Ke Au Okoa, Volume I, Number 37, 1 January 1866 — HE MOOLELO NO PIKOIAKAALALA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO PIKOIAKAALALA.

" • . ■■ HELI' 8. [i<? olelo, aa feoke aku la te Alii, a ae fa oia ia i kana pana e |>|Da i ua mau manu la, ka ertemi nui maopopo o fce Alil o llawaīi, a'ua lile ia 1 a " aku fs R bf> oukou*holo ? " *' A"keia pe »o l .&ia a huii i-a" wahi ake Aiiīwahine, ae fa k'e 'AUi T kona mau kanaka, e kabu i ka ai, kalua ai a me ka puaa, i e he ole," makaukau ia mau jflcfSi*a, j>M~.' *A iolie o "Pikovalia*afala wa e holo ai ka waa o ke Aliiwahine o Hawaii, 'a lala i kona kumu'e holo pi ai ma lakou. KQ X||:OI4KAA,tAI A. PEE MALU ANA MALOKO C JCE KUAPOI O KA WAA. ~A ma k« like ana o ka po rne ke ao, hcl« e ajt*fe malAlo o k« 0 ka w%a o ke Kaikamahine a Keawe «HHiuoii, maiaila oia kahi i moe ai, e li%e ne me kana hana akamai i ka wa i~fi§to mai a mai Kauai mai, e like me ka'u i otelo ai mamua ae nei. Ia ia e moe ana malo'ko o ke kuapoi o ka waa, lohe ae la ia i ka walaau e kanaka, ka ōakekē o Sa hoe, panee na waa i o ita hoio no ia, me ko Pikoiakaalala ike ok i kahi a waa e holo nei. * Ia Pikoiakaalala i ala ae ai mailoko ae o k« kti»poi oka waā,' ike iho la ia, aia lakou mt Koolau o Oahu e holo nei. Nana aku Ia ( Pi£oiflpalalf ia Moiae.le a Alnwahine e A«h6 aoa ifuna o ka pola o ka waa. KO PIKOIAKAALiLA IKE ANA I KA JOLE. la lakep nei e holp ana mawahb"ftw>'o ji: lae iii £ ōlelf» aku la ia i na kanaka osu "1£ ! ka iole nuī e kau mai li iluna oka pali." I aku lana kanaka ho< waa, " Pēhēa oe i ike aku 1a i ka iole, waha hee wale ol * Olelo hou aku'k *He ?o|e fo qo, ua ai aki la iote i fca aua ona, kaa tß»i fq a )fi i ke kalo, h'ookahi no nae' pūa, * malte'if<f ia o 'kela i6!e," Aoo kt> ia'oli r Mapii ffiM6pi6eia mai i jka wahahee, nolaila. hoopuka ae la o Pikoialiai |ans|tele, F?9# : 'llq|1 Iq | •»« ko #fai!a, € holo kekihj 0 oakou mauka, a i kela #ali la olunaae, a aia kft io{e." Ano keia olelo a Pikoiikaalala, ae mai la kekahi o na kanaka hoe waa, a holo aku la inauka a hiki ma Heeih, ~ i y hdo 6! ajBufta. aki la o Pikoiakaalala īlīa aua l iolo, r mahope iho o pana ana i ka iole, oiele - Iftk§i& "Ku aku h ka ic>!e, > ~ -ke «ku la o-ae ma ka nuku, a puka ina kek aoa£*£ fea hialia o ka pual ka po- . haKu o kuihu pati." i- M* Jfen wahi, e kanaailio kakou no ke kaI hoi,o ai «»auka, ahiki aku la ua kauaka iama kahi a ike aku la ia, ua ku io «o ma ka uuku o ka iole, e like,n)fi .. iokUa, P iole-ima, Jtaaaaa aili i^ā ( paa iuki j keia la. A hiki iakou mawahe . .. * £1,9 i|t hou aku ja e Pikoiakalak i Jia iple e kau ana i ka pali e .. la > eia Ika pua akp ua k*B ia. a holo aku la kekahi kanaka e nana 1 >fco ?» ia ua kjj ka iole, e li- - ke bj« ka Pikoipkaalala mea i olelo mua ai ia - ka iqoa o ia iolp, a , 8P M in P ia wahi e kaj>a ,»a oei a kiki i keia la. ,»OJSA HPLO Haajele lakou nei ia Hanauma, htj]o Ia ' « waeaa o k.a waaoa, olelp aku la o | ka iolenui, aiailunao , £ake, oke kupua houkahi no ia oia ke'k-a jijo kela aole ,b« kaoaka nana e a-a aku e hiki ilaila, aua 1 Tīhe ua ][qls la iqe,kn.