Ke Au Okoa, Volume I, Number 41, 29 January 1866 — Page 4
KE AU OKOA.
HONOLULU, IANUARI 29, 1866.
He Inoa no Anianiku.
Kahiko ka manu i Pokahi e—a,
Hookahi mea nani o laila e—a,
O ka wai huelo i na pali e—a
O ke kani mai a Kihapu e—a
Lohe e ke kini i Waipo e—a,
O ke aha ka hala a Moikeha e—a,
A ke kama eu o Kauai e—a,
Nana i kamaaha Luukia e—a,
Ka ipu kapu a ke'lii e—a,
Na lei hulu a Olopana e—a,
Ea mai Puapualenalena a—a,
Ke kalohe nui o na moku e—a,
Haina ka inoa o ka wahine e—a,
Anianiku no he inoa.
JOHN K. WAIHOIKAEA.
Kahiko Lilikoi i ka ua e—a,
Ka nahele anu o Kokomo e—a,
Ua komo ua piha ia nei e—a,
O ka noho kapu mai a Malei e—a,
Na lei lehua a Makalii e—a,
Ka la kuka ia o Pahoa e—a,
O ke koi hau hana a Paoa e—a,
Eia Manaiakalani e—a,
Kapu kaua o ka moana e—a,
Luaehu ka i-a i lou mai e—a,
E hui Niheu me Kana e—a,
Hoopuka i ke ao malama e—a,
Haina ka inoa o ka wahine e—a,
Anianiku no he inoa.
MRS. L. KANOHO WAIH.
Kahiko ke anu i Waimea e—a,
Ua kipuupuu o Uli e—a,
Ke iho la i ke pili e—a,
I ke kula enaena i ka la e—a,
I ka Olauniu o ke Kaha e—a,
I ka nani o Puako e—a,
A-u ana Kuili i ke kai e—a,
O ka hone a ka lae o Kaiwi e—a,
I ke kai holuholu i ka lai e—a,
Ke kii ae la i ka makani e—a,
I ke kihi aku o Lonomuku e—a,
Mumuku hokae ipukai e—a,
Haina ka inoa o ka wahine e—a,
Anianiku no he inoa.
J. W. M. PUPUHI.
Kahiko Lihue i ke kula e—a,
I ke kula o Kokoloea e—a,
Ea mai na Lio ihu kani e—a,
Ke noho mai la i Halemano e—a,
Kehakeha ka ua i ka nahele e—a
I ka uka o Kukaniloko e—a,
Maloko hale mai e ke hoa e—a,
O pulu i ka ua naulu e—a,
Ke koi awe mai la iluna e—a,
Anuenue pio i ke kai e—a,
Ea mai o Kaaupahau e—a,
Ka pilikua o Puuloa e—a,
Haina ka inoa o ka wahine e—a,
Anianiku no he inoa.
MRS. H. KAMALELE.
Kahiko Ohuelo i ke kai e—a,
Ke noe mai la i ka nahele e—a,
I ka lai aku o Makaiwa e—a,
Eiwa i ka puni hoi mai e—a,
Kahea ka puka a Maui e—a,
Ua ino na pali Koolau e—a,
Na la helu o ka Makalii e—a,
E huli e hoi ka wahine e—a,
I ka nalu hee o Lilikoi e—a,
I ka hu-a kai o Maliko e—a,
Ilaila na bipi koloua e—a,
Na hipa lae puu o ke kula e—a,
Haina ka inoa o ka Wahine e—a,
Anianiku no he inoa.
J. KALUAIOAHU.
Kahiko ka wai i na pali e—a,
Ke lai mai la i na moku e—a,
I ke ehu kai o Lehia e—a,
Alo ana na huna Apalai e—a,
I ka poli aku o Apiki e—a,
Kahea ke kupa o Kupehau e—a,
E a-u na pali Hulaana e—a,
Ke malu ae nei ka lehua e—a,
Kaena papaku i ka lai e—a,
E hoi ke kini i Wakiu e—a,
Ka nahele anu o Kamaoha e—a,
I ka nani o ka wahine e—a,
O ka wai hoolana aku ia e—a,
Haina ka inoa o ka wahine e—a,
Anianiku no he inoa.
MRS. HALAKAIPO.
Kahiko Lahaina i ka pohu e—a,
I ka lai o Waiokila e—a,
I ka Alani Ko Lanai e—a,
Ea mai ka makani maaa e—a,
Hoohae i ke Kauaula e—a,
Ke nu mai la i ka nahele e—a,
Ke hali mai la i ke ala e—a,
Honi ai ke kini i Kapoulu e—a,
Ua pono o Maunahoomaha e—a,
Ua hui like na aupuni e—a,
O ka Alapama mai keia e—a,
Nana i kui-ke na moku e—a,
Haina ka inoa o ka wahine e—a,
Anianiku no he inoa.
MRS. MALIMALI.
Kahiko Puna i ke onaona e—a,
I ka papa lohi o Apua e—a,
Ka lehua nee i ka hapapa e—a,
Ai hoonuu i ka ohelo e—a,
Heaha ka hana a Lohiau e—a,
I hiki mai ai ia nei e—a,
Ninau Hiiakaikapoli e—a,
Pehea mai oe e ke hoa e—a,
Hookohu e Kawaiwelawela e—a,
I ka olu aku o Kamiloholu e—a,
Ea mai o Kepanila e—a,
Ka olali o Hawaii e—a,
Haina ka inoa o ka wahine e—a,
Anianiku no he inoa.
