Ke Au Okoa, Volume I, Number 37, 1 January 1866 — KA MOOLELO NO IOSEPA WILAMATA. [ARTICLE]

KA MOOLELO NO IOSEPA WILAMATA.

i {He Keiki Kohana &o ke alo aiii o

Helu 1. Ike au ona kenettiria i hala aku nei, tfts ke kulanakauhale a!ii o Ladana, ma ke auj>uni o Beretania: oia hoi ka mokupuni 1 kapaik o Alabiona. Ama ua kulanakauhale la, e nobo ana kekahi Kauka o Ne!esona koria inoa, me kana wahioe, a me ko laua maa 'ohuel. h ua Nelesoaa nei, he kanaka akamai loa ma ka lapaau, a ma ka hoonaauao ana i ka poe opiopio; & he kumukula hoi oia |To ka poo keiki a ka jpoe wawai, a me ka hano. oua kulanakauhale !a t olelo ia ne|. He kane ui oia, a ua mareia oia me t7arolina R¥c!\Jortimcr no Sekotiaj a ua wahinela I hoi a keiki. ihi mahope iho o ko 'laua mare a'na, oiai, e mahia iho ana ka rīam ona la a e ka« mai aāa na hiona o na la o'o, ia mai la laua e kekabi waiwai makamae o ke — pōmāikai īli wale. " 7 — Ka LQAA AKA O'KK KEIKI, JIA KE ALAPU 0 Ki HAL£, A Mfi Kfi KAPAIA ANA 0 KONA INOA O lo&EPA ! I I kekahi kakahiaka maikai, ikawa a de 1 aka o ks po t haalele mai ai i koaa hgo_(fiati . anaj īluna o ke kulaoakauhale o LadaQß, ke wa hoi a ka makpnt kohau ho kiokio mai ana ( noe kona mau kikiao, iui hoi a na hoku o ka wanaao e haalele kt | iakou mau kulwia (kiai o ka po) a aku ia lakou, raa ko lakou mau HomeT k£ I wa hoi ana mapuna wai o Tamesa, e naw« i ma'ne ana,:olai hpi kaj>oahaaa ' kauhale, e ala'e aoa i ka ikuwa o na bele £ , kani.ana, AO ka poe luna o Qa Hotqle 4 e hoomakaukau ana noLaa mea ai, a me nā mea īau o ko lakou a e ka poe hoomoa palaoa, a me ua £aa iawe wa'H, e hoomaka ae ana i haaa 4 o k£ kulaaakauhaie, a o mati e haalel? ana i ko iakou mau bela ata<x,JiQ ka owakawaka ana mai o kai-ao, oiai hoi, nā iialā ka po, a o na kukuoa malamalaina, e o a& aila i (Uaehae, a e hoi ae &na i Awalau.) ka ili kai oka moana. ■-■■n >-k - ;r y si Js*.*et ana kukuna o ke 'Lii o ke ao. (ka La) i hohoia ae ai i ka hapalua o ke aouli, a hiki ae la oia ma na kai Koolau o Alaa kiei mai ia oia ma na puu oioi iP aiaa kiekie o Sekotia,!a koomaimnaiama mai ia ika honua papu o KneiaoL I& no hoi o Kauka Neieaona, i hoomakaukau ai ia "|a iho, no ka holohoio kakahiaka. la ia i hk£ieie aku ai i kahi moe, a hoom&ka mai la dU $ iho.i k» aiapii, a hiki i ke kumu o ike aku la oia he puoio i wahiia, ewaiho ana ma ke kumu o ke alapii; e pili «na me ka papaheie oka haie malalo. Pihoihoi iho Ja kona manao e ike i ba mea iloko ōia puolo, maiie paha, he waiwai ia no kek»bi mea i w&iho malaila. I» Kaaka Nelesona e anehe-oeke anf, J| wehe e nana i ka mea ol6ko, ike ihola oia, he wahi keiki nuku, e omaoma ae ana kahi waha, mehe'la, e makemake ana i kekahi waija ts hoopiha *ku ai i kona walil kiuo opiopio. Me-e! ke kahaha ! ! a nie fe'e alo'ha," o Kagka Ne!esona, no keia wahi maiihini uuku '!! Hoopau se !a oia i konā mana'o Ijofoljolo kaj kahiaka, a hii ae la oia i ka