Ke Au Okoa, Volume I, Number 42, 5 February 1866 — Page 2

KE AU OKOA.

HONOLULU, FEBERUARI 5, 1866.

 

I KEIA mau la e kulolia hele nei, ua lohe ia na leo, me he mau leo kumakena la no ka hoopau ia o na Kapena moku kanaka e holo pili aina nei ma ko kakou nei mau kapakai. Ua olelo ia o kekahi poe, o keia kanawai hou e pili ana no na moku, he mau kanawai kupono ole, oiai he hoonele mai i na kapena kanaka, e holoholo mau nei maluna o na moku kuna liilii i ko lakou mau kulana i loaa mua. A ma keia hoonele ia ana o na kapena kanaka, ua ili nui aku ka pomaikai maluna o na kapena haole. Ua olelo ia no hoi e kekahi poe, he kau kapakahi loa ka pomaikai o keia kanawai i hooholoia ai; ma ka aoao wale no o ka ilikeokeo.

Ma keia mea, ua hui pu aku ko makou mahalo i ka ahaolelo nana i hooholo i kela kanawai. Aole keia kanawai i kaihi koke loa mai i na kulana o na kapena kanaka, a haawi aku i ka malihini o ka aina e, me ka waiho mai ia oe e ke kapena kanaka i kapakai o ka hoohoka ia. I ka wa i hooholoia ai o kela kanawai, ua hookaawale ia ae he wa nou e ke kapena kanaka e imi ai i ka ike hooholo moku. Oia wa, ua olelo ia o ka poe akamai i ka hooholo moku, ua nui iho la no ia manawa nou e imi ai i ka ike hooholo moku io; aole hoi i ka ike hoopaanaau i na wahi a me na awa i maa mau ai i ka holo ia e oe, a na ia maa mau i kono ia oe e hele ma ke ala au i ike ole ai i kahi la e ulia mai ai oe me ka popilikia.

O keia ike paanaau ou ka keia kanawai e hoopau nei, aole e like me ka olelo a kekahi poe, he kaihi maoli i kou kulana e ke kapena kanaka, aole loa pela! I na makahiki i kaahope ae nei, mai ka wa i keehi mai ai na kapuai o ka naauao e hoomaha maluna nei o ko kakou mau pukoa, ua hookuu ia kakou e hookele i na moku ma ko kakou mau kai papau nei. Aole kakou e paulele ia mai ana e hookele ma na kai hohonu, a no ke aha? No a mea, he makau ia kakou o poino auanei ka waiwai o ka mea waiwai no ko kakou ike ole i ka hookele ana. Aole no hoi oia wale, aka, e minamina no kekahi poe i ko lakou mau ola, o pilikia auanei mamuli o ko kakou hawawa i ka hookele ana. Iloko o ko makou manao no keia mea paha i hooponoponoia ai keia kanawai a hooholo ia.

E olelo mai no paha aunei kekahi poe, he ili no hoi kekahi poe moku i ka poe haole, ka poe e i ia nei he akamai i ka hookele moku, e like me ka Emma Ruka, a me kekahi poe moku e ae i ili i na kapena haole. He oiaio no ia, aka, aia i hea kela mau moku o Nihoa, Kamamalu a me kekahi poe moku i lohe ole ia ko lakou mau inoa a hiki i keia la? Aia ihea na ola o ka poe ohua i holo aku maluna o ua mau moku la? Ua hoi aku paha lakou i mau hoa moepuu me na i-a o ke kai kawakawa kuhohonu. Aole lakou i lohe iki ia a hiki i keia la; ua kumakena wale iho no me ka paumako ko lakou mau hoa'loha no ko lakou nalowale ana. E aho iki ka hoi ka ka poe ike maoli i ka hooholo moku, he ili ka lakou moku ma kula nei, a pakele mai no ke ola o na ohua, oiai ua ili no iluna o ka honua paa, a hookani no aoao e poho ka poe no lakou ka moku. O keia na hopena o ka poe paanaau wale no i na ihu e ku ai ma kela awa keia awa.

Ma kela mau pepa i hala aku nei, ua hoolaha aku makou no na mea e pili ana i ka moku Nettie Merrill, iloko iho nei o keia mau la ino. No ka ike ana o kona kapena, aohe wahi kupono ana e ku ai, a no ka moku ana no hoi kahi o kona heleuma e paa ai, nolaila, ua holo aku kela ma na moana kai hohonu, me ka hookuu aku i ka moku i ke ahonui o ka makani a me kona akamai. Ua holo aku ia a hookahi haneri mile a oi aku paha, ma ka hikina akau o Maui. I kekahi wa, ua poipu na ao kaalelewa o ka lani, aka, hana aku la no ia ma kana mea akamai, a loaa hou ia ia ka ihu e hoi ai i ka honua paa, a malaila ia i hoopiha ai i ka opu o kona moku, a hoi mai me ka loohia ole i ka poino. O kona heleuma wale no kai haule, aka, he mea hiki no ia i ka huli hou ia aku.

