Ke Au Okoa, Volume I, Number 40, 22 January 1866 — Page 1

Page PDF (1.28 MB)

KE AU OKOA.

BUKE I--HELU 40.}  HONOLULU, MONEDE, IANUARI 22 , 1866.  {$2.00 NO KA MAK.

 

"KE AU OKOA,"

E HOOPUKA MAU IA'NA I

KELA POAKAHI KEIA POAKAHI,

MA KA

HO RA EWALU O KAKAHIAKA.

ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono; a pela ho ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.

 

"KE AU OKOA."

KA UKU O NA

OLELO HOOLAHA.

NA OLELO HOOLAHA—No na lalani he 10, oia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua hoopaka ana, $1.50; ekolu, $1.75; hookahi mahina, $2.00.

Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.

 

KE KAAO O HABIBA!

He Kaao no Arabia.

HELU 6. ..

Ia wa, haalele iho la o Habula ia Habiba maluna o kekahi pohaku nui. Ua malie iho la ke kai, a ua pau ka paio ana me ke kuemaka pali. He hiki no ia ia ke iho mai maluna o kela pohaku keia pohaku, aka, pehea la ia e pakele ai i ke anu a ke kehau, a i hea la auanei e hoomaha iho ai kona poo? A i hea la uanei e loaa ai ia ia kekahi mea, i kipaku ia aku ai ka houpo lewalewa mai kona umauma aku? O keia iho la ko Habiba kulana i ka wa i haalele iho ai o Habula ia ia. Aka, iloko o kona nele i keia mau mea a pau, hookahi no ana mea i haaheo ai, oia hoi ka pahikaua a Solomona, he mea kau o ka weli i na mea a pau loa, aohe ona mau enemi e makau ai.

Ku iho la keia iluna o ka pohaka,  a nana aku la i ke kai e pili ana i ka mokupuni Keokeo; oia hoi kekahi o na kai e hoohui ai i na mokupuni o Doratila. Uhi mai la ka po, a i mea e pakele ai keia i ka houhou mai a na makani huihui, moe iho la keia mawaena o na pohaku ekolu.

I ka wehe ana mai a kai ao, ala ae la keia pule iho la a pau ka pule ana, hele aku la keia e imi i mea e hoopau ae ai i ka pilihua a ka pololi. Ua piha na ana o ke kai i ka papai, ka ula a me kekahi mau mea e ae, a na ale o ka moana i halihali mai ai i kula. Hoopau ia iho la ka hakahaka o ko ia nei opu eia mau mea, a kakali aku la keia o ka wa e hiki hou mai ai kekahi mau mea e hooikaika mai ai i ko ia nei mau aa koko, a naue ae ma kana huakai hele.

I kekahi kakahiaka ia Habiba e hilinai ana maluna o kekahi pohaku e pi ia ana i ke kai i kekahi manawa, i ka wa e nui loa mai ai ke poi ana mai a ka nalu i ke kuemaka pali; me ka nana aku iwaho, ina he wahi waa e maalo ae ana mawaho aku o kuaau lipolipo, a i ole ia, e holo mai ana paha i kahi a ia nei e ku ana. Aohe i liuliu ka ia nei ku ana malaila me ka haka pono aku o ko ia nei mau maka i ke aheahe mai a na makani kohaihai huihui ke pa mai, mai na kai mai ehiku, na kai a ko ia nei e hoolupe ia ana e na kaikoo o ka noho'na paahao; haule iho la keia iloko o na apo'na pumehana a ka hiamoe kualilii.

I ka wa a ia nei i paulehia ia iho ai, o-u ae ana kekahi mau poo opiopio kamahao mai loko ae o ke kai, ua hele wale ko lakou mau helehelena a eaeaakai, me he mau opio auau kai la no na nalu o Kalehuawehe. Ia wa, pane aku la kekahi kaikamahine, "Ua paulehia oia i ka hiamoe, e hookokoke aku kakou i ona la, i ike ai kakou owai la ia. Mea paha e oluolu no olua ke ike aku olua ia ia, no ka mea, ua nani ia me he puka ana'la a ka la i ke kakahiaka o ka makalii. Inehinei ua ike au ia ia e kulou ana i ka wai e holoi i kona maka, a o kona mau papalina ua hele wale a ulalena, a e olelo no olua, ina o olua kai ike, ua halii ia ke kai i na pua rose o kona mau papalina. E haawi mai olua i ko olua mau lima, a e holo puni kakou, i paulehia loa ai oia i ka hiamoe, a i ike pono loa hoi kakou i kona mau helehelena."

