Ke Au Okoa, Volume I, Number 42, 5 February 1866 — Ka Lania-ku e pau ai ka Hualu o S. M. Kamakau. [ARTICLE]

Ka Lania-ku e pau ai ka Hualu o S. M. Kamakau.

,NO KAUAKAHSAKUAT,OUKOKO. Maanei la, ke ku*nci flu aliooho ae tne Ita leo nui, he koalua wau n& ua kanaka !a. " He mau kupuna ike anei ko J~ Koii tttamnn i ke kuauhau ? " Ae, he ike io no, ua haku iho o "Koii ifiaknakane o A. Unauna, he mc?le kup3tfft no ha *Līi, a pelie! ua mele !a : '• Eia ka iLani ke koi pa-e moku, Ka u hulu paoki o ka airia, Ka weo ka pa e l»tu ai| O ka meha o ka_Lan), O ke *t.i? hoano ia o Aikanaka, 0 Aikanalta kpne a Hiilahanaiakamalama, Hanau Puna mt taua o Heipa, , Ia Hema ola ke kiipu, Olaola puhepuhee wai ke Hanau o Kahainuiahema, Ke 'Lii nmi i keehi ka j>ae moku, 1 kulaina e bio ē I !ilo ai ka Pu leo nui, Ka Pu oleole a Kane iluna, O Kahai no keia, O ka liko Punaaikoae, Nana o ua o Auanini, O Lnnohoonewa o Luiloi ka wahine, O Paumakua ka Lani 'luna, Hanau i o Hinaiaeleefe, ♦ Iloko o Ikuwa,

I ka malnma kukupau a ka Hekili, E kupupau keke ma! ana ka leo e ka HeHolo kake ana ka Lani 'luoa," Ikili/ 6 Paumakua nana mai k& ku maka O na ha ia Piilani,' O na "ono ia Piilan!, " O kn hanau ana mai pu K'ahaka, Laha na 'Lii maloko o Paumakila, O Haho; o Palena, nana o LonokaWal, O ka maTu lai o Pilik'aaiea, O Pili ke 'Lu o luna o ka moku, O ka aina i ka la Koihiki, O Hawaii kahiko a Kea la hai, Tani o Heinalau, o Nana/ 0 Ku, o Loe, oka ba mapuno Laoi, 0 Hai ke kuinu, o Kihapiilani, 1 ka wahine o Koleamoku, Hanau Kauhi ka okaapoahi, * Ka okaa o Kauhinkalani, Ka hiu kela ke a-a d ke 'Lii, I noho i ka wahine o Ulamaolaoi, O Kauamanu a Loaa no ka laua keiki, Kapa i ka inoa o Makakuiknlaoi, Nana mai o Kaoaomakaku, O Makaku, o ka nwe hee ka aiole, O ka Pa uiuhee i kau ka pala ha, 0 Kuhia i kaena nui ka w&a o Lopo f * O Lonoik8«iakahiki n Kaoao, O Puea Kaakauwauwao, Na Makakaualii i hanau mai, Na ha 'Lii a Makakauālii, ' O Kapukini, o Keawe, hookahi kane, O Umikokailani mai, akolu, O Poepokii, pau ka hana»rta." O keia wahi o ke mele ka'u e hoike aku, a o ka hapnnui no koe, pehea iho la ua ino o" S. M. Kamakau, koiekole ae la noe paha aa ino o ka oiwi, ka monpona a ua o Kuhonneenuu laua o Kahalnlolalilali, i ka loaa pono o ke kuamoo 0 Hatos, i haku ia ae Ta ma k$ mele e—a ? He thoē uhane iho la anei kel<|

la ? He haule 10 anei ? Aole, he iko ao ia, u-hu, oka ou mau makuahine no ke mele io, 0 Puapunkaulei, o ka Lemu, o Keaweaiope,Q - J NO KA IKE 0 S. M, KAMAKAU I »O'U MA\L KCPCNA. Ke olelo nei au t aol« i ike iki o S. M. Kamakau i kahi o ia kanaka, "O ka HokuslU malama ike oe ia Pae, oia, aia o Pae ika hua o ka Uau, aole, aia o Pae i ka hua o ke Koiea." N<> ka qaea, aole hoi oia i ike i kona wahi, a hoonohonoho boi i kona mau hupuna, he oleloa no, a no ka ike ole, hopu hewa a hookomo hewa i ka inoa 0 ke 'iii 0 KekeUokalani, kupanaha hoi ua hupo, he keu n<> hoi ka u-a u-a, ka haakei, 0 ua wahi nei a Kanealai, hilahila ole wale no hui k? piikoi. NO KA FAFAIA »AI, Ae, na o'u kupuna no i pau aku i|ei, Q| Auwae ma, Kekuawahine u\a, Koii ma, Ktuakahiakua ma, a he Kini, he l<ehu, 0 i«koy i pau aku nei, ua waiho i ka oieto la makgu | na maopuua, : " B f e malama i ka olela na ke 'Lii, a na ke 'LU no e O k»»ia pne kanaka la, he poe ike wale no kuanhau, i lohe oe e ke keiki o uka 0 pae.

