Ke Au Okoa, Volume I, Number 38, 8 January 1866 — HE MOOLELO NO PIKOIAKAALALA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO PIKOIAKAALALA.

■ 1 v; A ane*ne d kul« ka po, hoi m» ; !a ua ktttbaara%iDe ta, uamoelakou nei, hoala ae la uaJa&&mfttrittß tei i ua elemakaie, me ka niipw aku, " Oif«i k«i* e moe iwi ? " . " He keikimalihini," wahi a na elemakule. A n»kauk«b'aA mea mi, hoala ia aku lao Pikoiakaalala e ai hou, mamuli o ka oaakēmake o ke kaikmnahine Afii. A!a āe la o Pikoiakaalal* e ai pu tte "oa iwa la, a no ke ano enaena o ke keiki o Kauai, i ka pi mau ia paha e ka <shu kai, hel« wale kela, "A, unounoo' puia na jtapaltn.a i ke'hu kai olalo," a oia ka mea ly ai a lele liilii ke pani o ka umokl, i ka ua mea o ka makemake, ua laau uioo, ua puiki na HO NA HOA HELE ft_ PIKOIAKAALALA. Ma kflp;»ajiū *»*«■. »® »A oa hele o apa o ka waa iuka, e>ko j|ie hspe no ia Pikoiaka|ala, a aku la oia mai o lakou aku, a i.psa naJakou. A Mti aku la o Moioele a me kana elele i hoouna mal ai e kii ia Moinele imua o ke Alii, a lilo iho la o Moinele i mea nui a hanohano i ka manao o ke Alii. I kekahi la ae 4 oielo aku la o Keawenuiaumi ia Moinele, penei : '"I kii ia aku nei oe e heie mai e pana i na manu, a he mau eoemi hoi oo'u." {ioakaka jea aku la ke Aīii i kana hana a me ke ano o ua mau manu la. Kua aku !a au ahina ka waa ilalo, hana ia waho a maikai- » nakAUkau e ia Jpkoj kau aūa ua mau manu nei, a olelo iho, penei : " A koele ka waa e a Hpele, a ki-ki-gi/-Ka ) puha ka waa e Keawenulaumi, a ki-ki-pu-lii/ a p'uha ka Waa, puha, a o ka puha Be lanoia o k« waa, o ka'u hana mau no la o ke kalai i ka waa, a o ka hana mau iho 1a no la i kfci& I mau mau manu e olelo ai." 1 Ina e pana oe a 1 kuu mau enemi, i alaila, £ i 1 » oe. a 6 kuu kalliamabinekftū wahioe, a. owau a me na lna mel na kanaka pao, molalo aku ou, a no keiaole-1 lo ua liīo la i mea olīoli T Moineie manao. ' tfena aku !a o Keawenui-

aunii i kona mau Ilamuku, e hoakoakoa mai f> fe| hope o koua e ni aku ai ttillutfa o Homele. Olelo aku la ke ua haawi aiu nēijao i ke Aupuoi ia Moinele, ke make kuu mau enemi ia ia, a p»» a<3e'e make, aole e ilfiiira ke ia e noho no ke Aupuni e like me 3 wl a !\foi?i«ilfe fe p«na ai i ua maa manu la, hefe aku la o lVīoineie a malalo pono o l oa manu e kau ana? p(na 1« Taia i ua rfiau*!tisHui*7a knmka pua, aole nae i ku, pana hou no he kanaha aoJe noi mi&e. A ike ftio la o k'eawenuiaumi i Tia make o)om> kona msu e&eloi, kend ae ta ia i kona mau liapiuku e hana i haka laaa a kiekie, hana iho la na kanaka a pau e like me ka ke Alii ol*k>. A paa ka tnua, V» fie la °J M<jjōele a hiki ppftjbqu ae ¥a iaj.ua J mm maao la, a pa« na aole| no i wke. . WJa kie, pjt faog ae !a o a ka lua o ka haka,,p#a» hpw ae la, 00 kei# $lua kanaha pua, . aote 00 i «kQlu haka ana, & ekoiu no| hoi paoa -»ols ke. wahi mea a