Ke Au Okoa, Volume I, Number 41, 29 January 1866 — HE MOOLELO NO PIKOIAKAALALA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO PIKOIAKAALALA.

wiEiiu t. A hiki aku la o Pikoiakaalala tna Mahukona, ma kahi i pae mua ai na waa o lakou. T ka huli ana o ka i-a o ka po, hōlo mai la lakou a malaiuala mawaho ae o Wai&analli, a hik) lakou nei mawaho o Krholo, ika w& a ka 1a i hoomaka ae ai kona hiau knktthA 6 hidrtalamalama ina kaißUlifa me oa pau a trte <?a-" hi e ae o Hawaii, a i ka wa hoi a ka pualenn oke kakahiakanui i emi iho ai. la wr, ike aku !a o Pil4oiaftkaalala i'kff iole ilftna « Eīhiliiiai. 3 ' ' ■ *'

Olelo aku la o PiVoiakaala!a i na kanaka' ] hoewaa ona. "Ka lole nui hof e' ili itifi'i !a i*V j maia." Ninau ae la kona mau"hoa, ua iole la ? " t*ane mai la o Pikoiakaalnli, ] " Aia iluna o kela wāhi e ulu mai la kan'ahe- j leliele, pīi aku la frii ka6&ka rtle ttdiiak#e fii, ! 1 ame ka omao maia, a he pai ai uala, a "hoo-ī maha iho la, hllinai aku la me na haawe a ia-l ua i ka pahoehoe # ahoholo mai la ka to!e a al f iho la i ke pai ai uala, a me ka omao niaia, 'aī aohe • 6ae'be ilte o ū'a" mau ftānaka* nVi'f k?f tat», BS ka tt)H f *tfA tfulī ke 4U ilial ' J Olelo aku k 'na'hooleele, ""E pae na'w^l 0 kakou iuka." Ano Iteia olelo ana liookl-I K ae koke ō Pikoiiikaalāia, a ia na |>aln3 iho 1« !akōd'klHa aka, a ka paftia ana, olelo aku'la b Pikoi? akaal&la, " Owai oa mfea o kakou e helē a'aO nauka ? " "O «iakou," wahi 4 nii kahak£,j 1 aku la o Pikoiaka'tfla!ft, *' I eha k'a%kkā'k|r pono e hele ai miuka. a o makou ke hele ma-J kai itei mal&na ona waa." Ano fc£ta oftlo J

a Fikftiftfceafote, mftikbi ia mea ia lKkou t patH#a me k« VftrfB!ua ole. "* GWo ftk« 1a o Pi%oi4kfttilala i na e hele aoa mauka, "E pii oukoa a ma uTS oiw la, alaiia, pana aku au i kuu pua T"kii iole • ai mai la i ka emao maia a na Icansikli a kou i ike mai nei." A pau ka kamaiiio ana, pii aku lā ua mau kan&k& la, b«la pn aku la o Pikoiakaalala tne la'k6(i ki ma ke poo o ke alanui, "didlo altu li o īf koiakaaiala, *•" 1 pii aku āutiaei oukoii a lawai me na kanaka a'u i o!elo aku n« iaM? koa, ls«e aka auanei oukou i kuu pna, Ma aku ouko*ff e pii pololei ai a hikr!tbāa°ō" Huohue, a ualaila aku Oiikou e ibo a hiki i kai o Kapunee, a hiki aku i Ka!āoa c a malaila hiki i kai o Kailua, a malaila kakou e haiawa) po ai." A pau kei« ma« olelo Pikoiakaalala,' akn fa kn p6e hele'mkaka, fho hōu VPiti&k-J kaalaia i kai, a "knu iluna o n'a waa, ta lakou ama ka akau ikl ae paha o1 y < mt>no, amalaifa ola i hoo*maS;& ai e pana. ' y _ KO PIKOUKAALAU |iKi ANA. . Unuhi ae la o Pikoiakaalhla i kana pua a paoa aku la, lele aku ia kp pua a ku i ka īolee &i ana i ka wia, koliii ae la ka welau o ka ( pua ma ka maka o ke kanaka nana ka maia e ai ia ana, a pela.no hoi ko knn&ka ®ana ka haawe uala. Puiwa ae la ua uiau kanaka la, « makau iho la, a hoomaopopo iho la laua be. kanaka no ka mea t nana ia pua. Huli ae laua a ike iho ia ua ku ka paka, o ka pua i iolo, a auwe like iho la laua, Auwe I i pana ia mai nei ka i ka iole. T Kabea aku la aa, mau kanaka nei i ka oaheiehele, jme.k& ainau aku, " Mailiea qiai oe « ka oiea oana keia pua, iua he kanaka pe,