malihini opio makua ole, a fawe atfu la 1 lta hale moe maluna, e hoike ai i kana 'wahine. Ta J Kaul<a Neleaona i komo aku ai iloko' o ko !ana rumi moe, oiai, ua aia ae kana dii wahine, mai kahi moe ae. "Hoi£e aku jjg (kana kane ia ia) o Kauka Nelesona i ke keiki, i ka i ana 'ku. kuu he waiwai ■makamae kai loaa om" tiōī keia w«hi puolo a'u e hii nel % '0 na"loko(Qailtai pala keia a ka Lani i hooponmīkai %ale,mai no kaua la! Oiai, aohe keiki i iioohapai i& mai na kana. Eia kei» Wahi koikī uuku la'l Aole akaka o ka inakuakane, a me ka makuahioe ! Loaa aku nēī ia*u, ma kumuo ke alapii ae nei o ka ha!e o kaua e waiho maj ana, a nolaila, ko'u hoi koke ana.oiai uei,'' K A OLELO AKA IA KAUKA NWEaONA, KO KA MALAMA I KS K.EIKI, A ME KA HOOKAMA AfiA 1A IA, NA LAUA. "E kuu Haku oiaio," wahi a ka wahīoe, " He pomaikai uui k«ia ao kaua, ke maopopo, aole manua o keia wahi keiki, aka, iea hem&u niakua kona. alaiia, e poho ana iu> kaua iuhi ma ke aloha ana ia ia, ke lohe - u ma keia hope aku, he keiki huahauie ka kaua e malama nei, malie paha ke ola mai naī no &a makua o keia keiki, a malia hoi, u« hoopilikia ia ko laua ola ma ka pu i haja, « noīaUa paha ka waiho aua makahi i loaa aku ia ia oe. A ina peln.ea ! aole pomaikai lu» e ioaa ia kaua. uia ka inalama aua i kieia wahi k«iki," , " 4doaiialaJioi kaiia ! waki a Kauku Nala<j aona« * Ē ualo oo 1« hoi e kii ia mai auai ota tbo ia oo hoi |Htha !! Oko kaua nele uo h»i paha ia. Aka, o ko*u manao inaoli, aoia kata he keiki .ttO k« pouo» aka, he keiki hoa* ipoipo paha, na ka poe kiekie, a i ole ia m, ka poe Uihuue paha, a ao ka pilikia lawe oiai oei ua kaua o cutamu. Peia iho la ko'u uooooo waia aea He inakehewa wa!e no paha ia kaua ka hooioih» w*U ao, wa ka olelo aaa, uu ka oke keiki tn«ikoiUiikt? oia ika w^. Aao lk!~E heU kokv aku oa e huii i k%kahi Hahia» I \ ko K<?iki« uisi ekoiu a oi aku 1 ka puie hookahi, a oia

e lawe mai, i malamaia ke ola o ke keilii a k«u» , a i}fc,k«aa e t|k& i ga »fthipe q liksms £,9ja poho, ma ka maiama ana i Eu kaua kamakahi, oiai hoi, aoie i ka ho&ka ia, kona loaa ana mai ma o k&ua nei. Ana ka wa, a me ka manawa, e hoike i»4i ū» Itāusu n& u>»kua po]ofei oka kkiīi }iftvahiwa, a mai manao oe e poho ana ko kaua luhi. ma ka malnma ana i ka mea uhane e hke me Aia —he ma nawa, iJbko ooair|o ana, a e uku mlu an£? £ no"Sa mea au e !uhi &t i "kana uku hōpe īoa, no Ra maikai au.i haha akil aiia'la. Nb keia ofe!o a Kauka Nelaeona, lcti &e la kana wahine. a hele aku tā jloift o ke kulanakauhale, a la\Ve i kekahi Wahihe i hanao ih6 no_ ka pule ho'okahi ihiiniuk iho. A pel.l i hoopauia'i ka pifikia o ka rneb ma'ka anh'i ka ai laiii, a ka Mea Mana Eo&, i haawi'ii ma opJva la. A ikaika lea AE tA k4 OrlA ®0 KB KilKi, LAWE AKU LA 0 Kauka me kana wahine ia.la i'mua 0 JiA BIHOrA, Mi*ka HALEPHLE o St. Clair, malaila kahi'i bapetisoia'i, a haaWl 1A KA IHOA 6 loSEFA WILAMAIA. * A UOua