make iho i oua mau Ja. % , ( A ao kek ike ana o ke AHi, aole i hookoia | kooa liioia i mea. kao,u*KW*feoMi9My*> a W°?V4 ,&<» 'a M Aliii nma. , £ kamailio kakou (t>a<mei no na ole?o a ka poe lioe jraa o ke AUiwahioe, īholoakumal P'§hjJ sikti nei. Olelū ae UUnkou J aole ao makou i ike i ko 'ia nei okamai, aole < no 9 e lifcejpe jfee^ki a pakou i holo pu mai i nei, ka ike īka ioi«j ika moana no makou, ] ike* oo ua ke/&i gei i jna io]&, pana po ku, &o- j hehala iki, ao keia kanaka, o ka ooho -wale I iho 1* ao kana hana iluna o ka pola o ka waa. A.Jobe k« Aiii ī kew mau o'elo, ninau po- i ao aku !a ia i qtaopojK> ka lakou tnau olelo ia ia, nolaila, neenee koke aku !a ia a kokoke i kahi a lakou e |ria. A lohe paupopo iho W € K%a*&nui£utui ! Wmati ōle!f, nfcau , pooo aku ta ia, ** Aia~iwaitea ua keiki la ?" J

" tßafcbu l ( ite i kahi i bele ai, i ka B)ftkpjy, o ko .ula ualowale iiio la 00 W|hj ft p*Jbp« waa oke Aliiwohiae _ > *4 «,w*ajculk ! , . IMe» o k* wa a h« Ahi e olelo ana, olelo ae 1* ua mau gfegMtaJe cHfi, .'«.M* keia abiko maua hale, aa,aiaojp>opo nae ia maua he' k»ij[i malihinikpla, a ua hopeeaopopo nae aia- [ iia i kona akamai, no ka mea, kuhikuhi aku j !a a»UA4 r %lr*«kOi i kahi loihi lo», o ko uia ' paoa jtake Aku la no ia a ku ik> ka inoa, a Kmm tiela o Keawenu]aumi i ua onau ele-! «akuie Va e kft : ,s Plkoialiaaiala, e !ikc aie j iu«o<iniA latia "i katuaiito ai. Auo ke ia. * k« AtK. kii ak« lfc ua wau k«f*U *i o?a bo I»ua h&le, a *j 1« Pikoiakaalala, nu ka Kiea, ua ' kft nat^!ehele # i kaa&j ka<tev*f.' $4 t«au aei, vq k« loaa ka ke Alii mea i keua aku ai ja Sa-1 ' ' '

|ua e kii. Hoi mai la ua mau plemakulil la a | hiki imua o ke Alii, a booleāSu l% i ka l«>i»a. | ole oka ke Alii mea i makemjake ai. Ano ka loap. o!e o ka ke Alii mea i kauoha aku āl i ua mau elemakuie la, kena hou aku la ke Alii, «I kii a lawe maila Pikoiakāalala, kli aku ia ua mlia «leinakule ta, ia laua 1 hiki akn ai ma ka hale, ua hoi mai o Pikoiakaalala mai ka pana manu mai, me he opala la ka manu i ka laua ike. * ; ■■-• !<^ Hoepuka aku la ua mto eleniakule !ā i kā olelo e like mē ka ke Alil kaooha ia laua, a ole!o mai !a o Pikoiakaaīala, " E na na, e waiho ka ōlelo a oiahope, o'ka ai taūa, "ā waiho ma kā opu, alaiia, lealeā ke'kamailio iho, he olelo paoa'ka oluā, heolelo ahißhi, he moe ino ko ka po.*' A Wia olelo a Pikoiakaalala, hoopau iWi la. ua mau elemakule la i kif laua kamailio aoā. Aai iho la !akou a ' maona, a pau ka ai ana a lakou, olēle aku !ā o'Pikoiakaalala ina elemakute, "Ua maou»; kakou, kamailio ia mai hoi ka olelo a olua." 1 mai īa uā mau elemakule nei, " ī kauoha mai nei ke Alii ia maua e kii mai in oe, e hele i kona wahi.'