Ke Au Okoa, Volume I, Number 40, 22 January 1866 — Page 2
KE AU OKOA.
HONOLULU, IANUARI 22, 1866.
I KEIA pule, ua kono ia mai makou e hoolaha aku i na lilo malalo nei o ka Papa Hoonaauao o keia makahiki i hala iho nei, ma ka lakou hooponopono ana, i mea e kokua aku ai i na kula e ao ia nei ka lahui ma ka olelo Beritania; a ma ia mea no hoi i lilo ai ka olelo Beritania, oia kekahi lala nui o ka hoonaauao ia ana:
NA KULA HANAI NO NA KEIKIKANE
KULA HANAI O HILO.—KUMU, D. B. LYMAN—
Ka huina o na haumaua, 77.
Mar. 14, 1865, $850 00
Iune 20, " 275 00
Sep. 19, " 865 00
Dek. 13, " 812 50
———$1,575 00
KULANUI O LAHAINALUNA.—Kumu, Rev. S. E. Bishop—Ka huina o na haumana, 80.
Mar. 27, 1865, $1,969 73
Iune 20, " 500 00
Sep. 19, " 865 00
Dek. 13, " 812 50
———$4,147 23
Dek. 31, 1865, hana hou ana ina hale 1,027 81
KULANUI MA PAUOA.—Kumu, Rev. E. Ibbotson—Ka huina o na haumana, 25.
Iulai 14, 1865. Haawi kokua, $250 00
NA KULA HANAI NO NA KAIKAMAHINE.
KULA OHANA O LAHAINA.—Kumu, E. Bertha, S. M.—Ka huina o na haumana, 28.
Mar. 29, 1865, $150 00
Iulai 24, " haawi kokua, 270 00
Aug. 3, " puu dala auh. 190 00
Ian. 6, 1866, " " 220 00
———$830 00
KULA OHANA MA KOLOA.—Kumu, J. W. Smith.—Ka huina o na haumana, 17.
Mar. 14, 1865, $330 00
Sept. 2, " puu dala auh. 91 66
Dek. 5, " haawi kokua, 250 00
Dek. 31, " 100 00
———$772 21
KULA KAIKAMAHINE O MAKAWAO.—Kumu Rev. J. P. Green—Ka huina o na haumana 29.
Iulai 18, '65, puu dala auh. $140 00
Ian. 6, '66, " " 250 00
———$390 00
KULA OHANA O MAKIKI.—Kumu, Maria Ogden—Ka huina o na haumana, 21.
Mar. 16, 1865, $283 33
Dek. 22 " 239 45
" " " haawi kokua, 300 00
———$822 78
NA KULA LA BERITANIA.
KULA BERITANIA MA MOLOKAI—Kumu, Miss. Paris
Mar. 14, 1865, $300 00
Iune 20, " 75 00
———$370 00
KULA BERITANIA MA LAHAINA.—Kumu D. D. Baldwin—Ua hoopau ia.
Mar. 16, 1865, $450 00
KULA BERITANIA MA LAHAINA.—Kumu, Mi. Hart—Ka huina o na haumana, 53—Ua loaa i keia kula he kokua mai ke Aupuni mai e $500.00 no ka makahiki hookahi.
Ian. 2, 1866 mai ka mahina mai o Okatoba $125 00
KULA BERITANIA MA HANALEI.—Kumu, Miss Johnson—Ka huina o na haumana 29.—E koho hou ia ana no paha oia.
Mar. 16, 1865, $300 00
Iune 26, " 75 00
———$375 00
KULA BERITANIA MA HILO.—Kumu, H. R. Hitchcock—Ka huina o na haumana, 65—Kokua mai ke Aupuni mai, he $500.00 no ka makahiki hookahi.
Aper. 10, 1865, $600 00
Iulai 14, " 150 00
———$750 00
O kahi i loaa mai ai o keia mau puu dala i hoolilo ia, e hoomanao ia no e ka lehulehu, ua loaa mai ia mai na uku hoolimalima o na aina kula, a mai ka uku hoopanee mai o na dala i loaa mai ma ke kuai ia ana o na aina kula. Ua kaokoa loa keia mau dala, mai na dala kula apana i loaa mai ma ka auau, a ua kauoha ia ka Papa Hoonaauao e hana ma na mea kupono i holo ai ka ike a me ka naauao maloko o ko kakou mau kaiaulu nei.
Ua haawi aku no hoi ka Papa Hoonaauao i ke kula wae o Waioli, penei:
Ma r. 16, 1865, $283 00
Ian. 30, " 91 66
———$374 66
Ua ao holookoa ia keia kula ma ka olelo Hawaii wale no, e A. Wilikoke, aka, ua hoopuka mai oia i kona manao, e ao aku no ia i kana mau haumana ma na mea a ka Papa e kauoha aku ai, oiai e makemake ana paha ia e like me ke Kula Wae o Hilo. Ua haawi kokua aku no hoi ka Papa he $60 ma na mea pono hale, i ke Kula Kaikamahine o Waialua e ao ia nei e Rev. O. H. Gulick. Aohe no i noi mai keia kula i ka Papa e kokua aku, o ka lako hale wale no. Ua haawi aku no ka Papa he $250, i ke kula i ike ia ma ka inoa Kula Katolika Roma.