I ka wa o lakou i ike lea loa ai, ua paulehia loa ia oia e ka hiamoe, haalele aku la lakou a ee mai la i ka aina maloo, me ke kuwelu ia o ko lakou mau lauoho maluna o ko lakou mau poohiwi, ke pai ia mai e ka makani o ke kai. Ma ka aekai lakou i kilohi iho ai lakou ia lakou iho, me ko lakou aahu o na mea maikai a pau oloko o ke kai. Mahope iho o ko lakou kilohi ana ia lakou iho, hele mai la lakou a kahi a Habiba e hiamoe ana, kupoai ae la lakou e makaikai ia ia, a e hoohialaai ana ko lakou mau maka i ka pu-a ae a ka ula o ka papalina o ka hiapo a Amirala, ka hiwahiwa a Salamisa, ka punahele a Ila Habula, a ke kamalei hoi a Arabia! Ae! maluna oia pohaku i kunewanewa ai ko lakou mau manao hoohialaai, ia lakou i nana iho ai i ka haiamu lua ole ae a ka rose maluna o na papalina o ka mea e naauaua ana no ko Doratila hoopaahaoia ana.

Pane mai la ka mua o ua mau kaikamahine nei o ke kai, "Nohea mai la keia kanaka opiopio? He koa paha keia?" Olelo mai la hoi ka muli loa, "Pela io paha, nana iho paha olua i kana pahikaua; mai hoopa nae olua, no ka mea, i ko'u hoopa ana aku nei, ua wela loa ko'u lima me he ahi la." "E Ilasaide," wahi a ka mua loa, "e pono kakou e noonoo pono loa, owai la ia, a mai hea la ia i hiki mai ai, mea paha, ua lawe ia mai oia ia nei e kekahi makani ino, aka, aole nae ona ano olulo pae la. E hele aku oe e hoopiha i keia iwi ula hohonu a piha i ka wai, alaila, lawe mai ia nei, a na ia mea ka hoi e hai mai ia kakou i kona wahi i hiki mai ai."

Malama iho la o Ilasaide i keia olelo a ko lakou mua loa, kii aku la keia a lawe mai la i ka iwi ula i hoopiha ia i ka wai, alaila, huki malie mai la ka mua loa i kekahi lauoho o ko Habiba poo, me ka hookomo iho iloko o

ka wai, a olelo mai la, "Eia kekahi o kona mau lauoho, a nana no e hai mai i kana mau mea huna a pau loa.'' Hookomo iho la oia iloko o ka wai, a ku ae la iluna lakou a pau me ka hele kaapuni ana i ua wai nei iloko o ka iwi ula. Aole i liuliu, olelo mai la o Ilasaide, "Ua lilo ka lauoho i wai, ua uhi paapu ia ka wai me he aouli la; ke puka mai la ka hoku, ua pau ka ike ia ana aku o ka papaku olalo." "Ua maikai,'' wahi a ka mua loa, "mahope iho o ka pouli ana, e hoea mai auanei ka malamalama. E nana, aia he aina ua uhiia i na ululaau, a malalo o kona mau malu, ke houluulu ae la na ohana hipa. E kulou iho olua ilalo i ike pono loa olua. Aia he poe halelole—o Arabia kona one hanau."

Ninau mai la ka waena, "Owai ka aina o Arabia? Ina pela, he hiki mai koe o ka mea nana e hoopakele ia Doratila mai ka noho'na paahao. Olioli wale kakou, ina eia maanei ua koa nei! Aka, aohe nae he hai mai o ka wai i kona kuamoo i hele mai ai, lulu hou ia ae ka wai." Pane mai la o Ilasaide, "Ke pouli mai nei ka wai, a no ke hakeakea ae nei. Eia la he waoakua, he mau mauna, me he mea la oia hookahi wale no kai hele mai maluna o keia mau wahi inea. He koa io ka paha keiki, lulu hou ia ae ka wai. Eia la! ke ike aku nei au i ka opu o ka honua. Ua pau e o'u mau kaikuaana, no ka mea, aole e hiki i keia wai ke hai mai i na mea huna o kona puuwai, nolaila, e waiho malie kakou i ka hoao hou ana e ike i kona mau manao. Ua hai ia mai kakou, e hiki mai ana kekahi mea nana kakou e hoopakele ae mai ko kakou noho paahao ana, a ke manao io nei au o keia no ua koa la." "Oiaio no keia," wahi a ka mua loa, "aka, aole nae ia he ipo na kekahi o kakou." "He mea oiaio ia," wahi a Ilasaide, "he koa keia, aka, aole ia i ike i kekahi o kakou."