e hele mai ne e ai, eia ka ai, ks i-a, ka nmiao« rae« $i tio a pau, he mea kipa ka bale, 4 iaa aoie oe he kanaka, ua pau ae la Ixo houa, iaa hoi oe be akua, o oe hoi ko tnaua pky b ~ nO Ica mea, ua fnftfee ibo nei kela mēa ioo naaa iai ibo uei ka waua uiea ai, mai lokoino mai oe a pee iho." « Wehe ae la oa mau kanaka oei i na haawe, a laua, a nana iho ia t ua pohoa ka apua o ka. holo ai aaia a inekā omeo maia, i ke nali eka ioie." Kakaii iho la laua 0 ka boea kanaka mai, a no ka hoea kanaka 010 mai, a hoomalmukau iho la laua e u haele a\u, oiai laua e booraakaukau ana e hele aku t lohe iho fa faoß i kāhhkA, ae

fa !aaa,'*'lt lianalia, w%lsau 'īnai Hwkuu hou iho la latifi i na {i«Awe a T«ua, & h»ftlosiMi Hrt iht>!». !» Ira f><ikote,lioea alin h na 'poe ksbakS la a 'Pikoialwaīala ?"hoouba a{ mauka, & hoho pu rtio la lakou. <?lelo aku la ua mau ta naHa ka nala; " E ! fia'o«ttna : paha i«ei& t« ? " Olelo aku fa na maMiini, "O Va inakou h i kii rn«i nei, aol® nae naī makou ka pOH.'na ka hnnona a Keawenuiaumi, aia ke holo ae ll mntanā o ** w«*, *, tnafaHa nr> i pana io niaī a ku ibo «%f ka iole e ki Sna ! k* ai a olUa, a o ko mnkou mea ia i kii mai nei i ka £t»oĀor*aku.** ' ' j ' Wlnhli Biatla Uii mau kaliakin riel. * loaa aku al 1a ōukou āa la ? " w ī Kap h»s, s wahil ka poe kao'nk» ik» akn ai ika | pua, r« hiM' pi kftl<Mi a hiki itftir a , ae' h'aawi ii*īl ftiilia"a ia ht> *«Wi uiakann, | A Biki latou nei iKala '»*, a hmlai!* aku al hiki i Kailua, i « tia ka«»ka 1 efefo ai malailal e haaw? »ftti aT'i k'ā ?st>« makanW, a 5 n& < katthka a' f*ik'6iafc'SB!aTa ! hoouna al e hcisl rhauka, kuhikuhi *ku Ih fakou t ua ma\i kam- ] ka la, " Eia ka mea naaa ka pua ta, ka me* j flbt a f*tua i trtBrtSio'ii sku i ka makina ia ia." ' .4 ifc# i!fe ?a ua mau kanaka !a ;a Piko!aksa!«!a; 'laliu iho !a )tfua i ka" jfīo, *, haawi ak« !a ia Kkmakaalala, ol«!o mai 1* o' Pikoiakaalal» i ua i»is k«n»ks la, " Wsiho «a no ka ifio, ro ka moa, aole hoi au i nc!e !o«

ika ilio " La!au*hnu nn' iiii m'au k&aaka nei

i ka puaa, a haawi aku la, hoole mai no hoi o Fikbiakaatolō', tne ks olelo Sfcu īa laua, *'TJa oki oo ka oltia puaa, ito ka lo!e hoi au i nele loa i ka puaa ole/'.-Lalau* hou no ua ojbu kanaka oei hookahi lau paa mamo, & !a--«e ae Fa o Pikoiak'aalala. Oielo aku la ō Pikoialcaa!sia i ua maa leanaka la, " He waiwai nui ka olua i haawi mai Qei m'u." A moau hou aku la keia, " Aia i hea ko oiua wahi ? " Olelp mai Ia ua mau kaaaka aei, *'O ka pali o Manuahi kai !una, a 0 ka lae o kai w» a mawaena iho īlaila ko m*u«k la o Pikoia.kaaiala, e psk* ana no aoei olua ilaila i keia i īi i " " A»le, apepo paha hiki ilaila," wahi a i fa mau kanaka nei. Olelo aku ia o Pikoiahkaalala, "Eahohoiha maluna kakou o na Nmf ā 'dtua ttfch'i." ''Ae/ y