MRS. PIIPII.
Kahiko ka ua i Mololani e—a,
Ke nihi ae la i na pali e—a,
I ka nani aku o Haao e—a,
Ke noho mai la i Kolowalu e—a,
I ka uka anu o Nuuanu e—a,
Ilaila ka maile ahihi e—a,
Ka mauu holuholu i ka pali e—a,
Kahea ka Ao i ka nahele e—a,
E ake i hala o ka Pili e—a,
O ka hao a Kaipuolono e—a,
Kilohi aku au o ka nani e—a,
Na hala ai a kuu kama e—a,
Haina ka inoa o ka wahine e—a,
Anianiku no he inoa.
S. AUALINA KAAILAU.
Kahiko Uluoma i ke kula e—a,
Ka pua memele o ke Koolau e—a,
Ua ike iho oe na'u ia e—a,
Au i lahui mai ai e—a,
Ke hoi ae la i Hanakau e—a,
Kau aku na maka e ike e—a,
I ka luna o Kaukaopua e—a,
Mea ole ka pua o Kailima e—a,
I ka noho nani a Lanihuli e—a,
Huli ae ka manao ninau e—a,
Pehea na hala o Naue e—a,
Ua kuke ua heke ka noho'na e—a,
Haina ka inoa o ka wahine e—a,
Anianiku no he inoa.
MRS. KAMALI.
Kahiko Kailima i ke kula e—a,
I memele maikai i ka la e—a,
I ka hookaumaha a ke ao e—a,
Ka mai o ka Waipuilani e—a,
E ne i nakolo i ka honua e—a,
Kahiko i ka maka o ka ua e—a,
Ka ua kukupau i ka lani e—a,
Ke helu mai la i ka hoku e—a,
Ku mai Hapaimemeue e—a,
I ke kihi aku o ka malama e—a,
Ea mai nei o Kauahoa e—a,
Meeui kapu o Hanalei e—a,
Haina ka inoa o ka wahine e—a,
Anianiku no he inoa.
MRS. KANEWA.
Kahiko ka uila i ka lani e—a,
Ke anapu mai la i ka opua e—a,
Malamalama na Ailana e—a,
Ike ia ka i-a o ka moana e—a,
Ea mai o ka Uakokoula e—a,
Ka wahine noho i Kepohoni e—a,
Nana ia aku ka makani e—a,
I ike ia aku Panama e—a,
O ka aina ku i ka hema e—a,
O ka olali o ka akau e—a,
Alo mai nei Kapena Kuke e—a,
O ka hueu o ka moana e—a,
Haina ka inoa o ka wahine e—a,
Anianiku no he inoa.
MRS. LAIEIKAWAI.
Kahiko Bunipeki i ka nani e—a,
Kahea ae la i na koa e—a,
Ua huli ka uwati ua ao e—a,
Rusini ke awa e ku ai e—a,
Ka hoa pana o Pelekane e—a,
Ilihia mai nei o Farani e—a,
I ka hone ae Asia e—a,
A na aupuni elua e—a,
Kuhi aku ka nani i Denemaka e—a,
Ilaila ke Kuini i noho ai e—a,
I ka hale lai o Ladana e—a,
Lulu lima ae kaua e—a,
Haina ka inoa o ka wahine e—a,
Anianiku no he inoa.
BILL AALONA.
Kahiko ka ale i ka moana e—a,
Haki nua mai la i ka makani e—a,
O ka hau ke hoa e like ai e—a,
Ea mai Halulu i ke kai e—a,
Ke lai mai la i Hawaii e—a,
Nee mai o Maui o Kama e—a,
He ehu no ka ihe Lanai e—a,
He pana laau Molokai e—a,
He loaa i ka lima Oahu e—a,
Hui mai Kauai o Mano e—a,
Pa leo ia aku Niihau e—a,
O ka hone a Lehua i ke kai e—a,
E pili Nihoa me Kaula e—a,
Au mai o ka Mokupapa e—a,
Haina ka inoa o ka wahine e—a,
Anianiku no he inoa.
KIMEONA MAKAENA.
Kauluwela, Honolulu, Ian. 22, 1866.
Makee ia Lahainaluna.
E ka Luna Hooponopono a me na keiki nana e ulele mai na hua pai e:—Aloha oukou. E oluolu oukou ia'u e hookowa ae i kau wahi kolamu o ko kakou Nupepa, i wahi no'u e ike aku ai ia L. Punaiki, ka mea nana i alai ae nei i ka ipukukui pio ole i ka makani Kauaula, i ke kau a kau.
Aia ma ka Buke 1, Helu 36 o KE AU OKOA, o kou la haaheo i ka maka o ka lehulehu, ua ike ia iho ke kumu manao o L. Punaiki, o Hauula, Koolauloa, penei ke poo i kau ia Kulanui o Lahainaluna , a i ka nana ana 'ku, a halo iho i ke ano nui o na manao o L. Punaiki, me ha mea la e paku kapakahi ae ana i ka malamalama o Lahainaluna , o kela kulanakauhale ku kilakila i ka puu panoa, a ke kauaula i pahili palua iho la i kekahi hale; a lele liilii ka mamala laau i ka ulu kukui o Kaukaweli.
