Ke Au Okoa, Volume I, Number 41, 29 January 1866 — Page 1

KE AU OKOA.

BUKE I--HELU 41.}  HONOLULU, MONEDE, IANUARI 29 , 1866.  {$2.00 NO KA MAK.

 

"KE AU OKOA,"

E HOOPUKA MAU IA'NA I

KELA POAKAHI KEIA POAKAHI,

MA KA

HO RA EWALU O KAKAHIAKA.

ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono; a pela ho ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.

 

"KE AU OKOA."

KA UKU O NA

OLELO HOOLAHA.

NA OLELO HOOLAHA—No na lalani he 10, oia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua hoopaka ana, $1.50; ekolu, $1.75; hookahi mahina, $2.00.

Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.

 

He mau Mele.

 

He wai lehua i ka nahele.

TUNE.—Oft in the stilly night.

1 He manu kaha one oe,

E luhe ana i ka lai,

O Welehu paha kou 'lua,

Ka malama ino o ke Kau.

A he manu kiko pua oe,

Ai hawane o ka uka,

I w alea i ka hau anu,

I ka noe o na pali,

Pa ka makani kolonahe

Holu i ka lau amau.

2 O ka la wela i ke kula,

I anapu i ka malie,

Lai i ka lau papine,

Ua kuhi au a he pono,

O ka manu olelo waha,

Holoholo kakai pali,

Kiai e ke Kioea

Nana i ke ehu kai,

I ke kehau anuanu,

Anu maeele e ke hoa.

3 Kainoa paha e paa

E like me ke aloha,

I lulu ai ka manao,

I pono ai ka noho'na.

Naueue ka opua,

I ka hao a ka makani,

Ke makani mai nei luna,

Wili i ka lau Akolea,

O ke hoa oe luhi ka manao,

Ohu i ka lau apiki.

GULNARE.

 

KE KAAO O HABIBA!

He Kaao no Arabia.

HELU 7.

Ia wa, pane mai la o Habiba, "Owau pu kekahi e hele pu e kokua ia oukou ma ka hana ana i ka waa, no ka mea, he makemake nui au e kokua ia oukou me ka hana i ka waa." Pane mai la ka mua loa, "Ua hiki iho la no ia makou, no ka mea, ina kakou e hele pu, aole paha e hiki ia oe, oiai maloko o ke kai wale no e luu aku ai, a hoea i kahi e ulu ai o ua mau mea la a makou e kii nei. Aole no makou e emo aku la hoi mai ana, o kau mea i hoohiki ai, ua like kou nakui me ko makou o ka hooko koke aku no; a i ka makili ana ae o ka la o ka la apopo, e makaukau no kakou i ka holo aku i ka mokupani Keokeo."

Haalele mai la ua mau kaikamahine nei ia ia nei iloko o ka mehameha o ua wahi kanaka ole la, hookahi no mea i laukanaka ai, o ke kani ko-u mai a ka manu o ke kai, ke lele papio ae e hoomaha ma na kuemaka pali. Hele aku la lakou a hiki i ke kuemaka pali, omau ae la lakou nei i ko lakou mau lauoho, a hoomakaukau aku la e lele iloko o ke kai, pane mai la ka mua loa i ko laua pokii, "E pono paha oe e hoi e noho pu me ka malihini a kakou, a o maua no hoi ke luu ae e hoomakaukau i ka waa." Hoole mai la no o Ilasaide, a luu like aku la no lakou a i ekolu iloko o ke kai, a nalowale aku la lakou. I ko lakou la hala ana aku a liuliu iki iho, pau ae la ko ia nei kamau ana, paa pono loa aku la ko ia nei houpo lewalewa. I ke kokoke ana mai o ka malu po e uhi mai, pule iho la keia a pau, a lawe ia aku la iluna o na lani ehiku o ka hiamoe lealea ana, e kakali ana o ka hoi mai o ua mau kuahine nei ona.

I kekahi kakahiaka ae, i ka wa a ka la i hoolei mua mai ai i kona mau kukuna, a pa i ko Habiba mau lihilihi, ala ae la o Habiba, a ana aku la i ka loa mawaena ona a me ka mokupuni Keokeo e waiho mai ana i ke poliuliu. Ia ia nei no e hoomau ana i ka nana aku i ke kai, aleale mai ana ke kai, a ike aku la keia i kekahi ano waa e holo mai ana i ona la. Aole i liuliu, a lohe aku la keia i kekahi leo e kahea mai ana ia ia nei, "Kau mai hoi paha e ke koa wiwo ole maluna o ka waa nei!" Lohe pono loa aku la keia i na leo o ua mau kaikamahine nei, aole i liuliu, kau aku la keia maluna o ua waa nei, a lawe ia aku la lakou nei e na makani kohaihai o ua mau ka la ehiku.