I ka hapa mua o kela makahiki iho nei, o Rev. J. F. Pogue ka Peresidena o Lahainaluna, a me kekahi kokua kanaka Hawaii, aka, i keia wa, ua paa pono loa i na kumu akamai. O Rev. S. E. Bihopa ka Peresidena, C. B. Andrews, kokua mua, me kekahi kokua alua, he kanaka Hawaii—o ka olelo Beritania kekahi mea ao nui ia. Ua manao hou no hoi ka Papa e haawi i $500.00 no ka hoomaka ana i kula la Beritania ma Kauai, a ke manao nei ka Papa, e hoomaka koke ana ke kukulu ia ana o ke kula oia ano, a o Mi. Ioane a me kana kaikamahine na kumu.
O ka poe paha i naue aku e makaikai i ka hale kula alii, o lakou ka poe nana e hai mai i ka holo pono o na mea e ao ia nei malaila.
O ke kumu o J. R. Kinney Esq., uku makahiki $1,500; Miss M. E. Andrews kokua mua, kona uku $400; Miss Louise Brickwood kokua alua $150; Mrs. A. W. Allen ke kumu o kekahi halekula aku, $500; a iloko o na hale kula a i elua, he hookahi haneri me iwakaluakumamakolu haumana, a ke mau nei no ka mahuahua ana mai o na haumana. Ke kula a na kaikamahine ma Mililani, o Miss Coney ke kumu, kona uku makahiki he $600. O keia kumu ua makaukau loa ma ka olelo Hawaii, a aohe no hoi he kanalua iki o ko makou manao e makaukau ana me ka holo pono loa o kana mau hana a pau ma kona kulana, he kumu. O Mrs. Coroline Kinney, oia ke kumu a ka poe opiopio, a o ka nui o na haumana ma keia kula he kanaiwakumamakahi.
Ma keia mau mea a makou i hoike ae nei, ke ike like mai nei kakou i ka malama pono ia o ko kakou mau kula i keia wa, a ke manaolana ae nei makou, me ka hoolalelale aku e holo mua ka kakou mau keiki ma na auwaha, a ma na kai malino o ke akamai a me ka ike hohonu, i kupono ai ia lakou ke hoopiha iho i na makalua a kakou e haalele iho ai.
He manao i ka Lahui Hawaii.
I keia wa o ko kakou noho ana, ua loaa ia kakou na kumu e hoomaikai ai i ke Akua, no na pomaikai he nui wale i loaa ia kakou, oia hoi ke ola o ke kino, ka waiwai hoi o ka aina, ka naauao o ka lahui, ka loli ana o ke Kumukanawai mua, ka pomaikai o ka Noho Alii a me ka Lahuikanaka.
1. No ke ola kino. Oiai, aole kakou i komohia mai e ke kaua, aole hoi he mau kipikipi kuloko, aole hoi he mau mai ahulau, e lawe aku ana i kekahi o ko kakou lahui, aka, o na mai mau no e lawe liilii ana i kekahi poe o kakou iloko o ka make. Iloko o na makahiki mua i aui ae nei, ua lilo kekahi hapa okoa o ko kakoa lahui, a ua pau hoi ka nui o ko kakou mau Alii i ka make, a me kekahi mau Moi o kakou i aloha nui ia, o Kaleiopapa a me Ioalani a me ka Haku o Hawaii. A o kakou i keia wa, ua haiki, a ua uuku. Ma ka hoohalike ana ia kakou, me ko kakou inoa Aupuni, ua kiekie wale aku ka inoa o na kino o ka Lahui, e noho nei malalo o ko kakou inoa Aupuni. Ua like no kakou me kekahi wahi apana uuku loa o kekahi Aupuni nui ; aka, ma ka malu, a ma ka naauao, aole kakou i e—o i kekahi mau Aupuni nui, a ikaika hoi. Eia no ia kakou ka imi ana i na kanawai a me ka hoomalu ana ia kakou a me ko na aina e.
Ua ikaika loa kakou ma ka mana, e hoomalu ma ka aina a ma ka moana, eia ia kakou he kau Ahahookolokolo, noloko a me waho o ko kakou Aupuni. Aohe o kakou mau manuwa e hoomalu nei no ko kakou mau kino, a me ko kakou mau waiwai, aole no hoi i tausani na wahi koa o kakou e malama nei i ko kakou hanohano. Aka hoi, me ko kakou lokahi ma ka hooko ana, a me ka malama ana i ko kakou mau kanawai, a i ko kakou Aupuni, ma ke kue ana mai o kekahi Aupuni e, a o kekahi kanaka paha, ua kokua mai na Aupuni nui o ka honua nei ia kakou ma ia mea.
Ma ko kakou lanakila iloko o ko kakou uuku, ua kiekie kakou, me he Aupuni nui la i hoomalu ia e na manuwa nui, a me na koa lehulehu, nolaila oe e kaena e ke keiki Hawaii, a oia ka waiwai o kou ola kino ana.
