Ke Au Okoa, Volume I, Number 40, 22 January 1866 — He manao i ka Lahui Hawaii. [ARTICLE]

He manao i ka Lahui Hawaii.

1 keia wa o bo kakou noho ana, ua loaa ia kakou na kumu e hoomaikai ai i ke Akua, no na poma?kai he nui wale i loaa ia kakou, oia hoi ke ola o ke kino, fea waiwai hoi o ka afpa, n|auao o ka lahui, tfa loli ana o k« Kumukanawai mua, ka pomaikai o ka Noho Alii a mo ka Lahuikanaka. 1. JVo lee ofo kino. Oiai, aole kafioa i komohia mai e ke kaun, «ole hoi he mau kipikipi kuloko, aole hoi he mau mai ahi'lau, e lawe aka ana i liekahi o.ko kakpu lahui, aka, o'na mau no e, lawe liil\i ana. i )<ekaKi. poe o kakou iloko oka make. iloko.o u« inakiihiki ma§ i aui ae noi, ua. li]o J(ekahi hapa okoa o ko kakou lahui, a uā pau hoi ka nui kon mau Alii i ka make, ame kekahi mau Moi o kakou i 'aloha nui ia, o a me loalani a me ka Haku o Hawaīi. A o kakou i keia wa, ua haiki, aua uuku. Ma ka hookalike ana ia kakou, me ko kakojj inoa Aupuni, ua kiekie wale aku ka inoa o na kino o ka Lahiii, e nolho nei nia'lalo o ko kakou iuoa "Aopuni. ~Ua Uki6 no kakou me kfekahi wahi apana udka loa 0 keka'hi Aupnni nui ; aka, mk° Ita mala', a ma'ka Aaauao, aoTe kakou i e-o i kekahi mau Anpuni nui, 'a'ikaika hoi. Eia no ia kakou ka imi ana i na kanawai a me ka hoomalu ana ia kakou a me ko na aina e." Ua ikaika loa kakou ma ka mana, e hoottffcTij*toi#fra aina a m'a ka moana, 'eia ia tākou he kau Aha"hookolokolo, noloko a me waho oko k'akou AupUni, Aohe o kakou mau manuwa ē hoomalā nei no ko kakou mau'kino, b iri« ko ftakoo niaii waiwa!, ao!e no'hoii tausS*)i na'wahi koa 0 kakou e malama nei i ko kakōu hanohano. Aka hoi," me ko kakou lokahi ma ka hooko ana, a me' ka malama «n« i Ko kakon mau kanawai, a i ko kakou Aopani, ma ke kne ana mai o kek'ahi Aupum e, * o krtlrfhi kanaka paha, na kokua mai na hni o ka honua nei ia kakou ma 1a mea. ■> •- » t • M» ko kakōa lanākila iloko o* ko kakou oaka, ua kiekie kakou. 'me 'he Aupuni nui la i hoomalu ia e na manuwa nui, a me nā koa lehuleho, nolaila oe e kaeha e ke keiki Hawsii, a oia ka waiwai o kou ola kino ana. 2. ke ola oka Lahui.. Ua akeka loa ia kakou e noho nei, ke emi ana o k&kou ma na wahi a pau oko kakou mau Pae Moku. Ua nui ka imi ana o k» Ahaqlelo i mea.e pii ae ai ka Lahai iluna t e 1/ke me k& ipKaiaeha-, meha 1., aka, aole pae hiki. Ua eui.ka oielo , atyi oko kakou poe gaauao keia mea. Ua oielo o o .E. Kawailepolepo, o Z. Poii, o Dr, Rae, o Hana, i o op misiopari kekahi, e o Davida Malo aia hoi, a ua kuhikuhi ia kakou i ko kakoy mea e nui hou ai, •ka, aole nae he hiki iki. No ke aha ?. Wa-. hi » kekahi poe kakau manao, " Ua make ka Lahui do ka hoi hope ma ke~ ano kahiko o kei» Lnhni, a haalele ike Akua Ola." A olelo hoi kekahi poe, " E kiola ana ke Akua i keia Lahai iloko o ka make, no ko lakou hewa." A peia no nn hoike ana ara poe kakau loanao. Ua mii uo hoi kh ninau ana 'aleokakou mau