ko kakou moolēlo :— hoolilo ia iho la oia i keiki hookama, na Kauka Nelaeona, a me kana wahine, o laua i>c hoi kona mau makua akua; (God Father & trod Mother} a pefa i lilo ai o losepa Wilftmdta, i keiki han&i na K4hßa Ne!asona a m« kana Walnnfe, a pau na 1a omo waiu, a 'ikaika ae la 'ke kiho o ko keiki knakoko ole, loli ae la n8 liiōna o ka wa kolo, a kau mai la ka hhhi, o £e kulana hānohano ilunn ona rtie he hiapo la nana 'Lii koikoi o ka' aiaa. A pela io no paha—aole kakou i ike, o k« akua wal6 no kai ike i na mea huna o ka pouli, aole kahrmefi e He. 's?ktf!ioT, hē -a k6i lani, e Tioi6e lea mai ai la kakou, i ns mea nana ponoi ua kfclkya. * " KE Kol*o ANA O ĪOSEPA WILAMATA ILQKO 0 KB KULA KIEKIK O RELASOWA, MA KE ALO AJJ(I o LADANA, MA KA HALEKOLA KAULANA 0 CAMBRIDGE. Ika hala ana ae o na maka|iiki- eha 4 mai ka loaa ana o īoaepa W ilamala. la Kauke Nela&ona, a iūki i keia a kakou e olele nei, hookomo aku la kona makiiikane (hoo. aiaiiua) ia ia iloko o kana kula, a hoonoht > ia"ia .(na k# J>ap4 o .ka ike. kauii» na keiki liilii o ka papa !ikp me xa t ao ana. Ia ia i komo ai ilpko.o ke kula i kela la, keia la, aa Jiaawi, aku ne ia m i na haawina o ke &o aepela, e hoop**naau ai, a me na haawina hoi g ke ano helu. Me be naea ole la ia njau mea ia ia 4f>!e liuliu piahopq ih9 oif il*p la oia i ka nohe aoa oia papp, a koaao aku lo <H» i kek»hi p»pa ap maluna. oia i pii malieaku ai a hiki j ka kahi a oa keiki o ke kulana noonoo hohpnu e ao ana. Amalaila oia i aj p£ ka imi naauao ana, ame ke ao ana hoi ma ka «hana Kauka, antiaina, hooholomoku, a m« ka nana ane i na mea o ka Laai, a me ka W» ap» ikp ka,,Hoqua qjau oiea, a m mfla a pau i ike ia e ka poe naauao oia wa, «4,pati loa ia mau iqea4-ka ike ia e logepa <w4e paha kahi ipp& i koe. K» lorTTA WrLAMATA ANO, MA KA HALE KU--feA, *'KA Ki3īl ITOHO O KONA MAU MAKUA, '■ Ha e hhi aku a! iafcakou no konq klni. ka mea kakau moolelo, itofeo ifialie loa ofa, a he ano kueo. /HJlfe I f>na' l tak'k£ftiillje i ka pahni i Ita wa o ka a me lei e hoike ai na W4i^rlfta"liālll. 116 0181181018,0 116 KW kStd'Slt!o>6a, o kona kulima, a me ka pot i KhfiTkb t fiis fta la i kona, I tfdbhlkl Ino,'(ioffe nohoi i ofe!o ino Wlhi'. ki'Wa paaAi, ftott "STā i' makahahi leate%, aka, m« 'kA huli 'palapala wa-ft-oot!rf '?t~tha pau kiila, "e hoi pololei i?n kii hAle, hal&wai me kona makuaf?Vne fo ki ¥naYfawa} e hoolohe ai Ea ia ma na ' A f>efā'?hb ti"ke aiho o loaepa Wf)ainkta, m'ai kona inakāliiki eha, a hiki i umlkurtiantīalsma. So'IoSEPA ft r iLAMATA IKE, A ME KONA KULANA KINO, MAI_ KA \VA 0 KO*A E.OMO AXA 1 KEKUI.A KIEKIE, A UIKI I feif lIOOKUUU ANA. E like uie ka laau «aai i ulu ma kahi lepo neoelu, kahi a na kuiu liau i hooma'u ai, pe!a no keia keiki kohana wale. !ka puni ana » na makahiki, a oi ae, pii malie ae Ia kana kino me ke kiekie, a o kona mau mak», ua uliuli ia, a o koqa lauoho, he uliuli piipii