E i mai paha auanei u» ino 6 Uhap«K<e r *' Heaba !a boi ka nK.a i«o ule «i iaj H. K. Kapakuhaili ? " Eia, o kabi uo ia vhaß;i wiia mai a«na, o Ke kuausoo uui, o kp oa makou uo ia, e malama, a na ke 'Lil qo i nae, no ka tpea, e koe i ke kuuiukahi «

ai, irja « pau loa uiake, pela no mai kabiko mai. . s J Aol« a'u olelo uo ka.manao eouo o Kamakau, uo ka yea, ua pau ka'u I 1« in« ua kuiuumaluua. t j KH» KA. MANAO 7, 4 . .1 O A. Uoaooa ka iuea a Aowa« x*° K > > k* kunuhao, oia ks pololei,« mnhopellāoKaoo, a lohe hoi o Kamokuiki, i Woih<s> no kooi wahi i uolio *i me kana kane nre 4 oa ao o A. t?jiauna nm lke liuauhau, JT«1« H»ai kēt* * tibnēl (Wai ?n Auwae, a ua ta j>oe i* Au*rtē, a i ko !akt>« aofa a«a, ua auu it!b ka hoopī«nsau ana, ao!e ma ka jfttaSala v e !?ke kau e pa!o!o mai noi, bi kokalii i keia, e ninau ia H. Kuth«Uni, ua lob« paha kota ia Ka»o, kaaa wakiae,* in *

:;inau hoi ia Hon. C. -no- ka °i*> ke keLki o ia wa o oa piau wai nei. L. ' NO KA MANAO 8. pfc :A«te i* he Miki', aofe no i& hoAhaoau/ a o pto makoa maa haku no ia, a ina makou U& i ka manaku o keia poe, heaha la kau e hiki anei m ilaila ? Aole, aia kahi e $}āki ai ia oe, oko i;a 'mea malalo mai ou, a o Mu>,|ta mea malalo mai ona. a o kona lalo akii, r« k0 lakou manaku k&n e lawe mai ai e pono lip. no ka mea, oia no fco.Kanealai laua o Kupft6t>eenuu ooai kahiko mai, a eia laua ke nei, aole, ua nalo boi ko laaa maka» a o W. hoi kp ku pololei ja laaa,Vahi no aii, aoie fae malaoa ka'u i ka lohe, a o ia lohe ilp'ii » l»i tku la. mea i hoole ai ma ka Eleīe ō aohe kapu, aohe wohi,. aole he Kamehameha IV., a me Kamehame- '• me fca Hooilina Moi ? No kou ao it »&'fcftt,i karf»t o La haina, • #i inoa, « kapa ia oe iho e liwwme kno e olelo neī lāSa ka manao ewalu, i «Wia ma ka Helu 3t o Ke Ar Okoa, e olelo Pfe»a, •" Na Waie.kia e kapa aku he mau haku, St# aku he mau moopona, a e kapa akn fl» mau keiki '* Oia anei ?' E! e lakou la—-e, wliatia po e*Ttakfcu ia S. M. Kamakau, ka poe fike ika nanaHoaka, aole aneī o oukou ike yS%rke Kah<feka o Kalalolalilali, a o UhapiWfce, o AMpahihi, a o Aoonou, ame Kanefjlfai ? I ke ka'fbftt imua oukou, e'like me ka'u

