Ke Au Okoa, Volume I, Number 38, 8 January 1866 — Page 1
KE AU OKOA.
BUKE I--HELU 38.} HONOLULU, MONEDE, IANUARI 8 , 1866. {$2.00 NO KA MAK.
"KE AU OKOA,"
E HOOPUKA MAU IA'NA I
KELA POAKAHI KEIA POAKAHI,
MA KA
HO RA EWALU O KAKAHIAKA.
ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono; a pela ho ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.
"KE AU OKOA."
KA UKU O NA
OLELO HOOLAHA.
NA OLELO HOOLAHA—No na lalani he 10, oia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua hoopaka ana, $1.50; ekolu, $1.75; hookahi mahina, $2.00.
Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.
He inoa no A gnes Bale.
Aia i Pelekane kuu lei ro se,
Kuu lei mae ole o na Kau;
Akahi Kau e pii ae nei,
Ka pii no ia ku i ka moku,
Kuhi aku e ka lihi i ka aina,
O ke aupuni o Hawaii loa,
Loa alohi lua ole ka manao,
I ka ike ana aku i ka mea hou,
O ka noho kalaunu kau mai iluna,
Na ka lima alohi e poai ana,
E ka lima mana loa o ke Akua,
O ka mea nana i hana mai ia nei,
He aloha la he aloha,
He aloha na pua ma Kahikina,
I mohala maikai ma ke Komohana.
Ohaoha ke ike aku i ka pua,
Hoohihi maoli kahi manao,
Ka mana o ka Haku Nui Kiekie,
Nana i hana ka honua me ka lani,
O ke kuahiwi wehi me ka moana lipo,
Pa-pa-pa-ko-li-ma,
No-no-noho iho oe,
Nui-nui-nui no kuu aloha,
I-ku-kuu hoola panai.
Na K. BALE.
Keahialoa, Honolulu, Dek 30, 1865.
KE KAAO O HABIBA!
He Kaao na Arabia.
HELU 5.
No ka ikaika loa o ka lele ana o ua manu nei, ua poniuniu ko ia nei mau maka, a i ko ia nei wehe ana ae i ko ia nei mau maka, e noho ana ka ia nei kumu o Ila Habula ma kona aoao. Ua hiki aku la oia i ka mauna Caucasusa, ninau aku la oia i ka mauna Caucasusa, ninau aku la o ua o Habiba, "O oe no ka keia e kumu e Ila Habula! he oiaio aole oe i hoopoina iki ia'u i kau haumana!"
Pane mai la o Habula, "E ke koa alii opio, he oiaio na na kauoha o kuu mau poo i lawe mai ia oe ia nei. Na kekahi manu a Solomona i lawe mai ia oe mai ka waoakua mai; a ua koho ia au i mea nana e hookipa ia oe. Ua hai ia mai au no ke ino i hanaia ia oe iloko o ka waoakua, na popilikia a pau au i alo mai nei, a me na ehaeha a pau i loaa i ke alii Salamisa kou makuakane. Owau ka mea nana e malama i na lua huna a Solomona, a ina aole ia e kauoha mai aole e hoonee ia ae kona mau pani puka, ina aole au i paa ia nei, ina ua hele aku nei au e kokua ia oe. O ka makemake nui o ka lani, e hoao mau ia mai kakou me na mea he nui wale, i ike ia ko kakou kupaa ana ma ka aoao pono. Ke kakali mai nei na nani he nui wale ia oe, a e pono lakou e lawe ia ma ka ikaika. Oia iho la ke kulana o ka mea i hookiekie ia mawaena o kanaka."
Ia Habula e kamailio ana, ua hoomakaukau ia mai la ka ai na kana haumana, haohao iho la o Habiba i ka maikai a me ka ono maoli o na mea ai i waiho ia mai imua ona. No ia mea, olelo mai la o Habula ia ia:
"O keia wahi au e ike nei no ka poe kilokilo, aohe mea i nele i ko Solomona makemake, ua pau loa na mea a pau ia ia. Ina no ia e pane ae, ua makaukau na mea a pau. O na mea a pau loa, ua kulou hoomaikai aku i kona akamai a me kona noiau. Mamua ae o kona hoi ana e noho pu ma ka aoao o ke kaula nui, ua huna oia i kana mau mea kaua a pau loa iloko o keia wahi i ole ai e loaa i na manao ino o kanaka ke huli mai. Aia iloko nei o onei kahi i waiho ai o ka pahikaua e hee ai o kou enemi. O Ilabusa, ke kupunakane o Doratila, owau a me kekahi akua o ka ohana o Abalisa, o makou ka poe i hoonoho ia mawaho nei e kiai ai i ua lua huna nei. O kekahi poe, ua hoopaa ia lakou iloko o na rumi pouli. O Abarika kou hoa e paio aku ai, i holo malu aku lakou mamua o ka hele ana o Solomona.