E L. Punaiki; mai manao mai oe e keehi mai i na Lahainaluna, ma kau olelo ana maloko o ko kumumanao o ala mai auanei lakou la aku; a me lakou nei ae, a pana ia mai oe i ka pana iole a Pikoiakaalala; a loaa iho ka mai ia oe he nalulu.
Me ke kauoha ana mai nei ia makou e haliu aku ia oe, a me ko ninau kolohe au i ninau mai nei 1. "He pane poo anei ia?" 2. "o College of Kapunahou ka ka pane poo o ka ike o keia lahui." Wahi au, o ko kuhihewa ia e Punaiki o Hauula. Ke hooki nei au e ku iki e hoolai i ka Happy New year o Waihee nei. JOHN KAUALOKULOKU.
Kuahiwilua, Waihee, Jan 6, 1866.
Maluhia maoli o Kona Akau nei i keia wa.
E oluolu paha oe a me kou Lunahooponopono e hookomo iho i keia mau lalani manao o kau wahi kauwa nei, a e hoaiai ae hoi imua e na makamaka o'u mai Hawaii o Keawe, a hala loa aku i Niihau o Limaloa, oiai hoi, he mea hou no keia ma ko'u ike ana, aka, wahi a ka mea ninau mai, "Maluhia maoli o Kona Akau nei i ke aha?" I ka inu ole i na mea ona, no ka mea, he wai auau mau no ia no kekahi poe kanaka o keia aina mai ka wa kahiko mai a hiki i ka M. H. 1864 o ko kakou Haku Iesu Kristo.
Ke ninau hou mai nei no, "Owai ka mea nana i papa aku aole inu i na mea ona?" Eia no, o ka makaala maoli o ka Ilamuku ma kana mau hana, a me kona paipai mau i na makai ma kona apana iho—e hele e huli a e hoomakakiu i na mea ona, a pela aku; nolaila, mai kuu la i hiki mai ai i Hawaii nei, a hiki i keia la a'u e hookauwa nei i kau mau mea paahana, aole au i ike i kekahi mea ona e hookolokoloia'na imua o J. Z. Waiau (Lunakanawai Apana,) ke ole nae au e kuhihewa. Ke ninau a ui mai nei hoi kahi enata, owai ka inoa oia Ilamuku. "Kuli waha, mai-i-pane mai," aole no ka hoi oe i lohe, o J. H. Kamalo. Pomaikai io maoli o Kona Akau nei i keia Ilamuku, aole pela na Ilamuku mamua. Me ke aloha no i ka Luna Pai. S. H. P. KALAWAIAOPUNA.
Holualoa, Dek. 29, 1865.
HE MOOLELO
—NO—
PIKOIAKAALALA.
HELU 7.
A hiki aku la o Pikoiakaalala ma Mahukona, ma kahi i pae mau ai na waa o lakou. I ka huli ana o ka i-a o ka po, holo mai la lakou a malamala mawaho ae o Wainanalii, a hiki lakou nei mawaho o Kiholo, i ka wa a ka la i hoomaka ae ai kona mau kukuna e hoomalamalama i na kaiaulu a me na puu a me na wahi e ae o Hawaii, a i ka wa hoi a ka pualena o ke kakahiakanui i emi iho ai. Ia wa, ike aku la o Pikoiaakaalala i ka iole iluna o Kahilinai.
Olelo aku la o Pikoiakaalala i na kanaka hoewaa ona, "Ka iole nui hoi e ai mai la i ka maia." Ninau ae la kona mau hoa, "Auhea ua iole la?" Pane mai la o Pikoiakaalala, "Aia iluna o kela wahi e ulu mai la ka nahelehele, pii aku la na kanaka me ka haawe ai, a me ka omao maia, a he pai ai uala, a hoomaha iho la, hilinai aku la me na haawe a laua i ka pahoehoe, a hoholo mai la ka iole a ai iho la i ke pai ai uala, a me ka omao maia, a aohe nae he ike o ua mau kanaka nei i ka iole, no ka mea, ua huli ke alo i kai nei.''
Olelo aku la na hookele. "E pae na waa o kakou iuka.'' A no keia olelo a na hookele, ae koke aku la o Pikoiakaalala, a pae aku la na waa, paina iho la ko lakou aina kakahiaka, a pau ka paina ana, olelo aku la o Pikoiakaalala, "Owai na mea o kakou e hele ana mauka?'' "O makou," wahi a na kanaka, i aku la o Pikoiakaalala, "I eha kanaka ka pono e hele ai mauka, a o makou ke hele makai nei maluna o na waa." A no keia olelo a Pikoiakaalala, ua maikai ia mea ia lakou a pau loa me ke kanalua ole.
Olelo aku la e Pikoiakaalala i na kanaka e hele ana mauka, "E pii oukou a ma kela ulu ohe la, alaila, pana aku au i kuu pua i ka iole e ai mai la i ka omao maia a na kanaka a kakou i ike mai nei." A pau ka Pikoiakaalala kamailio ana, pii aku la ua mau kanaka la, hele pu aku la o Pikoiakaalala me lakou a hiki ma ke poo o ke alanui, olelo aku la o Pikoiakaalala, "I pii aku auanei oukou a halawai me na kanaka a'u i olelo aku nei ia oukou, lawe aku auanei oukou i kuu pua, malaila aku oukou e pii pololei ai a hiki iluna o Huehue, a malaila aku oukou e iho pololei ai a hiki i kai o Kapunee, a hiki aku i Kalaoa, a malaila aku a hiki i kai o Kailua, a malaila kakou e halawai pu ai.''