» ike aei ma ka'a ike, ke ku mai nei ko lakou Kahoaka, a e ala mai auanei na ilina a <Aai !& Kamakau, ka iakou moopiina, h lakou. ■ % ~ Pakiki no hoi ua mea maikai be hoohalikeka pii no keīa oka moopuua a ua ino o'Aoonou, a hiki loa i kahi o ke 'Lii, a o e ole ka hiki, ka i ka ike a pau. . HAPA HOPE OKA MAIUO 9. ». £ puakii, e lalau, aole paha ma ka Lae o s>Kareoa, i Pohakuokauai, kahi i lawaia ai o K»welt> aie k.oaa lawaia, a ioaa ua'Uhu bi, o ka oiaio, aia iwaho ae o Keawaula, i Waiaoae. Ika makemake paha ouaoS. M. e hoohaii mai nei «aiaita, aole paha p ka Joa{> aku o ka makou «nea hoonanea, (hoQau ipplowa,,)

»>-ā£3iā*Ao T0. Aohe o'ulfa§'nfun # he lana3toa ko'u maaao, a ke olelo nei afi, ua makauaau no au e hoike, ak&, hoike e hoi olua me 2, Poli, ngl«tla ( leakal) « a pau ka olna, alaiia hoopuka hoi a# i ka v u Papa Makahiki a me ka, Moo]«lq oi paha, hoike la ua moolelo puomuE ku o pau mai !a no nae paha ia ? Ina ua pau e— aku hoi gu i ka'u. t t •• #*" - -"V r !" V Aole, o g $| uianao XI, np la hapapul o ko'u u*au manao «j

āaa i no kei$, »,geja ao me ak Vf īa P* ha ka'u e ana i.kapuu daUj uo ka kau Ahaolelo . o ka i ae nei, aia ka M. EJ. J,85i, ua kakau iho 6 S. M Kamakau, | Bi!« Kaoawai, e 044 a, e haawi mai ka Hulē i£i,QQU, [a kakau iho no ua ino'o ,S. M. Kamak«u A i uia ua Bi|a _a Paiapala hoopii 1«, no ka Mooletg p Kamehameha I., a ua haawi ia keia Uila ma ka linia ō J. M. Kalanipoo, a ua heluhelu mai no o J. M. KaUnipoo, i ua Bifa la, a pau kaua heluhelu aua, al&ila, uoi hou mai no 0 J. M. Kalanipuo, e hoooioe ia (Qa ka papa, a ua hoomue ia mauuli 0 ke uoi a ka jmea nana i lawe mai imua o ka Hale Ahaoīelo. Oia paha keia puu dala aaa e olelo nei, aofe i pau ka hookaa'wale ana i puu 4ala no ka oihana moolelo poomuku ana. » Aloha ino ! oi kali iiio la paha—a, o ka paii loa o na hana Aupuni, a liio ue aei kahi! mua o ua ino o S, M. Kamakau ia A. M. Ka-1 hnlewai, a tifo ae ana o Oa.hu ia YV. P. Ka- I mnknu, ku hoi kela aiawaho o ka Pa o G. Ho- I me, (Homa,) hoolohe o ka pa—o tnii 0 ka leo, 1 e S- M. Kamakau—e, eia hoi kau, oikaliaku | paha kela q ku poha leo ole kino | okoa a lokiro ka hale, uoooi okoa, ao ka ma-j *leele Q* tn»a oaikai he aoi» a o no he mahaoi a,ku « koe. Aioha wale, uk umi wale oo paha ka .hilah«i«—a, o ka puka ole mai o kahi olina, lule j ok«a 1 ka io inaioko a mawaho na wahi auhau, i kapiii i ka iae a me na maka i k« keleawe a i paa, he)e i ka Haie Ahaoielo e noi ai, & 0 no jAoi e oot i kahi ooi ana—a, e loa'aua, aUila, faoo aku, noke ao ke noi, a ke i huu i | w«i uei kela i ka iea ioa, " Aole i p«u ka | I maaawa e h«okaawaiu ai 00 ia oihana," A j j ke i hou uiai nei no, •' Hu uui aa haole a ka- ( kau uel i ka MooUlo Hawaū, he na«," Sj«'s .aa.o. ka iuooielo holookoa,.. 4* V» kj» hookoiao j ka wahiue o ke.j koaoioo i k«u«, & v hvH>kouio i ka « A Kiu ke kaula» a ua LaoikauU, a peia wale j »ku. | msa *A«A.O 13. . j ■■ M««u ia hoi ka aioau mua ? JJau uo ea :, tī»a ib» no koi na fypa a kaua, " Ke.hauwa-; inwaiaau nei 'luoa o Keolewa *c la " hoi aa'u ka nluau mua, a o h<n ou ekeoau uiai, ** A ke aloha hoi o* ia Kualoa." He ekeoiu f nlr ii* hot !o»a ole, a no ka nku i ia. lfS. M Knmakau, ao?e o*u m*keui«ke i ka | *u i ko'u tnftnso »0 ka hoolah.« k pan k»n hcn>!«ha ana, j 0 ke ah-i !a ohi Vu-i o ka'u tuau ; j A, 0 ke «lia !a h«i ka pUI ole \ ka Mooieio ? | Aolo «aei uo loko 0 ka Moolelo o Mopua, o, j Kauialkoeku, & p<U wale aku. , Ma keia kakau mauao aua a uia kda kuIk* kauwa Jdia, aoīe i Liu U a