Moi, oo ka mea e ola hou ai ka mai ka waha ō Kamehameha IIL, a hiki i ko k*koa Moi e ola nei/ a ua tfaīho īa imua 0 *|t|[ AhaoWo, a na ko kakou Poeīkohoia e nocno.o no 'ia mea/ aka, āole m> 1 hana la kekahi | nawal' no ia mea, ke ole au e kuhiliewa. I e i niß! paha auanei oukou, '* Ua hoonohoka I Ahaole!ō 1 Papa OJa, a ke noho nei ia e no ke ola 0 ka Lahui, a ua Quj ka pomaikai 0 ka Lahui ma 0 lakou la." Ke olelf> nei au tnt 0 kakou iho, aole loa. Ua kaawaleloa ka lakou liana, niakahooulu aaa i Va Lahui. Ua hoonohoia ka Papa Ola ma ka M. fī, ISSI, aka, aole a iakou moolelo j waihoia imua o ka Ahaolelo, e ha.i aoj{, he mau haneri, a he mau tausani, na hanau, no ka pono 0 ka lakoo matama ana, fae" ole loa no ! ' * " Ma keia «-ahi kakoo e noonoo ai, no ka mea, o ko K*kcni lehuleho, ka mea e kaukoa «i o Hawaii, aole e hanohnno ia ma 0 ka poe 0 k& aim* e ; akn, ma 0 kgna umu koiki papa wulo 110 ia e hanohano ai, 00 ka mea, o ka inoa Hawaii, nou »ale 110 ia. Aole kupono Ha inoa Hawaii i ke kanaka e ka aina e i hoolimālima ia e 0«, aole loa, 00 ks mea, o kē aīoha ana o ke kaeaka 0 ka aiua e, i noho iua!alo 0 kou hoolimalima, he rahi aloha hookamani no ia. A i ka lao kou hoopilikia īa, e noho m*i ana . kela malnlo o kona AupUni iho, aoli ma|a!e ou ! Nolaila, e noōnue kakou. no ko kakou ota L*hoi ; oiai, o kakon i keia wa, ua pihā i | ka ike, ke kau kanawai o«i kakou« ke loio ]

neij ke kalepa nei kekahi poe, kamaoaAekahi poe,, a hahau hale p,ohaku kekahi jjoe,jTmahi ke-hoi kekahi poe, & me na hana akamoi e ae he nui wale, aole o kakou hemahema*! koe, no ka ke holo mua nei ko kaktuj frce. A p ko kakou hemahema wa!e no II oe, o ka imi ana i na kttmu e pau ai ka eml an i o ka Lahui ! Pehea >a e pau ai ? Penei p : ha, e nolkakou ika Ahaolelo,"e hookaawale a kekahi mau tausani dala, i mea kokua i I o kou poe opiopio, tna| ka makahiki ew lp, a i hiki i mākalK a e hoorioflo*ialakou malalo 6 !clkaf»iViai kanaka nkamai jka hana Amara, Kamiina, l llihau Hale, MalaW Buke Helu, Hoohehee Hao, Oīhina Lofo,*Kuhina^&iaa^na, teekijß, āhuna lfoohott>iflo!fuf Ana Aina, a me kekahi mau hana akamai e ae, a na ke Aupuni o kukulu i hale no ma kahi e noho ai o'ke'Aiijfticfi, nana malama, a hoomalu iko takou noho ana, I'f>le ef hui me ka poe kolohe tiia na ihea e ae. Aka,' i mau ka noho pono affr fna!kto o a hiki i ka wa e hookuufSfi, no ka makaukau, alaila, o ka poe, a mau 0 k»goe i aoia pela, e HI9 nq lakc>H,i ma ko lakou wahi e hoi aku ai a noho. _A na lakou hoi eaoi ka poe opiopio, ma kolakou wahi e hana ai, a o na īoaa e puka ana,.ffi3 ka' hana ana 0 ka i noho hana o ke Aupuni, e mahefeia iwaenl M me ke Aupuni, a pela oia e, ] .k'saa aie, ma ko ke Aupani