*' 0!eIo aku la o Pikoiākaata*!a, «' He olelo io ho ka olua a ke Alii i kauoha 'ihai nei, aole nae_ kakou e wāiwai ana, tie o!e!o no ka po." Olelo aku la o Pikoiakaalala i na elemaku!e, "E heie olua ā olelo aku i ke Alii, aole au e hilii aku, aia a hai e mai ke Alii i kona makemake, alaila ffu tiele ako." Oleln mai la na ele 3«kule, "O ka makemake oke Alii, e hele oe e pana ina manu." Olelo aku !a o Plkoiakaalala, " I lohe ke Alii ia wui he akamai aii ika pana i ka manii ? " Pane Wāi i* oa elemakule, «' Ika poe hoe wai oke Aliiwahine mai Oahu mai, i lawe mai ai i ke kan*ka pa»« iole a ke Alii Oaku, a' ua pana ia mai nei ua mau maou la, aohe nae he ku iki ia ia, «ha pana ana, aohe wahi mea a ku iki o ua mau manu la. A no keia mea, olelo aku la o Pikoiakaatala i na etem«kule, "Ou haele hoi ha a OMO ska i ke AKi, apopo au hele aku." Hookē iho la na elemakule i ka Pikoiakaalala i »olelo aku ai ia lauē. A hiki aku ia ua mau elemakule nei tna koke Alii hale, ohaoha msi (a ke Alii,"toe ka maaao o Pikojakaatala kekahi, ninao mai ia ke Aiii, " Auhea ka hoi oa keiki ia ? " Olelo aku l& oa elemakole, „" I o?ek> «»i aei ua keiki la, apopo ia hele mai." A no keiāi olelo a na he mea oluolu oo ia i ko ke Alii manao ftna, IKO 7IKOIAKAALALA HIKI ANA MA KAHi O KE Alall. ■ • A Kiki aku lā o Pikoiakaālāla 6ia ko jce A!fi | wahi, ma kā la ana i olelo aku aī i nā e!emsI mhliHle. ti ia"i "hlkl aku ai, ua "akoakoā nul J tnar na kanaka oo !tā makemake ia Pikoiakāalala, 1 nō ka mea, aa kui'aku liona kāulana i ke akama! ikā ibU, pāna manu, a pela alu a Inki i Sā pepeiāo o fie Alii, mamuli o ka olehraTrt kanaka hoe waa i ho!o |>a ai me Pikoiakaalāla 'ihal \salin aku neii A « oa kanaka hoe waa, hooia āko !a lakōu imo»» 6ke Ali?, me ka olelo aku, no ua keiki akamai nei i ka plkna iole, a ma-" kotf i h(flo mpi al." Ano keia 01010 āke Alii i lohe ai, ohlāu afc« !a o Keawenuiāōmi, "He oiaio anei e iftaf3 āhaleuu mati ehemi ik de ! ? H * Ae «k« la © Pikoiahaalala. " Ae." Wehewehe aku !a ke A!si i kā fnoole!o ho kans mna hana a tne ka «Te!o a ua mau manu la, penei: " Ki-M-ko-ele, a koele, ki-ki-ko, kiko, ki-ki-pu-ha, apuha. a puhā ko wāā e Keawenuiaumi " Ao ka puha iho la no ia o %U0 waa tnsi fnUA a hope. T X pnu keiā mao oleto a ke Alii, nioau aku !ā o l*ikoiāltāfllara, •''E hia wa e kau ai ua mau mānu la ?" Hai aku !a ke A!ii, ekolu, i ke kiekie iki ana ae o kā'la/ a i'ke kwakea, a v i ka aui loa ana ae oka la. "I aku 1a o £ikoiafcaala)a, " E kau ana ua mau manu la i ke awākea, aole nae e kōkōke ia kakou nei' he ike poliuliuia aku nae. A ina e'ike popo' ia ae ko f«tia k#u ana, elua no pua o ka make »o i», M A no keia mau o!e!o a Pikoiakaāfa!k, t>Tioti !oh iho ik'ke Alii, a kauoha aku la ia ikona mBS TTāfnUku, e hoakoamai i na kanaka ma kahi hookahl. He manawa pokole, «s «koakoa mai na kanaka a me na T lii, oe ka !ohe ana ī kb k4 AM mānaōi KA KEArTENX T rADMJ OLELO IMUA O KA £A.N'A£A.' '' E oa kanaka i akoakoa enai, ua hauoli