"Ma kou hiki ana mai nei ia nei, ua hoike ae oe i kou koa launa ole, a me kou ikaika kupanaha o na la opiopio, ma ka hakaka ana me na holoholona hihiu. I ka wa i loaa aku nei oe i ka manu nui he elima mauna hou i koe, alaila, hiki mai oe i ka piko nei o ka mauna o Caucasusa. Aka, o kahi au e hele aku ai, he ano okoa na pilikia au e alo aku ai. Aole ma ka ikaika o kou lima, aka, ma ke kuoo a me ka makau ole o kou manao e hiki ai. Me ia ano oe e iho aku ai i ka lua huna a Solomona, a lawe mai i na mea kaua hiki ole i kela a me keia mana ke kue mai. Aia a oluolu iki kou kino, alaila, hahai aku au ia oe i ke ano ou e hele aku ai e kii i na mea kaua a Solomona."
Mahope iho o keia olelo aku la o Ila Habula i kana haumana e komo mai iloko o kona wahi ana, a hoolako aku la ia ia me na kapa aahu kupono, i oluolu ai kona maluhiluhi o kahi ana i hele mai ai. Elua paha la o kona hooluolu ana ia ia iho, hahai mai la kana kumu ia ia i kahi e hiki pono ai kana huakai hele, a olelo mai la ia penei:
"E kuu Habiba aloha, ua kahea ia mai oe e ka lani e lilo i mea nana e hoopakele ia Doratila, a e pepehi hoi i ke kipi ino loa ia
Abarika. He mamao loa na aupuni o ua Doratila nei mai ia nei aku. Ua oi aku ka lehulehu o na waoakua mamua o na wahi au i alo mai nei, e hookaawale ana ia oe mai na kai ehiku e hoopuni ana; a ina oe e manao ma ke kai oe e hele ai, ua paa na ala i ke kiai ia. O kahi wale no e hiki ai ia oe, mawaenakonu o ka honua. Aka, ia oe e hele ai ma ke ala a'u e kuhikuhi aku nei ia oe, he nui loa na poino e halawai mai ana, a hookahi wale no au mea e malama nui ai o kou ano koa, no ka mea, ma na puka keleawe he kanaha au e hele aku ai, ua paa pono loa ia i na akua o kela ano keia ano me na helehelena ino loa, a ina e kuihe iki kou manao ke ike oe i keia mau mea, alaila, e haule mai no auanei maluna ou ka poino e loohia ai oe i ka popilikia.
"E hoouna ana au ia oe maloko o keia mau ipuka he kanaha, a aia iloko o laila kahi i waiho ai na mea huna a Solomona. Iloko o ka ipuka mua aia ilaila kahi i waiho ai na mea kaua nani loa a Solomona, a olioli wale ka poe huli ia mau mea ke komo ko lakou poo iloko oia puka a loaa ia mau mea, me ke ake hou ole aku e hele imua.
"Ua oi loa aku o Solomona mamua o na kanaka a pau loa ma ka oihana naauao. Maluna o na ipuka a pau loa au e hele aku ai ua palapala ia he ekolu haneri me kanaonokumamaono mau hua palapala, a he mea paakiki loa no hoi ka ike ana i ke ano oia mau mea. Makemake auanei oe e Habiba e ao ia i ke ano o keia mau mea?" Pane mai la o Habiba, "He aloha loa au ia Doratila, no kona noho iloko o ka popilikia, e pono e kii mua au i na mea kaua a Solomona, i hele ai au e pepehi mua ia Abarika i ke kupu eu ino; a mahope aku e imi aku ai kaua i ke ano oia mau huaolelo."
No ia mea, pane aku la o Ila Habula, "I ka wa i haalele iho ai o Solomona i keia ao, elima haneri ka nui o ka poe koa maoli i hele mai ia nei e imi ai i na mea huna, aka, ua pau lakou a pau loa i ka make no ka ike ole i ke ano o kela mau huaolelo. Aka, e imi no kaua i mau mea e hoopakele mai ai ia oe mai na poino i haulehia ai ia poe. E lawe aku no au ia oe a hiki i ka puka mua; ma ka paepae o ka puka e loaa ai ia oe kekahi ki gula, me ia ki e wehe aku ai oe i ka puka. E malama loa oe i ke pani ana i ka puka ke komo aku oe iloko mai noho oe a hoonakeke iki.