lioo(jaaua& an^'&^e' 1 ka malama ana ia la. ~, Na ke Aupuni e kokua i na kumUAo'Jiaaa o keia ano, na kumu ao holomoku #i anala^pa, Loio, malama huke helu, oihana kuhin<L »■-' I'aWina, kohlina'lapaau. Ao na kujriugo na e ae, e lik'e tne Ka kamana t [pi^āj hale, a me na hana e ae, aVle hilki i puni ke uku ia lakou, o ke kino wale 'nooka haamana, mtfTtofta hookauwa ana Ma ira pan a'na o ka manawa o ke ao ana o 0 ke!a, a" tne keia haumana, e liaawi muhana, i fia p'al&pala hookohu, e hai ana no' ka makaukau o ka mea, a hi'au'mea ia|mala!o ona. " ' Na ke Aupuni, e kauoha i ka hauman'a, a mau haumana paha i kūpono ika mare, Tawe'lakon i mau na lakou, noloko ae 0 na kaikamahinfe, i aoia ma na kūla a ke ike ia hoi ka pono 0 ka noho ana oia may kaikamahihe, a ke hooiaio mai eija kumu pia mau kula, ka noho pono ana ne ma ko lakou mau kula. * . Na ke Aupuni, ma 0 kona Kahukula e makaikai aku a pau mahope o ka, '&iakahiki o ka mare ana, i ka pono 0 ka opio ana, o ka haumauna i ao ia malalo o ke, puni, a i na keiki hoi i hanau uana, o kona mare ann, Na ke Anpuni 0 kau i na ruia, no ka lama ana 0 ka haumaha i kana wahiaa. a i kpnS a J kona «.««*"«« . .. mea, e holo ai kana hana ma kona wahi noho. A ike ia ka pono o ka noho ana, a me ia malama ana o ka haumana Miana hana, a me kona ohana, a me ka nui 0 na keiki i han*u nwia. alaila, e hoomau aku no ke Aūpuni i kana hana pela. . ' * 3. Ke ola 0 lea lahui, ma kekahi mau kui»u

e ae ? Ua nui no ka noonoo ana o ka mja hsi aku ma kpia .kukulu olelo ana, aka, he paakiki paha ī ke hppko a#a ia mea. Aka, o ke ola ou ek& Lahui oia ka mua a ka Moi e aoonuo n<ji, ma Noho Ahi, aole o na taufism 4sl|nui a kak<ju ( e kio'a nei, ma t ka poe hana 'la tua,laio o ko . kakou Aupuni l O kp oia ,a ka ota hoi kona huīi ana i mea e mahuahua'i,» , kakou i luua, aole hoi i lalo. £ nana i keia kumu, a e ao aku i ko kakou poeik<A|>ia e noho ma ka ahaolelo, e nana uaua i , lto kakou o)a, akahi; —Aole i na hemahema e ae o ke Aupuni, aole hoi i ke koi e hoouiahuahua i ka uku o mea, a e hookiekie i ko m#a eo ka mea, he nui kana' hana. Aolp pela, aka, e nana i kou Lahui, ma ka kou Lahui kok olu, a.malaila, e ku ai kas oielo; he Hawaii papa oe, a he keiki papa oe no ka aina, o lilo anei ka " papa" i na piea i hookupaia, a nana iho oe ia oe e hoka any. E noonoo oe e ka Luua Makaaiaana, a e lawe hoi i keia huaolelo kahiko i mea hoopUi nnu. -■ Ma ka lehylehu o na kanaki, e -y , hohano e ke Alii, M «' A i ole na kaaaka, u ! make ke Alii." A ke ike nei kakou, ! lehulehu o naTtHoalva ka pouo o ka * rualaila ke ku ana o ke a me ,k<MMi maluhia, q i o{e ke kanaka, ua Aupuni oiē iho4a, a pela hoi e Moi ole ai. Noiaiia, m* kein wehewehe, e nana hou kakou i meahou, e mahuahua ai kakou, H.