilo mai o ka naau i hai ae ai i piha ai ka oukou kauoha. I keia mau la, a i keia la hoi—ua papuhea ka makani; a ke hookokoke mai nei na hana a ka makani hema, me ka lawe mai i na kuaua paka nui o ka Hooilo—ke kahiko o na la hanau o ko kakou poe alii. Owai e ku imua o kona la i hanau ai, a olelo iho, "Ua aie ole oia i ka lokomaikai o ka mea nana i hanau mai i ko oukou alii nona keia la a oukou e hauoli nei? E ola ka la i hanau ai ka Lnai o oukou." O kona la hanau keia a kakou e hauoli olioli nei, a mai poina oukou i ke kakau ana ma ka papa o ka naau o ka oukou mau keiki, i ka waiwai o ka la i hanau ai o ko oukou ola e hauoli nei. Ua hai ia mai e na Moi mua, me ke kuhikuhi ia oukou, "O ke kanaka e hana ana i ka pono, oia kona kanaka," a ma ia hope mai, ua kau ia malalo o ko oukou Kalanu, na huaolelo penei: "Ua mau ke Ea o ka aina i ka pono." A i keia wa hoi, o KE AU OKOA keia, oia hoi, "Ua mau ka pono o ka aina i ka maikai o ke Kumukanawai." E pokole ana ka'u mau olelo e pili

ana i keia la—a e nonoi aku au ia oukou e haliu like aku na alo i kahi o ka Mea Mana Loa, me ka nonoi e maliu mai, i hoomau ia mai ko oukou olioli ana i keia la, a pau e kakou mamua, a oia ke pani hakahaka o na la.

"E ola ka Moi i ke Akua.''

 

Make a ola mai.

E KE AU OKOA :—Aloha oe:

Ua ike au i kekahi mea kupanaha ma Kaluahole, i ka la 9 o Dekemaba nei, he kanaka a ola mai, a o kona inoa o Puali. A penei ke ano o kona make ana ; mamua aku, ua loaa oia i ka mai piva, ehiku la o kona mai ana, a i ka walu o ka la, hoomaka kona make ana, mai ka hora 6 o ke kakahiaka nui kona make ana a hiki i ka hora 11 o ua la nei, ola hou mai oia. Iloko o kona make ana, ua nui na mea e uwe kumakena ana no ke aloha mokumokuahua i ka mea i make, me he mea la he elima hora okoa mawaena o ka hora 6 a me ka hora 11 mai kona make ana a hiki i kona ola hou ana mai.

Penei ke kumu o kona ola ana, iloko o ko'u ikemaka maoli ana, ua make loa o Puali, a hele aku la au a hai aku ia W. H. Kamoana, "E! ua make loa ka elemakule a kakou la?" Ia manawa o W. H. Kamoana i lohe ai i ka'u mau olelo, oia kona wa i lalau koke aku ai i ka Baibala, a wehe ae la oia a hai mai la ia'u, "Aole i make," wahi a Kamoana, olelo aku la au, "He keu oe o ke kanaka hoopunipuni, a i ka! a ike ko'u mau maka a me ko na mea a pau i ka make loa, he ole iho la ka hoi ia ia oe.'' Aole he wahi mea a pane mai, o ko iala ku koke ae la no ia hele, a o ko'u hahai aku la no ia mahope ona, a komo aku la kela iloko o ka hale, e piha ana no i ka poe uwe kumakena, ia wa, haha aku la o Kamoana i ka mea i make, a pau kana haha ana, wehe ae la i kahi wati a nana iho la, o ka hapalua ia o ka hora 10, a papa mai la i ka poe e uwe ana.

"Auhea oukou e na mea a pau loa, mai uwe oukou, no ka mea, aole i make ke kino, eia no ka hanu iloko,'' ia manawa, olelo mai la kela mea keia mea ia ia i ka hoopunipuni, i aku kela, e noho malie oukou, a noho malie ko ka hale a pau, kukuli iho la kela ilalo a pule aku la, a pau ka pule ana, me ka hoohaahaa penei: "E Iehova ka Mea Mana Loa, ua ike mai no oe i ka hewa o kau mea i hana ai, a nolaila, ua kii mai no oe i kau waiwai he uhane a ua lawe aku, ina ua lawe oe i keia mea au i hana ai me kou hookolokolo mua ole, oia ka pono e hookuu mai ia ia, a e hoihoi mai i kona uhane, a e hoola i ke kino a mau loa aku? Amene." A pau ia, i aku la kela i ka poe nana ka mai e wehe ae i ke kapa, a wehe ia ae la ke kapa, ike ia aku la ka hanu i ka opu e hanu ana, a mahope owaka mai la kona waha a me kona mau maka, a i mai e pule hou ae, o ka pule mai la no hoi ia, a hana i ka hana ia la, a ola loa mai la oia a hiki i keia la.