"I ka rumi mua e ike ai oe i kekahi nika nui e ku ana me kona mau maka aa. A ma kona lima hema e loaa ai ia oe kekahi huihui ki he kanaha ko lakou nui, ua nakii ia i ke kaulahao daimana. I kona wa e ike mai ai ia oe, e hooho auanei oia me ka leo nui e haalulu ai ka honua, a ia wa hookahi no e hooala ae ai i ka maka o kana pahikaua nui e oki i kou poo, aka, e noonoo pono loa oe i na hua palapala i kau ia iluna o ua pahi la, a e hoopaanaau hoi oe ia mea ma na papa o kou puuwai. E puana ae oe a nui i na huaolelo i kakauia iluna o ua pahikaua la, me ka hoopaanaau loa, i mea e hoopakeleia mai ai oe mai na ino mai he nui wale au e halawai aku ai i na la mahope aku. O kou pakele, ua hilinai nui maluna oia mau mea.
"I ka wa o ke kauwa e lohe ai i kou leo, e lilo mai no auanei oia malalo o kou malu, a e lawe mai oe i ka huihui ki a me ka pahikaua a Solomona. I ka wa e loaa ai ia oe o ka huihui ki, alaila, e wehe mai oe i ka lua o ka puka, me ke pani malie loa mai e like me kou pani ana i ka puka mua. Iloko oia rumi oe e ike ai i na mea kaua a Solomona, i ka ihe, ke kakaka, a me ka paleumauma, aka, mai hoopa oe i keia mau mea, no ka mea, aia iho la no ia oe kana pahikaua. Ua lanakila o Solomona maluna o kona mau enemi, no ke ahonui, ka makau ole, ka lokomaikai a me ka loli ole o ka manao. I kou wa e komo aku ai, e ike oe i kela mau huaolelo ua palapala ia maluna o na kia gula eha, a e pono oe e ku iki iho a noonoo nui i ke ano oia mau huaolelo, no ka mea, oia wale iho la no na mea kaua io maoli a Solomona. Ina aole e loaa ia oe.
"I ka pau o kou noho ana iloko o keia rumi, alaila, e komo aku oe i ke kolu o ka ipuka; aole au e hai aku ana ia oe i ka nani a me ka maikai o na momi, na gula, a me na daimana iloko o keia rumi. I kou komo ana aku nae iloko oia rumi e ike mai no na kiai oia mau ipuka i ka pahikaua, alaila, aohe lakou e kue mai ia oe. Na mea kinohinohi a pau loa au e ike ai iloko olaila, mai hoopa oe ia mau mea o poino auanei kaua. He mea ole na damana, na gula, a me kela mea keia mea i na maka o Solomona.
"Ina oe e komo aku iloko o kekahi o keia mau rumi he kanaha, a halawai mai oe me kekahi mea au i maopopo ole ai i kona ano, alaila, e anai ae oe i ka maka o ka pahikaua me ka puana ae i na huaolelo, alaila, na ia mea no e hoopuehu aku ia mau mea. He mea kupono ole ia'u ke ao hou aku ia oe ma na oihana akamai, i mea e pale ae ai ia oe mai na hana hu-ahu-a wale, oia hoi ke kumu mua i pau ai kela poe koa i ka make, oiai, ua ao aku au ia oe i na mea a pau loa iloko o ka halelole o kou makuakane Salamisa.
Aole e hiki i ke gula ke a iloko o kona mau halelole. He mau puali kaua nui ke nee imua ma kana kauoha.
"O ke ake nui ou e ike i kekahi mea, oia ka mea au e malama loa ai, mai noho oe a hoopa iki ia mau mea, no ka mea, ina oe e hoopa ia, e lilo auanei ia i mea e poino ai oe. E hoomanao mau oe, ina oe e hookuli i na oiaio ekolu haneri me kanaonokumamaono, he mea no ia nou e poino ai, oiai o ke kumu nui iho la no ia o ka noiau o Solomona.
"Maluna ae o na mea a pau loa, i kou wa e wehe mai ai i ke kanaha o ka puka, oia no hoi ka palena o na wahi au e hele aku ai, e malama oe i ka nana ana i na mea a pau au e ike aku ai. E halawai mai no me kou mau maka kekahi pale pilikia, me na hua gula i palapala ia maluna olaila. E huli koke ae oe mai ia mea ae; ina oe e heluhelu ia o kou make no ia, aka, e pale ae oe i ka paku, a ike aku auanei oe i kekahi mea maikai loa au i ike ole ai mamua, ina oe e malama pono loa i na mea a pau a'u e olelo aku nei ia oe. E ike aku no auanei oe i ke kai mua o na kai ehiku au e alo aku ai e halawai me Doratila, a e loaa no ia oe na mea a pau loa ua makaukau nou. Aka, ina oe e hooko ole i kekahi o keia mau mea a'u e olelo aku nei ia oe, alaila, e halawai mai no me oe na pilikia a me na poino he nui wale."