A pau keia mau olelo a Pikoiakaalala, pii aku la ka poe hele mauka, iho hou o Pikoiakaalala i kai, a kau iluna o na waa, holo mai la lakou a ma ka akau iki ae paha o Kalaemono, a malaila oia i hoomaka ai e pana.
KO PIKOIAKAALALA PANA ANA.
Unuhi ae la o Pikoiakaalala i kana pua a pana aku la, lele aku la ka pua a ku i ka iole e ai ana i ka maia, kolili ae la ka welau o ka pua ma ka maka o ke kanaka nana ka maia e ai ia ana, a pela no hoi ke kanaka nana ka haawe uala. Puiwa ae la ua mau kanaka la, a makau iho la, a hoomaopopo iho la laua he kanaka no ka mea nana ia pua. Huli ae la laua a ike iho la ua ku ka maka o ka pua i ka iole, a auwe like iho la laua, Auwe! i pana ia mai nei ka i ka iole.
Kahea aku la ua mau kanaka nei i ka nahelehele, me ka ninau aku, ''Mai hea mai oe e ka mea nana keia pua, ina he kanaka oe, e hele mai oe e ai, eia ka ai, ka i-a, ka maia, na mea ai no a pau, he mea kipa ka hale, a ina aole oe he kanaka, ua pau ae la no hoi ia, ina hoi oe he akua, o oe hoi ko maua akua, no ka mea, ua make iho nei keia mea ino nana i ai iho nei ka maua mea ai, mai lokoino mai oe a pee iho."
Wehe ae la ua mau kanaka nei i na haawe a laua, a nana iho la, ua pohoa ka apua o ka holo ai uala a me ka omao maia, i ke nali ia e ka iole." Kakali iho la laua o ka hoea kanaka mai, a no ka hoea kanaka ole mai, a hoomakaukau iho la laua e u haele aku, oiai laua e hoomakaukau ana e hele aku, lohe iho la laua i ka walaau o na kanaka, a hooho ae la laua, "E! he kanaka, ke walaau mai nei." Hookuu hou iho la laua i na haawe a laua, a hooluana iki iho la. Ia wa pokole, hoea aku la ua poe kanaka la a Pikoiakaalala i hoouna ai mauka, a noho pu iho la lakou.
Olelo aku la ua mau kanaka la nana ka haawe uala, "E! na oukou paha keia la?" Olelo aku la na malihini, "O ka makou ia i kii mai nei, aole nae na makou ka pua, na ka hunona a Keawenuiaumi, aia ke holo ae la maluna e ka waa, a, malaila no i pana ia mai la a ku iho nei ka iole e ai ana i ka ai a olua, a o ko makou mea ia i kii mai nei i ka pua, a e hoihoi aku."
Ninau mai la ua mau kanaka nei, "I hea e loaa aku ai ia oukou ua keiki la?" "I Kailua,'' wahi a ka poe kanaka i kii aku ai i ka pua, ae, e u haele pu kakou a hiki ilaila, a e haawi aku maua ia ia he wahi makana.
A hiki lakou nei i Kalaoa, a malaila aku a hiki i Kailua, a o na kanaka i olelo ai malaila laua e haawi aku ai i ka laua makana, a o na kanaka a Pikoiakaalala i hoouna ai e hele mauka, kuhikuhi aku la lakou i ua mau kanaka la, ''Eia ka mea nana ka pua la, ka mea hoi a olua i manao ai e haawi aku i ka makana ia ia."
A i ka maopopo iho la ua mau kanaka la ia Pikoiakaalala, lalau iho la laua i ka ilio, a haawi aku la ia Pikoiakaalala, olelo mai la o Pikoiakaalala i ua mau kanaka la, "Waiho ia no ka ilio, no ka mea, aole hoi au i nele loa
i ka ilio.'' Lalau hou no ua mau kanaka nei i ka puaa, a haawi aku la, hoole mai no hoi o Pikoiakaalala, me ka olelo aku ia laua, "Ua oki no ka olua puaa, no ka mea, aole hoi au i nele loa i ka puaa ole.'' Lalau hou no ua mau kanaka nei hookahi lau paa mamo, a lawe ae la o Pikoiakaalala.
Olelo aku la o Pikoiakaalala i ua mau kanaka la, "He waiwai nui ka olua i haawi mai nei ia'u.'' A ninau hou aku la keia, "Aia i hea ko olua wahi?'' Olelo mai la ua mau kanaka nei, ''O ka pali o Manuahi kai luna, a o ka lae o Keei kai waho, a mawaena iho ilaila ko maua hale.'' Olelo aku la o Pikoiakaalala, e puka ana no anei olua ilaila i keia la?" "Aole, apopo paha hiki ilaila,'' wahi a ua mau kanaka nei. Olelo aku la o Pikoiakaalala, "E aho hoi ha maluna kakou o na waa e pae aku ma ko olua wahi.'' "Ae,'' wahi a ua mau kanaka la.