O keia ka hopena o ka mea i akamai i ka hooholo moku ana. O kona ike a me kona akamai ma ka hooholo moku ana, ka mea nui i loohia ole ai ka moku i ka poino. Maluna o ke akamai o ke kapena e hilinai nui ai, ka ukana a ka poe hooili a me ke ola o ka poe ohua eemoku. Ina e pono ole ka hana ana, a ina hoi e hawawa ke kapena i ka hookele ana, alaila, e hele pu no ia moku me kela poe moku i luu poo aku la iloko o ke kai, me ka hoihoi ole mai i kahi o lakou i ahai lono!

 

KA MOKUAHI AJAX.—I keia pule iho nei, ua holo ke kiola ana a ka mokuahi Ajax i kona mau ukana. Ke kumu o ka hikiwawe, na ka mahu e kiola a hoopiha i kona opu; i ko makou nana aku ua holo maoli ka hana. I keia Poaono ae, la 10 o Feberuari, alaila ia holo aku.

 

Apiki ka hoi ua laau nei.

Lehulehu wale na kanaka e hele ana ma Nuuanu e nana ai i ka laau e ku ana iluna o ke kuahiwi o Konahuanui. Ua olelo ia e na kamaaina o Nuuanu he laau maka, a o ka mea e ulaula ana iluna o ua laau la, oia kona mau lau. Ma kekahi olelo ana a lakou, he laau no e ulu ana, he laau kupanaha, no ka mea, ma keakhi wa a lakou e ik eaku ai he ulaula, a ma kahi wa he keokeo, a ma kekahi wa hoi he eleele.

A no keia olelo  lakou, a ua lilo ia i mea hooikaika nui na na kanaka e hele ai i Nuuanu me na ohenana i akaka ai ke ano. Ua hooiaio loa lakou he laau no e ulu ana me ko lakou ike maka ole. Ma ka la 24 i hala ae nei, pii aku la o Kaholokai he kanaka ia no Pauoa a hiki ma Kahuailanawai, nana aku la oia maloko o ka ohenana, hoomanao iho la oia he laau maloo paha. A no ka makemake o ua Kaholokai la e ike maka i ke ano oiaio o ka laau, pii aku la oia a hiki i ua laau la, ike maopopo iho la oia he laau maloo, a o ka mea e ula ana iluna pono o ua laau la he limu; o ka mea keokeo malalo he puha ua helelei ka ili owaho.

Hoi mai la ua Kaholokai la a olelo aku la i ko Nuuanu poe i ka hoopunipuni i ka olelo ana he laau kupanaha, aohe mea e hiki ilaila, no ka mea, he laau epa ia. Ia Kaholokai i olelo ai he laau maloo, kapa ia mai la oia e ko Nuuanu poe he kanaka hoopunipuni, aole oia i hiki iluna i kahi i ku ai ka laau wahi a ko Nuuanu poe. A no keia mea, ua loaa ke kumu hoopaapaa, ma ia wa nae, ua olelo ko Nuuanu poe he $100 ka pili; o ka ko Nuuanu poe kumu pili e ulu ana no ka laau me ka lau, he maka mai luna a lalo, o ka Kaholokai kumu pili he maloo ka laau mai luna a lalo.

Ma ka la 25 ae, ua hiki o Kaholokai malaila no ka pili me ko Nuuanu poe, ma ia la nae, ua hoomoe ia ka pili ma ka $20 o na aoao elua, nolaila, ua hoomoe ia a hiki i ka la malie, alaila pii like na aoao elua. Ma ka la 26, ua hoouna malu ia e ko Nuuanu poe elua kanaka, ma ia la hookahi no, ua pii pu elua kanaka o Pauoa, o Kamana a me Isaraela. Ia lakou i hiki ai malaila, hooko iho la lakou ua pololei ka olelo a Kaholokai, ua maloo io ka laau, ma ko lakou hoi ana mai, ua ohi pu mai kekahi o lakou i ka limu.

Ua kaena ia o Kaholokai no ka mama loa; eia ka wati nana i hoomaopopo i kona mama. Huai ka umu kalo pii o Kaholokai, hoi mai oia aohe i ku'i ia ka ai. Ma kahi a Kaholokai i pii ai, malaila aku no ka pii ana a na keiki hope o Pauoa, mai ko laua pii ana a hiki ilalo, 5 hora me ka hapa. Na lakou i hai mai he maloo io ka laau, a o ka hohe no ia o ko Nuuanu poe.

 

KA SELA HAWAII A ME KANA KAUOHA HOPE LOA.—Ma kekahi nupepa o Kaliponi, ua ike iho makou i ka make ana  John Adams, ka sela Hawaii a makou i hoopuka aku ai mamua aku nei, i hanaino ia e Capt. G. S. Tooker o ka moku Mercury, a hoopai ia ai, no kona hana ino. E olelo ana ua nupepa la, no kona make ana. Ke kumu o kona make, ma ka ike a kahi poe, no ka hanaino ana no a ua Kapena la. I kona make ana, ua haawi ae i kana olelo kauoha hope loa, e olelo ana, mahope iho o kona make ana, e lilo ia Edwin Thompson, he hoa sela no nona, kona hapa o na loaa a pau ia ia o ka moku Mercury; a ia ia no hoi ke ko o ka hihia ana i hoopii ai i na alii moku no ka hanaino ia ia. Ua kala ia o Capt. G. S. Tooker e Peresidena Johnson o Amerika Huipuia, no ua hana ino la ana.