NO KA HELE ANA O KONA UHANE.

Ia wa, olelo mai la oia ia'u i ke ano o ka hele ana o kona uhane, penei ka hele ana o ka uhane: Ua hele aku kona uhane e poi i ka Pulelehua, a kui i ka pua o ka mauu, a lawa hookahi kui, hele hou oia e ako i ka pua o ke kowali, a hoowalewale aku la i ka Pulelehua, a lele mai la ka Pulelehua a paa i ka apo ia, pela wale no ka lalau ana o kona uhane, a lele iluna, a waenakonu o ka honua e hiki ae ai iluna loa, hopu ia ae la kona wawae e kekahi anela, a hoihoi hou ia ilalo, a komo hou kona uhane iloko o ke kino e like me mamua. Nolaila, he mea hou no ia i ka ike ana a ko makou mau maka i ke ola ana o keia mea make i ka la hookahi, a o ka mea nana i pule a ola mai, oia hoi o Kamoana. He kanaka kue i ka hoomanakii a me na hoomana hoopili ano e mai, a me ka hoomana a na kahuna hoopunipuni o Hawaii nei, a he mea hou no hoi ka lohe ana i ka hele o na uhane i ke poi Pulelehua, a kui me ka manao i wahi ia, ua pau. Me ke aloha i ka Lunahooponopono, a me na keiki nana e ulele na hua pai o ka Hale Paipalapala o ke Aupuni.  H. S. PALAUALELO.

Waikiki-kai, Dek. 23, 1865.

 

HE MAU MOKUPUNI HOU.—Mai na nupepa o Kapalakiko o keia mau la iho nei, ua ike iho makou e hoouna mai ana kekahi hui o Kaleponi i kekahi poe mokuahi hou e holo mau mai ia nei aku a Kapalakiko. Ma ka holo mau ana o keia mau moku, aole no kakou e olelo ae ana e aohe kakou e pomaikai ana.

 

AHAAINA HULA.—Ua hai ia mai makou he nui na ahaaaina e haawi ia ana i keia la no ka "Hape Nuia.'' I kekahi nae e haawi ana ke keiki Comisina lala wai o Amerika i ahaaina hula ma ka hale pohaku o Kimo. Ua lohe mai makou e naue ae ana ko kakou MOI i ua ahaaina Hula la.

 

PUKIKI LUA KA MAKANI—I keia pule holookoa i hala iho nei, ua pa pukiki mai ka makani, ua ano huihui no hoi ke kaona nei. Ua kuehu i na lepo o na alanui, ua hakihaki i ka laau o na kihapai. I ka po o ka Poaha aku nei, ua hiolo ka hale o ko makou hoa aloha o W. N. Pualewa, e ka ikaika a kona mau kikiao, puehu liilii.

 

KE AWA O HONOMALINO.—Ua lohe mai makou, ke holopono nei ka hana ana i ka wapo o Honomalino. Elua haneri a me kanalima dala wale no o ka puu dala i hookaawale ia no ka hana ana, a o ke koena aia ma ka lima o ka Luna o ua hana la, no na hemahema i koe.

 

Ke koena o ka hele kaapuni ana a ke Kahukula Nui.

Ma ka la 4, hele hoi hope hou aku la e hoike ana ma Holualoa, 52 na haumana, ma ke kulawae oia apana 35 na haumana, ma Pahoehoe 28 na haumana, ma Kaumalumalu 25 na haumana, ma Kahaluu he 20 haumana, ma Keauhou 43 na haumana, ma Honalo 43 haumana, ma Kainaliu 40 haumana, ua makaukau kekahi mau kula, a hemahema no kekahi mau kula, a o ka pau no ia o ka hana ma ia la.