Ua nakii ia ewalu mau i-a nui i ua wahi waa nei, o ka mua loa, paa mai la kona mau lima mahope o ua wahi waa nei, a oia no hoi ka hoeuli, o na kaikaina iho, a-u mai la ma na aoao. O Habiba hoi ka mea nona ka manao i hele a piha i ka noonoo nui no Doratila, oia ka mea noho pono loa iluna o ua wahi waa nei.

Ko lakou nei holo aku la no ia, a ike ia aku la i ka halealii o ke kupua e noho ana maluna o ka mokupuni Keokeo, i kukulu ia me ke ako-ako-a a me ka pupu. I ka ike ana mai o na koa kiai i ko Habiba holo aku, hoouna ae la lakou i kekahi mau uwo nui i mea e lohe aku ai o Rakika, aia he poino e hiki aku ana maluna ona. No ia mea

olioli iho la o Rakika, no ka manao mai he mea ale wale mai no o Habiba nana.

I ka lohe ana o ua Rakika nei no ko Habiba hiki aku, olelo mai la oia, "Hookuu aku ia ia e hele mai, me ka ninau pu aku no hoi i kona makemake, a me ke kumu o kona hiki ana mai ia nei. E ike auanei ia ua hoohiki au, aole e keehi kekahi malihini maluna o keia aina, aia a hoao e mai ia me a'u i ko'u ikaika a me ko'u ano koa; aka, e pono paha au i keia wa e komo i ko'u mau lole kaua."

Ia wa no i hiki aku ai ua wahi waa nei i kapakai, a lele aku la o Habiba i kula. Ia ia nei i lele aku ai i kula, hiki mai la kekahi koa kiai me ka ninau mai ia ia nei i ko ia nei manao, a like me ka Rakika kauoha mai. Pane aku la keia, "O hoi a olelo aku ia Rakika, i hele mai nei au e hakaka me ia he alo a he alo,'' Olelo mai la ua kupua nei, "Aole paha e hiki ia oe ke kaua me ia, no ka mea, aohe ou mau pale umauma a lio hoi e hiki ai ke kaua aku oe me ia.'' No keia mau olelo, i aku la keia, "O kuu pahikaua nei, e ike oe oia no kuu paleumauma a me kuu ihe e kaua aku ai me ia. Aohe o'u makemake lio, e hele oe a olelo aku i ko haku, ke aa aku nei au e kaua me ia i na wa a pau loa ana e olelo mai ai, oiai ua makaukau au e kaua pu me ia i na wa a pau loa ana e makemake ai, a ke waiho aku nei no au nana no e hai mai i kahi ana e olelo mai ai, ina paha ma ke kai a ma ka aina nei paha."

I ka wa i hiki aku ai keia mau olelo a Habiba imua o Rakika, komo iho la oia i kona mau kapa kila, a kau ae la maluna o kona lio kai, a holo mai la i kapakai, me ka manao e hoouka kaua mai ia Habiba. I kona halawai ana mai me ka kakou, alapa, olelo mai la ia me ka leo haalulu, "E ke keiki ino a Adamu! e ke kauwa lapuwale a Mahomeda! ua like ole oe me kekahi mau moo o ka honua ke kolo mau i ka ili o ka honua, aka, ua hookiekie ae oe i kou poo ekolu cubita maluna ae o ka ili honua, kahi ou i makili ae ai. E aa mai auanei oe e hoonaukiuki mai i ke kupua Rakika! Ina pela io kou manao e lawe oe i ka uku kupono no kou kuhihewa."

I ka wa ona i puana ai i keia mau huaolelo, holo mai la oia io Habiba la me kona lio, me ka hooponopono mai e hou i kana ihe ia Habiba, aka, pale malie ae la o Habiba me kana pahikaua i ka ihe a kona enemi, a helelei liilii iho la kana ihe mamua o ka halawai ana mai me ka pahikaua ana e paa ana me ke ano koa loa. Hina pu aku la no hoi kona lio maluna ona, me ka hoopoina ia o kona ike kanaka. I ka ike ana iho o Rakika, ua pilikia maoli io oia, kahea ae la oia i na kupua a pau e hele mai e kokua ia ia. Aole i u wale, aleale mai ana ke kai a me na ale o ka moana, a luai mai la he mau liona kai, hipopotamu, a me kekahi mau holoholona e ae, pae mai la kekahi mau kohola, me ka puai mai i ke kai maluna o ka aina, me he mea la e kaupale mai ana mawaena ona a me ka enemi. Puia ae la ka honua holookoa i ka uwo a na kupua a pau o ka aina, oiai ua hoohui ae na kupua a pau i ko lakou mau ikaika e kue aku ia Habiba. Pale malie aku la no keia me kana pahikaua ia lakou; a no ko ia nei manao o lanakila auanei lakou maluna oia nei, hilikau ae la keia i ka pahikaua i ka lewa, me ka puana ae i ka huaolelo mana.