 

E MANAO ANA PAHA I KA EPA, HE HOOPUNIPUNI.—Ua loaa mai ia makou kekahi palapala mai ka aina mai o Kauakanilehua, e pili ana no ka hana a kekahi wahi kanaka hoopunipuni. O kana hana nui ka, o ka hele e epa hele i kela mea keia mea, a ma ia mea ka e loaa ai ke ola o kona opu. Ua hai pu ia mai no hoi, ma ka hale kula no ka o Kawa ia mamua, a hemo mai. Ka makou i ua kanaka nei, i kou wa e ike ai i keia, e pono oe e hoopau koke ia hana au, o hoi hou oe i ua hale ao la. Makau ole no hoi!

 

MA DAMA ANNE BISHOP.—I ke ku ana mai nei o ka mokuahi Ajax, mai Kapalakiko mai, ua ike iho makou i ka inoa o kekahi wahine kaulana i ka himeni oia kela e kau ae la. I ka po o ka Poakolu a me ka Poaono iho nei, ua huai ae ua kaikamahine la o ke kapakai olinolino i kana "ipu makani." I ko makou lohe ana ia ia, ua hookapalili ia ko makou mau puuwai, a hoomanao ae la makou,

"I Kalalau i Puna nakalau aku,

Nalowale ka leo o ke kai o Hoohila."

 

KA MANUWA LANCASTER—I ka Poaono iho nei, haalele mai la ka mokuahi manuwa Lancaster, i ko kakou nei mau kapakai. Ua hai ia mai makou, aole i manao ka Adimarala e hoi koke, aka, no ka hiki ana mai o ka lono, aia he kaua ma Chili (Kili) i Amerika Hema, nolaila, ke kumu o ka hoi koke ana. E hoi ana nae lakou me ka waiho i ka hoomanao mau ia iwaena o kakou nei, no ka waipahe wale a na hookipa ana o kona mau alii moku.

 

KA LA 27 O IANUA RI.—O keia la, he la kupono keia e hoomanao ia ai e kakou, no ka mea, i keia la, i ku mua mai ai kekahi o na mokuahi e holo mau ai mai o kakou aku nei, a i ke kapakai olinolino o Kapalakiko. He pomaikai nui no ia ia kakou, oiai, ma ko lakou hiki mau ana mai, e lawe mau mai no ua mau mokuahi la i na malihini, a na lakou e kuai i ka kakou mau wahi mea ulu.

 

NA HALE PAI KII.—Ua kukulu hou ae nei o H. L. Chase, (Keiki) i kekahi hale pai kii hou ma ke Alanui Papu, makai iho o Monikahaae. O kona wahi mua iho nei, ua lilo i kekahi haole hou ia Chas. Burgess. He maikai loa na kii a keia haole; na oukou e naue ae i pau kuhihewa.

 

Ia *

KE AU OKOA; aloha no. Ua minamina au no kuu ike ole ana mamua, e palukuluku ia mai ana kuu wahi poo, no kuu kokua ana i ka mea a ka Bihopa o Okefoda i olelo ai ma Enelani a i kuekaa ino ia hoi e ke Kuokoa o kela mau pule i hala ae nei.

Me kuu manao ole no hoi i kuu wa i lalau ai me ka ninaninau ina mea i pili i ka hoino ia ana o kana olelo ana a me kona Ekalesia, e nui loa ana ka manawa ino, no ia mau olelo kokua a'u, aka hoi, ke akaka mai nei ia'u, ma na mea i hoopuka ia ma ke Kuokoa Helu 2—3 a me 4, he ano kaua hooki ole, he luku ino, he kinai a make loa. A oiai ua komo iho nei au iloko o ka ehuehu o ka hoino ia no kuu kokua ana i ka poe waha ole, e noho mai nei, e lilo ai no la hoi na lakou no e ekemu i ka mea i pehi ia ia lakou, e hoomau no au i ka pane ana ke ae ia mai au, e ka L. H.