Ma ka la 5, hoike na kumu oia apana. Eia ko lakou mau inoa : S. W. H. Makaihe kumukula no Kainaliu, Alapai no Honalo, Haluapo no Keauhou, Kipapa no Kahaluu, Simeona no Kaumalumalu, Geo no Pahoehoe, Kahaleluhi no Holualoa, Pilipo no ke kula wae, Kanakaole no Kahului, Kalawaiahakuole no Hianaloli, Keawe no Kailua, Paheepali no Honokohau, Kekipi no Kaloko, no Kalaoa, Kupanihi no Kiholo.

He poe e ae no hoi kekahi i hoike pu ia. Eia ko lakou mau inoa : Kaauhaukini, Petero, Nehemia, Kamoehalau, He-a, Kahao, Maalo, Kaualii, Makamoana, Keoahu, Pahua, Kuikauai, Kekoi, a me Keliihuluhulu.

Ma ka hoikeia ana o na kumu a me keia poe ua apono ke Kahukula Nui i kekahi poe a ua kapae loa ia kekahi poe, a ua hoonoho ia, penei ma kahi o ka poe i kapae ia, o Kaumalumalu a me Pahoehoe, o Petero ke kumu ma Holualoa he kumu wahine, a no ka loaa ole, ua hoonohoia o Kaauhaukini i pani, a loaa o na kumu wahine, a na kaikamahine o Kahuluu a hiki i Kailua o Sibora Geo ke kumu wahine, o Honokohau, a me Kaloko, o Kuikauai ke kumu, no Kalaoa o Kanakaole ke kumu, a o ka poe i kapae ole ia, mau no lakou, a o ke kumu o ka poe e ae i hoikeia ai ua kapae loa ia no lakou.

Ma ke kakahiaka o ka la 6 hele aku la mauka o Honuaula he aina aupuni ia, e nana i kahua hale kula kupono i ko uka, a me ko kahakai, no ka mea, elua wahi e noho ai o ko laila poe ma ka uka kekahi manawa, a ma kai kekahi manawa, a ma ia la no i hoikeia ai ke kula o Kahului 32 haumana, ma Hianaloli 45 haumana, Kailua 56 haumana, aole no i holo pono loa ia mau kula, a o ka pau no ia o ka hana ma ia la, a ia po iho, ee aku la maluna o ka mokuahi Kilauea, a ao ae ku ma Honoipu, a holo hou i Kawaihae, a ma ia po, holo huli hoi mai la i Oahu nei, oia ka Poaono la 9 hoi ia o Sepatemaba, a hooluolu iho la ia mau la ma kona home;pela i pau ai kona kaapuni ana ia Hawaii.

NO KA MOKUPUNI O KAUAI.

Ma ka la 12 October, oia ka Poaha; hoomaka ke Kahukula Nui e hele e kaapuni ia Kauai, e ee ana maluna o ka moku Moiwahine, a e ku ana ma Hanalei i ka la 16, oia ka Poakahi, a hoomaha iki i kekahi mau la.

Ma ka la 18, hoike ke kula ma Waioli 25 na haumana, aole i makaukau ia kula, a malaila aku a hiki i Wainiha 27 na haumana, makaukau iki ia kula, ma ka heluhelu puke, a me ka helunaau.

Ma ka la 19, hoike ke kula ma Kalihi-kai 25 haumana a malaila aku a hiki i ke kula ma Kealakaiole 32 na haumana; aole no i holo pono loa na mea i hoikeia ma ia mau kula.

Ma ka la 20, hele aku la ke Kahukula Nui e nana i ke kula haole ma Waioli, ma ka la 21, hoikeia na kumukula oia apana. Eia ko lakou mau inoa: Pakekee kumu no Anehahola, Kaluna, kumu no Kealakaiole, Peapea kumu no Kalihi-kai, Maulili kumu no Waioli, Kalili kumu no Wainiha, a he mau mea e ae no kekahi i hoike pu ia, eia na inoa, Uka a me Hailama.

Hookahi wale no mea i kapae loa ia o Kaluna ; a ua pani ia o Uka ma kona wahi, a mahope iho hiki hope mai o Nakapalau oia ke kumu kula o Kalalau, a ua hoikeia oia ma kahi a J. S. Low, Esq, a ua aponoia oia, a hai mai la ola i ka nui o kana mau haumana he 25, a o ka pau no ia o ka hana ma ia la.

Ma ka la 22 he la Sabati ia, a ma ka la 23 hele aku e hooponopono i ke kahua hale kula ma Waioli, no ka mea, ua pa hewa ia e kekahi mea, e pili ana ma ua wahi la.