No ka nui o ka ikaika o ua pahikaua nei a hoopuehu liilii ia aku la kela mau kupua ino a pau loa i hoea mai ai mai ka opu mai o ka honua. Hoohoa hou mai la no o Rakika e kue ia ia nei me kana pahikaua iwi kohola, aole nae i kokoke mai i o ia nei la, pau iho la i ka helelei liilii i na apana he tausani. Helelei mai la na mea kaua ana a pau loa i ka lepo. Ia wa, kahea ae la o Habiba me ka leo nui launa ole, "E ke kupua ino o ka honua nei, e kanikau mau oe i kou mau hewa no ka wa pau ole iloko o na ana pouli o ka mauna Caucasusa."

Ia wa koke no i pau ai na ano kilokilo a pau loa o ua mokupuni Keokeo nei. Mahope iho o keia hana nui ana i hana ai a ko, haule iho la ko ia nei mau kuli i ka lepo, a kahea ae la me ka leo nonoi. "E ka mana nui, ka mea nona ka mana a me ka ikaika hiki ole ke pakuikui aku, a ke hoohoka hoi i na mea a pau loa a kou puuwai e manao ai, ua hooauhee aku oe i kou mau enemi me he opala la i puhi ia e ka makani. O ka ohe palupalu iloko o ka poho lima o kau kauwa, ua like ia me he pahikaua ikaika la nana e kupee i kou mau enemi a pau loa. Ua like au me he pua la iloko o ka aapua a Mahomeda me Solomona. Ua hoouna ia mai au e luku aku i keia lahui ino, a ua pau lakou i ke auhee, nolaila, e ke kaula nui, ke hoomaikai aku nei au ia oe, no kou hoopakele ana mai ia'u ma keia kaua ana me kou mau enemi, i hoohaahaaia ai kau mau kaua."

I ko Habiba ea ana ae mai kona kukuli hoomaikai ana aku i ka Makua Nui a me kona kaula, aole ia i ike i na mea i hanaia mai no kona koa a me kona wiwo ole. Ia wa, ike iho la keia ua uhi paapu ia ke kapakai me na kaikamahine helehelena waipahe o ke kai i hoaahu ia ko lakou mau kino i na pua

aala kupaoa o ka nahele uliuli o ua mokupuni Keokeo nei. Ua houluulu mai lakou e haawi aku i ko lakou hoomaikai ana ia Habiba, ka mea nana e wehe mai ia lakou mai ko lakou noho paahao ana. Haawi mai la lakou i na mele o na ano a pau, me na leo honehone, a ina paha oe e ka mea heluhelu i ike i ka ululaau i piha i na manu leo lea, oia ka mea like.

No keia mau mea, olelo aku la o Habiba, "E na kaikamahine maka onaona a me na makaainana a pau o ka mokupuni Keokeo, aohe a'u mea nui i hana aku ai no oukou, aka, ua hooko wale no au i ka hana i waiho ia mai ai ia'u e hana. Aia i hea ko oukou mau heiau? E hele kakou a pau loa ilaila i haawi aku ai kakou i ko kakou mau hoomaikai ana a pau loa i ke Akua, ka mea nana i haawi mai i ka mana i hoopau ai i ko oukou noho paahao ana. Na'u no e alakai i ke ala e hiki aku ai ilaila. Ina eia maanei kekahi makaainana oiaio o ke alii wahine Doratila, e ku mai la imua o'u nei, a na'u no e haawi aku ma kona lima i ka oukou mau makana ia'u; no ka mea, aole au e lawe mai ana i kekahi makana, aia wale no ma ka inoa o ka oukou kamalei hiwahiwa o Doratila."

Aole i pau.

 

Ka Lama-ku e pau ai ka Hualu o S. M. Kamakau.

E KA LUNA HOOPONOPONO; Aloha oe:

He olina he leo na ke aloha i waiho mai i milimili, o hao ka hulu auanei o ka mea nani a kakou—e.