Ia wa, pane mai la o Habiba, "He mea pohihihi loa ia'u, oiai, he malihini au i ka makau, a ina pela io, maluna no ia ou, o Salamisa, a me Amirala. Ua ao mai oe ia'u e aa aku i na popilikia a pau loa, a mea paha o hilinai loa au maluna o ko'u ikaika wale iho no, aka, e hooikaika nui no au e hoomaamaa i na haawina au i ao mai ai ia'u." "O hele imua e ke koa wiwo ole," wahi a Ila Habula, "malalo o na kiai ana a Solomona. O kona uhane pu kahi e ukali ia oe ma kau huakai hele. Ke ake nui nei au e holo pono loa kau mau hana ana, a ma ia mea wale no e uku ia mai ai ko'u mau luhi ana, ma ka hoonaauao ana ia oe i kou mau la opiopio, a ke hoomau nei no au, aole au i uiha a haalele ia oe."
Lawe ae la o Ila Habula i ka ili o ke tiga a Habiba i lawe pu aku ai, kona pale kaua a me kana pahi, a hookomo aku la iloko o kekahi ana. Hoaahu iho la oia ia ia me kekahi lole maikai kupono no kana huakai hele aku oia wahi ana e hele aku ai. Lalau aku la kana kumu a alakai aku la ia ia, ma kekahi ala ololi iloko o ka opu o ka honua, a hiki i ka puka mua, ike iho la laua i kekahi ki e waiho ana, lalau iho la o Habula a haawi aku la ia Habiba, me ka olelo aku.
"E lawe oe i keia ki, mai hoopoina oe i kou wa e ike ai i ke kauwa e hooala ae ana i ka pahikaua maluna o kou poo, e puana ae oe i na hua palapala i kau ia maluna o laila. E heluhelu pono loa oe i na mea i kakau ia maluna o laila, me ke kahea ae me ka leo nui. E kahea mau oe ia mau mea i na wa a pau loa au e halawai mai ai me na popilikia maloko a mawaho o kahi au e hele aku ai. E wehe malie ae i na puka, a pela no hoi e pani malie mai ai. Mai hoopoina oe i kekahi mau mea e ae a'u i hahai aku nei ia oe. Ano, ua hahai aku au ia oe i na mea a pau, a o kau hana ka hooko aku ia mau mea me ka mikioi a me ka noiau. E aloha auanei e Habiba! E hele oe e kuu haumana, me ka hilinai i ka lani no kou mau pomaikai!"
(Aole i pau.)
Na Ahahui Kalepa.
E KE AU OKOA E:—Aloha oe:
E oluolu paha oe a me kou kapena pu e hookomo iho i keia wahi ukana ma kahi kaawale o kou keena hope, a na kou kapena hoi ia e hookele ae i na hau anu o Nouaiki a eia ua wahi ukana la. Ua ike au ma ka Nupepa Kuokoa, Helu 50, Buke IV, o ka la 16 o Dek., o ka A. D. 1865; i kela mau wahi hua e kau hoomahie ae la maluna, "No Ahahui Kalepa," aia malaila ke kukulu hi-o ana o na hookele oia nupepa (Kuokoa) i ko lakou manao, me ke kuhihewa no nae, aka, aole nae paha o na hookele o ka la makani e "welo ai kihei a Keaeloa."
Aia ma ka nihomole mua o ko lakou wehewehe ana, penei: "Ua mahalo makou i ko Puniole hei ole ana iloko o keia upena nui i hohola ia ma Maui." A ma keia mahalo ana a lakou ia Puniole, ua kuhihewa loa; a penei au e wehewehe ai i ko lakou kuhihewa loa ana. O ka ahahui a mau ahahui kalepa paha i kukuluia ma Maui, a i ole ia, ma na wahi e ae o keia aupuni, aole ia he upena e hei ai lakou, o ka poe e komo ana i na ahahui kalepa, aole loa. Penei: Malia paha, ua alakai ia ka noonoo maikai ana o na kanaka oia mau ahahui kalepa i kukulu ia ma Maui, no ka maikai o na kumukanawai a lakou i kukulu ai; a i kakau inoa ai, a ma ia alanui lakou i hele ai me ke kanalua ole, e waiho i na wahi dala iloko o ka hui, a i ole hoi ia, ua ike lea no hoi paha na hoa hui, he mau kuhikuhi puuone maikai, na lakou e olelo ana penei ka pono, a penei ae hoi. A i ole hoi, o na kilokilo o keia mau hui, a o lakou ka poe nana e hai pono mai i ka hana ana, o kahi e loaa nui ai o ke dala, a i ole no hoi, he poe hoopono e hookaokoa ana i ka hana pono mai ka hewa ae.