Pane mai la ka mua loa o lakou, "I kona wa nae e wehe ae ai i kona maka, e ike no ia i kekahi o kakou, a e aloha no paha oia ia oe e Ilasaide. E malama loa nae oe i kona wa e leha ae ai kona maka ia oe, no ka mea, ke ike nei au, aia he mea kilokilo iloko o kona mau maka. Ina nae ia e uluhia ia e kou nani, alaila, ua pau ae la maua, a e hoohoka ia auanei ko maua manaolana. Aka, mai manao nui kakou ma kona nani, e nana aku kakou i ka pomaikai e loaa mai ana ia kakou, ina oia nei io ke koa i hele mai nei e hoopakele ia Doratila. O ka mea mua a kakou e hana ai, o ka hele e imi i na mea e kupono ai no kona maha, no ka mea, ke ike nei au, me he mea la, ua maka poniuniu oia i ka pololi. E hele oe e Ilasaide iluna o ka mauna e uwi ai i ka waiu kao, a iloko o na ana e loaa no ia oe kekahi mau hua laau me kekahi mau pa-u. Na maua hoi e kiai ia ia, a e hoomakaukau i kekahi mau mea ai oloko o ke kai."

I ko Ilasaide kaha ana aku e hele, olelo aku la ka mua loa i ka waena iho, "Ehele oe e houluulu i na limu a nui wale, alaila, na kaua no e hana i kekahi wahi bela nolunolu nona e noho iho ai. E hele aku no hoi kaua e huli iloko o ke kai i kekahi mau kapa maikai loa e like me ko kakua e aahu nei, a halii iho maluna o na limu, a e lilo auanei ia i koki maikai nona e hiolani ai. E luu aku no hoi kaua iloko o ke kai i mau i-a maikai, a koala ae ia mau mea i ka la, na'u no e lawe mai i kekahi mau hua manu. O ka waiu a ko kaua pokii i hele aku la, a me ka kaua mau mea a pau loa i hoomakaukau ai, e lilo ia i mea nona e hoopau ai i kona houpo lewalewa, oiai, o ka nele, oia ka mea nana e hoonoono ai me ka maikai loa."

Aole i u wale, hoi mai la o Ilasaide me kana mau mea, a hoomakaukau iho la lakou nei i na mea a pau loa no Habiba. O ka mea wale no i koe, o ke kiola ae i ka mana kilokilo a lakou i hookau aku ai maluna ona, kaikai ae la lakou ia ia a hookau maluna o kahi a lakou i halii maikai loa ai nona. Ia wa, olelo mai la ka mua loa, "E o'u mau kaikaina, ano e ike auanei kakou, ina o ka ipo ahi keia a Doratila, na'u no e hoao i ike ai kakou oiaio keia. E hoolohe olua i ka'u i ko'u wa e pai ai i ko'u lima, e pai pu olua i ko olua mau lima." Pa-i ae la keia i ko ia nei lima me ka hoopuka ae i keia mau huaolelo, "Ma o ke kaula nui o Solomona, e ke koa wiwo ole, ke hooala nei au ia oe ma ka inoa o Doratila."

I ka lohe ana o Habiba i keia mau huaolelo, lele ino ae la ia iluna me ke kahea ae, "E Doratila!" a noho pono ae la ia iluna me ka nana ae ma o a maanei, a ike ae la ia i ua mau kaikamahine nei e noho malie ana, ua kahaha ko ia nei mau manao, a ninau mai mai la oia, "Auhea o Doratila?" "Aole ia maanei," wahi a ka mua loa, "aka, eia ae no maloko nei o ka palena o na kai ehiku, e ike poliuliu loa aku ai i na mokupuni ehiku, kahi hoi ona i hooneleia ai i ka poe kipi i kona noho alii maluna o makou a pau loa, na ohana o ke kai nei." "He mau kauwa ponoi loa auanei oukou na Doratila?" Pane hou mai la ka mua loa, "Aole makou he mau kauwa ponoi loa nana i keia wa, aka, na ko makou mau puuwai, ae, he mau kauwa no makou nana. Oiai nae i keia wa, ua kue loa ia mai makou e na kanawai o ka poe kipi, aole e hookokoke iki aku ilaila."

"Auhea lakou?'' wahi a Habiba, "e kipaku aku no au ia lakou a pau loa mai ke alo aku o ka honua." "Ea," wahi a ka mua loa o na kaikamahine o ke kai, "aia lakou a pau ma kahi mamao loa a kou mau maka e ike e ike ole aku ai. O Abarika ke poo o na kipi, aia oia maluna o ka mokupuni Eleele, a he eono kai au e alo aku ai, alaila ka hoi loaa oia ia oe." "E lele aku no au maluna o keia mau kai eono e kaua aku ia ia, oiai hoi, ua kokua ikaika loa ia mai au e Ila Habula kuu kumu ahonui, aka, eia la au i hea i keia manawa?" "Eia no oe maluna o ka pohaku au i moe ai inehinei, a ua hoomaikai ae makou ia wahi i kupono ai no kou hookipa ana." Ia wa, pane mai la o Habiba ia lakou, "Ke hoomaikai aku nei au ia oukou, no na mea a pau loa a oukou i hana mai ai ia'u. Ke noi aku nei au ia oukou ina he mea hiki ia oukou ke hoolilo i keia pohaku, a lawe aku ia'u i ua mau aina la a na kipi e hana ino nei, alaila, e hoomaikai mau no ko'u uhane ia oukou ia ao aku ia ao aku."