Ua ike iho nei au i ka wehewehe ana a kuu hoa'loha maikai, oia hoi o S. M. Kamakau, e haukawewe nei, me he Hoki la e ha'u ana i ka makani. E! wela paha—e, wela, wela aku la i ke ahi a'u a ka wahine makua.

Aia ma ka Helu 36 a me 37 o KE AU OKOA, ua oleloia e S. M. Kamakau, he mau huaolelo "haule," penei:

1. NO KA HAULE.

E ka mea e heluhelu ana, no kuu manao ua makaikai mua oe i ka aoao 4 o KE AU OKOA, ma ka helu 36, nona ka huaolelo e kau ae la maluna a hiki aku i ka palena, nolaila, aole au e lawe mai iloko o keia i na mea a pau i paiia ma na kolamu o ia mau Helu, o piha wale auanei i ke unu, a luhi hewa hoi auanei ka lima o na keiki nana e ulele na hua kepau, aka, e oluolu oe e kaupaona i ka waiwai a me ka ole, i akaka ka oiaio o ka haule ana o J. Koii, a me kona mau kupuna ma keia Helu.

1. Aole oiaio o ka olelo a S. M. Kamakau, no Kauahine a me Pahia, no ka mea, aole he kaikaina o Kauahine i kapaia o Pahia, aole makou i ike la, na moopuna a Kuahine, lilo aku la ka hoi ia ia la ka ike, i ke kanaka owaho o ka la ku kanono.

2. Aole i hele o Kauahine i Mokuleia, ma ka M. H. 1813, ma Honolulu no, a ma Kawailoa a me Halemano, i Waialua, no ka mea, ia Waiolama o Halemano ia manawa, aole i hele i Mokuleia, kahi a ke kamaiki alii Kekelaokalani i Hivaoa, he wahi kanalua nae ko'u no ka hanau ana o Tamari arii Kekelaokalani ia manawa, ua holoholo pu no hoi au me ua tamari arii la, ua nui nae kela, aole hoi o'u manao ua hanau oia ia wa.

3. No ka inoa kupuna o S. M. Kamakau ma, i hakuia'i no ke tamari arii Kekelaokalani, o Hivaoa, aia ma ka lalani 12 o ua mele la, o Kumukoa, a ma ka lalani 17 hoi o Kanealai, a pela wale aku a hiki ia Kalanihooneenuu, oia na kupuna o lakou, wahi a S. M. Kamakau, a pela wale aku.

Ua kuhihewa loa o S. M. Kamakau, a ua manao paha kela no keia mele kupuna a ua o S. M. Kamakau e hoolaha nei, ma ka hapai ana ia mele kupuna a puka o Kanealai ma, he mau kanaka no ke kuamoo alii, a i manao ae paha ka hanauna opiopio o keia AU, ua komo io o S. M. Kamakau ma iloko o kahi ala, ao—le, aole loa no.

O keia mau kanaka la, he mau kanaka i haiia ae la maluna ea, he mau kanaka lakou noloko o ke kuamoo o Auwehekika, akahi no hoi au a maopopo loa ae la, eia no ka-i ka hai ana mai nei a S. M. Kamakau, ike io iho la hoi au o ka mamo ka keia a Kanealai, aole nae au e hai aku ana a pau loa ma keia pepa, no ka mea, he menemene au i ka hoolaha'ku i ke ino launaole, he hoopailua, he pelapela, a he liliha hoi, aka, ina he makemake o S. M. Kamakau e hoopuka aku au, alaila, e hoopuka aku no au i ua mau kanaka la o kahi pelapela, i ole ai au e waia.

Ua maopopo aela paha ka haule o J. Koii ma keia hoakaka ana, ina aole i pau ka pohihihi ma keia wehewehe ana au, alaila, penei paha e pau ai, ma ka wa o Kanealai, i ke au o ke aina ia Kahekili, ua hakuia he mele kanikani pihe, penei:

"Ua wela na halo olalo i ke ahi,

Mai Kawela no a Ualapue,

Pue kaua Kapoowaikumailani,

A loaa ka huku o Kanealai,

E—lalo lilo—e,

Halii weuweu o Pehukauwa,

E—lalo lilo—e."

A ina he pohihi no koe no keia mau hoakaka, alaila, e pono paha e ninau ae i ko ka

kou mau elemakule, ia M. Kekuanaoa K. G. C. K., ia Gov. P. Kanoa a o Kapoli w., a ia Mr. Hikiau, eia iho no paha ia lakou keia mele, aka, aia no nae i ka poe kahiko a pau keia mele, ka poe no nae i noho wahi alii, aole i ka poe o ke Koolau (Kuaaina.)