a ua mau kanaka la. Ano b«ia mau olelo a Pikpiakaalala, ee la laua nei ma ka waa a holo pu aku la la~k®« a mawaho pono ae o kahi o ua mau kana,jia ta. Olelo aku la o Pikoiakaalala iua mau } {ianaka la, '' Auhea ko olua h«le ? " Kuhiaku la ua mau kanaka nei, " Aia i kela halee a mai īa ke ahi, a makai iho, ka hale u faou e pili aku lā." I aku la o Pikoiakaalala, £■! he U*le hou hoi kō olua, he noho ia ka v «ka iole, tae be hale kahiko la ka hoi ka hoogpp&anaia iole, a loaa ka hale o ia poe >|H4««alelo e noho ai." * 01«Ja aku la no ua mau kanaka la, " Nani wale no kahoi kou ikeana aj«u la i kaiole, jpa ke kokoke aku hoi ka īke oka pono." 1 ,aku la o Pikoi&kaalala, " Aia no hoi olua h J«ki aku i ka hala, pii ae a hiki ma ka loha o ka hale, naoaiho olua, e ahu ana ka a ka iole i hana ai, p ke keiki wale no )ita i «lu».e.ikje .iho, uahele mie'ka makuahiae i kanawahi i hele ai."

A pili aku la. na waa o lakou. ma ka lae o r Keai, Jeb» aku la ua mau kan*k& la iuka, a olelo mū la hoi ua.mau .kanaka la, "E hoi oiaua «'pii Uut)& oka hal#, a iu«t i ike maua e .like m« kau i olelo mai noi, aiuila, peahi mai raau« i* oukou, e pae iuka na waa." . la.aa J»au ianajia nei a hiki ma ka Ul© # pii ae 1* Nkahi q iaua. iluoa o ka hale, W a kuhikuhi aku ai, a ike aku ia ua. kaaaka iai ka hoholo o ka iole i 9 ia nei o ka mak>au iho k keia kanaka a hoio īIaIo» niuau mai la kona kokoolua ia ia, " iie iole io ao aaei t" " Ae, he iole io no e.iike paa & ke keiki».aka,jai6kau aku ia aae, *u »ka nui oka iule, « aho pahii. 000 ius pii ae." ... . , i&m k«i» qJelo » keikiue ka upeua, ppipoi aku,' ) k He^a. & »«i. .lipLk»J»flkfl. A.ike uoa, 9 iole, ae 0 kg. Pftnapa> paaaaku la keia a. ku iole, a a . anaU.. J?BBk piai m kon* hoikeike mai i ka pua a Pikoiakaalala i pana aku ai. ' Olelo ae la 0 Pikoiakaata i kekahi m«u kanaka, e pae na waa iuka, a e kii aku kekahi ika pua a hoihoi mai. A pae ae la na waa, a mamuli o ke la, e kū i ka pua, kii aku la kekahi kanak? a loaa ka pua, a hoihoi mai la. A hoi mai la ua kanaka la i hoouna ai e j kīi i ka pua, a kau iluna o na waa, a holo aku [ ■' a moe iho Ia ! a i ka hapalua 0 ka po. hoolale ae la 0 Pikoialeaalala 1 kona mau hoewaa, no ka holo aua a pae i Kau. Ano ka makani ma ia holo aea,