, au i ka bui aku iaaua o oukou. oo ua mea aa-1 | na e paua i d& mauu a make. e hlo ka'u kai- J kamaliine i wahiae uaaa, a e uoho Aiu hoi J nialuaa o ko'u Auptuii, & owau a iae ua ka- ! | naka a pau, malalo akq Ue uieu gio ka u,! j k#ikaujahiūa & me ko'u Aupuni, k« lilo i ka J mea oana e pana a ui&ko kuu mau eiieoii." . I,ka P»U #0* ob«U jnAU pisig a kq Alu k I 01010 aku 1« ia la Fjkoiak&;,i<ilg, " Ina e pana j oe i keia mau upuii 4 i.jn&kq,..aiaUiu Ms kuu k4t!;amßbine i wahiae aau, a, e Aiiī | m«Jund o ko'u Aupuni, a, owau a me ua kaaaka o'u malalo a#u ia o kou melu." K« *Ar A!TA O SA MANU. Eau iho la ua.iiiia p*bm h i k« «wakea, e ! lile aie ka Pikoiakaaiala olelo iiuua o Alii, j aole nao i ike aa kaui,ka « p&u & uuie i i ke kiiu mai 0 na i»auu, uo ka wea. aoio peia } ke aao mau 0 ua inau oianu Ia mauiua a lie,. mea h«obao loa i& i ko ua k&uak& cq«ji&o. A kuhikuhi poUUi &e I* 0 Ptkui&k&&Ui& i na k&u&k* a pau a oie ke Alii, 1 u& uiau mauu i&, & ike poiiuiiu Jskou.i,u#ißiui «mou | t like uo uie ka olelo « PikOiak&aiaU. . Olelo aku la o Plkoiak&«i&i* i ke } nei: '• E like a® me keia ka ieje aua oi&i | 0 ua m&u uiauu la, i kou mn e kaUi aaa j k& i waa ? " Hoole mai 1& Aili, #o!e pels, ak*- I hi wale no au & ike. , i Maaao iho la o Fikoi*k&aiai« e p&ua i u& 1

mau manu la, iloko o ka wa a lakou e poliuliu aku ana, aka, manao iho !a ia o kj} r ole Jlku auanei ua mau manu !a, a lilo ia i"Tnea īienehene i« tnai nona, nolaiia, liapai aela ia i ke mele a na manu, i lohe ai ua mau fljahd fa, a hooko|foke iho, penei ;. ' " Kuu manu, Kuu mau manu noho uka, Nolio kai, . ffi>ho i ttā hale tau v, * "= liwi kau i ka io, • Ekaukahoka, £ kau auanei maua, I ka Apapani, » A h« Aiaia ieo kipalaie, - o Aiw Oo hikiko." ***■< - A ioh« ua mau manu nei i keia, aiooioke ihoia iau«, pela ka mea i otefoia, a ike"fenaopopo ae ia na kanaka a p6u ika hook'VoTte ; ana iho oua mau maau Ja, iae falcekaf ioe, " Kupanaha, na keia keiki no ka pahā' naii man«, ko lsh« i koha re6 ?** * KA P'ANA iSi .V pikoiiSjfL. * Mamua ae o ko , e olelo aku la ta, " i elua ( mau poi ika wai ' t t A ga e like me i<ana< kauohā. L«we ia, tnppa ua . maupoi wai nei, a hoopih» >a i Ua w^i 4l ft 'waiho malalo ponao kahi a na manu e hau ana. Nana Iho la o PikoiakaalaU p iho, la ia, ua noho pono ke aka, o na ilpko q. na poi wai i hoopiha ia ai, alaila, unuhi a'e la ia elua pua, a kau pono aku iloko £ poi wai. --1 A ik« maopopo iho k e Pikoiafe»aleta, ua kupōo» kawaka o na pua i k« o&« q na manu ilokeo jee poi wai, «iaila, hoala ae ia i ka enaka « na .pua ana, p. paaa aku ku ua mau manu la a make iho la. A.ikeae la ka Alii a me na kanaka, ua hei, oliolTJoa iho la o bp,ka make ana o kona mau enemi. . T J A hauie iho ia ua mau a>AQi) U «Iplo aku ia o Pikoiakaalala i ke Alii, " Ē olelo aku oe i na kanaka, ho-a i eh-i iūip, lei aku i na manu iioko oka imti* pelpi no e hana ai