E ka mea e heluhelu ana, e oluolu oe e haliu hou aku i hope a nana'ku ma ka aoao 4 Helu 36, Buke 1, o KE AU OKOA, ma kahi e olelo ana "No lalo lilo Auwehekika'' a pela aku a e hoomaopopo iho hoi, alaila, eia paha ka ninau, nowai la keia haule a hiki i lalo lilo i o Auwehekika la? No Kauahine anei? No kana keiki anei? A no kana moopuna paha no J. K. U. ea? Aole! Aole!! Aole loa no!!! A ina aole no keia poe i haiia ae la maluna, a nowai la hoi no S. M. Kamakau no.

Hanohano loa anei o S. M. Kamakau, a me na makua o lakou i ke kapa ana i ka inoa o Kekelaokalani maluna iho o ka lakou keiki oiai hoi noloko mai ka o Kanealai kekahi o na moopuna a Auwehekika? He menemene au i ke kapa ia ana oia inoa, he ahi ia e kunikuni ai ia Kamakau, a he wela io no, hookahi wale no ohana nana e kapa ia inoa o lakou la wale ae no, o ka poe nona ka inoa kupuna.

Ma na mea mau mai ka wa kahiko mai aole loa he inoa Kekela a Lani hoi e kapaia maluna iho o keia ohana, eia wale no ko lakou wahi e kapaia'i, he lemu, he manaku, he mau opea, he papa, he hanawai, a pela wale aku a he nui wale, oia kahi o keia poe e pono ai ke kapaia, a no ka ike o na'lii i ke ino o keia mau inoa, nolaila, kapa aku la kou inoa hanohano no lakou oia hoi (Aumakua) ua ike maka no au i kekahi o keia poe, o Kaluahonui malalo o Keohokalole a C. Kapaakea a o kekahi hoi malalo o Hoapili Wahine o Namauu kona inoa.

Ma keia wahi no i malama'i na'lii i ke kuauhau 1 no ka la o ke kaua, 2 no ka noho ana o na'lii aimoku, 3 no ka noho ana o na 'lii malalo iho, 4 no ka noho ana o na hanauna a na alii, 5 no ka hu a me ka makaainana, a no keia poe la o ka ohana a Kanealai, no ka pipii, no ke kanu mai i ka lepo maluna o na’lii elike me Kamakau e hoomakaukau nei e lele iluna, aka, no ka paa koke ole o kona mau wawae a me kona mau eheu, e lele ai, a nolaila aole hiki, pa e iho nei ke kona hiki ole loa, aka, o ka hoohalikelike nae ka i ala mea nui, ka! aohe no e ole ka like, he like ka mai ka hale mai. He mau ia mau wahi hoakaka no ka haule 1 aole nae no na nele i ka hoakaka ole i koe.

NO KA HAULE 2.

Na A. Unauna i hoomaka e ninau au ia S. M. Kamakau, penei: I kau la oe ia Kepookalani maluna ae o Liholiho a malalo iho o Kamehameha i keaha? A o Kepookalani hea la keia? O Kepookalani makuakane anei o Aikanaka?

Ua hoakaka pono loa ia keia ninau a A. Unauna e Kamakau, oia no o Keliimaikai, a maia hoakaka ana a S. M. Kamakau, ua olelo pu e S. M. Kamakau, nei e kolo o A. Unauna ilalo me he naio la ke paio aku ia ia, alia iki hoi kakou malaila a mahope aku.

Ma keia hoakaka pololei ana a S. M. Kamakau i ko haina o ka ninau, ua haalele koke o A. U., i kona manao mua, aole paha ia he lele ana la ea? Aia no nae ia i ka oukou nana ana iho.

No Davida Malo. Ke olelo nei au, oia no kekahi kanaka i aoia i ke kuauhau, na Kepookulou oia i ao, he oleloa hoi o S. M. Kamakau, aole i ike ia, a aole no hoi i lohe ia kana kumu i ao ai, aka, he moeuhane nae paha?

No Kapaihiahilina, Lonoikamakahiki a me Kalaninuiiamamao, he oiaio, ua hoole io no o A. U., imua o ka Moi, a ke olelo nei no au, aole io no i holo o Lonoikamakahiki i Kauai, wahi a ka Moolelo o Kalaninuiamamao e waiho nei, a na ia Moolelo makou i ao mai e hoole aku imua o ka Moi, aole me ka wahahee a me ka hoopilimeaai, a makemake hoi i ke kiekie, e like me S. M. Kamakau, no ka mea, o ke mele a Kapihiahilina i haku ai, ua hakuia no Kalaninuiiamamao no ia inoa a me ke koena o ia mele, aka, o ke kumu nae o ua mele la, ua haku ia no Lonoikamakahiki, penei: "O Lonoikamakahiki kapu a Keawe i hanau," ka! uoki ae la no au maanei o loaa mai auanei ia iala, a o ka iala ka hana, he holi maoli i ola'ku paha ka ipu a Laamaomao, ao e ole ka ola, no ke kulana hookahi ka hoi.