ia, e milo ka wc!au, O kona kiuo. ua m&oheohe maikai, a pololei, me he meala i kaUi maoli ia e na lima ahonui o ka lokoiu&ikai oka Lani. Ua oleloia eka poe nana uli q ke Alo Moi o Lad ioa, he kakaikahi aa kanaka o ka mokuaina o AUBioria i like pa me losepa Wi!aniata, ma ka iu o ke kino, aiai ka piko poo, a hiki i ka minea o 'ka wāwaei [? u Abesalowa" no paha ka lua, ka uiea uona ka moolelo a Samuela i olelo al, " Aohe puu, aohe kee" a pela aku, ' <T A e like me k* ai aaa o koaa kino uia. ka aaai, peia uo kela au a o kooa ike uia na mea aa*u*o, kela ae la koua akamai oiamua'e o noo« aia« ho» kula, a huwahuwa ae U as «eiki a k% poe kiekie uoaa, i ua sa o ko U* iau ao pu auA mo ia. A |M)l* uo ia i w«mo ole i* ai « koaa mau hoa, Aka, ilo-, o ko lakou huhu, ua hooluolu la iakou ikoma uiau oleio uaiieuahe, a peU uo i j*alc a'i ka iuo o koua u.oho &14& k u U|i tauu wa lo kula hookahi, a oia kt> «kaiaai 104 1 k«wa waU« wa ka ole!o, ,ua LioU liuī s ua keiki oia kula iuiau Uoauioaa e-iaio uoua.

KoNA HOOKUUiA ANA, MAI KE , KUIeA KIEKIE a«:U p A . I lupiu anao na makafai)ti heuoai, o ko f [osepa Wiiamata noho ana, i ke kula q Ksuka Ne!asnna, kaulana ae la kona akain&i iipko o ke kulaoakauhale aka Uoi, ive ikahi waie no ka poe ike ia ia ma. kona kiao aole ike ka oui u ua 'Lii, a ipe ka poe kit;kle, ane ka poe waiwai, aka A o kekaki poe. ua ike 00. ika ia hope oka pa» ana ona makakiki umi, hookuuia oia mai ke.kula kie Gambridge, a aa ka Aroh Gishop o Oaotebury, 4 me ka Bihopa nui o loka ī haawi i m palapaia hoomaikai oopa, e iike me koin ike kwkie. Ko lOSgpA WxtA»ATA, ttOt'Al»A 1 £a &ALE Ō 40NA MAO MiKUA BAPAtEB*A. M«ftope iho o kona pu(sa ana 'mai Tta lialeknla mai o Cfam6ri3ge, "hkaw? ae'la liolia mau hoaaloha ia ii i aWama, no 'ko'na* &aawale iina mai o lal(bu mai, a'o'na/kumu'lioi l o nd Vtila kiekie o ke Alo Aliī o Ladana, 'iiaaWi mai lakou he mau maliana niea <Jafa, a mfe ka mea gu!a, elike mfe ke kiekie o kona feulana ike. O kfeiā maū mea na mēa 'ē hanaili ana no ka mea pookela ma ka' iml ana 'i 'na mea ike hohono, a peia iho ta na me%f S«ififiia mai ia loaepa Wilamata, ke keiki kohina waie iho no iluna ituna ok& honna. O keia no kekahi o na pomaikai i ili ihb ia fa. i na ia ppiopio o kona ola i keia ao. A pau na mea i ka hana ia nona, aloha •aku la ia i haumana, a me na kumu ona kula kiekie, me ka waimaka, a hoi mai la oia i ka hale maluhia o kopa mau maku», a noho iho la malalo o kona makuahine bapatema. A pela no ia i noho pu ai ne kona makuahine, e lawel&we ana nana, no ka makahiki hookahi tuahope iho o kpna puka ana mai ka hale kula kiekie mai o Cambridge. Be wahi keiki hana o losepa Wi!amata, mahope o ka pau atyi o ka paina kakahiaka, a e hana. o ka, aina awakea, alaila, hoi ma ka hale, a k? paioa awakea, hana hou a hikii ke ahiahi, a pela ia i hana'i a pau na la eono o ka hebedoma. Mahope oka pau ana o ka. paing ahiahi, hele