"He enemi io no au no Bihopa Staley" ma ma ke ano Hoomana, "aka, he hoa aloha maikai no nae ia no'u!" Ua kokua au ia poe elike me ke kumu manao a'u i pane ai no ka mea i hoopuka ia ma ka Helu 1 o ke Kuokoa, aole ma ke ano kokua ana ia lakou ma ke ano o ka lakou Hoomana, aka, ma ke ano no e maopopo ai, ina he kumu ai kena io a aikena ole paha, ka haalele ana o kekahi o ko kakou mau hoahanau ia kakou. Me he mea la, i kuu alawa koke ana no i hope he mau makahiki pokole i hala ae nei, e noho ana no kekahi mau hoahanau nui koikoi me kakou iloko o ko kakou Ekalesia, aka, i keia manawa, aia ihea lakou? O ka nui oia poe a'u e ike nei, aia ma ka aoao Homana a kakou i makemake ole ai e hele aku ilaila. Ka Hoomana i hookumakaia ia iloko o kona mau la mua o kona hiki ana ma keia pae aina, e na hoahanau alii ko kakou Ekalesia a me na Misionari, oia hoi ka Ekalesia Katolika Roma a ka Bihopa o Okefoda e hai pololei mai nei. Ke haalele nei ia kakou a ke hele nei io lakou 'la ala. Pehea la keia e kuu makamaka e *? E pono paha e ninau mua kaua ia kaua iho; heaha la kaua mea i hana ai, i pau ai keia poe i ka haalele mai ia kakou? Heaha la ke kumu o ko lakou haalele ana? E loaa auanei ka pane ia mai no kekahi kumu lapuwale loa, a kekahi poe i haalele ai, a he kakaikahi paha no ke kumu kupono. Ke ole kakou e nana koke ina kumu o ko lakou haalele ana ia kakou, e ike auanei kakou i ka wa kokoke "e pau auanei ka kakou hana mau." No ka mea, mai ka wa uuku loa oia Ekalesia, ke hele mai nei i ka puipui. Oi piha ole ko lakou luakini a i keia wa, ua piha a hu, a loaa ole kahi noho, a e manao nei paha e kukulu hou i ua luakini hou.

E une, a huki,, wale no kakou i ka hoole i ka aikena ole o na kanaka Hawaii i ka kakou Hoomana, aole nae e hiki. No ka mea, ke a-a pono mai nei keia mau hoike nui imua o ko kakou mau maka e noho nei. A ia kakou e apo aku ana eia no kakou ke paa nei iloko o kakou iho, aia hoi, ke hemo nei ma kela apua a ke lele nei ma keia apua a pela aku.

Ma keia wahi e * ua hiki ole ia'u ke ike, ua epa ka Bihopa o Okefoda. No ka mea, ke kukilakila mai  nei na hoike, imua o kakou. He pali mania; he haka kahako. He punana na ka manu o ke kai. A o na hoike au i kukulu mai nei ma kou Helu 4—8 no ka hoike ana aole i aikena na kanaka o Hawaii nei, ua hala loa. O ka nui o kau mau olelo pane o ka pai nui loa ina pono a na Misionari Puritana Amerika a kakou i hana ai maanei, a me na pomaiakai i loohia i keia Aupuni maloko o ka lakou hana ana, aka, no ka pale ana aku, me ka hooiaio ana, ua kuhihewa a ua epa ka Bihopa a Okefoda, aole loa oe i hoopuka mai a aole loa no hoi i hoopuka iki mai ka Bihopa o Okefoda ma ke ano ino, e keehi ana i na kumu Misionari a kakou, me ka lakou mau hana. Ka mea hoi au i pai mai nei a pa i ka lani. Kainoa na hai e pai mai, eia no ka na kakou e huki ae i ka kakou mau hana i hana ai.

Ua lana kuu manao i kuu ike ana iho ua kokua hewa ole au i ka poe oia Hoomana e pahenehene ia nei "i ka inoa hoomakeaka." o ka lakou Hoomana. No ka pili kino Hoomanao o keia ke waiho nei no au na lakou no e pane no keia.

No ka olelo ana mai o * e nana iho au i kuu lunaikehala, i kahi nona mai kona ike, ke pane nei no au, mai na kumu Misionari Puritana Amerika mai no! O ka hapaumi kai kiloi ia mai ia'u, a o ka nui kai hopuhopu ia aku. I pai puna hele ia, mai ka ipuka o ko lakou nei hale a ko lakou hale aku hoi, a huihui a kahi hookahi, he loaa no ka pane ia o Nupepa Kuokoa a me *.

Ua maopopo o ka hapa uuku o ka ike kai waiho ia mai, no ka mea, kai noa; ma Lahainaluna wale no ka ike pau, aole ka. Aia ka i Kapunahou ka ike oi ae, kainoa paha i Kapunahou pau ka ike o na haumana, aole ka aia ka i Amerika. O na keiki a pau a na Misionari pau loa i ka ike ma Amerika, koe iho nei o Holaniku ma kapakahakai o Ula—akua, e aapo aku ai i ka limu kala i mokumoku mai i ke kai a ku ae iuka.

Ke namu mai kahi poe o makou, halale ke kai, a helelei ka hiolo, hao mai na kamaa boti, kau ke kika i ka waha, eia ka o ka a keia, aia no ka i Amerika ka w.

