Ke Au Okoa, Volume I, Number 42, 5 February 1866 — HE MOOLELO NO PIKOIAKAALALA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO PIKOIAKAALALA.

' - HEr,tr 8. A■ : |

NO PtJAPUAI.ENAI.feKA. '*** Hoomau aku la o Puapualenalepa f, ksj)& hana mau o ka aihue, ua kauiana keia ilwino ka ikaika a me ke akamai i ka aihue malaila i oh ai na makua o laua. hookahi, ua pa*»,]oa ka loi kalo okoa i kV]Sī— ] hue io, me he uhuki ana la a na j iwakalua. Pela no'ka mala mala awe» mala maia a me kekahi mau mea e aed,pff e makemake ai e aihue. . ' i A hiki o Pua*pualena!ena ma ai, ma kahi i kapaia o Wainiha, huH.tyfttf >. la ia i'-ka hapalua oka mala awa, ~a pau i t a ma ke ao' Stia ae, 'heleMi! kekahi kahaka a ikē iho la ia, ua pau i hue ia ka awa. , v Hoi a~ku 1a ia a h'āi aku~ittiua ol<el?ori6fin|i, " E t uh pau kfi awa o ke koele i ka A no keia oielo a ke kanaka, hele aku īā.le Konohiki e ikemaka, a i kona hiki ana ike iho la ia ua pau io no ilt& ofse ia, a like a like o ka māla awa i paS( i ka aihCte~ e like me ka 6lelo a ke~kftnlill? < B$ : - ; na i h«i*altu ia ia. „ ' ■ ! ** ? ! " Ia kofce no, kualia'uaaleii la hiki la i na kanaka a pau olona o ka hele e kiai i ka awa, o pau loa atrabeli hoe W 'līkeiilHA olalo 4 xe Konohiki, uie ka hoomakauka|i Bu im m«a eha. Ma *ka wa poeleele, hiki aku la ka i!i<s tfta ua mala awa la, a iho la ia ittaenakonu,"_tlie aku Ia na kanaku a pau, he i!io ka pulia ia i mea nana e aihue nei ka mala awa. flfoopu-j ni iho la. lakou a puni ka mala awa i ka upe- i ni. Hu!i ae la ua ilio nei ma kela me keia aoao, pau !oa ka uwa, o ka avjia oae j ka upena, kai l'lo pu ia Pōapualenalena i w a ] manawa. I no hana. • ; |

He Alii o Mana, He Itilokilo Lani, h« Vau!a. Lohe iao 1» ia ika hoohei 1a ana o Puapualenalena i ku uj>ena, olelo aku la o Mnna ma kona 'aO? 1 Ma'Kaula, i ua poe kapftjca la, " Ōukou Jpē!a, no'lia'niea, aole ia he ilio, he akua ia 4 ua oi aku i.ko l<B kanaka h'ookahi.**" Anp keia mau olelo a kailakaula, boop||i 10 2xo la tal«ou i ko lakou manao e hana. ' Ki. HliLI ANA O JA PIKQI- : A 4raia na hf eha o ko Pikiakanlala nalowale atia me kra ilie oie o aku la ia ma na Wahi i maa i% Ja«ji i ia i ka pana manu, a puni o KaUai, &ohsn&|i h« loaa. A hifci ua ilio nei i Niihau, ai KaUia, aohe nn he loaa, co ka mea, ua i£Staa~tun)i ia mau wahi i ka hele ia e laua. Noho iho la t a ilio nei a hala he mau la, a hoomaka hou oia t huii a puni o Kauai, aole no he loaa, ewalu puni ana o /fttuai ia Pua"pualenalena i k& holi an.a, aole"ftō he īoaa, no ka mea, aole i ike ia kona wahi i hele ai. EO rrKOĪAftAAtAĪ.A MEA I LŌAA Ot,E AflAl»t'A-; POALEKALENA MA IA līui.l ANA.