Aka nae, ua mahalo mai lakou me ka ike ole i ka oiaio o ka Puniole mau wehewehe ana, a nolaila, ua kokua mahope o ke kuhihewa loa a me ka lalau puna a ke-e, a na lakou hou iho no hoi he mau kauna kuhihewa a i lawa loa ai. Aka nae, he elua mau kumu nui o ko lakou kue ana i na ahahui kalepa i kukulu ia ma na wahi au kanaka o keia aupuni penei, aia ma ka lalani mua, he wahi e hiki ai ke pane. "Kue makou i na ahahui oia ano, no ko lakou kokua ana i ka palaualelo," maanei la e na hoa, ua ike hou kakou i ke kuhihewa o lakou la. Aole o ke kukulu ana i na ahahui kalepa, oia ka mea e palaualelo ai na kanaka, a haalele i ka mahiai ana, i ka lawaia, ke kamana, humuhumu kamaa, amara kuihao, a me na hana e ae, aole loa. Aka oia ke kumu e paipai ai ia lakou e hoomahuahua ai ma na hana pono a pau, o ia ka mahi ko, lawaia, kamana, a me na hana e ae he nui wale, i kumu e loaa mai ai o ke dala, a waiho hou aku iloko o ka hui, a malie hoi paha, ua olelo ia ma na kumukanawai oia mau ahahui kalepa. Aole pono i na kanaka i komo iloko o ka "Hui," ke lawe i ko lakou waiwai e kuai ma na kalekuai e ae aka, iloko wale no o ka hale, a mau halekuai o ka poe hui, e kuai ai ko lakou waiwai. A eia hoi, aole paha i papa ia e ke kumukanawai o ka hui, i na i komo na kanaka i ka ahahui, alaila, e noho wale, aole e mahiai, lawaia, hoonoho kepau, kamana, kuihao, a pela aku. Ke manao nei au aole pela.
Eia hou iho no wahi a lakou, "ua hoopunipuni ia mau ahahui i kanaka, me ka i ana." He uuku ka luhi, a he nui ka waiwai, he uuku ka lilo, a he oi loa ka loaa mai; maanei la aole au i ike ua hoopunipuni ka loaa ana o na ahahui pela, ke manao nei ua oiaio loa kela olelo ana, no ka mea, o ka hoopunipuni, a o ka wahahee, hookahi no ano. Nolaila, ua olelo ia penei. "O ka wahahee ka i pee aku i ka pouli, aole e hele mai i ka malamalama o ikea kona ano.
Aka e na hoa e; na hoa e manao ana e hookomo i ko oukou mau dala iloko o ka hui kalepa, e kupaa mau oukou me he koa la i mua o ka enemi, no ka mea, he nui wale na hoohalike, e ike ia ai ka oiaio o ka oihana hui kalepa, a mahope kuu aku i ka oiaio; ma ka wehewehe nui ana, mahuahua wale ka maopopo ana o kona maikai, a ma ko kakou nana ana aku a huli iho, malaila kekahi.
Eia hou; aia ma ka lua o ke ku-e ana penei: "Ku-e makou i na ahahui kalepa, no ka mea, e poho ana na dala o ka mea hookomo waiwai malaila, ha manao nui ko lakou e oi loa aku ka loaa mai, aka, e ike ana no lakou i ka hoka."
E, ma ka ike hea la i loaa ai ia lakou la keia ike, e hoka ana ka poe hui, ke hookomo i ko lakou mau dala iloko o ka hui kalepa? Ma ka ike kilokilo paha, ma ka moe uhane paha, mahea la? aia paha ma ka Hoakaka 21 buke I, o ka buke i kapaia "Moleanahonua," penei kana. "O ka manao koho wale he manao hoike wale iho no ia, aole i ike ia ka oiaio," aka, i na ma keia ike la, e pololei io ana no, aole e nele kaua mea he lalau.
E na hoaaloha, e na makamaka, na hoalauna; mai Hawaii nui o Keawe, a ka mole o Niihau hoi mai ka olu, ka poe e manao mai ana, e waiho i ko oukou mau dala iloko o ka hui kalepa. Malie paha o alakai hewa ia oukou, e ka olelo a ka poe kuhihewa, me ka i mai ia oukou. "he poho ke hookomo i ko oukou mau dala i na ahahui kalepa, e like me ko lakou manao ku-e, i ko oukou mau pomaikai i manao ai e hana.
Nolaila, ke nonoi aku nei au ia oukou, e hookanaka no, e ikaika hoi, mai kanalua, he hana maikai no hoi; e nana i ka poe nana e kukulu ana i ka hui, ina he poe ano pono, he maikai no ia oukou e hui pu me lakou, aohe ana pono o na kumukanawai kekahi mea e pono ai, a he nui wale na kumu, nana e alakai i ka pomaikai o ke komo ana i ka hui.