|yia3, Olelo akiLiaua P'koiakaaUla, i na kjL«ftkftJ)j» yr& o ke ppwL:,. " E pana aea aa i kela iole aole nae e make i ke kauna pua {ioo«M.paha k|iuna guji, alaila i ka 4»OT'ihriß»'ieHi # ua fo!e'fa, alaiia olelo ae 1a la i 1 itai mau hoa, ,nake aka ta f F t%« {&e J«? M Kanaloa }ho I» na kanaka i keia 0 pikoiakeaiala, no ka me a , aia * W>i t|t kaM 1 ike āi, a ilaila no - i pana mai at, Holo mai la lakou Dfi a'pae ma Kaunakakai, olelo aku la qa hoe wae o ke Aliiwahiae o . ka«W>fca o ia wahi, e pii iuka o la na kamaaina o Molokai, " Aole kakou e pono ke pii iuka, he kupua ' ioOm he iole, ina epiikakou, {njke in'ai knlmi > ak« la na hoe waa oke AHi wahine o Hawaii, "Ua mnke aku , aku la ua i*ofe la, ua papa ia titai nei e kahi -*■■■ fceihi »ei, noke ia niai nei ka iole o Uahu i paaa k'£air IhWi 4fiak*, », ika T pan* i« OMU otn ua iote !a . : il«»a o )6Mm 4 aua make m«i oes, epn kakou *■ poao." Hoole loa mal la o<T l' a Wt«ifn.'" -' *■" Ai«o-lw paakiki loa ona kmaaaina i ka <$t» «kti la o Pikoiakaali»f«, j noiāa ? pii lakou ē ike pono, a pif akti ; elrfte olelp. la la\wu ip i aoa, habai mai la na kamaaina j Is-

kou, a hiki aku !«kou ma kahi o ua iote la, a )a f>a a me na ua mflke io no ka io}e, e like me ka Pikoiakaalala ioM» mm *i. Olelo aku o Pikoiakaalale v na kamaaioa ihele pu maimelakou, " MaSe ae nei keia pau ke kupua ino o keia wahi, e kohi oukoa i ka ttra a hohonu, Wa*a oukou f »Hr a s^6F ) 'i'e Khol'ei aku ika ibtte itokoo ke ahi, e malama nae oukou o !ele ka hulu ma kabi e, ā ola hou aku no ma ia hulu. lna fc $afU ke kffto 1 ke ahi, a koe na īwi, e ho-a htfli no oukou -» ke ahi. pela oukou e hana ai &līlo īa i lfehu. M A*hooko iho 1a na liamaaina 1 keia nrtil oleto, llalia iho la lakou a hiki i ka wa i lilo ai na iwi o ka iole i lehu. A pau keia <sfelb ana a Pikoihkaalala, fioi aku la lakoo a kau iluōa o na waa, a holo aku la a fce o Kawela, Ike akb la keia i ■k'a iole iuka' o Kauauli,' eiole nae keia i panā aku. A mawaho ae lakou o Lele, \ ILatioiha n%e i keia wa, fke hou aku la no keia ia Kukuiiole, ka iole iluna ō' Haleakala/aolo keia i pana aKol * A t*ikj I£kdu'a¥ī mawahoae 6 KipiAalii, ike hod akif Ta ho keiala Haaakaiole, ka iole iluna o Puuoh'aoa,' Hana, i Maui. aofe keiß i p&na aku. Ma keia wahi, e olelo kakou no na olelo 8 ka poe Wo" o HawaiT, mai ko iakou nei holo ana aku ipai Oahu aki : nei, aoie ioa lie waht iole hookahi a Moinele īik»4< paaa akuiioi, o ka moe malie. np tfj|na luiQ& ilana o ka p<ila o ka waa, me ke kaikamahine a ke Alii o Haw«ii,. kamailio iho Is oa lianaka: hae w«a ō lakou.ih? no, " Kupanabfe|ka pana iol? a kakou i lawe tani nei, pela wale iho la oo ka e poho >j. Ina no to e lika me keia keiki, o ka pana iote a ke JLIi Oahu, a kakou i lawe mai niei, ina ilo ,t#hoi ua liio pono ka waiwai a me ke kaikiifti&Wn< a ke Alii o H*i»*ii." Maaad, e kamailio hou kakou no Pīkoiakaalala, oiai lako«i e holo ana i ka moina o Ale«uihaha, ifce aku la o Pikoiakaalala i na iole elua ioka o Kohala, olelo aku lao Pikoiakaai*l» laa hoewaa, !.' £ ! naiole «ui e hole | mal la iuka o f£ohala, ina no au e paoa, make ino kela mau lole." Olelo