Makapo o Pikoiaki>alala ī haaleie ai ia. Kauai, ua moe e oia maloko o ke kuapoi o ka waa, me ka ike ole o ka poe oona ka waa. ua ka poe uo uoua Ua waa i haj>ai a lana iloko o ke kai, me ka ike ole o ka poe noua ka waa, . ua mue o Fibaiakaalala malaio o ke kuupoi o. ka waa. ] .1 • ioo keitt mea i luaa ole ia Puapuaienalena, ma na puni ewalu o.Kauai ia ia, no ka mea ( ina i hele wawae o Pikoi-' ukaaial» a btj|y iloko o ke kai, ina ua loaa e oia i ka ilio n»a Oahu aei, aka, no keiu hana maalea ana a Pikoiakaalaln, oia hoi ka nioe ana mnioko oke kuapoi oka waa, Oia wale no ke kumui loaa ia Puapualenaleoa, ma ia mau puni ana o Kauai ewalu, e like uie ka : M i kaip»iiio s «ā mHelu ivua, a e kaina-, »lto hoi kakou no Puapualenaieoa ma keia wahi. KO P(TAFUAUSN4LKN4 HULI AKK IA PIKOIAKA- • ALALA MAI.OKO O KB KAI, t Manae iho lu o Puapualeualena, ua lilo » Pikoiakß»!ala i ke kni, no ka mea, ua mna fe«ia Hio i ka ike ia Pikwiakaalala ika h<*!e i ka lawaia. Nolaila, au aku h ua )tio Dfei maloko o ke kni a puni o Kaufti. ao?e nae he loaa, eha puni o Kauai i ka au ia e Puapualenalena ma ke kai, ai ka lima oka punl Honi ihō i» ua ilio īiei fka hohono kanaka i pili i ka huahua-kai.

Au po!olei mai 1a o Pnapūalenalena i Oa'iu j nei, e hele fli i kā hōni i fca huhono ] fcanaV» 'mH ka WnTuia-kai, a naha na moku, i | ke kaawale ana o K&uaia meOahu n«>i. Loaa » maopppo lna iho 1a i ua ilio nei ko Pikftikl<aalala hohono', e lifc£ mr k:» fnea i tuaa asaū ia ■ ia, Au nial keia a pae \ Waianae, malaila ] mai a hiki i|una o P<ih»k«>a, * iho i ka Uula o Ewa, a īialowale hoy, nn ka roea,; malaila o Pikoiafea«ls!* i J>ee malu hoa sī ilo- J ko o kē kolkpoi t> OT *a» o,ke kniknmahine a . Kpawonuiaiimi, i kii m%i si ia Moinele © hōlo , i Haw»ii, « fM»M* i ns mano, ka eneiīii hoi o j Keawentii«omi, ] Au hou «ku la ua ifio nei s pnriit)ahu nei, J aohe he loaa, fcaapuni keia ma ka aina, elui». puni Oahu nel, i «a īfio nei knhi a Pikoi-; akaa!a!a ms f moē r.l, mn kahjione t-> Hauau-1 uia. Au aku ta kt>ia nis U |»o a a.>, ji««> a!»u • lā m* KaenakakiU, Molokai, kaapooi keia «| p«tti o MoWkai, * hiki keia iluna e Ka!st v ( «o- >

! le ne Soaa, a hilu keia i Kaluaaha, aole no he loaa. Au aku la keia umlaiia aku a pae i .Maui. I koira biki ana ma Maui, kaapuni Qfiu'la keia me ka manao e loea ana o Pikoiakaaiala Hfiit#, .aolo «V»e i loaa, eha puni o Maui ia , aole no he loaa iki, o ke ku- ' w o wloaa ole ana, ffote no i pae na waa o Pik«a2jaalala i holu mai oi maMaui. Nf laila, auj>eu aku la keia maloko o ke kai,eJiUē me kiina hana mau. Au mai la keia ma ke * Koolau o Maui, a hikl hoo ma Lahaina, mailaila aku ā hiki ma Keoneoio, oia Hnhi j hoo--1 lulu ai na wna o Pikoia£aala!a ma, ia lakou i I holo ai mai Molokai aku.

. Alaopopo iho ia ia Puapualenaleua, aia o Pikoiakaalala i Hawoii, au aku la keia ma la po a ao, a ma ia la a po, pae keia tna Wahukoiva, Hawaii, a noka luhi loa o ua iho uei i ka au «na oiai o ke kai loa, hele aku la ua ilio nei a loko o ka ilima, a malaila oia i moe ai a ao ia po, hele aku la ua ilio nei a hiki i Keawanui, ike maopopo iho la o Puapualenalena i ko Pikoiakaaiala meheu, aua oiaio no ko Puapualenalena ike, no ka mea, malaila no kahi i moe ai o Pikoiakaolala ma, e like me ka'u i kamailio ai a»a na Helu mun. A ao ia inea, hoio pololei aku la o.Puapuaiejialana. ma Kona, a mahila aku a hiki ma K.au, ma kahi a Pikoiakaalala ma e noho ana ia manawa. KA HALIWAI ANA O PUAPUALENALENA ME PIKOUKAALALA, MA KAC, HAWAIĪ. A maanei !a, e kamailio hou Kakou no Pua|>ualenalena a me Pikoiakaalala, ia Pikoiakalala i ike aku ai ia Puapualenalena, kona hoahanau i ka ho"6a ana mai, hu ae la koua aloha ia ia, a kahe makawalu maī la na waimaka, a ano e wale mai la no hoi ka aina