A no keia mau olelo a Pikoiakaalala, ee ae la laua nei ma ka waa a holo pu aku la lakou a mawaho pono ae o kahi o ua mau kanaka la. Olelo aku la o Pikoiakaalala i ua mau kanaka la, "Auhea ko olua hale?" Kuhikuhi aku la ua mau kanaka nei, "Aia i kela hale e a mai la ke ahi, a makai iho, ka hale hou e pili aku la.'' I aku la o Pikoiakaalala, "E! he hale hou hoi ko olua, he noho ia ka e ka iole, me he hale kahiko la ka hoi ka hoopunanaia e ka iole, a loaa ka hale o ia poe palaualelo e noho ai.''
Olelo aku la no ua mau kanaka la, "Nani wale no ka hoi kou ike ana aku la i ka iole, na ke kokoke aku hoi ka ike o ka pono.? I aku la o Pikoiakaalala, ''Aia no hoi olua a hiki aku i ka hale, pii ae olua a hiki ma ka loha o ka hale, nana iho olua, e ahu ana ka punana a ka iole i hana ai, o ke keiki wale no ka olua e ike iho, ua hele nae ka makuahine i kana wahi i hele ai.''
A pili aku la na waa o lakou ma ka lae o Keei, lele aku la ua mau kanaka la iuka, a olelo mai la hoi ua mau kanaka la, "E hoi maua a pii iluna o ka hale, a ina i ike maua e like me kau i olelo mai nei, alaila, peahi mai maua ia oukou, e pae iuka na waa.''
Hoi aku la ua mau kanaka nei a hiki ma ka hale, pii ae la kekahi o laua iluna o ka hale, ma kahi a Pikoiakaalala i kuhikuhi aku ai, a ike aku la ua kanaka la i ka hoholo o ka iole i o ia nei o ka hale, makau iho la keia kanaka a holo ilalo, ninau mai la kona kokoolua ia ia, "He iole io no anei?" "Ae, he iole io no e like me ka olelo a ke keiki, aka, makau aku la nae au i ka nui o ka iole, e aho paha o oe ke pii ae.
A no keia olelo a kona kookoolua, pii ae la keia me ka upena, (hopai-aama,) poipoi aku la keia a nui loa hoi ka iole i make. A ike aku la o Pikoiakaalala mai luna aku o na waa, i ka hoea ana ae o ka iole nui, mailoko ae o ka punana, pana aku la keia a ku ka iole, a ike iho la ua kanaka la i ka pua, kahea mai la ua kanaka la, e pae na waa iuka, me kona hoikeike mai i ka pua a Pikoiakaalala i pana aku ai.
Olelo ae la o Pikoiakaala i kekahi o kona mau kanaka, e pae na waa iuka, a e kii aku kekahi i ka pua a hoihoi mai. A pae ae la na waa, a mamuli o ke kauoha a Pikoiakaalala, e kii i ka pua, kii aku la kekahi kanaka a loaa ka pua, a hoihoi mai la.
A hoi mai la ua kanaka la i hoouna ia ai e kii i ka pua, a kau iluna o na waa, a holo aku la a pae i Honomalino, a moe iho la malaila, a i ka hapalua o ka po, hoolale ae la o Pikoiakaalala i kona mau hoewaa, no ka holo ana a pae i Kau. A no ka makani ma ia holo ana, ua uuku kahi o ka aina i hala ia lakou, aka, pae aku la nae lakou nei ma Keawaiki, a he wahi ia e ane pilipu ana me Puuopele, a malaila lakou i moe ai ma ia po.
A ma ka like ana no o ia po, holo aku la lakou a pae i Kamilo, a lohe iho la o Pikoiakaalala i ko Keawenuiaumi hiki ana mai ma Kau, me kana wahine pu, mamua iho o kona hiki ana aku ma ia wahi.
A no keia olelo a na kamaaina ia ia, ninau aku la keia, "Aia i hea ko lakou wahi i noho ai?" Pane mai la na kamaaina, "Eia no ianei, ei aku nei nae i ka heenalu." A no keia olelo a na kamaaina, hele aku la keia a hiki ma kahi a lakou e heenalu mai ana.
Ia ia i hiki aku ai ma kahi a Keawenuiaumi ma e heenalu ana, ike maopopo aku la keia i kana wahine, e heenalu pu mai ana me Unulau, he keiki ano punahele, a he keiki Alii no hoi no Kau. Ia laua e pae mai ana i ka nalu, e kaulike ana ko laua mau papa ia wa, i ka hele ana o na papa a pili ka wai o ko laua nei mau laau ihu e pili ai, a ma kahi e o ia ai laua nei e ka nalu, ia wa nalowale iho la laua iloko o ka nalu.
I ka wa a ka nalu e kau-o ana ia laua me na mio ikaika laua e kau-o hele ia ai na mea paa, a e aneane ana e haalele i na mapuna kai e ika ana ilalo i ka wiliau, e lumilumi ia ana e hu-a kai, i ka wa hoi a ka wiliau i haalele ai i kona ikaika, hoea pono aku la ka wahine ma ko Pikoiakaalala wahi e noho ana. Ia Pikoiakaalala i ike aku ai i ka a-i o kana Aliiwahine, ua hele a, "Welu ka nahele o Unukahi, i ka umiki haalele ia e ka Waikoloa." A ike mai la kana Aliiwahine ia ia, holo mai la ia a ma-u na ihu.