Ma ka la 24 hoomaka ka hele loa ma ka apana ma Puna, e moe ana ma Kealia ma ka hale o Kalola, a ma ka la 25 hoike ke kula ma Anehola 15 ka nui o na haumana, aole nae i holo pono na haumana ma ua kula la, a no ka ua o ua la ala aole hiki ke hele, moe hou iho la no malaila ia po a ao ae.

Ma ka la 26, hele aku la malaila aku i hiki ma Kapaa, a hoike iho la malaila 26 na haumana, oia ke kula mua ma ka apana ma Puna, ua makaukau iki ma ka heluhelu buke, a malaila aku a hiki i Wailua-kai 23 na haumana aohe i holo pono loa ia kula, a malaila aku a moe ma Lihue ma ka hale o P. Isenberg, Esq. oia ka Lunakula ma ia apana.

Ma ka la 27, hoike ma ke kula ma Hanamaulu 24 na haumana; ua makaukau iki ma kekahi mea, a ua hemahema no ma kekahi; a malaila aku a Wailua-uka he 15 ka nui o na haumana, aohe makaukau iki ma na mea i hoikeia, a pela no ma Lihue 16 ka nui o na haumana.

Ma ka la 28 hoike na kumu oia apana eia ko lakou mau inoa, Kauhoe no Kapaa, Kapahuilima no Wailua-kai, Kauanoe no Wailua-uka, Kaliula no Hanamaulu, Pukalo no Lihue, S. R. Hapuku no Kuhiau, Kanohokai no Haiku, Puakea no Kamooloa, ma ia hoike ana, ua aponoia ka nui, a hookahi wale no mea i kapae ia oia o Kapahuilima, a no ka mea hiki ole ke pani ma kona wahi, ua kali iki aku ke Kahukula Nui, a na ka Lunakula e imi, ina loaa, a loaa ole paha, a me ia ka

hooponopono, ma ka la 29 he la Sabati ia.

Ma ka la 30 oia ka Poakahi, hoike ke kula ma Haiku 23 na haumana, ua makaukau ike ma ka heluhelu buke, a me ka helu naau; a malaila aku a hiki i Kamooloa 14 na haumana, aole i makaukau iki ia kula, aole no hoi he hale kula o laila, ma kekahi hale moe e kula ai, ua hemahema loa ia kula, a malaila aku a hiki ma Koloa, ma kahi o J. W. Smith, oia ka Lunakula oia apana.

Ma ka la 31, hoike ke kula ma Kuikuiula 20 haumana, a ma ke kula keiki kane o Koloa 23 na haumana, ma ke kula kaikamahine 18 na haumana ua mahalo ke Kahukula Nui i na kaikamahine, no ko lakou makaukau, liilii na kino, aka, ua holo pono lakou me he poe la ua nunui ma ka nana aku; malaila aku a hoike ke kula ma Koloa-hikina 20 na haumana, 1 wahi keiki uuku, ua maikai kona kakau lima ana a o ka pau no ia o ka hana ma ia la.

Ma ka la 1 , o Novemaba, hoike ke kula ma Mahaulepu 14 ka nui o na haumana 2 mau wahi keiki uuku ua maikai loa ko laua kakau lima ana; eia ko lakou mau inoa, Kealahula no ke kula kane o Koloa, Kauapo no Kukuiula, Maioho no Wahiawa, Joseph no Mahaulepu, Popolani w, kumu no na kaikamahine o Koloa, Mika no Koloa-hikina.

A he mea e ae no kekahi i hoike pu ia, o Kalawa kona inoa, a ma ia hoike ana, elua wale no mea i haawi ia aku ka palapala kumu, a ua kali iki ia ke koena, a pau ia hoike ana, hele aku la malaila aku a hoike ke kula ma Wahiawa 28 na haumana, ua makaukau ma kekahi mea, a hemahema no ma kekahi, malaila aku ka hele ana a hiki ma Hanapepa elua mau kula malaila, ua kapae iki ko laila hoike, o ka hele loa aku la no ia a moe ma Waimea, ma ka hale o Issac Hart Esq.

 

Pehea la e mau ai ke aloha mawaena o ke kane a me kana wahine.

E KE AU OKOA:—Aloha oe:

Ua nui ae nei ke kui makeneta o ka'u panana, no kela mau hua e kau kiani ae la maluna, me ka manao e hakaka aku imua o ka lehulehu, i ka poe hoi i mare kane a mare wahine hoi, a i ka poe opiopio hoi o ka aoao palupalu, a me na nunu hoi o ka aoao oolea, no kela ninau e kau ae la ma ke poo o keia kukulu manao ana, oia hoi keia, "Pehea la e mau ai ke aloha mawaena o ke kane a me kana wahine?"