No ka hoole ana e A. U., ia H. K. Kapakuhaili, aole he oiaio o kela olelo, a penei ka oiaio loa o ka laua mau olelo.

H. K. K.—O keia wale no kahi o ke kuauhau, aohe wahi hou aku i koe?

A. U.—He wahi no i koe.

H. K. K.—E ao mai hoi ha oe ia'u i kahi i koe.

A. U.—Aole, uoki ia i wahi ai a wahi i-a hoi.

O keia ka laua mau huaolelo kekahi a me kekahi, aole he like me ka S. M. Kamakau, e olelo nei, aka, e pono e ninau ia H. K. K., i pau ka pohihihi, aka, ma ko'u manao ana, ua makehewa paha ka ninau ana, no ka mea,

ua makemake wale no o S. M. Kamau, e hoike ia ia iho e lilo i kanaka akamai i ke kuauhau, ao e ole ka lilo, he ao kumu ka! Oia kau mau hoakaka no ka haule elua ma keia Helu, a hele aku imua i ka Helu 37.

"1. E makana no au ia J. Koii, he $100."

2. do do do do do do

Aole o'u makemake i keia makana, no ka mea, ua hoopuka au i ka'u mau ninau i mea e pau ai ka pohihihi a me ke kanalua o ka Lahui, aole me ka manao e loaa mai kahi uku, aka, no ka makemake o S. M. Kamakau me ka manao kuhihewa, he ninau paakiki, nolaila, hookomo kela i wahi uku, i kumu e kaulana'i, nolaila, eia ko'u manao malaila, e waiho mua'e oe i kela mau haneri dala elua ma ka lima o ka Luna Hooponopono o KE AU OKOA, me ke koho pu ae i Lunahoomalu, no ka'u mau haina no ia mau ninau, a na ka Luna Hooponopono e hai mai ia'u, aole nae no ko'u makemake i ka uku, aka, no ka makemake no o S. M. Kamakau.

3. NO KA LALANI ANEI OE?

Aole nui o ka'u olelo pane ia oe malaila a me ia ninau au, aka, eia wale no, na ka poe i ike i ko kaua mau kulana, na lakou no e Lunakanawai iho, (Judge,) no ka mea, ma ka M. H. 1863, ua holo pu aku au me S. M. Kamakau, no ka make ana o ka Moi, a i ko maua hiki ana ma Honolulu, loaa ka'u wahi hana maloko o ka Hale Alii, a ihea la hoi o S. M. Kamakau, aohe o'u ike i kona wahi i kaha'ku ai a hele, aole no hoi au i ike ia ia ma ka papa inoa o ka poe Kahili, a i ole ia, ma ka papa inoa o ka poe Lawe Pahu, a he oleloa no , opea no hoi ua mea haku ole, ke ku la i kapakai.

(Aole i pau.)

 

Kaikamahine opiopio i poholo i ka bakeke wai a pau ke ola.

E KE AU OKOA E:—Aloha oe.

Aia ma na wahi huaolelo e kau ae la maluna, ka halialia aloha a kuu puuwai, e ekemu aku imua ou i ike mai ai ka poe puni nuhou i keia mea kupanaha, e like me ke poo nona keia kukulu manao ana.

Aia ma Malama, Puna, Hawaii, keia kaikamahine i paholo i ka bakeke wai, o ke kumu nae o ke paholo ana paha, no ka ai ole ana paha o ua kaikamahine nei i ka moa mamua i hoohiki ia ai i mea e ukuhi ai, aka, ua ai e ka poe aole i olelo ia, nolaila paha aole paha, aka, manao au no ka pau loa ana no paha o ka poe oloko i ka hiamoe, ua manao au nolaila, "Ke ole nae au e kuhihewa."

Eia kekahi mea kupanaha, aole oia i hele i ka wa e ala ana kona makuahine; no ka mea e ala ana no kona makuahine i ka pakoe lauhala, aka, no ka maluhiluhi loa o kona mau maka i ka hiamoe, nolaila ua hiamoe ia, a i kona moe ana aku paha, alaila, ala ae la ia a hele ma kahi e ku ana ka bakeke wai, ua piha loa ua bakeke la i ka wai, ua paholo aku ke poo me ke kino mamua, a o na wawae iluna; no ke aha la ka mea o ka hele ana malaila? "No ka ono wai paha?" Aole, no ka hiki ana mai no o ke Akua e lawe aku i kona ola, no ka mea, o kona manawa iho la no ia.