oīa i ka holoholo, a hiki i ka hora ewalu o ka po uia ka hale oia e imi palapala ai, a e kamailio paha, me kona mau maku», a pela no o lostpa Wtlamata * mahele aj i ka hana i na la okoa o ka pule. KA LOOHIA ANA O KAUEA NELAKONA E EA MAI, A ME KONA MAKE ANAI ka puoi o na makahiki he umikumamalim», loohia iho la kona makuakane bapetema, e ka ma ke ake, a he mau malama kona kaa ana i ua mai nei, aole nae he oluoJu. Ua kii ia na Kauka a pa,u o na kula kiekie, a hele mai lakon e nana, aole nae hiki ke hoola. Oke Kauka opiopio hoī, pilikia pti iho lj ota.no kooa a huli oia me ka Papi» Kahuna i ke ola, aole nae loaa ka oluolu; no Isa mea, 'ua ikaiKa !6a ka mai. " ' 1 kekahi mau la mahope mai, loāa ta maha, a oi ae ka oluolu ola mau la i ko na' la ! hala ae, a lapa iho la ka oianao o ka~ Pap# Kahuna e ola ana oia, aka, iloko o lia ohiolu, hikiwawe mai la ka make, a hohol&. flto la i kona mqu lima alohq ole il,uua o kanaka maikai, a make ihola oia ipe kauoha ,oJe. Kanikau iho la kana wahine a me joa%w^le N o koaa la o-q nona, no |a mea, he ka poe i gui ī ,n)aUqia keiki m jtpi_a Ne> lasona. Iloko o lia wa ak«, la ke kino o Kau|p a ,nuia ka pa o ka o Clatr. pa keiki hooliama, i ku|tulu ī k;a hoomauao nona. , No Kauka O keta kanak« o Nel#soaa, he kaoaka ōia no kt kniaaa kiekie, a aoleko oia p kekahi oh*M ktdlaoa, a o kona pōe ohana, he poe miwai Bni iakou, a ua nui oia ohaoa Lka m&ke. A o Kauka Nelaaoua oia ka hop*loa oia ohaoa. Ua ao ia, keia kaoaka o" Kaaka Neiasoba, ma keiiula kiekie o Oke'f«Bda,* taa nohooia i kekahi wa;«ma ke.kula f kahuna o Harifoda, ma k« mokuaiaa a Enelani. Mahope iho o k<fta puka ana mni» mai *6 koia nui« Okefoda, Kb> Uw iai kiilnu nps' 4»<k«la kiakie o Gambrkig«, a ma ia kula oi& a Mki i kooa owke aa&. He kanaoao impa,«Miiioa 4« nui o koua mau makaiuki. , „ Ua ao ikaika iaa oia i kana. keikl (kaa le,) ais as mea. aaauao, a uia na wia o k& «oho aoa oke kuku* fciekig t a me ke aao. a, ka oielo aaa imua o k« j)oe ktekie, a aie ka kooki|ta ia aua'ku ttie oa 'Lti, ma k& ai •ua, a u»a ka inu aaa, i«kt hooiuaiia aua m« k«hi w«l«a ou§ 'Li( tua ko I«*ju haie, a uaap aku uo hoi oia ia loaepa VVtUaiata, i ko «s« o ka uoho aaa tuatM.ua īho o koua h«lc, a«« koua waiwai, a me na oieaa pau, aoie kekahi uiea i koe. peu.) KET* l kekahi la moe iho la o Newiona (tM.ka«ak« ak«mai) malalo o ka malu o kekahi te««, « olalo ae U I k* aaaupo o ke Akua ī ke ka*i ka Uua uuku Uubs.o k&l&au, « i ka hua w» ,\j|f ipuawaawa) wahi la uoka k»ua, ApN i iiuim h*«l« mai la U h«* st pa koua iha. I iha la ui& i ke akamai o Ve> \kus t k<> V.tu ans t ka hua 1 «««>*. « 16* hea «ai, In% Uuua ka haa oui, hu» *m u* pepa kotta thu. iiiM a pau a ti»uaka e hsH« ai, ko t >su i>ouv> ika h.a<uu{i tnc ka pca kH rftskfemaSe q" ki l»aVu liaha im aoie kakou e iiui aka i kekahl ■w « ke kanou oa*u e n«kefwk.e ai, aohe no ta e oeenee waie uiai au* io kakou nei. j