2. No ke ola o ka Lahui. Ua akaka loa ia kakou e noho nei, ke emi ana o kakoa ma na wahi a pau o ko kakou mau Pae Moku. Ua nui ka imi ana o ka Ahaolelo i mea e pii ae ai ka Lahui iluna, e like me ka wa ia Kamehameha I., aka, aole nae hiki. Ua nui ka olelo ana o ko kakou poe naauao ma keia mea. Ua olelo o Maakuia, o E. Kawailepolepo, o Z. Poli, o Dr. Rae, o Hana, a o na misionari kekahi, a o Davida Malo ma hoi, a ua kuhikuhi ia kakou i ko kakou mea e nui hou ai, aka, aole nae he hiki iki. No ke aha? Wahi a kekahi poe kakau manao, "Ua make ka Lahui no ka hoi hope ma ke ano kahiko o keia Lahui, a haalele i ke Akua Ola." A olelo hoi kekahi poe, "E kiola ana ke Akua i keia Lahui iloko o ka make, no ko lakou hewa." A pela no na hoike ana a ia poe kakau manao. Ua nui no hoi ka nmau ana a ko kakou mau Moi, no ka mea e ola hou ai ka Lahui, mai ka waha o Kamehameha III., a hiki i ko kakou Moi e ola nei, a ua waiho ia imua o ka Ahaolelo, a na ko kakou Poeikohoia e noonoo no ia mea, aka, aole no i hana ia kekahi kanawai no ia mea, ke ole au e kuhihewa. Aka, e i mai paha auanei oukou, "Ua hoonoho ka Ahaolelo i Papa Ola, a ke noho nei ia Papa e hoponopono no ke ola o ka Lahui, a ua nui ka pomaikai o ka Lahui ma o lakou la." Ke olelo nei au ma o kakou iho, aole loa. Ua kaawale loa ka lakou hana, ma ka hooulu ana i ka Lahui. Ua hoonohoia ka Papa Ola ma ka M. H. 1851, aka, aole a lakou moolelo i waihoia imua o ka Ahaolelo, e hai ana, he mau haneri, a he mau tausani, na hanau, no ka pono o ka lakou malama ana, he ole loa no!
Ma keia wahi kakou e noonoo ai, no ka mea, o ko kakou lehulehu, ka mea e kaulana ai o Hawaii, aole e hanohano ia ma o ka poe o ka aina e ; aka, ma o kona mau keiki papa wale no ia e hanohano ai, no ka mea, o ka inoa Hawaii, nou wale no ia. Aole kupono ka inoa Hawaii i ke kanaka o ka aina e i hoolimalima ia e oe, aole loa, no ka mea, o ke aloha ana o ke kanaka o ka aina e, i noho malalo o kou hoolimalima, he wahi aloha hookamani no ia. A i ka la o kou hoopilikia ia, e noho mai ana kela malalo o kona Aupuni iho, aole malalo ou! Nolaila, e noonoo kakou, no ko kakou ola Lahui; oiai, o kakou i keia wa, ua piha i ka ike, ke kau kanawai nei kakou, ke loio
nei, ke kalepa nei kekahi poe, kamana kekahi poe, a hahau pohaku kekahi poe, a mahiko hoi kekahi poe, a me na hana akamai e ae he nui wale, aole o kakou hemahema i koe, no ka mea, ke holo mua nei ko kakou ike.
A o ko kakou hemahema wale no i koe, o ka imi ana i na kumu e pau ai ka emi ana o ka Lahui! Pehea la e pau ai! Penei paha, e noi kakou i ka Ahaolelo, e hookaawale la kekahi mau tausani dala, i mea kokua i ko kakou poe opiopio, mai ka makahiki ewalu, a hiki i ka umikumamalima o na makahiki, a e hoonoho ia lakou malalo o kekahi mau kanaka akamai i ka hana Amara, Kamana, Hahau Hale, Malama Buke Helu, Hoohehee Hao, Oihana Loio, Kuhina, Kiaaina, Lunakanawai Kiekie, Kahuna Lapaau, Hooholomoku, Ana Aina, a me kekahi mau hana akamai e ae, a na ke Aupuni e kukulu i hale no lakou, ma kahi e noho ai o ke Aupuni, nana hoi e malama, a hoomalu i ko lakou noho ana, i ole e hui me ka poe kolohe ma na mea e ae. Aka, i mau ka noho pono ana malalo o na hana ike, a hiki i ka wa e hookuuia'i, no ka makaukau, alaila, o ka poe, a mau poe paha, o ka poe i aoia pela, e lilo no lakou i mau kumuao hana, ma ko lakou wahi e hoi aku ai a noho. A na lakou hoi e ao i ka poe opiopio, ma ko lakou wahi e hana ai, a o na loaa e puka ana, ma ka hana ana o ka haumana i noho ma ke kumuhana o ke Aupuni, e maheleia iwaena ona a me ke Aupuni, a pela oia e hookaa'i i kona aie, ma ko ke Aupuni hoonaauao ana a me ka malama ana ia ia.