a iilo na manu i lehu." A ibo la D&4taaaka « like me ka Pikoiakaalala olelo aaa i ke Alii, TtO MiWWMWiI lĪAAWI AJfA I AiIAAiNA ...... OJ.IOH. A ike iho ia ke Alii, ua hookoia _kpt*Q taakemake, no ka make ana o kona niau enemi. Hana iho ta ia i wahi ahaaina olioljj j»o lia 16 e hoohui ia ai o ksna kaikamahine. tue PilLoiakaaiala-. Hana iiio la Alii ion e -pono ai kaoa ahaaiaa„ ; a hoepili p«a. iht) la ia i kaika{aabine hanau hope we Pikoiakaalala, a hoike aku la k« Atii imua o na k». n#ka, i Jka.iUaQa akuo.kp Aupuni(p*luna o Pikoiakaalala. Manao iho ta o Pik<>tak»aUila.ilokjO ona, he wahioe okōa aku kana, a i k.aia a, he JUii ī ae ai i a*%J%w».i& o»i.in imua 4* ke *.n*un*, kaimk* iau ia nana. A ike iho la ia oke koikamahiI ae «e «aa i hoopili ai na laau moe } a puiki ai «a iaa» iim 4 .e iike Ine kau i olelo pua ae aei , makuw. . - A noho pono iho Ja o. P&oiakaai&la jqb kaaa wahine, e like me na oleio a Keawenuiau-. mi, a noho ih.o i» laua be kaae ā he wahiae, aoa ka noho Aupuni. WO IC)l BAALEtE a»A !A HItO, ' fho la o P?koifikaalaTa ia H|lo, heie aku ta ia ina ke ano makaikai ma kauwahi e īāk« o Ita aiS»!i o īīawai', me k'oaa ota ame kana Aliiwahiiie ke hele, aks, lohe iho la o KeaWhhuiaumi I ko laua hele, noUila, hoomakauknu e iho !a ia i na kanaka e hele ai ft>e* ~Pikoial(aalah a me ia p|PkeJia}i:, iflk "Wenino kanaka m> Pikoiakaalala, a e aku boi i ko Pikoiakaalala he'.e j āna, e Kk6 &a Alii nni. " _ A no ka manao ana o nolaila, ua kue la i k"o Pileoiakaalala euauao, ] no fc* fWPB, »ofe ia 5 manao e hele ma ke hoohiwahiwa. Ano keia nuea, olelo alsu la o | Pikoiakaalala, "Ē ke AtīTingikai e, e aho j paha e haafeīe oe'ia no'k^mea,! aolē i olu ehai tta menao e Mouia- } i na kaoaka he iifli roa Aela makaikai ana a*u." lv Oleio akn la o KeaweKMliumi, au e haaieie i ko'a RMMftdlna peTa, no ka mea, ua haohiki ih6 tto irMiWU mea nana e pana 11 km mau enemi a kau kaikamahine kaoa wahine, a e noho AHti la maluoa o ke Anpnni, a «wau alto inalalo oSa a me tia ka»*k® * p*u.' Notat!4, e hooleo anā no au e Jike me ka'u i olelo ai iK&na on a "me na kana■'lea a pau ma-i 6 « o«b !SstprinF,'nō'ka mea, aohe kaoaka e ae iiana iliooko r*fea mea ko'u MtD i fi» ni'u āi* a uolaila", no la, e hooko aoa au i ea mea a~pSu a'u 1 olelo-ai." Aao keia oteio, ua blii ble ik Pikoieka- [ W * |ku» ike pia,! ,k» «*••<> oka «ieio a Keaweuuiauoii, Ma keia hele m» Puua« ua iiy»? P Keawuuuiauuii a tua , oa \«»afo kuaaha. „1 . ... Ua olelo ta hoi o aa Puhi-ka* o Pu&a, h« . waiu v*l« «ui» i jjV<e uia. ia heiu ajva_ A hikl .aku U lakōu ina l'uoa, hookahi haua a Keaieeuuiaumi a t&e oaka, oka iuu .AW» M e* ] kau?. baju|yi iaku wua ibo la o« i ua kaaaĒL jMi*Uaaa <4 paao *i i% , , ,J& -. -... Ā . Uaoieioiahe kaaaha kaaal |, b« k^oaha Ne.w. a i,«b 4*. u aaha» oh* no k Aiu w«i« «»* he hue.wii, oui. \4 (* ijNWs) > \ • 'i