No ia mea, pane aku la ka mua loa, "E ke koa e, o makou nei la ekolu, he mau kaikamahine na na akua. He mea hiki ole ia makou ke hoolilo ae i keia pohaku i waa nou, oiai, aole ia makou ka mana e hiki ai. O keia wahi a kakou e noho nei, na ko makou mau lima ponoi no i hana. No ko makou manao ana, ua hoopoluluhiia oe e na inea a me na ino au i alo mai nei, nolaila, ua hoomakaukau iho makou i na mea kupono a pau loa ia oe, nolaila, e ai oe i na mea a pau i hoomakaukau ia e na lima o kou mau hoa'loha. Ua ike no paha oe i ke kumu o ko makou kokua nui ana ia oe, no ka mea, ua makemake nui makou e hoopakele ia ko makou alii wahine Doratila mai na ino a pau a ka poe kipi. No keia mea, mai hoole oe i na mea a pau a makou i hoomakaukau ai nou."

Ia Habiba e ai ana, hoomau mai la lakou i ka olelo ana mai i keia mau huaolelo, "Oiai, ua ikaika ka ho-aia ana o na manao kipi o Abarika ma na mokupuni o Doratila, nolaila, ua hoonoho oia ia Rakika maluna o ka mokupuni mawaho loa nei, oia hoi ka mokupuni Keokeo, a oia mea ana i hoonoho ai maluna oia mokupuni oia kekahi o na alii ino loa malalo o kona malu.

"O keia akua, mamua ae o kona holo ana malalo o ka hae o Abarika, he kino mano kona me na niho loloa, e noho mau ana ma na kapakai. I kona wa e ike mai ai i kekahi waa holo, alaila, hoouna mai la oia i ka uila o kona mau maka, a hoomakapo ia ka poe a pau e kau ana maluna oia waa holo. Aole e liuliu, a kauo mai lakou ia ia iloko o ke kai, a lilo lakou i mau inai no kona la maka poniuniu. Aole no hoi ia e ana wale ana ia mau mea, aka, ai pu aku no ia i na kanaka o Doratila. Na kona poo na Abarika i kauoha mai ia ia e hana pela, no ka mea, ua makemake ia e hoopau loa i na keiki a Adamu.

"O makou nei la, aohe e hiki ia lakou ke pepehi ia makou, aka, he hana ino ia nae makou, i oi aku ke ino mamua o ka make. E koho mai no oia i kekahi mau mea o ko makou nei mau ohana i poe wahine a i mau kauwa hoi nana. E hana mau ana ia pela i kela mahina keia mahina; owau a me ko'u mau kaikaina ke komo ana iloko o kekahi kio paakai nui, a oia no hoi kona halealii. Ekolu la i koe hiki mai ia wa, ina hoi oe e hoouka kaua aku ana ia ia a make ia, alaila, e hoomanao ae hoi oe ia makou; aka, nae hoi aole makou e huna aku ana ia oe i na popilikia a pau au e alo aku ai.

"I kona wa e hoi ai ma ka aina, alaila, he kino kanaka kona me ke poo mano, me na papa niho ekolu. O kona kino, ua uhi ia i na unahi kila nunui, a oia no hoi kona pale kaua; o ka iwi manoanoa o kekahi honu nui oia kona pale umauma; o kana ihe, oia ka lae o kekahi ka-ku nui, he eono cubita ka loa. Maluna o kekahi lio kai ia e hele mai ai ke hoouka kaua, me ka uwo ana o ua lio kai nei i huipu ia mai e na uwo ana o ua akua nei."

"O kekahi iwi aoao o ke kohola i hoopaakiki ia a i hookalaia hoi a oi, oia kana pahikaua. Aole e hiki i kekahi mea ke kue aku i kona ikaika, no ka mea, o kana mau mea kaua, he mau mea kilokilo wale no a pau loa." "Heaha," wahi a Habiba, "kau mea e olelo nei? E imi oukou i wahi mea no'u e hiki aku ai ilaila, alaila, ke hoohiki ae nei au ma o ke kaula nui la, aole au e hoomaha iki ana i ko'u poo a hiki wale i ka wa e make ai keia enemi o ka lehulehu." Ia Habiba i hoopuka ai i keia mau huaolelo, leha ae la kona maka ma o a maanei me ka hulili kupono ole, a ina paha he puulu kaua malaila, e pau no lakou i ke auhee no ka makau. A no keia mea, pee ae la o Ilasaide mahope o ke kua o kona mau kaikuaana, me ka hawanawana malu mai ia laua, "Ano, ke ike nei kakou i ke koa io! Aole au i ike i kekahi mea e like me ia! Ke makau e nei ko'u uhane o aloha auanei au ia ia."