Na ke Aupuni e kokua i na kumuao hana o keia ano, na kumu ao holomoku, anaaina, Loio, malama buke helu, oihana kuhina, kalaiaina, kahuna lapaau. A o na kumu ao hana e ae, e like me ka amara, kamana, hahau hale, a me na hana e ae, aole hiki i ke Aupuni ke uku ia lakou, o ke kino wale no o ka haumana, ma kona hookauwa ana ka uku. Ma ka pau ana o ka manawa o ke ao ana o o kela, a me keia haumana, e haawi na kumuhana, i na palapala hookohu, e hai ana no ka makaukau o ka mea, i mau mea paha i ao ia malalo ona.
Na ke Aupuni, e kauoha i ka haumana, a mau haumana paha i kupono i ka mare, e lawe lakou i mau wahine na lakou, noloke ae o na kaikamahine, i aoia ma na kula hana, a ke ike ia hoi ka pono o ka noho ana oia mau kaikamahihe, a ke hooiaio mai e na kumu oia mau kula, ka noho pono ana oia kaikamahine ma ko lakou mau kula.
Na ke Aupuni, ma o kona Kahukula Nui, e makaikai aku a pau mahope o ka makahiki o ka mare ana, i ka pono o ka noho ana, o ka haumana i ao ia malalo o ke Aupuni, a i na keiki hoi i hanau nana, mahope o kona mare ana.
Na ke Aupuni e kau i na rula, no ka malama ana o ka haumana i kana wahine, a i kana hana, a i kona hemahema paha, ma ka mea, e holo ai kana hana ma kona wahi noho. A ike ia ka pono o ka noho ana, a me ka malama ana o ka haumana i kana hana, a me kona ohana, a me ka nui o na keiki i hanau nana, alaila, e hoomau aku no ke Aupuni i kana hana pela.
3. Ke ola o ka lahui, ma kekahi mau kumu e ae? Ua nui no ka noonoo ana o ka mea hai aku ma keia kukulu olelo ana, aka, he paakiki paha i ke Aupuni ka hooko ana ia mea. Aka, o ke ola ou e ka Lahui Hawaii, oia ka mua a ka Moi e noonoo nei, ma kona Noho Alii, aole o na tausani dala nui a kakou e kiola nei, ma o ka poe hana 'la malalo o ko kakou Aupuni! O ke ola o ka Lahui, oia hoi kona huli ana i mea e mahuahua'i, i pii kakou iluna, aole hoi i lalo. E nana kakou i keia kumu, a e ao aku i ko kakou poeikohoia e noho ma ka ahaolelo, e nana mua i ko kakou ola, akahi;—Aole i na hemahema e ae o ke Aupuni, aole hoi i ke koi e hoomahuahua i ka uku o mea, a e hookiekie i ko mea no ka mea, he nui kana hana. Aole pela, aka, e nana i kou Lahui, ma ka mahuahua o kou Lahui kok olu, a malaila, o ku ai kau olelo; he Hawaii papa oe, a he keiki papa oe no ka aina, o lilo anei ka "papa" i na mea i hookupaia, a nana iho oe ia oe e hoka ana. E noonoo oe e ka Luna Makaainana, a e lawe hoi i keia huaolelo kahiko i mea hoopili nau. "Ma ka lehulehu o na kanaka, e hanohano e ke Alii," "A i ole na kanaka, ua make ke Alii." A ke ike nei kakou, ma ka lehulehu o na kanaka ka pono o ka Moi, a malaila ke ku ana o ke Aupuni, a me kona maluhia, a i ole ke kanaka, ua Aupuni ole iho la, a pela hoi e Moi ola ai. Nolaila, ma keia wehewehe, e nana hou kakou i mea hou, e mahuahua ai kakou.
E kau ia i kanawai oolea maluna o ka makua malama ole i ka maluhia o kana mau keiki, ina he kane, a he wahine paha, ke ikeia, ina he kane, a he wahine paha, ke ikeia, e huikau ana kana mau keiki; ma ke ano e hoohaumia'i i ka hai keiki kane, a kaikamahine paha, mai ka makahiki ehiku, a i ka umikumamalima o na makahiki, i mea e hoomauia'i ka maluhia o na keiki, a i ole e kolohe i ka wa liilii, a i lilo koke i ka hookamakama a pela e hoopau ia ai ka pono ole, mai ka Lahui aku, a pela e loaa ai kekahi kumu e ulu hou ai ka Lahui.
A kau ia ke kanawai oolea maluna o na makua, a me na ohana, alaila, e lilo auanei na makua i mau Lunakanawai no ka lakou mau keiki iho, a pela e mau ai ka hoolohe o na keiki. No ka mea, ma ke kolohe o ke keiki ka pilikia o ka makua.