Ua kukulu mai kuu makamaka o * ina kumu no ke ano kamalii a me ka pili ole maoli no o ke kuhikuhi ana no ka hiaai ole a makahehi ole ana o na kanaka Hawaii i ka Ekalesia ma Peleula, no ka hookupu ole o na kanaka ina dala e lawa pono ai no ka hana ana i ka halepule no lakou. A no ka ole, ka mea i hele ai e noi dala ai.

Ua akamai no ka hoike ana o * a ua lawe wale mai no i hookahi kumu me ke koe o kekahi, au i haiai ma ka'u olelo mua i pili no ka hiaai a me ka makahehi a no ka holo ana o ka Moi Wahine i Beretane, me ka pahenehene hoonioniolo lauwahea makani mai, i ka holo ana o Emalani Alii Wahine i Enelani e noi dala, a o kekahi mau kumu hoike e ae a'u no ka hiaai a me ka makahehi o na kanaka Hawaii i ka Ekalesia ma Peleula ua paa kona waha. He ole ka ekemu mai.

He oiaio loa, e like me kau mau olelo e * i olelo iho ai, no ka mea, aole no e hiki ana i na hoahanau he kanakolu a he kanaha, (aole ia nei ka heluna wahi a ko lakou poe o ka hookahi hapahiku ia a hapawale paha ke hui ia me na haole, kane, wahine a me na keiki) paha ke hoolaka i na dala e lawa'i ka hana ana i halepule, no ka mea, he kakaikahi lakou. He oiaio keia, aole e hiki i na hoahanau he kanakolu a kanaha oia Ekalesia ke manao, e kukulu i luakini no lakou, oiai; ina he oiaio ka lakou olelo, mai ke $50,000 a hiki i ke $70,000 paha lawa na dala e paa ai o ko lakou luakini. Pehea la e hiki ai, oiai he poe ilihune ka hapanui oia poe hoahanau ke kukulu luakini e like ana paha me ka $1250 na ka mea hookahi e hookupu ai mailoko ae o na hoahanau he kanakolu a he kanaha paha. I e umi a he iwakalua paha makahiki e naku ai keia poe i ka huli ana ina dala e lawa ai ka $1250 a ka mea hookahi, mea e ke kaumaha. Ua kani io na ka kakou aka i ka loaa ana o ko kakou luakini nui, ka mea i hoomanawanui ia e na makua alii o kakou i hala aku nei, aka; ehia dala i lawa ai ia luakini, a ehia mau makahiki no ke kukulu ana a paa pono? Ehia na hookupu ana, a ehia na kokua mau ana no ka hoomaikai mau ana ia halepule, aole paha e emi mai, malalo o na kaukani a kaukani? Mai henehene paha kakou i ko kakou mau makamaka Kristiano, no ko lakou manao ana e kukulu i hale ko ke Akua Mana Loa a kakou hookahi e pule nei, a e hoomana nei, a e imi pu nei e hoola i ka uhane o ka poe auwana, a me ka poe e hookomo poo ana ia lakou iho iloko o ka make, me ka olelo pu iho, i pau no "ka lakou wahi dala e hookupu aku ai i ka hooliloia no na kukui, e hoomalamalama ai ina kii." Heaha la hoi ka hewa o ka pau o ke dala ina kukui a me na oihana oia Ekalesia, oiai, ua ku no hoi ia mau kukui i na mea a elua, a oukou a na kumu i ao pinepine mai ai ia makou, no ke ano kino, a no ke ano uhane, a ia lakou hoi, ua hoike maka ia ma na hoailona o na kukui a elua ma ke ano kino a me ka uhane, ma ke ano kino lua o ka Haku Iesu Kristo, he ano kanaka, a he ano Akua. He pono ole paha ia pahenehene a kakou ia Hoomana a he ano aloha Kristiano ole no hoi ke hana pela.

Ua pahenehene nui o * i ko ka Moi Wahine holo ana i Enelani e noi dala, aka, heaha la ia kakou ? Aia anei ia kakou ka olelo aku mai hele oe i Enelani e noi dala ai? I na makemake ana ka poe hoahanau o Puna e kukulu i ko lakou luakini, a paa ole, a loaa ka aie maluna o ko Puna poe, he kohu anei i ka poe Katolika Enelani (Bihopa) a i ka poe Katolika Roma paha ke olelo mai ia kakou o Honolulu nei a o Lahaina, a ma na wahi e ae paha a lakou e makemake ai e hooko ia ko lakou noi ana? Aole! E hele mai ana no ka lakou noi ia kakou iloko o ka Ekalesia hookahl, aole i ka poe e ae. Pela no me ka Moi Wahine i holo aku nei e noi dala ma Enelani, aole mao Kalavina la, a me Katolika Roma la, iloko o Enelani, aka, iwaena o ko lakou hoohanau iho o ko lakou Ekalesia iho, aole i ka poe e ae. Pela no paha ka ka Bihopa o Honolulu holo ana i Amerika, aole oia i iho aku, i o Anesona la, a io Aki Bihopa Katolika la o Roma, e noho la ma Nu Ioka, aka, holo aku nel no oia, e halawai me na Bihopa he kanaha a keu o Amerika ma ka hui elele ma Pilidelefia. E noi ana e kokua mai, i ka Ekalesia o Hawaii, ma ke dala a me na kahuna.