hanau. Mamua ae o ko Pikoiakaalala lalau ana'ku ia Puapualenalena e hoonoho iho iluna okona mau ūha, hapai ae !a ia i keia wahi mele, penei: " Aia la, aia la o Puapualenalena, O Puapuaieoalena ka ! Ka maka o ka ilio imi kahu, [ s A loap i kai o Kau, I I ka makemaka, I Holo «na i kai o Unulau, | Ua wel* ka oiaka o k& ilio i ke ahi/ i Ua iuhi a ana i ka huli, ; j Ua puni o K»uniJ ka h.olo ] Au a holo t kai, eha puiīi, , A h«4ri i ka holon» loihu, L ka huahua-kai o Aleanalu, I Au 4 k« k«i a puni Oahu, ! fle alnnui kat poha o Molokai ? I Lele a pae i Mi.ui, eha puni, I A he%a ke kahu i ka haalele, | Hewa o Pikoiakaalala, lie pokii, i Lele a hikj i ka moku uui, He paia paa k» l&oi, t He iionu au ka , Mai, hoi—«—e—hoi—e." | A pau.keh mele ana a Pikuiakaalala, lalau [aku la ia ia Puapualenalena, a hoonohoiho la f ma ka uha, a uwe hamama ae la, no ke aloha i i konā lioaliele pu o ka alna hanau. | A pau Pikoiakaalaia uwe ena, hana iho la ia i hulili, i wahl no Puapualenaleua e inoe [ ai, ua hana nāe oia m.i ke ano e hoohiwahiwa I aku 'al 5a Puapnalenaleaa a nani. j.KO pikoukaalala heu.aka ma ko keawe- | NUIAUMI WAUI. l A iliki aku la o Piko,iakaalala uia ko Keawahi e aoho ana, uia KalāUpali, f aia.hoi, ua īoohin loa ia ke Alii e ka onaaka nolaila. un biki o!e ia ia ke kaoiailio aku p kaua mea i inaoao ai ekuka pu tne ia, a tio

|* ia tnea, hoi liou mai ia.o Pikoiakaalala gia„ uiiiu e iji. , | Kfi U.LM .iMA. O KIUAPU. | ' «va « Ke«weauiaumi i ona ai i ka he «ihu po kupoiio ia i ke kani ana o i-Kihapu, « uo ia kani ana, puiwa ae iao Keaj weaiuauwi maī ka ona awa ae, no ka mea, I a» ke oeoe o ke Maai aaa a Kihapu a io- | Jfa»44aja «a pepeiao o Keawenuiaumi, a lilo kooa oua aira i mea mahia wale no, a i &o &o la ia i mea huhu loa oa ke Aiii.

A ao k«ia mea hoi,. hiiwina aku li ke Aiii i *iu& kau*ba kanaka, « heit e Inili i ua pu ia

h« ke akua, a iaa e lona, e iawe mai imua ooa, i no ka mpa, o kona eneini hookahi ia i koe, a | «ottenfd he mea o&aa e hoopio ae Loupau | hoi i koo'a kani ana. |-r- * - Maanei la, e kamailio kakou no Puapuale[«klena, po ! kani ai o Kihapu, hiki- ! ae !a o Puapualenalena mai k'ona hiamoe l'a?, mp ka lulifulī ana o ke poo, kakani na "no ka inea, ua ko'mo ke oeoe o ke ;Tsaift ina' a"fTitiapu Ilo"ko o ko«a mau pepeiao, īnooiono ae la ia i kahi o ke kani ana mai a {"Kihapu, a aole nae o Puapuaienalena 5 kii ia ma la po. KO rmoIAKAAL4LA HALAWAI ASA 3tK KEAWS- ■ NCIAC«i.