Aole no ike kona makuakane, ua hele oia ma Hilo, aole ike i ka lilo ana o kana pua rose nani, "Oia hoi o Kauwila."

Aole no ikaika loa i ka hele ana, no ka mea, ua hanau i ka la 5 o January, 1865, a make oia i ka po o ka la 31, o Dec, o ka inoa o na makua, o Mose ke kane, a o Hooluhi ka wahine, na laua no ia iwa i make aku la.

Nolaila, auhea oukou e na makua mea keiki e noho mai la i ka iuiu, mai ka palena o Niihau a ka la wela i Lehua, mai hana oukou e like me keia, ina ua hana oukou e like me ia, me oukou no ia, ua pa leo e aku no i ka oukou wahi kauwa nei.

Ke hooki nei au maanei o mea mai oi ala i ka loihi loa. Owau no me ke aloha i na makua mea keiki.  S. M. KANEALOHA.

Malama, Puna, Hawaii, Jan 13, 1866.

 

He waa kahuli ma ke awa o Hilo.

E KE AU OKOA E; Aloha oe:

E oluolu oe e hookomo iho i keia wahi mea hou ma kou kino holookoa, i ike mai ai na makamaka puni nu hou o kaua, ma ke ku ana mai o ka manuwa Amerika ma ke awa o Hilo nei, ma ke ahiahi o ka la 13 o keia malama, oia ka Poaono, ua lawe ia aku kekahi haole maluna o ka waa e kekahi kanaka o Paila ka inoa, i ka holo ana, e hoihoi ana i ka haole o ka manuwa, ma keia holo ana, aole i hiki aku i ke moku o ka hai no ia o ka iako, o ke kahuli no ia, ma keia kahuli ana pilikia ka haole, ia manawa, namu mai la ka haole, kanaka; Alo! mi makamoe; no; iu hana paa ka nu, mi holo i koa, iu mi, ololaika. Ma keia hoomanawanui ana o ke kanaka ua loaa ka pomaikai ia laua, ua pae ola laua i uka, elua hora a me ka hapa ko laua au ana ma ka moana, aohe mea nana i kokua ia laua aole no hoi he ike ia no ka mea he po. Me ka mahalo.  J. H. MAIKUNU.

Puueo, Hilo, Jan 16, 1866.

 

O ke kanaka kahiko loa ma ke ao nei o Joe Crele kona inoa. Ka nui o kona mau makahiki he 130.

 

Olioli makahiki hou.

Ua koi ia mai la au e ka makani Kilioopu o keia aina kuahiwi lua o Waihee nei, aina hiwahiwa no hoi a ke aloha i noho ai, a na kupa o ka lai e haiamu nei i ka ua a ke kiowao, e panee aku i ka anoi o ka la olioli makahiki hou, i ko kakou wahi kukini mama; a nana ia e kowelo ae i ka Hae puuwai olioli o ke aloha, ma ka welelau o na makani eha, ke welo hoi. Oiai au e hiolani ana ma ko'u wahi moe, e auume ana na kikiao a ka hiamoe, me ka makalahia-a; eia nae, na ka hakui halulu ne-i o ka leo o ka pahu a me ka uhene hoolai o na ohe e hoike ana i ko lakou leo kohaihai i ke kuluaumoe; ala ae la au, huli koke aku la au ma ka paia o ko'u hale, e nana aku i ka'u wati, o ka hora 12 ia, e hoomaka aku ai i ko kakou makahiki hou, a lohe aku la au i na leo e hooho ana me ka leo nui, "Hape Nuia! Hape Nuia!"

Aka hoi, mamuli o keia mau leo wawalo, naue aku la au e ike kino ia lakou, ewalu keiki e ku ana me na mea kani, eha e hookani ana i na pahu; a eha keiki e puhi ana i na ohe, a eha hoi e paa ana i na hae, a mahope iho na hoa ukali o ka huakai hele, elua mau hae Hawaii he mau hae nui, e hoike ana i ka nani o ke Aupuni malalo iho o ke konane o ka mahina, a elua mau hae uuku iki iho malalo o keia mau hae, a pa mai la ke kehau o ka po, welo ae la ua mau hae nei, a ike aku la au i na hua nui i kauia ma kekahi hae penei: "Ahahui Puarose," a kiola ae la ka mahina opulepule i kona malamalama i kekahi wahi hae, a ike aku la au i kekahi mau hua nui e kau onaona mai ana, e huli pono ana kona mau kihi i ka mahina, a penei no ia: "Ahahai Hoolailai o na Waieha," eia kekahi mea ano e a'u i ike ai ma keia wahi hae, ua kau poai ia na hua a puni, a maloko iho na hoku he 12, a o ke pohaka iwaenakonu o keia hae, he puuwai no ia.