\}sss*& ?qle« o kua melama' ole j ka maluhia, o kaua cu.u[ ina he kane, A hq wahiuo pāh|, ke! ikeia, e huikau mau keiki; uia k« ! ano e i ko hai keiki Laue, kamalnne paha, mai ka niakahiki ehiku, £ i! ka umik'uiuiiniaMili» o na makahiki, \ me«e! hobtuAuTa*i 1% o na ketki, a I oJ« «! koloho ! ka ws luln, & i lilo koke i ka hooW! makawa n pePa'i! hoop'au ia ai ka pouo mai ka a pela e loāa ai kumu o uluhou ailia Lahui. ( | A kau (ti lee Van«wai oolea muluua o , makua, a uie na ohaua, al-ila, e lila auap<n! na makua i m'au Lunakauawai uo ka kilauk mau kelki iho, a pela e mau ai ka na keiki. No ka mēa, ma ko koloho o ke k«-, iki ka piliki# o ka makua. I Ke hiunai r>ol ka mauao o ka .mea kakau, ] e loaa i« kakou nia keia kuaiu, kokaki m#4 e ulu hou ai ka La'iuikauaka Hawaii. A «T hanau pa umi «an 1.0 kakou poe opiopn», k«T hooko īa keia inaii kuuau, a iloko o ua £*• \

hiki he iwakelua ma keia hope attu, e hikn ana ko kakou nui i kfl haneri tiusani, aole 1 fte katjpono tausani, o fen mfthao koh"o J 'Viflfe keia oka mea kakau, Alaila, ē mau auanei koleakoii inoa hanohano ko "t!awasiLahuikanaka," a e mau a\u v fio? Ho nloi ana maluna o na moleupuni lehulehu 0 keia Moana Nui, A e mau hoi ka kakou kaena, no Hawaii, malalo o leona hae lua ole, a malalo hoi o'ka hae'o ke Aupuni e, ke kipa aT<ti" ttaīertf'ma"na""aē*kai o "na Aupuni e ; aku, ma na moku Itnlepa, okohoia paha.* I ! laila oe e haaheo iho ai, he kanaka līawaii ! oiaio oe; ab!e he mea pakui. A o kou Moi k« ! ofa 'la ia mk ka pane ana a kou wahal ma hiila 0« G hufo haaheo iho ai, ke ike oe e ke kanakn Hawaii, i kou hae ewelo ana iloko o A* iAttpnhf'f*k«fkahi me oe t A e mau ' kiiu ptfte «o koo ainā, a We'kou Lahui, & fne kou Moi hoi.

Kb A*ri, KtJKtn.Tr flotr, ia Hawaii kahiko !—MaHOPE E KAMAILIO HŌU KA*oo —-Aloha !— * '■' ■ - ■■" Ade\ pm. ■ - ■ ■ .■ t . . Halawai.A KA HUI KALEPA O {IqjjQLumu. —I ka Poaono o keia pule i hala iho nei k ua ae oa haole. Hui KaJej>a o Hopolulu nei. Ma ua halawai ana ia ae kekahi mau olelo hoo v ho]o e waih<t aku na keAujjua[ e nooaoo mai i kekajti , mau £uaju kupono e ai. Ka mua—e j ka dutpj)akeu maluna o na raiki,j i o;ai, be mea hoopilikia ia ika j>oe kanu. Ka, I lua—e hoopau ike dyte ana t ina mea e pono! ai ke ko a we jta t ke. hoouo.a, eliko. I we ka pahu ko, ipalakeke, na hupa f pa j»ioe pahu, a i ole ia e uku np aia a iiou ia ua m/iu.pahu a me na mea e a@ e pono ai ke ko, alaila, e hou la mai ka uku dute. Ke kulu.—o.na mea e kapili ia ai oa moku Hawaii e like me ke keleawe—a hoopau ia ke 4w%apa, . .Ua nu| na oiea i ia ma ua hala' m mga e piii ana 4 ka oihana k<*lepa. !