Eia nae kekahi mau kumu, ina paha o Iosia, K. Mahimoa, he kanaka loaa mau o ke dala ia ia, i kela mahina keia mahina, a pau ka makahiki, a e lilo ana no hoi i kela mahina keia mahina a pau mamuli o kona lealea iho. Aka, ua waiho oia i hookahi haneri dala iloko o ka hui, a i pau ana kona mau dala e waiho ana me ia, manao mai e kii hou i na dala e waiho ana iloko o ka hui, aka hoi ua olelo ia ma ke kumukanawai, aia a pau ka makahiki, alaila, puunaue ka waiwai loa o ka hui.
A i ka ohi ana mai, mahuahua no kahi loaa mai, aole e palaualelo, no ka mea, aia a hala ka makahiki, alaila haawi, aole hoi he dala e loaa mai ai ka ai, ka ia, iloko o na la o ka makahiki. Nolaila, manao no e hana, aole i ka noho wale.
Eia hoi, i na ua hookomo kekahi poe kanaka, o ko lakou nui 3000; a pakahi ana i kela a me keia i $20,00 iloko o ka ahahui kalepa, e loaa no ia lakou ke kumupaa nui loa, he $600,00. A o ka loaa nae o keia hui i ka mahina hookahi he $5000, a hala ka makahiki alaila, e pa iwakalua no ia lakou, a ina e
hui hou aku i ka puka, me ke kumupaa, a e nui aku no ka mahuahua ana o ka loaa.
Aka hoi, e nana aku no hoi kakou i na haole, he poe hui no lakou ma ka imi ana i ke dala. Oia kekahi kumu i mahuahua loa ai ka waiwai o kekahi poe haole. E nana aku ia Janion Gree & Co., ka poe "ahahui hooholo mokuahi, a moku maoli o ko Hawaii nei paeaina," ua imi iho anei ko lakou waiwai loaa, malalo iho o na haole kalepa o keia aupuni? aole ua oi loa aku mamua o ka poe hui ole.
E nana no hoi kakou ia Kilauea, ka mokuahi hoi nana e hao mau nei ke kai, pau na mea aloha, koe opala ukana ole o Kona a me na wahi e ae ana e ku ai. Pela no hoi o Ane Laurie, i holoholo iho nei ma Kauai, a o Alebani, e holo ana i Hilo, a e paa ae anei ia moku hou o o Oneward, a holo aku i Kahuli, Maui; o keia mau moku i haiia ae la maluna, no ka Ahahui hooholo mokuahi a moku maoli o ko Hawaii Pae Aina, a he mahuahua mau ae ka loaa ana o ka waiwai i keia poe.
Aka, aole au e hoolike ana a like loa ka nui o ka waiwai me ia Ahahui, ka Ahahui o na kanaka Hawaii e loaa ai. Aka, oia no na hoohalike e kauo ai ia kakou i na hana mikioi, aole no hoi e poho ana ke hookomo iloko o ka Hui.
No ka mea, ke hooia mai nei ka Baibala i na kumu hana o ka pomaikai penei,"Hoohelelei kekahi a nui hou ae no nae," pela ko kakou ike i na hua kanu, i ke kurina, alani, bare, a me ka raiki, ina i hoohelelei ia kekahi o keia mau hua ma kahi lepo maikai, e mahuahua mau no na hua, a eia hou, "o ka mea lulu liilii, ohi uuku mai no ia," ua ikemaka au pela. Nolaila, e na makamaka, e kuoo ma na hana maikai, mai palaka, mai nanea, no ka mea, e ohi no kakou i ka wa pono, ke hoonawaliwali ole kakou, he nui no na kumu i koe aku o na pomaikai o ka poe e komo ana i ka hui. Aka, ke hooki nei au maanei, oiai ke kuehu mai la ke kai o Holualoa iluna, me ke aloha i Ke Au Okoa a me na keiki nana e ulele na hua pai. Owau no o kau kauwa hoolohe.
G. W. J. KUAANA.
Holualoa, Kona Akau, Dek. 28, 1865.
Makani ikaika ma Lahaina.
E KE AU OKOA;—Aloha oe:
Ua hoomaka ka pa ana o keia makani ma ka Poaha o kela pule aku nei, oia paha ka la 21 o Dekemaba, a ma ua Poaha la ka pa ana mai a hiki i keia la. O ka lua keia o ka pa ikaika loa ana, o ka mua, oia ka pa ana i ka hoihoi ia ana mai o Haalilio, oia hoi ka wa i hiolo ai o Halepiula. Iloko o keia mau la i pa iho nei, aole i kana mai ua punohu lepo, me he punohu uwahi la, a me he mea la ua pau ke kula pili o Lahainaluna a me na mala ko o Lahaina nei i ke ahi, pouli ka lewa i ka lepo; ua nalowale ka moana i ka ka mea o ka lepo i ahaiia mai e ka makani mai ke alo mai o Paupau a me na wahi e ae.