Ke hilinai nei ka manao o ka mea kakau, e loaa ia kakou ma keia kumu, kekahi mea e ulu hou ai ka Lahuikanaka Hawaii. A e hanau pa umi ana ko kakou poe opiopio; ke hooko ia keia mau kumu, a iloko o na makahiki he iwakalua ma keia hope aku, e hiki ana ko kakou nui i ka haneri tausani, aole i ke kanaono tausani, o ka manao koho wale keiao ka mea kakau, Alaila, e mau auanei ko kakou inoa hanohano "ko Hawaii Lahuikanaka," a e mau aku hoi ko kakou noho Moi ana maluna o na mokupuni lehulehu o keia Moana Nui. A e mau hoi ka kakou kaena, no Hawaii, malalo o kona hae lua ole, a malalo hoi o ka hae o ke Aupuni e, ke kipa aku kakou ma na ae kai o na Aupuni e aku, ma na moku kalepa, okohola paha. I laila oe e haaheo iho ai, he kanaka Hawaii oiaio oe, aole he mea pakui. A o kou Moi ke ola 'la ia ma ka pane ana a kou waha! ma laila oe e hulo haaheo iho ai, ke ike oe e ke kanaka Hawaii, i kou hae e welo ana iloko o na Aupuni i kuikahi me oe! A e mau kau pule no kou aina, a me kou Lahui, a me kou Moi hoi.
KE AKUA, KUKULU HOU, IA HAWAII KAHIKO O KEAWE!—MAHOPE E KAMAILIO HOU KAKOU:—ALOHA!—
Aole i pau.
HALAWAI A KA HUI KALEPA O HONOLULU.— I ka Poaono o keia pule i hala iho nei, ua halawai ae na haole Hui Kalepa o Honolulu nei. Ma ua halawai ana nei ua hoopuka ia ae kekahi mau olelo hooholo e waiho aku na ke Aupuni e noonoo akahele mai i kekahi mau kumu kupono e hiki ai. Ka mua—e hoopau i ka dute pakeu maluna o na raiki, oiai, he mea hoopilikia ia i ka poe kanu. Ka lua—e hoopau i ke dute ana, i na mea e pono ai ke ko a me ka malakeke ke hoouna, elike me ka pahu ko, malakeke, na hupa a me na pine pahu, a i ole ia e uku no aia a hoihoi hou ia mai ua mau pahu nei, a me na mea e ae e pono ai ke ko, alaila, e hoihoi hou ia mai ka uku dute. Ke kolu—o na mea e kapili ia ai na moku Hawaii e like me ke keleawe—e hoopau ia ke dute ana.
Ua nui na mea i kamailio ia ma ua halawai la, na mea e pili ana i ka oihana kalepa. Ua noi ae no hoi kekahi poe e koho ia kekahi poe e hele aku e kamailio pu me ke Kuhina Kalaiaina, no ka hana hou ana ia Ainahou, a ma ia mea e hoonui ia ai na uapo e pili mai ai na moku, oiai, iloko o ka manao o kekahi poe noonoo, ke hoomaka aku nei kakou e komo ma na kulana holomua ma ka oihana kalepa.
Ke kumu i hoala ia ai keia halawai, no ke noi ana mai a ke Kuhina Waiwai, e hui aku kekahi poe me ia e noonoo no na oihana kalepa, a ua koho ia keia poe e halawai aku me ia ma ka la 27 ae nei: W. L. Green, W. A. Aldrich, C. R. Bishop, A. J. Cartwright, H. A. P. Carter, J. C. Pfluger, S. N. Gastle.
EIA HOU NO.—Aole hoi i haule aku ka manaonao no ko Kapena (Cummings) make ana, hoea hou mai no kekahi make hou ana o kekahi haole. I ka Poalua iho nei, ua hele aku kekahi Kapena o luna o kahi moku kialua e ku nei i ke awa, a Pawaa, hana iho la ia i ka mea e haalele mai ai oia i ka pumehana o ka la, ma ke oki ana i kona lima i ka pahi umiumi, a kahe nui aku la ke koko. Loaa aku kona kino i kekahi poe, a lawe ia mai i ka Halewai, a i ke kakahiaka ae o ka Poakolu, manele ia aku la oia e moe iloko o ka opu koo-u o kahi a kakou a pau loa e hoi aku ai. O ke kolu keia o na haole i make iloko o keia mau la pokole.
"NO KILAUEA KE ALOHA LA."—E ike ia ma na kolamu o ko kakou pepa o keia la, ka palapala a kekahi ohua ee moku, e pili ana no ka pilikia o Kilauea. E kaumaha no paha kakou i ka lohe ana, no kona ili ana, oiai, oia kekahi kumu nui o ka hikiwawe o ka holo ana aku mai kekahi mokupuni a i kekahi, a hoomanao ae la makou me ke kaumaha, no kekahi mau lalani mele i hakuia nona,
"No Kilauea ke aloha la,
No ka moku o ke Kaona la,
Nana e kaiue ka moana la,
Ale kuehu o Pailolo la."
KA MAHUWA LANCASTER.—Ua palapala aku o C. N. Spencer o Kau, oia kekahi ohua eemoku maluna o Kilauea, no ka poino i loaa i ka mokuahi, a i ka wa i loaa ai o ka palapala ia ia, haalele koke iho la oia ia Hilo, a holo mai la e kokua ia Kilauea. I kona hiki ana mai ilaila, ua ikaika loa ka makani a me ke kaikoo, a hiki ole ia ia ke kokua, ke ole e ilihia pu mai ka poino ia ia. A i ke awakea o ka Poalima iho nei, hiki mai ka Lancaster ma Honolulu nei.