mal la na kanaka hoe waa, " E ke kelki, raa! pana oe, no ka | mea, ua maopopo ia makou kou akamai, e aho e haawi ae oe ua ka paoa i<?le i Alii, a kakou i lawe mai Pane aku la o t " Eia ka'u i olelo j E pana make kelamau iole, nokamea, he mau kypua.i(fo i>eja ao Ifa waa holo ma ka q Kaluawiliwilinau, he ipie waj}i|e, a o lole, ka iole kane, aole na« ioi aku ka.kieki,el9 & O JgS i°l e a o keia mauiule ka hoa kauao Wawaeiole, ko Hamakua kupua iole." Pana aku la kg|a a .make aa mau iole la. .. Hoio ae la ka waa o i&kou noi muwaho o Kohola a ms Hawakua, me kona ike mau aku ua i ka iole, oieio aku la o Pikoiak&|)a|a, " H« iol<d *|ti kela, o Kapunaiole, uo na pali hulaana" A hiki ka waa o lakou nei mawaho o ikf h,9M ia i M iole, olalo ae la o, Pikoiakaalala, "O kela I JoteJ^o. J AW»iii»Je i ka Hilo." Ahiki aka la lakou ma Hiio, pae ae la ka waa ma Kaippuiepulp. ua olelo ia, ,ai?,o gesjqei*qi^i4 f mauka o Ksm.#a4a, % Āia iiyi ( P4»»vM , , p - KO HKOUKAAtAtA H4AtELE ANA I KA %AA. la lakon i pāe ai iuka. haalele iho la o Pikōiakaalala i lia *wāa olakou. a hele aku la kēiā fei<ia WaW i hele ai. i ke ano aku o ke ahiahi, liīk'i 'aku la keia ma ka hfi'e o kekahi m'a% tefemākhle, a ike mai la ua mau eleuiakole nei**i ko Klioiakalala ano mahhim. a innau mai la laua, '* He malihmi paha oe ? " Ae aku It£ia, " Ae',*' nmau hou mai la na et«nakufd, " Mai hea mm nei oe ? " 4i M.ii Oahu mai nel au," wahfa Pikoiakaalala A lohe na e(te v inakiile i keia mau olelo, pane hou mai la iaua, " E komo inaluko ūei, ,> a komo akd ta tteia maloko, e lßte me kn laua olelo. Hoomakankau mai la ua mau nei i na niea al. no ko la nei aina aTifa|il_ ī a makaukau ka ai. olelo aku la na elemakule, " E 1 be ai wale no la, aohe nae he i-a, aia no ka i-a la o iftoā, aole e !oaa aku ia maoa ke hopu " OWblo"8kH oCikoiakaalala i "ōa niāu elemaleale nei, "£ kuhikuhi mai olua ia\i i ka moa, a na'u ia V hopu aku," Kuhikuhi mai la na elemakuie i Ita moa ana i kāfii maaao toa tfku, iifii!ihi aelalie'ia i kapūa āpuna «k«4* a naake ka mōa. l,a>e ae !a keia iu i moa ia i haa'wi akn la i na ēlemnkule, e hukihoki ika hulu. «« Pela iho a pau ae ka ha*m • maua," "walil a fea Manao īho la o Pikoiakaalala, e hakalia loa ana kao« mea ai, e fike nie ka olelo ana kamaaīna. LaUu &ku ta kela i ka oioa, a nhae ae la, a koaia aku la i ke ahi uie ka pau ole o ka hulu i ka hukihuki ia, a no keia mea, lcahaSa mai 1« a« «lem&kale. Olelo aku ia o Pikoiakalala iim elemakole, ** E ! haehae ka moa, a koala i ke ahi, pa-e ka maia, a koala i ke ahi, kwe nai ka uata a koala i lie ahi, hookahi no makalua e kanu ai o ka opu, a paa aku ka ioa o ka ioaina." A paa kana ai ana, olelo mai ?a na elemallnle, **0 keia wahi ae la, ao k« kāikainahiue t ke Alii, o keia wmhi no ko maua wahl e uioo a maanei auanei oe e moe ai, a, ma kapu•W oei no boi maoa e mt>e al*' aku la keia o» k»hi o ua kaikamahiūo la, ua haliī ia i tca hutu o-o. ike pua o ka luhua kea, ke kapa Ouholowai o Olaa, ke IPaiula, « pela*ku, & haole aka !a keia maloaa olaita, a hiaiuoe iho U. (*4W« i"* Ijip qs%ī p ha alai!d, e loohia auanei ka pu-a holookoa i ka mai.