#• 6 koho. ia keka- | hi poe e hele aku e pu me ke Kuhi- | na Kalaiaioa, no ka hana hou ana ia Aina- | hou, a maja i.a t ai na. uapo e I pili mai ai na oipi, 9 ka manao o kekahi jjoe uooppo, \e f aku nei kakou e komo qia ua kujauA hoJoipua ma ka oihaoa kaiepa. , fc t v Ke kuinu 1 hoaia ia fii,keia haiawai, no ke noi ana mai a ke Kuhin,a VV>iwai, q hui aku kekahi poe me ja e ai Ikp 01 oihana kai<|pa, « ua koho ia kei*.po£ $ J»lw#i aku maia ma ka ia 2? ae nei : ,b, Gnen, W. A. Aldrich, C. R. £istep, A. J. Cartwjrigbt». H. A, P. ,Qarter, ,7, G, Pfiuger, S. N. Gastle. •Eia Hoo No.—Ao!e hoi i haule aku ka manaonao no ko Kapena (Cumroiogs} make •#<, how hou nini.no kekahl mnka » I kekahi haole. Ika Poalua iho nei, ua hele rtko keftahi Kapena o luna o kahi moku kialua e kn nei i ke awa, ā Pawaā, hana iho la ' ia i ka mea e haalele mai ai oia i ka pumehaaa «aka la, ma ke oki ana i kona lima ika I paK omiumi, a kahe nui ak'u īa ke "koko.' ! Loai kku kona kino i kekahi poe, a lawe ia iwi i kfc Halewai", a i kekakahiaka ae o ka manele ia aku Ia oia e mqe iloko 0 "k* opd Koo-n okahi a kakou a pau loa e hoi 'hka SI. Cf ke lolu 'keia'o oa haole i m»ii» iloko 0 keia mau !a pokole.

,U«aii«4 m.awmm. ike ia | J*a .«a kokMnu o ko kaMon pepa o keia la, ka j paiapaia • kekahi ohua ee nioku, e piliana oo |ka piiikia aoa o Kilauea. JE kaumaha no pa- • hakakqu i ka iohe aoa, no kooa iii aoa, oUd, oia kekaiii konm nui o ka hikiwawe o ka holo «oa ak» mai kekahi mokupuni a i kekahi, a booroaoao ae ia makoii_me ke kaumaha, no kekahi mau laiani mele i hakuia nooa, " JNo J£ikt»e* ke_aloha la, Ne ka ntfiku o ke Kaona ia, N«ia e kaiue ka n*oaua la, Aie kuehu o Pailolo ia." Ki Manūwa Laxcasxe£.—Ua paiapala! aku o Sp«ncer o Kau, oia kekahi ohua roatūna no i loaai 5Va mokuahi, a iīa wa i loaa, ai oka palata ia ( haa'lele iho la oia ia Hiio, aj |fco!o mai kukua ia Kilauea. I ko»a hiki f •'ha mallMla, ua Ikalka' loa ka makani a me, 1» k'aikoo, a ISīTu o|e ke kokua, ke e pu ma! ka poinfo ia ia. Ai ko awakea o Ita Poafima ifto" nei, hiki mai ka Laocaster Wth Wonolulu oei. U* Ik»aa.—l ke kakahiaka oka Poalua iho oei, ua loaa km haole o|\im o ka moku | i.i«x?lah* aku ai, wa ko kaI 0 keia pui« iho nei. Ua io«a kona j kino « *aaa aoa iiuoa oka iiikai ko kakou | awa u«i i o koua mau heieheiena aae, ua j haakle i ka piii, aohe ke k« mau i hana m». | kioi ia «i. Ike ankea a« oi« la, ua Uve ia i kooa kme kopapeu iuka o ka pa kupapau o j«% Maemae., Ka Kona.-Iloko o ka pule i hala iho nei, ua pa pukiki loa mai ke Kona, me ka ikaika launa ole. Aole nae he mau hale i hoopoino ia o ke Kaona nei, aka, ma na pali hauliuli o Koolau, ua lohe mai makou, ua hiki aku paha i ka haneri i ka nui o na hale i hoopalaha pu ia i ka honua. Ma Waialua, ua pa ikaika loa mai ka makani, a ua hoea mai ke kaikoo, a ua pae ae kekahi mau ia i kula. ji I Īla^aii.—l ko ahiahi iho uei oka ua holo aku ka lUwuku \V, C» rafk«i I* uio J. 1). HaUt, uo ka hempoiuopoiia ; l>a »ai*ai o V. Cuouauu£s i , aku iiei, no ka uiuhua i keia oia aaa. i