ua uuku kahi o ka aina i hala ia lakou, pae aku la nae lakou nei ma Keawaiki, a he wahi la o ane pilipu ana me Puuopele, & malaila lakou i moe ai ma ia po.A ma fea ?fke ana no o ia po, holo aku !a Inkou a pae'i Knmilo, a Johe iho la 0 !Pjk(«afc|a!a!a i ko aoa w%i ma K°«, me kana wahine pu, mamua iho p[ £gjia h!ki ana aku ma ia wahi. A no Keia olelo a na kamaaipa ia ia # pioau aku !a keia, » Aia i hea ko lakou wahU n§ho ai ? " Pane mai la na " no ianei, ei aku nei nae i ka heenalu." A 00 ke?a o!elo a oa kamaaina, {a keia a a lakou e heenalu mai ana. # 1« ia i hiki aku aku ai ma kahi a Keawerrt)i«iimi ma e ike maopopo aku la keia 1 kana e heēnalu pu mai aua me Unoīaa, he keiki ano punnhele, a he ki?iy Alii no hoi no Kau. Ia laua e pae m'ai aiia'l *a" n'alu, e*kau!fte 'ana ko rana mau ppa h : »ra, 11ta ftele ana 0 na papa a pifi ka wai'o ko ' !«#* mWMōlhu e pili ai, a n ia kahi e o , to'a! ha!u, ia wa uulowaīo'iho ' WYif , fSs*T!otsoVk*a riafu. 1 <i Ht« wt % kt kilii e t»\i*o ana ia laua me Ak*Hiltt-lkinta laiia e kau-o lele ia ai na mea ! •-%'•*»«!o« «m ēljaalete i ua īnapuna e fta IM llilo i ka wiiiau, e lumilumi ia i ka w« hoi a ka wi!Uu fhaaM* t*f Jm*« hoea poao aku la k'a" UW»?K« f «» te6 Pitoukß®U!a wahi e noho ana h«MMniltlt i ik» aku ai 1 ka a-i o kana -ANhWMIh*? H,A»Weluka nahele o «fe9k*t>i,»ft* «miki h»i?ete 1» e ka Waiko*!k« awila kana Aliiwahine ia ia,' Miwl 1« ia a ma-u n* ihu. 1 tll *rfeWMfAlf\t i Ot 0 t KKVX At M» AUIM-.' t)le'lo .ittu o Pi'koiakaahU i kuiu Aliiw* . fi' 9 hjjj V* «#lu ikalka o ko ( Jkci:v walii, Ko liu-e is Ka. īa * pili i]*!o o ka. fpf o Vka he!e « ko a a wr!u 1 ka anal luolo ia palia " ka o!e O'ela maī !& ka.o4 ' '* Ak*hl 110 h & Vio; su a hoao i. 04 ? l h<<.;n*!u, 0 ko\i mea no pah» ia 1. 'o W ai i!ato. A A I

Ole!o aku la o Pikoinknnlala, " Manaīo maoli kopoo i ka naha ole i ka anaiia, o ka nalu oJko'u wii&l, ilta ike ak'u i kolatfa 'poe heenalu, aofe e pohoffc W a-?, 'o poō no ke kuai mua ia ilalo, a he akahi wale no i koonei na!u, ma ka a-i tca e poholehole' ai ma kahi haiki, me he lima «ae'ka m6a &ana i uwau kou a-i." Pelawale to*u mānao,' ke ole nae hoi e kuhihewa.

A ma kela olēlo a ke kane, aohe ekemu iki aku o ka wahine, i aku la o Pikoiakaalala, "Owai hoi kou kokoolua ilieenalu'ma'i nei " Noonei no," wahia ka wahine, " Nana nae paha i uwau ko a-i ? " A olelo a kana kaoe. kulou iho la ke poo o ka wahine ilalo. Ma ia wa no a laua e kamailio ana, hiki mai la ka Unulau elele, e kii piai ana i ua wa* hine la, olelo mai Ia ua elele nei, ī kauoha ia mal nei oe e hoi i ka hale, " Nawai i kaaoha mai nei ? " Wahi a Pikoiakoalala, " Na ko makou Alii," wahi a ua elele la. Olelo aku la hoi o Pikoiakaalala, "Me he la hoi o kana wahine keia o kau kii ana mai." I mai Ia ua elele Ia f " Eia wale iho nei no ko ia nei lilo ana i wahine nana, i na la heenalu iho nei o ua keiki Alii la."