Ilaila au i hoomanao ae ai i ka wahine puuwai kaulana ia Losaria i ka naha ana o kona puuwai i ke aloha, nolaila, haawi aku la au i ko'u mahalo i ka mea nana i hana i keia hae, a naue aku la ka huakai a hiki ma Wailuku, a hooluolu iho la au ia'u iho ma kahi kupono ia'u, a hele pipa ae la na keiki hookani mea kani ma na hale o na haole, e hoohauoli ana i ko lakou mau puuwai, e ala mai e olioli pu i ka la makahiki hou, me ka haawi ana aku ia lakou i na kaomi pumehana o ka Hape Nuia me na huro olioli ma ke kokoke ana o na keiki o Waihee ma kela kapa keia kapa o Wailuku, a ua haawi mai na haole i ko lakou aloha a me ka lakou mau makana olioli, oiai au e ku ana ma ke kihi hikina o ka halekuai o T. Mossman, lohe aku la au i kekahi mau keiki e olelo ana, "He $30 dala i loaa i na keiki o Waihee iloko o keia poe no ka Hape Nuia ana i na haole o Wailuku nei, he aha la ia, he pokeokeo paha ka mea a ka palahu."

A no ke kokoke ana e hoomakaukau mai ka la e hoauhee aku i na pouli o ka po, a e ike ia kona mau kukuna olinolino, no ka la makahiki hou, nolaila, ua hoi mai ka huakai a kipa ma ko Waiehu mau ilikeokeo, a ua loaa no kekahi mau iliili dala, a o ka huli hoi aku la no ia i ka lai o Waihee, a o ke ao loa ae la no ia, "No ka Ahahui Hoolailai." Aia mahope iho o ka aina awakea, ua kai mai ka huakai o ka Ahahui Hoolailai o na Waieha ma kekahi hale i hoomakaukau ia no ka ahaaina olioli, penei ka hoonoho ana o ka huakai, o na hookani pahu ka mua, o na puhi ohe iho, o ka paa hae aku, o na Keonimana mai o ua Hui la, o ka Luna Nui mai, e ku ana ka hae puuwai o na wahine mai, o ka Puuku iho, o na kane mai. Eia ka aahu o na kane, he lole wawae ulaula olalo, he kuka kalepa kolu o luna, he papale kaleponi kihikihi liilii, ua lai no, ka aahu hoi o na wahine, he ulalii olalo i hana hupa ia, he lipine apo mawaena, a he lei paa haole ma ke poo, a he mikini lima, a me ka loulu, e kau hoohie ana maluna.

A i ka nana aku, ua popohe maikai na pua maluna o ko lakou mau poo; a o na lipine hoi e welo ana ma o a maanei o na kino me ko lakou mau kinohinohi o kela ano keia ano, a i ka hele ana mai, hai e ka waihona pumehana o ka puuwai. Ilaila au i hoomanao ae ai i kekahi wahi mele penei: "Ke holo mai nei o Halaki, Hai e na pua o ke kula," a komo ka huakai ma ka hale ahaaina, a mahope iho, hoea mai ana kekahi Ahahui me ka nani no hoi o ko lakou aahu, mai mua a hope, ua ku no i ka maikai, o na kane a me na wahine, oiai au e ku koke iho ana ma ka hale o S. T. Alexander, e kamailio ana na wahi keiki elua, ninau aku la kau wahi keiki i kekahi, "Auhea kau Ahahui makemake o keia mau hui?" olelo mai la kekahi, "O ka Ahahui Hoolailai no ka hui maikai i ka nana aku, ua uleu no na kane a me na wahine, lai maoli no." O ko'u kaha aku la no ia e nana i na lealea o ka Hape Nuia, aole i pau na mea hou o ka olioli makahiki hou, aole hoi e hihi, ke lawe kowelo la o Makalii i ka la, aia ma ka mole olu o Lehua. Me ke aloha i ka Lunahooponopono, a me na keiki hoolele poahi i na hua pai ma ka lima akau a ke aloha.  J. K. KAWAIOLOHIA.

Kuahiwilua, Waihee, Ian. 5, 1866.