■ _ | ... hou «ku U o PikoiakaalaU a i iki ut& j liHhi « Ke«vveuuLau(m e uoho sin», | pkū «ku U o Pikoiakaakia, " 1 liele tu«i oei i «u ituu« ou, © aoi aku U o«, e hui lu kahi i>ae | kauaka oie a'u." 1 nwi la a KeaweauUmui j PikoUk#*Uu, "Okn'u mi oiela akuAij i« uiu« uiuinun, u uie h® Vto hoowahuwuha U ] i*o uiu« i trenak«." A uo keia me«, Uoouua . iu»i l«uo Keaweuvti*uuii t hou&ahi b,auajia k«-, | A|W* Uua kauiaiiio «du uil !S«t, U m*i yTo K'* s awo<iuiBuuii t« *' 0« fe.tS6p» «ku oei au t elua kaunha kau*k«,. « lllll» b»MI U KlVjpU, UUUUUIAUO kuu liOOU&i" j .k ms' }>a utuliu« hoi." , A aO keīl oU'l) a Kci,nveaulauini, oUU' {*,« IPiliolaia. l'ila, " O k«ju UUi,. uU bot ftH)£ttattMlenn, ua bīVv iuai ats, oia ku« a\i j oMoT&i l» oe t.nft(utj<4." Ntu*u mai U K>s# , ēftui<īuuii, " I m\tu\i ;ie* koua hlki 4ua

inai ? " 14 Akolu )a mamua ibo nel oke kani ana o Kihapu," wahi a Pikoiakaalala. Oielo ja q " £gpana%! ua ike ka hoi olua ua hikī mai |a ka itio, aohe" ou olelo mai ia'u, ina la hoi oa loaa kou enemi." Ol«lo ak« !a o Pikoiakaalala, E moe «na o Puapualenaknn maluna o~ Ita hulili, (hiki-e-e,) a i ka wa i kani ai o IKihapu, puiwa ae !a ua i'io nei a loliluli ke poo, me ke kakani o na pepeiao'i ka luteluhe." KO KEAWENCIAOM(„tKB 4-NA. 14. PUAPUAIieKA- , .. L£IU. . A iohe iho ia o i ka Pikoiakaalaia oleio aoa, ua hiki mai o Puapualenale»*,»ka ilio «kamai i ka aihue, a pela e loaa ai o ia ia m« ia aoo. Hauoli !oa iho ia ka nnau o Keawenuiaymi, no ka mea, o ka hiki B Afi mai o Puapualenaleua, ka inea e loaa ai o Eihapu, ka mea & kona naau e lia mau ai, a e lealea ole ai kona manawa ona awa. Hele i>ku la o Keawenuiauipi a hiki ma ko Pikoiakaalala wahi, oia me na kaonka he le- , hulehu wala. Iko ke Alii ikeana'ku ia Pya- | poalenalena, he mea e kona mahalo ia ia, no ka nani ame ka maikai loa o na hulu o hope o Puapualeaaiena, a me na hulu ma ka a-i, a ma oa pepeiao, ia wa ao, kauoha ae la ke -AUi, e lawe mai i mau paa hulu a e hana ke auo hoohiwahiwa ia Puapualeoakna.

. A:j»o keia olelo ake Alii, ua hikiwawe a, -emoole !oa ka lona ana mai o ia meā, a lalau aku la ke Alii a hoopifi aku lai ka hulu o ka 00, naeka hulu mahope'o ka pupila o ka h'nelo o Puapualenalena, a ua hke puka inaikai jbb ia. Amaka wa a Puap«a(«aaleDa e ko. ai iluna, a pio roai ka huelo. ua ane hke na hūlu ana' ka pupua me ke anuenue, no ka alauia aoie ke omaomao ke nana'ku.

Ua tßakabebi lpa ko Keaweuuiaumi naau ma fceia ike ana, a nō la mee, kauoha ae la ia i kona mau wahioe aia*io, e pe-a kau wawae i ka pa-a o ka huiu mamo a paa, a hoaahu «ku maluna o Puapualenalena i kapa noaa.

KO PDAPtrAI,IBNALEffA UELE ANA E AIHŪK. A ike iho la o Puapualenalena, ua wi loa ka aina o Kau, hele aku la ia ma kana hana mau kbria alba hanau māi, oUa aihue. Ma ka po hookalii, ua lawa iūo'loa te Alli i ka ai, a piha pono na halepapaa o Pikoiakaalala a me Ke»weftuiaatnra me kona mau aialo. Ua hi--1« ia "Pwepoalenalena ke pulnmi mail ka ai moa a mo ka a> maka,' ika i-a moa a mē ka i-a maka a me ka i-a maloO, ka puaa, ka moa a me na mealike, i ka wa hookahi.