KA PIKOIAKAALALA OLELO I KANA ALIIWAHINE.
Olelo aku la o Pikoiakaalala i kana Aliiwahine, "E! nani ka hoi ka nalu ikaika o ko keia wahi, ko kau-o ia ka ia a pili ilalo o ka papa ku o ke ko-a, ka hele ka ia o ko a-i a welu kahako, i ka anai kuolo ia paha e ka nalu, owai ole eha hoi." Olelo mai la kana Aliiwahine, "Akahi no ka hoi au a hoao i nei mea he heenalu, o ko'u mea no paha ia i o ia ai ilalo."
Olelo aku la o Pikoiakaalala, "Manalo maoli ko poo i ka naha ole i ka anaiia, o ka nalu o ko'u wahi, i ka ike aku i kolaila poe heenalu, aole e pohole ka a-i, o ke poo no ke kuai mua ia ilalo, a he akahi wale no i koonei nalu, ma ka a-i ka e poholehole ai ma kahi haiki, me he lima kanaka la nae ka mea nana i uwau kou a-i." Pela wale ko'u manao, ke ole nae hoi e kuhihewa.
A ma keia olelo a ke kane, aohe ekemu iki aku o ka wahine, i aku la o Pikoiakaalala, "Owai hoi kou kokoolua i heenalu mai nei?" "Noonei no," wahi a ka wahine, "Nana nae paha i uwau ko a-i?" A no ia olelo a kana kane, kulou iho la ke poo o ka wahine ilalo.
Ma ia wa no a laua e kamailio ana, hiki mai la ka Unulau elele, e kii mai ana i ua wahine la, olelo mai la ua elele nei, "I kauoha ia mai nei oe e hoi i ka hale, "Nawai i kauoha mai nei?" Wahi a Pikoiakaalala, "Na ko makou Alii," wahi a ua elele la.
Olelo aku la hoi o Pikoiakaalala, "Me he la hoi o kana wahine keia o kau kii ana mai." I mai la ua elele la, "Eia wale iho nei no ko ia nei lilo ana i wahine nana, i na la heenalu iho nei o ua keiki Alii la."
Ueue ae la ka olelo a ua Aliiwahine la, me ka olelo aku i ua elele la, "I nahea nei kou ike ana ua lilo au i wahine nana?" I mai la ua elele la, penei: "Owau no ka mea malama kapa o ua keiki Alii la, a ua ike maopopo au i kou pili io ana ia ia i kekahi mau la i hala aku nei."
Ke olelo nei ua elele la me kona ike ole o Pikoiakaalala keia e kamailio pu nei me ia, aka, ma kona wa e kamailio ana, hoohuhu aku la ka olelo ana a ua Aliiwahine la, no ka makau paha ia Pikoiakaalala.
A hoi aku la ua elele la me ka nele, a hiki imua o kona Haku, ninau mai la ua keiki Alii la, "Auhea ka hoi kau mea i kii aku nei?" I aku la kona kahu, "Aole e hoi mai, ua loaa koiala hoa hoonanea hou, me kona hai ole aku o ke kane ia, no ka mea, aohe he mea nana e olelo e aku ia ia mamua.
Hoouna hou mai la o Unulau i elua kanaka hou, e kii mai i kana mea i manao nui ai, a hiki mai la ia mau kanaka ma ko laua nei wahi e noho ana, a hai aku la i ko ke Alii makemake, e like me ka olelo a ka elele mua, a aole no i hiki, a hoi okoa aku la laua.
A hoi mai la laua me ka loaa ole, hoouna hou aku la o Unulau e kii hou, me ka olelo aku, "E hele no oukou a kaili mai i ka wahine, a ina e lele mai ke kane e noho la e paa, e pepehi aku oukou ia ia." A no keia olelo, hele aku la ua poe kanaka la.
Hele aku la lakou a hiki i ka hale a laua nei e noho ana, komo aku la lakou nei a kaili maoli ae la, e like me ka olelo a ko lakou Haku, ia wa no, keakea mai la o Pikoiakaalala, a no keia keakea ia ana, hooko iho la ua poe kanaka la, e like me ka olelo a ko lakou Haku, e pepehi ia Pikoiakaalala, a no ia mea, pepehi ia iho la lakou e Pikoiakaalala, a pau loa lakou i ka eha, a hoi aku la me ka nele.
Hoi aku la ua poe kanaka la me ka eha, a hiki imua o ko lakou Alii, a ike mai la o Unulau, ua eha io kona mau kanaka. Hapai koke ae la ia i kona manao e hele aku ma ke ano ikaika, e eha ia ia a me kona poe kanaka o Pikoiakaalala. A hiki io aku la lakou ma kahi a Pikoiakaalala ma e noho ana, a hopu ia iho la ia me na lima ikaika o lakou, a lawe ia aku la ma ko ke Alii wahi.
KO PIKOIAKAALALA PAA ANA.
A hiki aku la o Pikoiakaalala ma ko Unulau wahi, hahao ia iho la ia iloko o ke koko, a hukiia iluna o kaupaku o ka hale. Olelo aku la o Pikoiakaalala, "E! e ola au, he mea kipa kauhale, aohe e kipa ia ana ka hale o ka make." I mai la ke Alii, "Aole oe e ola, e paa oe maanei, apopo e puhi au i keia hale i ke ahi."