Ma ka lokomaikai o kekahi o na hoahanau oia Ekalesia, ua hoolako ia mai au i keia olelo a ka Bihopa o Nu Ioka no ka Bihopa o Honolulu a me kona Ekalesia ma Hawaii nei "Hui Misionari o Enelani a me Amerika, i ko Hawaii Pae Aina."

"O kekahi mau hana o ka Mi sionari o ka mea hoano ponoi, ka "Bihopa o Honolulu, o ka komo iwaena o na kanaka oia pae aina, a me kekahi o ka lahui haole o ka Pelekane a me ka poe Amerika.''

"Ua hele aku ka Ekale sia ilaila no ka mea ua noi ikaika ia e ka Moi, ka mea i ike pono i kona ano, a no ka mea, mawaho ae o kana mau hana iwaena o ka poe naaupo he mau keiki no kona, e kupono ai ka haawi ana ia lakou i ka pono Akua."

"O na hoa o ka Mi sionari ma Enelani a me keia Aupuni, he makemake laua e komo like keia mau lala o ka Ekalesia e hana like ma ia Pae aina, no ka mea, he mau hoahanau no ko laua ma ia Pae aina."

"O na misionari a me kou e hoouna ai e kokua like ia no e na Ekalesia a elua, (ko Enelani a me Amerika.) Ua kokua nui ka Misiona, a ke makemake nui nei au e lawe maikai ia 'ku e ko kakou poe. Horatio Porter. Bihopa o Nu Ioka.

Ma keia palapala e maopopo auanei aole ka Ekalesia o ka Bihopa o Honolulu no Enelani, aka, no Enelani a me Amerika pu kekahi, nolaila, he mahaoi a kohu ole maoli ko kakou henehene ana i ka holo ana o ka Moi Wahine a me ka Bihopa o Honolulu ma Enelani a me Amerika e noi dala ai, a me he mea la ia kakou ia wahi.

Me ka opu o ke aloha ole i hookomo iho nei o * i keia mau olelo, "Ke i ia mai nei ina ka e manao o ka Hon. D. Kalakaua e hookonokono i kona mau kahu, a pela aku."
E kii aku hoi ka epa a me ka wahahee ma kahi e aku, e loaa koke no auanei o * e nae ana. E noiia e * ma kau olelo pane mua i ka Nupepa Kuokoa, aole a'u olelo "e hookonokono i kona mau kahu.'' Penei ka'u. ''Ina e manao ana ia alii e hoohulihuli e like me ka hana a kona kupuna wahine." Ina hoi i hookahi no epa ana e aho no la hoi ia, a ke Alii Wahine Krlstiano Kaahumanu i make pu aku la me Kapiolani.'' A nana hou paha o * mai ka mua a ka hope o ko'u manao pane i ke Kuokoa aole loa e loaa ana kahi a'u i olelo ai pela, a aole no hoi he wahi kumu iki i hiki ai ke manao ia ua hoowahawaha ia e a'u ka laua mau hana. Nolaila me kau mau olelo kuhikuhi ano o ke kumu kanawai, a me ko kakou noho ana i keia wa.

Mai kuhihewa kakou e *' ua pau loa ka manao o na'lii ma ke ano kahiko, aole loa. Ua pau i kekahi poe, a ua pau ole i kekahi poe. He nui ka poe e noho hoopilimeaai mai nei malalo o na'lii.

O ke ano o ko'u kauwa ana mai ka Moi, ka Moi Wahine a me ka Hon. D. K. i mea e hoomaopopo ai aole i huli na kahu oia mau alii iloko o ko lakou Ekalesia ma ke ano hoopaipunahale me ka henehene aku ia lakou, aka, e kala mai no paha lakou no keia lawe wale ana au ma ke ano hoakaka.

E * ua manao anei oe i kou hapai nui ana ina hana a na Misionari Puritana Amerika he mea io ia no lakou i makemake ai? O ka mahalo malie ka mea maikai aole o ka haanui. He oiaio ua hana hoopomaikai mai lakou i ka lahui Hawaii ma kahi ike uuku a kakou e noho nei, aka, aole ia he "Kia Hoomanao" maikai e kau lia ai, iluna o ke kihapai no ka manawa pau ole. O ke Ki8a Hoomanao maikai no lakou, o ka hooikaika e hoola i ke ola o ka lahui Hawaii, o ke kanaka ka mea e ku ai oia Kia, aole o na hana i hana ia e lakou. Pehea la e mau ai ia Kia Hoomanao ina aole ka lahui kanaka Hawaii ka lahui i wanana ia e na Misionari, e pau loa ana i ka make? A i ko lakou pau ana i ka make a lilo ka aina i ka haole, mau no anei ua Kia Hoomanao la? Aole, e like me ka pau ana o ka lahui, e pau pu no auanei me ke Kia. Aohe a ka hoailona hoi e kukulu ia ae ai, a e olelo ia ai hoi o ka hana keia a na Misionari Puritana Amerika. Nolaila, ua kukulu io anei na kumu a kakou i keia Kia? Ke ola nei anei ka lahui kanaka, a e mau loa ana no anei keia lahui kanaka? Ke ku mai nei anei na Halemai i kukulu ia e na Misionari i hoike no ko lakou manao ana e hoola i keia lahui kanaka, a i hiki ai i na hanauna haole ma nei hope aku ke pau loa keia lahui i ka make, ke olelo iho, ua hooikaika io na Misionari Puritana Amerika e hooola i keia lahui kanaka, ma ke ano kino a me ke ano uhane? O ke ku ana oia mau Halemai, ke Kia Hoomanao kupono e kau lia ai ma ke kihapai, o ka manawa pau ole. A i hiki ai ia lakou haole ke kaena pono iho, o na Halemai keia a na Misionari Amerika i kukulu ai i mea e hoola ai i ka lahui Hawaii i pau loa iho nei i ka make a i nalowale.