"E ke koa makau ole," wahi a ka mua loa, "ua ake nui loa akou e imi i na kumu e hiki ai ia makou ke kokua aku ia oe, i hemo mai ai makou mai na hookaumaha ino ia o makou e keia mau alii ino launa ole. Aia iloko o na poopoo o keia mau mauna kekahi mau wahi pohopoho, a aia iloko o na pohopoho kahi i ulu ai o kekahi mau aa-ohe o kela ano keia ano. Na makou no e hana i kekahi waa, a maluna no oia waa e holo ai oe, o makou pu no nae kekahi a hiki oe i ka mokupuni Keokeo. Ina nae e ai oe a maona, a e hooluolu ia oe a kakahiaka." "E kuu pokii," wahi ana ia Ilasaide, "e hele kakou a hoomakaukau i ka waa no ia nei e holo ai."

Aole i pau.

 

KA MOOLELO

—NO—

IOSEPA WILAMATA.

[He Keiki Kohana no ke alo alii o Ladana.]

HELU 4.

HOOKAE O IOSEPA WILAMATA, I KA BURUKI OLELO IMUA O KA LUNA HOOHANA, NO KA OLELO ANA; HE KEIKI OIA NA MADAMA NELASONA!

Ia Buruki i puana ae ai i ka huaolelo ("kauoha a kona makuahine.") Ia wa no i pane koke aku ai o Iosepa Wilamata imua o Buruki ma i ka hai ana aku;—"E Buruki, ka lokomaikai—Ua lohe no hoi oe, ua hoole makawelawela mai ua wahine la, aole au he keiki nana. No ke aha la hoi oe e lawe nei i kana mau olelo kauoha, i mea e hooiaio aku ai imua o ia nei. A e manao ana ka oe! e hoonoho ia'u, iloko o keia wahi luhi mauele; no hai ka pomaikai!!

Aka, he makehewa wale no ia mau olelo a Iosepa Wilamata, wahi a ka Olohe; no ka mea, o na kanaka nui, aohe o laua mea i maliu mai i ka ia nei uwalo aku. Aloha wale ke kamalei koko ole, e opea wale ia la e ke unu!

PAU KA OLELO ANA A BURUKI, ME KA NUNUI HOOMAKAU! A KENAKENA NAE OIA E HOOKUU AKU IA IOSEPA WILAMATA!!

A pau ae la ka Buruki ma olelo ana, no kela kauoha a Madama Nelasona ia ia, no ka hoonoho aku ia Iosepa Wilamata, iloko o ka Hale Hoohana. Alaila, kena mai la ua kanaka nui pa'upa'u 'la ia Buruki, i ka i ana 'ku;—"Hookuuia mai hoi ha—kahi keiki, me kahi ukana mai ona." Ia wa, huli ae la o Buruki, a olelo ae la ia Iosepa Wilamata, "Iho mai oe ilalo nei, hapai pu mai i ko wahi pahu." Haawi e aku la o Iosepa Wilamata i kahi pahu ona mamua ia Buruki e lawe aku, a ia Buruki, laua me ka Nunui Pa'upa'u, e olelo ana i ka hapai i kahi pahu, a komo aku ma ka puka owaho o ka pa o ka Hale Hoohana. Ia wa no i oili iho ai o Iosepa Wilamata, ma kekahi aoao o ke kaa, a holo aku la! Akamai!! Nui ka naauao, I ola honua no ka noonoo, kahi i lia ia ai. I hakalia no ia Buruki ma, a komo maloko; o na lima, o na wawae, hala he mau kaulahao ia ia nei i ka holo ia; unuhi ke akamai o kahi kanaka iki! Ua oki i hoka ana o ua o Buruki ma!! Pupuhi kai o Ukoa i kahi keiki. Ko iho la ka olelo a ko kakou poe hakumele e i ana:—

"Ua hala ka Puulena aia i Hilo,

Ua imi aku la ia Papalauahi."

A penei hou aku—

"Aohe wa, ua hiki mai iho oe,

O ka hala ana 'ku nei no keia,

Hala ke aloha—

Naue pu me ka anoai e—a."—

MAHUKA O IOSEPA WILAMATA! A HOKA IHO LA O BURUKI MA!!