noinila, i mea p»ha e pnu ai ka pohiVttif ke> kahi poe no M lt Knxnakau. NoJalīa, V<S*d Ho» nhāialiolo ofieilfe% he heluhelu nnpepa, e pono e halju ae a nana' aku i ke kioo hojookoa o S M. Kamakau, Aona na maka kuonoono i piha i ka hookano | a me ka hilahila ole, a e nana pu aku i ';<tna mau hana qpne kona kulaqa« oiftj kji H. »837 mai, a hiki i keia la ana eao nej i keia hanaunai ka wahahee. S0 KA HAOLE ANA O S M. KAMAKAD, MAI KAHI KIEKIE MAI A HIKI I LALO LILO. Ma ka M. H. 1837a me IB33pahaj ua hoo-_ nohoia kela i kahu a i kolu hoi no oa Kumukula o Lahainaluna. Maka M. H. 1843 vhoopuka kela no A. Unauna, e oielo .409, "E kolo OA. Uoauna i teJo, me he Naio la." Ma 4a M. H. 1863 paha, hoonoho ho* ia kela ma ka noho 6 ka Aha Kaapu>.i.

£ honmanao kakou, he kulana kiekie loa ko S. M. Kamakan, iloko o keia mau mnkahiki, ama ka M. H. 1855 a me 1856, ua hoo- ' neenee hou īa iho kela i lilo, a, o keia kona hoomaka ana e alualu aku ia "Naio" e pepehi ia ia, aohe ate he toaa aku, no kamea, ua puhaia&iu loa kela. a ma ka M. H. 1864, oa haale ktlailo!:o 0 kekahi Karaima ino, oia hoi he hoohainu i . kekahi kanaka i ka wai ona, a ua hookolokolo iaimua.o W.P. Kahale Esq., a uahoopai ia, oniooihou ua mo o S. M. Kamakan, imua o Hon. Ferd W. Hatchbon, E«q., u ! wiu hou no, onioni loa no ua o ArfWehekika i ka Aha Kaapuni holookoa. Ahaha I Hapala mai ana ka ele, na ke ke-a mai la ka a-i. He nui Wile na haule ioo ana o S. M. Kamakau. ak* 0»e, aole o'u makemakV e haku kole aku; a e wahahee aku, ao ka mea, aole la o ko'ii ,-a>aitaolana e hoaiai ae imua o ka hanauna h6u a me ka poe kahiko. Eia no ka'o wahi niaau, « Ua haol« anei o a A. e like la me ka haule «aa o ke kanaka i kahi kiekie ? " Aole, oia mau no o A. Ona.una, me. kona ohana, ke ai uei uoi iab moa a. na lima i hana'i, aohe i luaa, aolo 1 Wo.a aole i hele e noi. e iike la me S. M. Kamakau, ka haule loa i lalo, a hiki loa ilalo o ka aina i ke'hu kai o raJo, oialo, o lalo lilo aku. ' Eia mai ka puupuu e popolohua ai ko mak«, im he hoa nioi Ia, he |lcf wale oo» a o lia w»ia nae ka ihea nui. Ahe I wela aku la ka • ■ ■ c i —la, wle—la, 'Ioaaku la i ka hua aioi a'u a ka wahioe makua. A maanei la, ua pau kōV ulele ana i ka ttaka ō ka% peni-aīla ma na rula pololei o ke kkiaoa, a nana keiki hoi o ka Halepai, e ulele iho iluna o ka Papapai. Ke hoi nei ke lfetki o Kahekuawa.

Me kā'&3Sk!o no, r 3. K. U*oka. Waiiuku, Maui, ian. ld, 1868.