Ua pono ke kukulu ana ina halepule, aka, i pono ua mau halepule la i ke ola mai o kanaka o ka poe hoi nana e noho.

E ku ana no ka halepule a me ka oihana kau kanawai o keia Aupuni i keia wa, aka, ina e pau loa keia lahui a nalowale, no wai ia pomaikai? No lakou haole no, aole no kanaka, a no ka lahui Hawai i auhee aku iloko o ka make a me ka nalowale loa, e like la me na Ilikini o Amerika.

Ke nana nei o Holaniku i na Loio, he poe haole wale no ka nui o ka poe akamai, he keikei iki wale no ko na Loio kanaka Hawaii ia ahona i kahi Loio kamaaina ia Kanihina, ke ike nei no hoi i na kumukula, holomoku, ana aina, Lunahelu, Lunaauhau, Lunakawai, Kaapuni, L. K. Apana, a pela aku, he mau hoike io no ia no na hana a na kumu Misionari, aka, e like me ka'u e olelo ae nei maluna, he mea mau ole keia, he Kia Hoomanao pau koke, ina e ko ana ka wanana i wanana ia ai e na misionari he mau makahiki pokole loa a e pau ana no keia lahui.

O ke kumu paha i "hoowahawaha ai kanaka Hawaii ia Hoomana," no ka ike ole i na kumuao a me na oihana oia Hoomana, e like la me ka hoowaha o na hoahanau Kalavina o kakou i kinohi i ka Hoomana a ka poe Katolika Roma. Ua henehene aku kakou ia lakou no ko lakou kukuli, a me ko lakou kuhikuhi, a mahope e hana aku ana no ka kekahi poe elike la me ia a e huli aku ana mahope oia mau mea, pela no me ka Hoomana ma Peleula. I hoowahawaha no i kinohi no ka ike ole i ke ano. He nui no na haole Beretania i hoowahawaha ia Hoomana, aka, he hapa uuku loa lakou. E like me ka hapa uuku o ka poe hoole pope e hoowahawaha nei ina Ekalesia Katolika o ka honua nei. He mea mau ia mai o loa mai, aole he mea hou. O ka poe Puritana wale no o nei wa ka hoowahawaha i ka Hoomana Enelani, aka, o ka poe Puritana mua loa aole o lakou hoowahawaha, a penei na olelo hoike no ko lakou hoowahawaha ole.

(Aole i pau.)

 

Ua olelo ia, ua hoopuka ae o Gen. Meade i kekahi manao e olelo ana, ua manao oia aia ke ola nei, ua pau i ka eha aohe e loaa kahi hana, he 25,000 koa no ka puali o ka Potomaka.

 

NU HOU O NA AINA E.

Ma ke ku ana mai nei o ka mokuahi hou ka Ajax, e like me ka makou i hai aku ai aohe mau nu hou ano nui i loaa mai. Hookahi nae mea a kakou e haawi ae ai i ko kakou mau hoomaikai ana, a oia no hoi ka holo pono loa o keia laina mokuahi hou mawaena o kakou nei a me Kapalakiko. E ukali ia mai ana no keia mokuahi e kona ko koolua, ka Monatana.

Ua loaa ae kekahi palapala mai Me siko mai, o ka la 24 o Dekemaba, e olelo ana he hiki ae koe o na puali koa Farani, ma Vera Cruy, he 10,000 ko lakou nui.

O ka poe hui o Irelani, ka poe hoi i kapa ia he poe Feniana, ke mau nei no ko lakou hookolokoloia ana ma Irelani, no ke ano kipi. Ua nui na palapala hoopii i hoea mai e pili ana i ua poe nei. Ua holo malu aku o Stevens ko kakou Peresidena mai ka hale paahao aku o Dubelina, a eia oia ma Parisa i keia wa.

Ua nawaliwali ke ola o ka Moiwahine o Sepania. E aneane ana paha ia e hiki ole ke anan nui i na oihana o ka noho alii ana o kona apuni.