E na poe e heluhelu ana i keia moolelo, no Iosepa Wilamata, e oluolu mai me ke ahonui, a e maliu iho, me he opu 'la no na 'Lii. E hai aku ana ko oukou Olohe kaao i ka wa o keia mahuka ana o ua keiki kohana nei o ke Alo Moi o Ladana. He wa malumalu ia, a na aka i auhee ai, a e o mai ana na hiohiona o ka po, "me he mau lima la no ka Maluakele. A o ka La, ua huna aku la ia i kona kino holo okoa, malalo iho o na ale apiipii kua-loloa o ka moana, a e uhi koke mai ana ka noenoe o ka pili ana iho o ke ahiahi. A o na hoku hoi o ka lani, e houwiuwiki ae ana lakou, i ko lakou mau lama, ma na kaei o ka Lani. A no ka pa—puhea ana mai o ka pouli, oia ahiahi, nolaila, ua nalowale koke o Iosepa Wilamata, a pela oia i pakele ai, mai ka hahai ana mai a Buruki ma. A o ua mau kanaka makua 'la hoi, ho-hoka iho la laua." "E kala ka hoka, i ka nui o ke ahuawa." Ma ka apua ke ola e kahi Kama—Lei!—

HOOMAU NO IOSEPA WILAMATA I KONA HOLO ANA, A HIKI MA KA LANAI O KEKAHI HALE BILIADA, MA KEKAHI PEA O LADANA!

Ma keia holo ana o Iosepa Wilamata, mai ia Buruki ma mai, i palekana'i oia, mailoko mai o ka akelekele, a nolaila, e kapa aku ana kakou ia ia, he mo-i he ia, noloko o ke ehu. A ma keia holo malu ana ona, ua hoomau aku no oia i kona holo mama ana, a hiki ma kekahi pea o ke kulanakauhale, a oioi iho la oia mawaho iho o ka lanai o kekahi hale pahupahu ("bilioki.")

Oiai keia e nanea ana i ke kohai o ka makani, ma kahi ana e hookuu ana i ka nae oia holo ana mai ana, mai kahi mai o ka pilikia ana i weliweli ai. A ia ia nei e walea ana i ka olu oia lanai, puka mai la kekahi kanaka hanohano, i kahiko ia i na aahu nani, o kekahi ia o na hoa o ka poe e lealea ana, ma ua hale la ia po, a ike mai la i ko ia nei noho aku mawaho.

HALAWAI O IOSEPA WILAMATA, ME KEKAHI KANAKA HANOHANO, MAWAHO IHO O KA LANAI O KA HALE PAHUPAHU, A KOI MAI E NOHO PU ME IA!

Na ka pa-pa o ke kukui i hoolele mai i ka malamalama i ko Iosepa Wilamata mau papalina i ike lea mai ai kela i ko ia nei mau helehelena. A ia wa no i komo iho ai ka makemake i ua kanaka hanohano la, a ninau mai la oia: "Nohea aku la o Iosepa Wilamata; i ke kanaka hanohano;—"No kela pea mai au o ke kulanakauhale, he wahi keiki makua ole, a owau kohana iho la no ia!-a;"—"A e hele ana oe i hea o keia po?" Wahi a ke kanaka hanohano. I aku la o Iosepa Wilamata, i ua kanaka hanohano 'la:—"Ihea hoi; Aohe maopopo ia'u, o ka'u wahi e hele aku ai." Ia wa, nonoi mai la kela ia Iosepa Wilamata, i ka i ana ae—"Aole la hoi ou makemake e hoi me au e noho ai?"

I aku la o Iosepa Wilamata. "He makemake no;"—Alaila pane hou mai la ke kanaka hanohano i ua wahi keiki la, i ka i ana aku. "Pela iho hoi ha-oe e kali ai a pau ka lealea ana a makou; alaila, kaua hoi aku! Alaila, olelo au la o Iosepa Wilamata, i ua kanaka hanohano la i ka i ana aku. "Ke ae aku nei au, me kuu naau a pau loa e ho aku me oe, ma kahi au e makemake ai, e hele aku a noho." Ia wa la hoi aku la ke kanaka hanohano iloko o ka hale e pahupahu ai me kona poe hoa, a noho iho la o Iosepa Wilamata, e kakali ana.

KAKALI O IOSEPA WILAMATA, I KA HAKU NANA KE KAOHI, A HALAWAI HOU OIA ME KEKAHI KANAKA HOU AE.

A ia Iosepa Wilamata e kali ana i ka mea hanohano. Ia wa, oili mai ana keia kanaka, ua kahiko ia me na aahu nani; me na kaula gula o kana wati, e lewa ana iluna o kona mau uha, a no keia mea, ua hoolele ia ko Iosepa Wilamata hauli e ka nani o keia kanaka. A ia Iosepa Wilamata i nana aku ai i keia kanaka, manao iho la oia, he kanaka waiwai loa keia. Pela io paha!—

A i ka ike ana mai o ua kanaka la ia Iosepa Wilamata, e noho ana ma kahi ana e kali ana i ke kanaka hanohano i olelo mua ai me ia. Alaila, ninau mai la ua kanaka hou nei ia Iosepa Wilamata, i ka i ana iho:—"E aha ana oe e nei wahi keiki maanei."—"E noho wale iho ana no au, e kali aku ana i kela kanaka e pahupahu mai la 'la!" Alaila, pane hou mai la ua kanaka hou la ia Iosepa Wilamata, "Nohea mai oe e nei wahi keiki?" Ia wa, pane aku la o Iosepa Wilamata, i ua kanaka hou la, i ka i ana aku: He wahi keiki kuewa au, aohe o'u home, a owau iho la no ia—a!