Aihue aku o Puapualenalena īna mea a j pau o Puna, o Hllo a a Ike ihg la , na kanaka a pau o Puna, o Hilo a me Kcsia, i kk patrloa i ka aihue ia oli'a m|gi a pau. Nolaila, lol<ahi ae la ka ma'ūao o. na t , Aiii a me na makaeinana o ia mau ws&i 1 ia aihue kupanaha, no ka mea, ma ka wa hoctr kahi, ua ailiue ia ka ai iwaena a ,me ka ai ua . moa, iloko.o na hale.

A ike iho la o Puapualeaalena, ua l&ko kupono loa o Keawenuiaumi a me alala a nie na kanaka a pau ia mau*raeā t % o ko liiua heoiahema nae i koe, ma liā* Q ua ilio la, oia no lta awa a me īie' liapul A ike iho la ua ilio la, le hemahema io no ke Alii a me PikniakaaMa a me ko īaua mau m*ka(rinana, nolftiTā, I»elfc al*u ta iia ilio nei 'MH'PuA*, he hot>lftfpu nne ia, nla hoi, ike aku la ua ilio o'ei, ua piha ka halau i ka wa?*(ki i htofeupti ia. ' Mal«ko o ia mau wai»atl hookupli sa, ewatu iako kapa, ekola * nae aqo o Kauaūahi, ke Kalukalu, a liie ka Ooholowaikele o Olaa.

Ma ia po hookāhi not pau loa i ka aihue ia ua mau iako kapa la. E hauoli mau ana h<ū o Keaweouiaumi i kela manawa keia manawa, i kona ike maopopo ana ina haua akamai a Pnapualenalena, me ka olelo iho o ke Alu, " U ! ola na iwi, a penei ka iaū loaa, he ai Alii ka hana.

Ua kamailio ae nei kakou mamua, no ka hoohuoi ana ona kannka ona wahia pau a Puapualenalena i neie ai e aihue. Ma ka po a Puaj>uaienalena i aihue ai i na iako kapa o ka wa hookupu o Puna, ala ae la ka mea nana e kiai, ifee iho 1« ia, ua pau ioa ka waiwai iku aihue ia. Hele aku la ia a. ūnua o ke Kuuoliki, aku laja, "Ē ! ua pau loa ka iako kapa i ka aihue ia, aohe mea i koe, hookahi wale 110 waiwai i koe u ko*u ofa, a me na mano hulu ewalu'* \

Ā no keia olelo & ka mea nana i kiai, kuahaiia koko aku lake tTonohiki ina hoaaina a pau, e hoi iloko o e lslai aī, me" hoolako i oa mea eha, a o keKa'ii poe me aa lama kukui, ua pvi-a uwiuwi. Ma ia po e kiai ia nei, ao!e i hiki hou aku o leaa iUula ma ia po « ao. A hala na ptt elua o ko Puapuali?nal4li* hi-

ki hou ole ana aku Ualla, a m» ke kt>?u o'ka. po hiki aku !# ia, u* pihs o !o!so J n& k&na'Na" e kiai an«, a komo aku )« o Pu»pQ&leaalen& iloku o ks hs?e me ke ano hoopaio, a no ka matktii Ina o tu holu m*hi>j>e o ua Hio nfi, liīo iho U i» i m«n mnkaikoi nui ia e Bt~fcana\a » j>*u f mnho kiaī «n» ilnko o u& hāUu nei. 1 fc* }>*» *«m o ka Uhou Qiskaiksi aoa i ko O&UU* auo» t nseuee.efc,u U uaJU»> nt-i a moe i'ona o oa uiapo hulu, ik<* iho U kekHlii o ka pop \tati k» inoīno liutu i kat U e w ilio hook*uanub« n*i, !at#u ihi> ta >« i kto)« iwaho ia wa %oke 00, hoea hou ut*i.U o a, Uiik« iu« k« . kino noi a ke' nsun aku Ht»lo i».4oJ*i aku ta ua fRo Wi k rta*u> 1 k* k«a*fc« mw ia i kk>k i wah« t i« w& Uole uo„ «u4« t amu »tio u« iitittiiu, i«« n* mano huU u««U. me kf koe uk a kauW&ki iiiea hookaM. U w*n-!XvH īb»> Ta os kanitlth, & *»«»»«& *« i*'« n«Vau fkau, « h«h«i a.ku hoi fe*hoj*, m« k& manno 9 t«M« a*u, *ka, ua pu&UliliHikMU» * »JiJ.o*aU a'mi Wii ko lakuu ui*u fti»4 6 a *^< ipu*.}