NO SEMMES.—Ua hoopii ia mai nei o Kapena Semmes, a eia ke hoopaa ia nei ma na wahi paa o na wahi kapili moku Aupuni o Amerika Huipuia. O ka Lunakanawai o Hughes, kekahi o kona mau loio, ua noi aku ia i ke Kuhina Kaua e hai mai i ka la e hookolokoloia ai oia, ua hooloe mai oia. Aohe poe i ae ia e kamailio pu me ia, o kona mau loio wale no. Ua kena ia he kanakolu mau Kapena o na moku i puhiia ai e ia, e hele mai i mau hoike ma ka oaoa o ke Aupuni, no ka hookolokolo e olelo ia nei nona. E manao ia ana ma Wasinetona e hookolokolo ia ai.

NO JEFF. DAVISA.—E hoouna hou ana ka Peresidena o Amerika, e houluulu hou mai i ka ahaolelo, i pane aku ai ia i kona manao, no ka olelo hooholo a ka ahaolelo i waiho aku ai imua ona i ke kumu i hookolokolo ole ia ai o Jeff. Davisa. Ua noonoo nui ia ma ia mea, ma ka hoike ana, ua kue ia i ka hookolokolo ia e ka aha kaua. Aia a pau pono na mea a pau e pili ana i kona hihia, alaila, e hookolokolo ia oia ma Rikemona.

Ua haalele iho ka puali-koa hope loa o Paragua ma ka la 24 o Okatoba iho nei i ka mokuaina Argentine a hoi aku iwaena konu o ko lakou aina iho. Ua palapala ae kekahi ma Buenos Ayres ae, i ke ano ino oia kaua ana, oiai, ua like me ke kaua ana a na holoholona. Ua kukulu ae na kanaka o Buenos Ayres i ahahui kokua i na koa elike me ko Beretania.

Ua pu-a ae kekahi lono ma Nu Ioka, aia kekahi Luna Kudala malaila, e kuai nei i mau moku no ka poe Feniana, aka, ua hoopau koke ia kana hana o ia ano.

Ma Kili, ke mau nei no ke kaua ana me ke Aupuni o Sepania. Ua oleloia ke hoomakaukau ia nei ma ke ano Amerika, kekahi mau torpedoes, (poka pahu iloko o ka wai,) i mea e hoopahu ai i ka aumoku Sepania, e paku nei i na awa o Kili. Aia ma Nu Ioka kahi i hana ia ai o na torpedoes, a hookau ia maluna o kekahi moku i kuai ia e na Agena o ke Aupuni o Kili. Ua haawi ia aku kekahi Kapena akamai. Ina e holo pono kana hana ma ka hoopahu ana i ka moku o ka Akamarala Sepania, alaila, e loaa i ua Kapena la he $30,000 ma ke gula. Ua kukulu ae kekahi poe o Kili a me kekahi haole, i ekolu a eha moku powa, i mea e powa ai i na moku kalepa o Sepania e holo ana ma ia mau kapakai.

Ua ike iho makou ma kekahi nupepa o Victoria mai, e noho ana, no ka loaa hou ana mai nei o kekahi lua gula hou, ma ka muliwai o Columebia. Ua olelo ia, ua oi ae ka nui o ka waiwai o keia lua mamua ae o na lua mua i ike ia mamua, ma Keomolewa.

Ua waiho ia aku kekahi olelo hooholo imua o ka Hale Ahaolelo o Amerika Huipuia, e noi ana i ka Peresidena, e hai mai imua o ka Hale, i ke kumu e hookolokolo ole ia nei o Jeff. Davis, no ke kipi.

Ua hooholoia e ka Ahaolelo o Amerika, e uku no ka makahiki hookahi wale no, i ka wahine kanemake a Linekona, i ka uku makahiki o ka Peresidena, he $25,000.

Ma ka la 21 iho nei o Dekemaba, ua olelo ia, ua hiki ae ka lono i ke Keena Kakauolelo Kaua o Amerika Huipuia, aia ka ma Nu Ioka kahi e hoomakaukau ia nei kekahi mau moku elua, no ka powa i na moku waiwai Kalepa o Sepania, e holo ana malalo o ka hale o Chili.

Ke lulu dala nei kekahi poe ma na mokuaina kipi, i puu dala e haawi aku ai i ka ohana o Jeff. Davis. Ka nui o ka mea e haawi aku ai, he hookahi dala, aole e emi mai malalo.

Ua olelo ae ka Peresidena, ua hoopauia ke kala ana aku i na poe kipi, a e waiho ia ana ia na ka Ahaolelo ka hana. Ua hoole aku ia i ke kala ana aku i kekahi poe kipi o Lusiana.

Ma ke kulanakauhale o Bosetona, i Amerika, he 1,922 ka nui o na hale kuai wai ona. Noe mau aku la paha kolaila poe?

Ka nui o na keiki a Brigham Young e ola nei, he kanalima. Elua keiki kane, a he ewalu kaikamahine i make.