KOI IA O IOSEPA WILAMATA, E KE KANANA HOU E HOI ME IA E NOHO AI, KONA AE ANA!

Ia wa, olelo aku la ua kanaka la ia Iosepa Wilamata:—"E hoi hoi ha kaua i ko'u hale e noho ai." Ae koke aku la o Iosepa Wilamata, a o kona ku ae la no ia a hele aku la me ua kanaka 'la, a haalele iho la oia i kana olelo mua me ke kanaka nana ia i makemake mua mai, oiai kela e lealea ana.

Ma keia wahi la, e hoomanao kakou, ua haalele o Iosepa Wilamata, i ka mea a laua i hooholo mua ai me ka haku mua ona. Aka, mamua hoi o ko kakou kapa ana aku ia ia he wahahee, e hai aku no ko oukou Olohe kaao i ke kumu oia haalele ino ana, i kana olelo i hoopalau mua ai, me ke kanaka mua. Na ka pololi o ke kino o ke kanaka opiopio a kakou e olelo ana, i hoolako mai ia ia, e ae aku i ka olelo a ke kanaka hope i halawai mai ai me ia, a koi mai ia ia, e hoi ma kona wahi. No ka mea i keia wa, ua nawaliwali ia ko kakou hiwahiwa, e ka pololi, aole hoi i loaa ia ia kekahi wahi paina ana, mahope o kona kipaku ia ana mai. A na keia mea i kono mai ia ia, e hana pela, a ma ia mea oia i ae aku ai, ma ke noi o ke kanaka hope i halawai me ia, ma ua po 'la. No ka mea, o ua kanaka la, e hoi koke ana oia i kona hale. A no keia mea i ae koke ai o Iosepa Wilamata, e hele me ia, i hoopau ia ai ka pilikia o kona wahi kino o mali, ma ke komo ana mai o kahi ai, no ka mea, ua ku lipolipo oia i ka pololi ia wa! Aloha wale! Na wai hoi e ole ka pololi, ua po ka la!

KA HELE PU ANA O IOSEPA WILAMATA, ME KE KANAKA AAHU NANI! MA KONA WAHI!!

Na ka maikai o ka olelo a keia kanaka i halawai hope me Iosepa Wilamata; i ae koke aku ai oia; i ka ia la koi koke ana mai, e hoi ma kona hale, i hoopauia'i ka pilikia o kona komo ai ole ana, a pela oia i haalele aku ai i ka mea ana e kali ana, a ku ae la oia a hele pu aku la me ua kanaka hanohano nei. Aia laua nei e hele ana ma ke alanui, hiki aku la laua, ma kekahi wahi ala haiki, a olioli hoi, a ua wahi alanui la, ua ano pohopoho, a pa-kika-kika. Ia wa, pane aku la o Iosepa Wilamata, i ua kanaka la:—"He mea kupanaha! He maikai hoi kou paalole, no ke aha la hoi kou mea i hoomaikai ole ai i kou alanui e hoi ai i kou wahi?"

Aka, o ua kanaka la, aohe oia i pane iki mai ia Iosepa Wilamata no ia mea. Nolaila, ua hoomau aku no laua i ka hele ana, a hiki wale malalo o kekahi kumu pali, a malalo o ua kumu pali 'la e pili ana kekahi wahi papai hale. Ia wa, kena mai la ua kanaka nei ia Iosepa Wilamata, e komo aku iloko o ua wahi papai la, aka, o Iosepa Wilamata, aole oia i komo koke aku; huli mai la oia me ke kahaha nui, a pane mai la i ke kanaka. "O kou hale iho la anei keia la;"—Ae mai la kela, me ka hilahila ole, "Oia iho la no,"—Wahi ana, pane hou aku la o Iosepa Wilamata, i ua kanaka 'la;—"Kupono ole no hoi o-u paa lole nani o kahi hale keia!" "Auwe! Kupanaha maoli!!"

Ia Iosepa Wilamata, e olelo ana pela; ia wa no, i pane mai ai ua kanaka la ia ia nei; i ka i ana mai, "E komo aku paha oe e kakaolelo nei!" Alaila, komo aku la o Iosepa Wilamata, a hiki ma kahi moe o ua kanaka la, a noho iho la keia. A o ua kanaka la hoi, aia no ia mawaho, kahi i opiopi ai i na paa lole ona.