O ka inoa o keia makani he Kauaula, ka makani, ikaika no ia o keia wahi. O ka nui o na hale i kulaiia e keia makani, 41; he 7 Hale laau, 5 Halekua, a he 29 Hale i eliia ka pou ilalo. Ua koe kekahi mau hale, no ke kooia a me ka lawalawa ia i ke kaula. O ka nui nae ia o na hale i hina a'u i ike ai, i kuu hele ana e helu mai kela aoao a keia aoao o Lahaina nei, ma ka la 29 o Dekemaba kuu hele ana. Aole i nui wale na kumu ulu i hina, he ekolu wale no kumu ulu i hina, o ka nui, ua haihai na lala a ua pokepoke ia mai a palanaiki. A pela no hoi na niu, he ekolu wale no kumu niu i hina ilalo, puo nae ka lau o ka niu, mohala ka lau o ka naenae; i ka ka mea o ka makani, weliweli na mea a ke Akua i hana mai ai! E pono no nae ke hoomaikai mau loa ia oia, no kana mau hana a pau a me kona aloha.
O na mea kanu e ae, ka maia a me ke ko, ua palaha pu ia ilalo; aole i kana mai ka ikaika o ka makani. O ka puka uwahi o na Hale wiliko, ua naha oluna, a nakaka hoi ka puka uwahi o ko Kimo ma Hale puhi ko, paa no ka puka uwahi o ka Hale puhi ko o ka poe hui, o na hale laina nae, ua upepe ilalo.
MA LAHAINALUNA.
Ua hina a helelei liilii kekahi hale moe o na haumana o Lahainaluna, oia no ka hale ma ka aoao akau o ka Luakini, e pili ana ma ke alanui. He 6 keiki i eha, hookahi o lakou i aneane pilikia loa, o Daimana, no Lahaina, pohole pu ma ka papalina hema a hala ilalo, o na keiki e ae, ua hai ma ka lima. O ke kumu o ka pakele ana o na haumana, ua pau i ka hele i ka hana, a i ka uhui ai, a o ke koena, e kakau ana i wahi leta i na makua, o kekahi hoi, e manao ana e hele i ka uhuki ai, pa hoi kahea o kekahi e komo iloko, aole i liuliu iho, o ka hina no ia o ka hale. Mai pau ka nui o lakou i ka make, ina ma ka po ka hina ana, i ko lakou wa e hiamoe ai; a ina no hoi e hina ka hale ma ka aoao hema, ina ua make loa kekahi keiki mai maloko olaila, oia o S. Kapohu.
Ua ike mua ia no nae ka hemahema o ua hale la, he naueue wale no ke pa mai ka
makani, kii ia kekahi haole kamana ma Lahaina; a ia ia i kapili aku ai a paa, pa mai no ka makani, o ka hai mai la no ia, a ua ike ia hoi ka hemo o ka pou kihi a me ka pou mawaena mai; aka, i ka manao o na kumu, he hale paa, auwe! ua hiolo ka! Ua pinepine ko ke Akua hoao ana i kela kula, mamua pau i ke ahi, a i keia wa, ua hina a hiamoe ilalo kekahi hale! Nani ko ke Akua aloha i na haumana o ua kula la. Heaha la ko ke Akua manao no ia kula ma keia hope aku? E huli, e mihi o poino e! E aloha auanei. S. K. LOHIAUIPO.
Puehuehu, Lahaina, Dek. 30, 1865.
Anoai ke aloha e Nailiili.
Ma kau olelo pane ia'u ma KE AU OKOA o ka la 18 o Dekemaba, 1865, ua ike au me ka oluolu, ua noonoo paha oe i kau olelo pane o ia la i ka wa ua auwana kou lunaikehala mawaho o ka palena, a ua kahakaha hoi me kou lima i ka manawa e kupuni ana oe me ke kapa aahu o ka hilahila, i puka ae ai na manao hookokohu, e like la me ka manawa i hookui ia me oe a kou hoa hooipoipo i hoole mai ai i ka wa o kou makemake i hiki mai ai, ua hilihia oe e ka ehaeha kupilikii o ke kaumaha, a puana hewa ae la ka waha, (pau aku la au ia oe,) a hoeena na maka hookokoe i ka nahale, e ake aku ana e uwalo mai kou hoa kaunu.
Pehea, ua keeo paha oe? Aole au i keeo i kau, he oluolu no, no ka mea, aole no i ano e ae ko'u manao, oia mau no, a no ka mea hoi, aole i akaka ia'u ka pono o kau haina ma KE AU OKOA o ka la 13 o Nov., a ina la hoi paha na Papaai i hoole mai ka'u haina, ina la hoi ua pono kau. No ka mea, malia paha, ua maopopo mua no ia Papaai, he ninau ano ole keia, aka, puni hoi oe e Nailiili, a kuhihewa e like me ka i-a, i kuhihewa i ka maunu he mea ono, a i ka moni ana, ku ka waha i ka makau, a make ia iloko o kona kuhihewa.