UA LOAA.—I ke kakahiaka o ka Poalua iho nei, ua loaa ka haole o luna o ka moku Iulian, a makou i hoolaha aku ai, ma ko kakou pepa o keia pule iho nei. Ua loaa kona kino e lana ana iluna o ka ilikai o ko kakou awa nei; o kona mau helehelena nae, ua haalele i ka pili, aohe he kii mau i hana mikioi ia ai. I ke awakea ae o ia la, ua lawe ia kona kino kupapau iuka o ka pa kupapau o na haole, ma Maemae.
KE KONA.—Iloko o ka pule i hala iho nei, ua pa pukiki loa mai ke Kona, me ka ikaika launa ole. Aole nae he mau hale i hoopoino ia o ke Kaona nei, aka, ma na pali hauliuli o Koolau, ua lohe mai makou, ua hiki aku paha i ka haneri ka nui o na hale i hoopalaha pu ia i ka honua. Ma Waialua, ua pa ikaika loa mai ka makani, a ua hoea mai ke kaikoo, a ua pae ae kekahi mau i-a i kula.
I HAWAII.—I ke ahiahi iho nei o ka Poaono, ua holo aku ka Ilamuku W. C. Parke a me J. D. Halai, no ka hooponopono ana i ka waiwai o P. Cummings (Kapena) i make aku nei, no ka uluhua i keia ola ana.
E akahele, he mau huaolelo elua, a e hele no kakou.
E KE AU OKOA E:—Aloha oe:
Ma keia wahi ua pololei ole ka olelo ana a ka manao pepa o ke Kuokoa; o ka poe "e makemake ana e loaa ka oihana aupuni," ke kumu nui i komo ai ma ia Ekalesia. He nui ka poe e noho nei i komo ole iloko oia Ekalesia i loaa ka lakou oihana aupuni, a he nui no hoi ka poe i komo iloko oia Ekalesia i loaa ole ia lakou ka oihana aupuni, nolaila, o ka manao ino i manaoia ai e pehi i ka poe i komo iloko o ka Ekalesia Katolika Enelani ma ke ano i hoopilimeaai i mea e loaa ai ia lakou ka oihana aupuni. Ua hu ma kahi e, a me he mea la ua hookahe hou ia'ku i ka auwai kahi i hele mai ai o ke ao mauia ana, aia a pili hoomana like loa la ka lakou oihana aupuni.
Pela no kakou i noho iho nei mamua, i ka wa eia ka mana o ke aupuni ma ka lima o na misionari Amerika; ma ka lima o Likeke, Kauka, a me Limaikaika. Ua loaa mau i na mea a pau oia kula ahiko ka manao kuhihewa, aia a loaa ia lakou ka hoomana ano like, alaila, e loaa auanei ia lakou ka oihana aupuni; aole no i pau loa keia manao i ka nui o kekahi poe e noho mai nei, a e kanu ia hoi a kawowo, a hua iloko o lakou ka manao hoopilimeaai, aia a like ka hoomana, loaa ka oihana aupuni. Heaha ka hopena o keia mea i hana ia? Eia no, ua nele i ka hapanui oia poe i ka oihana aupuni i keia wa. Aole no ka makaukau ole i ka lawelawe ana i na oihana o ke aupuni, aka, no ke ano o ka noho ana oia mau la, i ka noho ana ma ke ano hoopilimeaai ma ke ano hoomana i mea e loaa ai ka oihana aupuni.
Aole i pau.
"Alekanedero ka Nui me Diogenete."
I kekahi la, ia Alekanedero ka Nui e hele ana i ke kaua, me kona poe koa kaua lio, a me na koa wawae, e hoouka aku i ke Alii o Peresia. Halawai aku la oia me Diogenete ma kapa o kekahi muliwai. A ninau aku la (oia) Alekanedero ia Diogenete. "Heaha la ka'u mea e kokua aku ai nou?" Pane mai la o Diogenate, "Aole no e hiki ana ia oe ke kokua mai ia'u, no ka mea, o ka mea a'u e manao nei, aole no e hiki ana ia oe ke hana."
I aku la o Alekanedero ka Nui. Heaha a mea hiki ole ia'u ke kokua 'ku ia oe, a hiki ole hoi ia'u ke hana? Pane mai o Diogenete. "Ke noi aku nei au ia oe, e hookaawale oe i ka pa ana mai a ka La ia'u. No ka mea, aole no e hiki ana ia oe ke kokua mai ia'u, i mea mahana, e like meka wela o ka la, aole no hoi e hiki ana ia oe ke hana i mea like me ia." Noonoo iho la o Alekanepero, a liuliu, mahalo aku la oia ia Diogenete, no kona naauao.
MOOLELO KAHIKO.