Ia Iosepa Wilamata, e noho ana iloko o ua wahi papai hale 'la, ia wa komo mai la ua kanaka la, a haha ae la i kahi ipu kukui ma ka paia o ua wahi papai hale la. A i ua kanaka la e ho-a ana i kahi ipu kukui, a malamalama ae la, nana ae la o Iosepa Wilamata ia loko o ua wahi hale nei o laua. He mea e! ke kahaha! o ka naau o ke kanaka opiopio, no ka mea, aole wahi pela moe, aole wahi halii, aka, he oka laau nae a ke kamana i kahi ai, oia iho la no kahi moena e moe ai. A o kahi kapa moe hoi, he wahi huluhulu ekaeka hohono, e waiho ana iluna o ke oka laau, a o kahi ai hoi, aohe maopopo.

KOMO KAHI AI IA IOSEPA WILAMATA, A HOOPAUIA KONA POLOLI! O KA HORA UMI PAHA IA O KA PO!

Ia laua nei e noho ana, iloko o ua wahi papai nei o laua; ku ae la ua kanaka nei, a haha ae la ma na paia, e imi ana i wahi mea ai na Iosepa Wilamata, a i ka loaa ana, haawi ae la oia ma ka lima o Iosepa Wilamata, he wahi popo kulina wali, a me ua wahi io dia maloo pihipihi. Na ka ha'eha'e o kahi opu o kahi malihini opio, i hele ino ai keia ma ka ai ana, aohe a ia nei olelo ae o kela a o keia, he pono no i ke komo.—Aohe hua kii i Kahiki! A maona ae la keia, olelo iho la keia, "O ka oi keia o ka'u paina ono loa ana, mamua ae o ka'u mau ai ana a pau loa!" No ka mea, ina paha, aole e komo keia mau mea ia Iosepa Wilamata, ina la, ua waiho i ke ala na iwi o kamahele. "Haalele wale la paha i Puna na hoaaloha." Pela io no: ma ka nana aku.

HOOLAKOIA O IOSEPA WILAMATA, E KAKAU I MAU PALAPALA HOOLAHA! HAI MAI KE KANAKA I KONA INOA KAULANA O DIKE!!

Ke nauki mai nei paha ka mea heluhelu, no ka inoa ole o keia kanaka! He oiaio ia, no ka mea, aole no oia i hai ae ia Iosepa Wilamata i kona inoa ia laua i hoi mai ai a hiki i kahi papai hale. Aka, mahope iho nae o ka pau ana o ka Iosepa Wilamata paina ana.

Ia wa no i ninau aku ai oia ia Iosepa Wilamata, i ka i ana aku:—"Eia nei, ua ike no nae paha oe i ke kakau palapala?" Ae koke mai la o Iosepa Wilamata, i ka ia nei hoolako aku. A lawe mai la kela i ka pepa, a me ka inika, a haawi aku la ia Iosepa Wilamata, e kakau i kekahi mau palapala ma kona inoa. A i keia wa la, hai mai la kela i kona inoa huna o Dike.

Noho iho la o Iosepa Wilamata, me Dike; ia po, e kakau ana i na palapala ana i makemake ai e hoolahaia, a penei na olelo maloko oia mau palapala.

OLELO HOOLAHA!

"Ina mea a pau, ke nana mai i keia Olelo Hoolaha! O ka poe mea palaoa a pau e makemake ana e hoomo'a ia, e lawe koke mai ma ka Hale Puhi Palaoa o Dike; e hoomo'a ia ai!"

DIKE, PUHI PALAOA NUI.

Ladana, April 30, 1629.

PAA ANA O NA OLELO HOOLAHA A DIKE!

A ME KE KAUOHA IA ANA O IOSEPA

WILAMATA; E LAWE I UA MAU

PALAPALA'LA!!

A pau ae la na Olelo Hoolaha, i ke kakau ia; a lawa iho la ka makemake o Dike, ia wa kauoha waha aku la oia ia Iosepa Wilamata i ka i ana aku:—"I moe oe a ke kakahiaka nui o ka la apopo, ea! Ala e oe, a lawe i na palapala iloko o ke kulanakauahle, a haawi aku i ka poe o na hale au e komo aku ai, me ka olelo aku ia lakou, ina he palaoa ka lakou e makemake ana e hoomo'a ia, e lawe mai no. A pela no oe e lawe ai a pau na palapala a kaua i ka haawi ma na hale o ka poe waiwai, alaila, hoi mai oe." Ae aku la o Iosepa Wilamata, i ka Dike mau olelo, a kiola iho la laua, i ko laua mau kino iloko o ka hiamoe lea, a huki'a 'ku la ko laua mau uhane, iloko o Kealohilani, a ike aku la i na waa kapu o Poloula, a pela no laua i komo poo aku ai iloko o na hihio nani a ka hiamoe maluhia.

(Aole i pau.)