Ma ka nana ana i kau olelo pane, ua maopopo ua keeo ka oe, i ku paha i kahi uuku o ka naio meli, ke walawalania la, aole au e kaena aku ana i ka pono o ka'u loaa ma keia, ua waiho aku no au na ka poe noiau a me ka poe i maa i ka oihana kamana e koho i ka oiaio, ua olelo au, "Ina i oi, a emi mai paha, ka'u mamua o ke kaha kupono, e kala mai ia'u." He hoike ia mau huaolelo aole au i pai ia'u iho, aka, no ka waiwai ole o ka ninau i iaku ai ia olua, ua haule olua iloko o ke kuhihewa, aole i pane mai o Papaai, ua kuhi pono olua. Pehea la e haualili wale iho ai o Nailiili e haawe iaia iho ma kona hokua iho? Aole anei o Nailiili ka pono ma ko hai hokua? A no keaha ka ilihia hikiwawe e kaena ia ia iho, me ke kali ole i ka mea nana ia e hoapono, a nawai ia e hoapono?
Makemake hoi au ma kau hana e hana ai a hooia aku. O ka papa olo, 15 kapuai ka loa, a e 9 kapuai ka laula, a malaila ae ka papa huinahalike i makemake ia, he 12 kapuai ka loa, a he 12 kapuai ka laula, ua kuhikuhi aku au mamua i ka'u he 9 kapuai ili huinahalike ka oi o ka papa i manaoia i ka papa olo. I kinohi mahope iho o ka lohe ana, ua hiki i ke kamana akamai ke olelo iho, "Makehewa ke olo aole i paa." Aka, no kou makapo, ua kuhihewa oe i ka halulu e kauo ana ke kaa i ka lio, nolaila, e alakai ia oe me ke kookoo. I mai oe, "E ana i 12 kapuai ma ka loa, 3 kapuai kaha ilalo, 3 kapuai kaha hou aku imua, malaila ka pahi e oki ai, hoololi a hoopili a pili pono, aole anei oia ke oki ana." Wahi a'u aole olo ana, he olo ana no, aole waiwai, aole he olo ana i loaa ai ka papa i makemake ia, aka, e hooiaiao aku i kau, ua okiia ka papa i elua apana, ka apana nui he 12 kapuai ka loa, 9 kapuai ka laula, a o ka apana uuku, ua lilo ka laula o ka papa nui i loa, 9 kapuai ka loa, 3 kapuai ka laula, hoololi a hoopili, a i ka hookui ana i na papa, ua loaa he 12 kapuai ka loa, a he 12 kapuai ka laula, ma kekahi aoao, a he 135 kapuai huinahalike iloko, oia anoi kau i kuhihewa ai, ua pili pono ka la i Papaenaena, aole ia he papa huinahalike, he like ka loa ma na aoao a pau eha, a eha huina i like. Ua oki au no keia la. Aloha oe.
Eia mai kahi kanaenae e Nailiili, a ma-u a ke aho, he mau wahi hakina kalo maka, a he maneo paha, aole paha?
1. He 71,456 ka kapuai paailiono iloko o kekahi puoa, a he 176 kapuai ke anapuni ma kona kumu, eheia na kapuai ke anapuni ma kona kumu? Ehia na kapuai ke kiekie o ka puoa ma kona iho?
2. Aia ma Lahaina kekahi hua ulunui poepoe, he 36 iniha ke Anapuni, ehia na iniha paailiono ka nui o ka ulu?
3. O ka huina o na puu huahelu elua, he 195 ia, a he 9 ke kumu kuea o ko laua koena unuhi. Heaha ia mau puu huahelu?
4. Ma kekahi papa konane, he 121 iniha kuea kona ili, a he 121 na iliili i palapala ia i na huahelu mai 1-121, pehea oe e kau ai i liko ka huina ma na lalani a pau, mai luna hoi a ilalo, mai ke kihi kuea a kela kihi? Heaha ka huahelu e pono ai i ka iliili o ke ahawaena?
5. He mau eke dala elua, na N. a me P., o ke kuea o ka huina, ua like ia me ka pa 27 o ko N., ua palua ka P., i ka N. Ina e unuhiia ka huina hoonui mailoko mai o ke kuea o ka huina hookui o ua mau eke dala la, a he 63 ke koena. Ehia na dala a N? Ehia hoi ka P? E hai mai me ka hana pu.
J. H. KAAKUA.
Kauaula, Waialua, Dek. 23, 1865.