KO PIKOIAKAALALA PAKELE ANA.
Ma ia po iho no, oiai oia e paa ana iloko o ke koko, mokumoku ae la keia i ke koko a haule iho la keia ilalo me ka pilikia ole, holo aku la keia a kekahi kauhale e aku moe, a ma ke ao ana ae. Huli ia aku la keia, lohe iho la keia e huli ia aku ana, puka ae la keia mailoko ae o ka hale ana i moe ai. Ike aku la keia ia Unulau e hele aku ana me na kanaka e hopu hou ia ia, unuhi ae la keia i ka pua a pana aku la, a ku ma ka maka o Unulau, a makapaa iho la, a oia ka mea i kapa ia ai o kekahi aina maloko o Kau, o Kamakapaa, a hiki i keia la.
A ike iho la na kanaka ua pilikia ko lakou Alii, auhee liilii aku lakou i o ianei. Ia wa, kii aku la o Pikoiakaalala i kana Aliiwahine, a noho pu iho la. Hoi aku la laua a hiki ma Kahilipali, ma kahi a Keawenuiaumi ma e noho ana.
Hoike aku la o Pikoiakaalala i ka moolelo e pili ana i kana wahine imua o Keawenuiaumi, i kona lohe ana i keia mau olelo, kaumaha iho la kona naau i ke aloha ia Pikoiakaalala, a huhu iho la ia i kana kaikamahine. A kena koke ae la ia i kona mau kanaka e kii e pepehi. I aku la o Pikoiakaalala, "Ua make mai nei no ia'u." A no ia olelo, pau ae la ko Keawenuiaumi mana ana.
E ka poe e heluhelu ana i keia Moolelo, ke hai aku nei au ia oukou, ua pau ko kakou kamailio ana no Pikoiakaalala ma keia wahi. A o ka kakou e kamailio ai ma keia hope, e kamailio ana kakou no Puapualenalena, ka ilio imi kahu. Ke haohao nei paha oukou no ko kakou hikiwawe ole aku ma kahi e loaa ai o Kihapu.
E na hoa, ua puhi mua iho nei no oukou ia Kihapu, ma na Helu mua i hala aku nei, a hookahi wale no hoi mea i koe ia oukou, o ka milimili iho ia Kihapu, a o ka nana iho i kona kamaahaia.
Nolaila, e hoi hou ana kakou i Kauai, malaila kakou e hoomaka ai i ke kamailio ana no Puapualenalena, e like me ka'u i olelo mua ae nei.
(Aole i pau.)
NA LUNA O KEIA PEPA.
EIA IHO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Puna o KE AU OKOA. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.
HAWAII— J. H. Coney, Hilo.
D. H. Hitchcock, Hilo.
L. Kaina, Puna.
W. T. Martin, Kau.
C. N. Spencer, "
J. G. Hoapili, Kona Hema.
P. Cummings, "
J. Z. Waiau, Kona Akau.
J. H. Kamalo, "
G. K. Lindsay, Kohala.
J. Naiapaakai, "
S. P. Koko, Hamakua.
MAUI—A. M. Kahalewai, Lahaina.
P. H. Treadway, "
W. Ap Jones, "
E Saffrey, Honuaula.
C. K. Kakani, Kaupo.
John Rae, Hana.
W. P. Kahale, Wailuku.
W. G. Needham, Makawao.
T. W. Everett, "
MOLOKAI—M r. Meyers, E. H. Rogers.
OAHU— J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae.
J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa.
J. W. Kea, Koolaupoko.
KAUAI— T. H. Marshall, Lihue.
S. Kamahalo, "
J. S. Low, Hanalei.
H. J. Wana, "
G. W. Lilikalani, Koloa.
J. Kauai, Waimea.
E NANA MAI! E NANA MAI!
HE LAAU LAPAAU MAKEPONO LOA
NA OHE HAHANO NU HOU LOA!
KE HOOLAHAIA'KU NEI I NA KANAKA a pau, ua loaa mai ia
KAUKA HOFFMANN,
a ke kuai ia nei ma kona Hale Kauka, mauka iho o ka Hale Mahoe, na Laau Lapaau Maikai loa, a me na Hahano Mikioi ano hou loa, ka Paakai hoonaha, ka Aila Puupuu, a me na laau maikai no o na ano a pau. E kuai ia no ma ke kumukuai makepono loa. E hele oukou a pau, e ikemaka.
Eia hoi maanei na omo waiu ano hou, no na keiki liili, o ke ano hou loa mai nei keia.
Honolulu, Oct. 21, 1865. 27-3m*
KALAKO HOU!
KALAKO HOU!
KALAKO HOU!
MAKALENA HOU!
MAKALENA HOU!!
MAKALENA HOU!!!
NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!
Na wa e kuai ai, mai ke kakahiaka Poakahi, a hiki i ke ahiahi Poalima.
Ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu a me ke Alanui Marine; mamua aku o ka Hotele Royala.
(38-3m) ISAAC REINHART.
OLELO HOOLAHA.
A KA
LUNA AUHAU!