Ueue ae la ka olelo a ua ka_oJe]o aku i ua elele la, " I nahea nei kou ualilo au i naija ? Im t ua elele penel : " Owau no.ka meajfi*lao ua keiki ike au i kouj?ili iQ_at»a ia ia i i.h^ la ae nei."^ Ke olelo nei ua elele la nie ktftoa o PikoJakaal|la ī ma kona wa e la ka oielo ana a ua jjQ lsa kau ia Pikoiakaalala., iu A hoi aku la ua elele la me a,h]|ij imua kona nlnau Ja ua la, " AuM. ka'ho» ,ka,u akp^i.? \\ I la.kppa kshu. l' hpi WBi*va,l(?aa k.oia!».hopnĀm iiOM, me l}Bi.pjsakp o ke kane ijk,,.R9. < J<%.wha jo»suk.e olelo e aku ia ia roartiua." Hoouna hou .«iai.l» i «l.ua kaoaka e k»i m.ai i .#ui | h}ki imai .la kaoaka ui£ ka.!aua ii,ei wahi e noho.an», a hai a.ku la.i k<? ke, J kemake, e. like w k& .e.lele.ipu&» & t aole no i hiki, a hoi. okoa aku la l(»ua, ] A hoi mai la laua me ka loaa ole, hoouna hou aku la o Uunulau e kii hou, me ka olelo aku, " E hele no oukou a.kaili in&i i ka wahine, a ioa e lele mai ke kane e noho la e paa, e pepehi aku oukou ia ia." Ano keia oīe!o, iwie aku la ua jfoe kanaka la, Hele aku la lakoy a hiki t ma ka hqle a laua nei e noho ana, kpmo āku la lakou oei a kaili maoli ae la, e iike me ka olelo ako lakou Haku, ia wa no, keakea inai la o Pikoiakaa,lala, a ho keia keakea ia ana, hooko iho la ua poe kanaka la, e like me ka otelo"ako laj kou Haku, e pepehi ia "a no ia | men, ia !hi> lā lakou ē iPikoia&aalala, ia p&u !oa lakou i ka eha, a hoi aku !'a me ka n«l». ' '* ' Hoi akti 1a utt poe kanaka la me ka eha, a hiki imua o ko l&kou AIH', n ike mai la o Uoulau, ua eha io kolia rtiau fcanafca. Hapai koke'aeMalai |ōna manao e hele aku ~ma ke āno ikāika, e eha la ia a me k'ona poe-kanaKa I o'Pikoīakaalala. A !iikJ io aīiu la lakou ma ' jj'Piko'iakaalala ma e noho ana, a hopu ! ia'lho Ia ia mē na lirift Tkāika o la*kou, j ia ~aku 1a ma ko "ke Afii wali!. j KO PIKOIAKAALALA FA| I A hifci »ku la o Pikoiaka&lala Jso..Uauj w*hi, bab#o īa iho la io. iloko o ke. kokg, | a hukiia iluoa, o MMnk* *>Wo | aku ia o Pj*oiaJi&aJya}a, " ola J»u.M | kip* k§ufeajs A e 'ka liale o.ka J A»".. I e.RW oa.<n*Mei, fpopQ e puiū au i k§ĪA hfO<s Ii k« *bi." . , , , I *O PIKOTA*AAt4tA PAKBtK AKA. ! Ma i# p6 iho ne/eiwi 'oh e p"6t abli iloko o ! ke kt»ko, moknmoku'ae !a keia i ke koko « ! ha»!e Iho !a kfeia'i?a!o me k* pilikia ole, holo ' aku !a keia a kek&hi kaolhlle e aku moe, a 1 hia kfe io āna ae. U ta keia, ft»he iht> ik'le eia* e ia sfcb ana, 'piīlla 1k keia <natloko afe oka lialē a"n'ā f rfcfc*af; "ike' aku la kefa ia Unu!at( e'h'ele atra aha me 'iia liana*a e t)f>pu lion ?8 la, elifaTjf ? #llS 'keia iis» ffna o pana fckn *a, a k\i m&'lia'iūalE'A 6 t?nu--1 oTa i kapa u alna ma!bko oTv\iu,'ō Kamakapi-?. 1 a hiki i keia la. Ā iSo fa n» kanaka' ua fco īskou Ali», aeb»e Hilii aku takoa ie» ianei Ia vra, k(4 «k« U o ttfeo**fr*at*l* i k&aa„Aliiwahiae, a »ab ? Ja, ma Kao'upaii, laa kaui & Keaweauiauuii ma e noho ana. ' * Hnike akn fh p i ka moolelo e «m i kaaa watune imua o Ksawenui»uaii, *o* i, Qlels. kau^ahi kou* ke ia a.iiuno lūola la i Kana kaikamahine. A kena !a i* i kt»ha kānak* e VA e peI «k« ia e Pikoi*k**l&!«, " Ua make uuiuei uo ia*u, M ,4nu i% ot«io. pau ae la ko mana ana. ka poe e heluhelu ana i kei* Moolelo, k» hai akn nei aa ia iHikou, «n p*u ko kakeu kanaiiio •&* *o Pik»**U»U!a uia keli wi!hi. 4.0 k*kakou «! tu« k«t* e k*tu«ilu> aoa k«kou no k* ilio k*k« K» 'pāhA no ko ' Mke« kikiw*we ele *ka m* kalu e I<m* ai <j ] Vi ., . , | , n 5 ua cubi yma ihv« no ou\cu 1« «5* T?elu m\ia *£u wei, a Mwkihi %■»!• ba hol ttte* l koe i* ookou, o\* ■ «lUoaiii tbo i* ki*Zfu. * o k*Ma*.U>« i koua ' e lini īlou ana kalioiM ma- ; l*il* k*kōu e l»oor*>>k* enat ifFnfce °kkih*ifio •o**o « like »« ka*u i olelo : ***** »•».... ■ . J (Jbk <