I KE KUOKOA.—Aloha no oe, ke mahalo aku nei makou i ka mea nana i kakau i kou manao pepa o kela pule aku nei. No ka nioniolo o kau mau kalakalai olelo ana, hohonu, poliuliu, noiau loa ana, no ka makou mea i hoopuka ai, e pili ana no na nupepa ma na kula. Ua kapa mai i ka makou olelo, he uwahi wale no aohe ahi, eia nae kahi hewa, loaa aku la nae i na kikiao a ka uwahi, kahe na waimaka o ua mea kakau manao pepa nei o ke Kuokoa, a ke owala mai nei i kahi e na ai.
MAU HALE HOOKIPA.—Ua hai ia mai makou e hoomaka ana kekahi haole e kukulu i hale hookipa no na malihini, ma ka lua o Pele. Ke kumu o ke komo ana o kona manao e hoomaka, no ke kupono ole o kahi hale e ku nei malaila, a no ka hiki nui mai paha o kau haole i keia mau la ae, nolaila, hoomakaukau e kela i o la honua! Ua hai hou ia mai no hoi makou e kukulu ia ana i hotele nui hou, ma Honolulu nei, ma ke alanui Hotele, no na poe malihini hiki mai.
KA HALE LUINA.—I keia pule iho nei, ua punohu ae he uwahi, maloko o ka rumi Helu 5, a ua kinai koke ia a pio. Ua manao wale ia na kekahi haole i noho mua ma ua rumi nei, i hana i keia hana lokoino. Ina i hana mai ke ahi e like me kana hana mau he ana ole, ina la ua pau ka punana o ko makou hoa'loha e hoomoe nei i na hua o ka naauao, aka, aole no paha e pio ana, oiai, he ipukukui pio ole ka naauao ke pa ia e ke Kona.
NA ILIO.—Ua hai ia mai makou e kekahi o Ulukou, Waikiki, i ka hanai ia o na ilio i ka laau make, a mai na la hope o Dekemaba a hiki i keia wa, he kanaha kumamaiwa ka nui o na ilio i make. O aku la ia mau a-la a ke Aupuni i kahawai. O kahi mea ka nana e hanaino nei i ua mau ilio nei he wahi haole ka, mea ano pokou kekahi wawae, iluna, ilalo, ke hele mai me he pauma wai la ka!
KA BALOTA ANA..—Maloko okekahi nupepa Bee o Sacramento, ua ike iho makou i kekahi mau manao e pili ana i ke koho balota. Ma ka wehewehe ana i na manao, ua like loa me ka makou i hai aku ai, aohe pono o ke koho balota ana o kela a me keia, a e paipai nui ana e hoopau i ke koho ana o kela a me keia, a o ka maikai e like me ko kakoa nei i keia wa e noho nei.
UA WEHEIA.—Ua hiki mai io makou nei kekahi palapala loihi e pili ana no na mea halekuai kalepa o na kanaka Hawaii, a no ka lolohi o na manao ua kapae maikai ia ae e makou me ka i iho, "E moe i ke kai o ko Haku." I ka la 20 iho nei (Poaono) ua weheia ka halekuai o na kanaka hui ma Kauhako, Kona Hema.
Hunahuna Mea Hou o na Aina e.
Ua kukulu ia ma Wetemabuga, ma Iakesone, kekahi kia hoomanao no Malamekona, kekahi o na hoa kuka aloha me Lutela, i ka hooponopono hou ia ana o ka Ekalesia Roma ma Ceremania. A ua wehe ia ua kia hoomanao nei imua o ke Alii o Perusia.
Ua kukulu ia ma Enelani elua mokuahi kaua hao nui, no ke Aupuni o Italia hookahi, a no ke Aupuni o Sepania hookahi. Ka nui o ka moku Sepania, he 4,862 tona, kona loa, he 316 kapuai; ka laula, he 37 kapuai; a o ka hohonu, he 38 kapuai. Ka ikaika o kona mahu, he 1000 lio huki. Ua kapaia ka inoa o ia moku o Astoria, ma ke ano hoolaulea i ke Aupuni o Enelani. O ka manoanoa o ka hao o kona kapili ia ana i mea e pale aku ai i ka poka, he 16 iniha ka manoanoa.
Ka mokuhao o ke Aupuni o Italia, he 280 kapuai ka loa, he 40 kapuai ka laula, he 18 kapuai 4 iniha ka hohonu. O ka nui o na tona, he 2,306. O ka ikaika o ka mahu, ua like me 700 lio huki. Ka manoanoa o kona hao, he 5½ iniha. He mau papu ko luna o keia moku, a o ka manoanoa o ka hao o ia mau papu, he 5 iniha. Ka manoanoa o ka papa hele, he 2 iniha ka manoanoa o ka hao, o ka inoa o keia moku o ka Affondatore, (ka hoopoho,) o kona holo he 15 mile i ka hora hookahi.
He Ninau.
UA PONO ANEI KE AUPUNI HAWAII I KE KII ANA I NA PAKE MA KINA I MAU PAAHANA MAHIKO.