O KA
APANA O HONOLULU, KONA, OAHU
E WEHE IA ANA KE KEENA NO KA OHI ana i na auhau, no ka Apana i olelo ia ae la maluna, i kela Poakolu, keia Poakolu, a me kela Poaono, keia Poaono, mai keia la aku, ma ke Keena o ka Luna Hana Alanui, ma "AIENUI," Alanui Marine, e hele la i Ulakoheo.
N. B.—E hamama mau no ka puka i kela la keia la, a hiki i ka la 6 o Ianuari e hiki mai ana.
G. H. LUCE,
Luna Auhau o ka Apana o Kona.
Honolulu, Dec. 22, 1865. 30-3m
RAIKI! RAIKI!
E OUKOU A PAU, KA POE KANU RAIKI ma ka Mokupuni o Oahu, a me na Mokupuni e ae kekahi, owau, ka mea nona ka inoa malalo iho, e uku no au i ke kumukuai kiekie, no ka Raiki i pau ole ka ili, ke lawe ia mai ma ka Wili Raiki ma Punaluu, Oahu, a i ole ia, ma ko'u keena ma Honolulu.
H. W. SEVERANCE,
A gena o ka Huina Raiki o Punaluu.
Honolulu, Okatoba 7, 1865. 38-tf
OLELO HOOLAHA.
—A—
KA PAPA OLA!
MA KEIA, KE HAI AKU NEI I KELA MEA keia mea, e hoomaemae lakou i ke alanui, ma ke alo iho o ko lakou mau pa hale; a e halihali i na opala a waiho ma na wahi i hookaokoa ia e ka Papa Ola.
JNO. H. BROWN.
Luna o ka Papa Ola.
Honolulu, Dek. 16, 1865. 35-3m
OLELO HOOLAHA.
E IKE NA MEA A PAU MA KEIA OLELO Hoolaha, ua kapu ka ANAE, he I-A Hoomalu, aole e lawaia, aole hoi e hoolimalima ia e kekahi mea me ko'u ae ole, ma kuu kai hoolimalima, mai ka Lae o Kaheeka, a hiki i Koolina, ma Waimanalo, iloko o ke Ahupuaa ma Honouliuli, a i Puuloa, ma Ewa, Oahu.
Eia hoi kekahi: I mea e malu ai na PUA I-A a pau, a e nui ae ai hoi ka Anae ma ko'u kai hoolimalima i oleloia maluna, nolaila, ua kapu loa ka lawaia ana o na kanaka a pau ma ia wahi, mai ka Lae o Kaheeka, a hiki i Koolina, ma Waimanalo.
Eia hoi kekahi, ua kapu i na kanaka a pau ka hele ana, a me na waa e holo ana a kokoke, a kau ae paha na waa ma ko'u mau loko papohaku, oia o Pamuku, a me Okiokiolepe, a me Kapakule, e kokoke ana i ko'u mau hale noho mua ma Keahi, no ka mea, aole i malu pono iki na i-a iloko o ua mau wahi la.
Nolaila, mai ka la aku o ka hoopuka ia ana o keia Olelo Hoolaha, e hookoia ai ke kapu o na mea i oleloia maluna, a o ka mea a mau mea i kue i keia Olelo Hoolaha, e hoopii no au e like me ke kanawai.
ISAAC MONTGOMERY, (AIKAKE.)
Puuloa, Ewa, Oahu, Dec. 12, 1865. 38-1m*
OLELO HOOLAHA.
UA HALAWAI KA AHAHUI O HAMAKUA, Hawaii, i ka la 18 o Dek., 1865, ma Eleio, e imi i ka mea e pono ai ka hana ana i ke Awa o Honomalino, e like me ke kauoha ana a ke Kuhina Kalaiaina, "E hana na kanaka o Hamakua nei i ke Awa o Honomalino" Nolaila, ua halawai keia Aha mamua aku nei, kohoia o D. W. Kaila, i Puuku, o N. Keau, i Lunahoomalu, o P. Kaaekuahiwi, i Kakauolelo.
HOOHOLOIA; E haawi mai ke Kuhina Kalaiaina, Eha Haneri Dala, (400.00,) e kokua na kanaka o Hamakua, Eha Haneri Dala, (400.00.) Ua haawi mai ke Kuhina Kalaiaina, Hookahi Haneri Dala, (100.00,) i keia wa, a e haawi ana na kanaka Hookahi Haneri Dala, (100.00.)
Eia na inoa o na Luna ohi dala, Kamakahiki, no Waimanu a me Kahulaana, D. W. Kaila, no Waipio a me Manaaiole, N. Keikenui, no Eleio a me Kapulena, P. Kaaekuahiwi, no Kawela, S. Hao, no Paauhau, E. Nainoa, no Maunahoano, N. Kaai, no Kaala.
E halawai keia mau luna ma Eleio, i ka la 29 o Dekemaba nei, i maopopo ka nui o na dala i loaa mai. A ma ka malama o Ianuarii hoomaka ka hana hou ana i ke awa. P. KAAEKUAHIWI.
37- Kakauolelo.
HALE PAI KII.
AIA KO'U HALE PAI MA KA HALE E PILI ana me ka Hale Leta maluna o ke Keena Pai o ka "NUPEPA KUOKOA." Ua emi loa na kii. He mama wale no ka uku no ke pai ana i na kii.
33- tf H. L. CHASE (Keiki)