Nolaila, e alawa ae ko kakou mau maka, me he mau aeso la, a nana iho oe i ka aoao mau o ka noho ana o ke kane, a me ia kilohi iho i ka aoao o ka noho kaawale ana o ke kane a me kana wahine. I ko kakou huli ana iho a hookapeke ana aku iloko o na moolelo, o keia aupuni a me na aupuni e ae, a me na mea i paanaau iloko o na opu o ka poe i hele a palalauhala, a ua maopopo lea kekahi mau mea e pili ana i ka noho a kane a wahine, ia manawa, o ka hoao nae, oia ka mare ia manawa, mo ke aupuni Hawaii nei, a pehea ko kakou hoomaopopo ana iho ma na moolelo o keia pae aina i ka wa kahiko, ua ike no kakou, ua kaawale aku ka wahine a kaawale hoi ke kane. Nolaila, kohu pono ia kakou ke ninau iho. Heaha la ke kumu o ka noho kaawale ana o ke kane me kana wahine? Ke i mai nei paha kekahi, no ka makau hoi paha i ke kanawai o na akua o lakou, a nolaila hoi kaawale ai ke kane a me ka wahine. Ke olelo nei hoi au me ka pane kanalua ole aku imua o ka lehulehu, no ka manao nui ole o ke kane i kana wahine, pela hoi ka wahine i kana kane, a nolaila, mau ole ai ka iini pumehana mawaena o na mea elua, no ka mea, ua kaawale ke aloha, ke kaula gula mawaena o laua, a hookahi mea i koe o ke kaawale o ke kane a me ka wahine, aka, ina e noho ke aloha, ka iini, ka makee mawaena o ke kane a me ka wahine, alaila, e palena paa loa ia auanei ko laua mau manao holookoa, aole hoi e haalele ke kane i kana wahine, pela hoi ka wahine i ke kane.

Aka hoi, aole au e kamailio aku no na mea o ka wa kahiko, a luihi loa, no ka mea, ua maopopo lea ia kakou ke ano oia wa, he wa i hoopihaia me na kapalina o ka naaupo, aka, e aui ae i ka huini oioi o ka maka kila, no ka noho ana o ke kane a me ka wahine i keia wa. Ua ike a ua kamaaina, a kupa hoi na maka i ka nana ana i ke ano io maoli o ke kane me ka wahine. O ka mare wale ana no ke kahi poe, aole e hala na malama o ka haalele mai la no ia o ke kane i kana wahine, pau ka manao ana aku he wahine mare, noho e no ke kane, noho e no hoi ka wahine, no ke aha? no ka mea, ua nele ka waihona i ke aloha, i ka manao nui ana i kana wahine, a lilo aku ua kane nei i ka hai mea nui nolunolu, a e kekahi kumu paha ia o ka haalele wale ana iho o na mea i mare ia, aka, i na ua ulu ia mai ke aloha, ka naau oluolu, ka naau akahai, ka hooko ana i ke kanawai gula o ka mare, ka manao ana aku i ke akua me ka manao nui i ka pule, me ke noi aku i ka haku, ka manaoio iloko o ka naau, alaila, aole kumu e ae nana e kau e aku iloko o na hana ino, a he mau kulana ia o ka pili paa ana o ke kane a me ka wahine. Ina hoi o mau ka pili ana o ke kane me ka wahine, alaila, ke olelo nei au me ka oiaio maoli, ua paa ke kaula gula a ke aloha mawaena o laua a ua hooko hoi i ke kanawai hemolele, kahi hoi a laua i ku ai, a hoohiki aku ai imua o ke Akua Mana Loa. He oiaio maoli paha ia, o ka manao nui aku i ke Akua me ka naau haahaa, akahi, naau oluolu, oia no ke kumu e kaawale ole aku ai ke kane me ka wahine, a oia no ke kumu au i manao ai e pili paa loa ke kane me kana wahine iloko o ko laua mau la opiopio o keia ola kino ana. Ke hooki nei au maanei, me ke aloha i ka Lunahooponopono, a me na keiki hoonoho hua.  DAVIDA EHU.

Maemae, Dek. 19, 1865.