E pono ia oe ke aui a haliu pono mai ma ko kaua kamailio ana ma keia ninau. Oiai ua ike ia ka pono ole, iwaena o keia poe, i manao ia i poe mahi ko, a oia no ko'u manao hai mua aku, no keia ninau maluna, me ka i ana, aohe he pono oia no ka'u haina oiaio!
Akahi. I neia mau la ma Ulupalakua Maui Hikina, ua pi-o-o o Kapena Ki, no ka lono pono ole mai o na Pake; oiai, aole he hana o na Pake elike me ko Kapena Ki manao, hana no lakou elike me ko lakou manao, aohe hiki ke hana aku.
Alua. A ma ia hana ana, ao aku ka mahele olelo a Kapena Ki, alaila, ekekei aka la lakou la a noho mai la me ko lakou manao lokahi. Ao nui aku o Kapena Ki, alaila, hoike aku ka mahele olelo, pane mai la lakou la, e make o Kapena Ki, ia lakou, a nui loa ko lakou hoopaapaa ana.
Ekolu. Aole ma Ulupalakua wale, ma Haiku i Hamakualoa kekahi, ua ike ia ko Hikikoki opio hoahewa ia ana e na Jure o Lahaina, no keia hihia iwaena o na Pake paahana, oiai aole lakou i ae mai i na olelo a Hikikoki i haiia e Ai Pake, kana mahele olelo, e hele i ka hana, hoole like mai na Pake, aia a loaa mai ka uku dala, alaila, hele nui, ia manawa, nui loa ka hoopaapaa, a lawe o Hikikoki ma kona ano haku; oiai, ua ulu puni mai la kona manao no na Pake, nolaila, kipu oia, ina i make ka Pake ana i ki ai ina la ua li ia keia keiki opio i hanau i Molokai.
Aha. Aia no ma Waihee, ua haunaele na Pake malaila, me kekahi kanaka maoli, no kona hooponopono ana aku i kana manu palahu, no ke alualu ana na lakou, oiai, e olelo like ana lakou e hakaka me ua kanaka la.
Elima, Ke mahuka nei kekahi mau Pake, ma ko lakou manao iho mai Ulupalakua mai, a Wailuku, oiai, aole he poe minamina keia i ko lakou ola, he poe hupo loa no lakou, oia no ka mea i olelo mua ia ma Makawao, no na Pake penei: Hele ma ka Waapae kahi o na Pake hupo.
Eono. O keia poe paahana, i manao ia e ke aupuni, i mau paahana, he poe pilikia loa no na Haku, i manao e lawe i Pake, oiai, ua ike au ma Ulupalakua, ke kuai nei o Kapena Ki, 1000 Kao, i Ia na na Pake. A ke lilo mau nei no ia no ke ola o na Pake, pela no ma na wahi e ae, i lawe ina paahana Pake.
Ehiku. O ka poe i lawe i na Pake paahana, ua nui ko lakou lilo i ka malama 1, a pela a pau na malama he 12, oiai penei: kuu ninau ana i kekahi haku; ehia ka uku o ka Pake 1, hai mai la kela he $10, dala o ka lilo i ke aupuni, $9, dala ko ka malama 1, ia'u no ka ai, a me ka ia, me kahi e moe ai, aole nae e hiki ia'u ke hai pau aku i na lilo no ka makahiki hookahi, oiai, ua lawa pu ae la no kaua no ka ike ana i ka pono ole o ka mea i ninau ia, maluna ae nei!
Ewalu. He poe paahana keia i keakea ae i ka pomaikai o na kanaka Hawaii; oia hoi ka lawe ana i na Pake, nele kahi poe i ka hana ole, no ka nui o na paahana i loaa i ka poe lawe. A ina he mea mau keia i neia Aupuni, i ke kii mau i na Pake, alaila e manao oiaio au, e nalo ana keia lahui, piha loa i ka hanauna Pake, oiai, ke lawe ia nei o na kane, me na wahine, me na keiki pu, aole e ole ka uhi paapu mai.
Eiwa. A no kuu ninau ana i neia ninau, oiai, ua ike iho au ma ka helu 46, o ka la 18 o Novemaba, no ka pono ole o ka hana a na Pake paahana ma Oahu, e nana iho ma na hunahuna mea hou o Hawaii nei, o ua helu 46 la, la 18, o Novemaba.
Umi. A nolaila ea, aole no paha he mea hoohalahala mai no keia ninau ana.
Eia no ka mea i koe e haliu mai e ke Aupuni, oiai, ei ae na la koho Lunamakaainana, e nana pu hio i neia pilikia i loaa i waena o keia lahui. A e aloha mai no hoi ko kakou Alii Ilihia Kamehameha V., ke poo kiekie o ka Pae Aina Hawaii. E hoopau i keia kanawai i hooholoia i na makahiki i kaahope ae. A ina he mau Lunamakaainana kaulike no keia pilikia, alaila, e pau no ke huli mai ke alo o ka Moi Iolani Ilihia Kamehameha V, a kakau iho i kona pulima akau, no ka hoopau ina Pake paahana. E aloha auanei oukou a pau loa. D. H. L. HAKUOLE.
Kamaole, Kula Maui, Dek 19, 1865.