Ke Au Okoa, Volume I, Number 42, 5 February 1866 — Apiki ka hoi ua Iaau nei. [ARTICLE]

Apiki ka hoi ua Iaau nei.

Lehalehu wale na kaaaka e hele ana tna Xnuanu e nana a5 i ka laau' e ku ana iluna o ke kuahiwi o Konahnanui. Ua olelo ia-e na kamaaina o Nuuanu he laau r j>&ku, a o ka mea e ulaula ana ilmia o ua Ut\u Ta, oia toim mau lau, Ma £fekahi olelo ana lakou, lie laau nei e ulu'ana, he laau kupanaha, no ka mea, ma kekahi wa alakou e ik eaku ai he ulaula, a ma kahi vra be keokeo, a me. keka'.ii wa hoi he eleele.

A «o keia olelo lakou, a ua lilo ia i mea hooikaika nni na na kanaka e hele ai i Nuiiana me na ohenana i akaka ai ke ano. IJa hooiaio loa lakou he laau no e ulu ana tne ko lako'u ike maka ole. Ma ka la 24 i hala ae nei, pii aku la o Kaholokai he kanaka ia no Pauoa a hiki ma Kahuailanawai, nana aku la oia maloko o ka ohenana, hōomanao iho la oia be laaa paha. Ano ka naakemake o ua Kaholokai la e ike maka i ke auo oiaio o ka laau, pii aku la oia a hiki i ua laan ia, ike maopopo iho la oia he laau maloo, a o ka mea e ula ana iluna pono o ua laau la he limu; o ka mea keokeo malalo he puha ua helelei ka ili owaho.

Hoi mai la ua Kaholokai la a olelo aku la i ko Nuuanu poe i ka hoopunipnni i ka olelo ana he laau kupaoaha, aohe mea e hiki ilaila, iio ka mea, he la.au epa ia. I» Kaholokai 5 olelo ai he laau maloo, kapa ia mai la oia e ko Nunanu poo he kanaka hoopunipnni, aole oia i hiki iluna i kahi 5 ku ai ka laau wahi a ko Nnuanu poe. Ano keia mea, ua loaa ke 'kumu hoopaapaa, ma ia wa ntie, ua olelo ko Nuuanu poe he 00 ka pili; oka ko Nuuanu poe kumu pili e nln ana no ka lāau me lau, he maka mai luna a lalo, o ka Kaholoka\ kumu pili he maloo ka laau mai luna a lalo.

Ma ka la 25 ae, ua hiki o Kaholokai malaila no ka pili me ko Nuuanu poe, ma ia la nae, ua hoomoe ia ka pili ma ba $20 o na aoao eiua, Doiaila, ua hoomoe ia a hiki i ka ia malie, aiaila pii like na aoao elua. Mn ka la 26, ua lioouaa malu ia e ko JSnuanu poe elua kanaka, ma ia la hookahi iio, uapii pu elua kanaka o Pauoa, o Kaipaiia a me | īāaiaela. īa iakou i hiki ai malaila, liooko I iho la lakou ua pololei ka olelo a Kahoiokai, I ua maloo io ka laau, ma ko lakou hoi ana | mai, ua ohi pn mai kekshi olakou i ka limu. j Da kaena ia o Kaholokai no ka mama loa; | eia ka wati nana i hoor: .apopo i kona mama. j lluai ka umu kalo pii > ) ahulokai, hoi mai ! oia aohe i ku'i ia ka ai. Ma kahi a Kaholokai i pii ai, malaila aku no ka pii ana a na keiki hope o Fa»oa, mai ko laua pii ana a hiki ilalo, 5 hora me ka hapa. Na lakou i I hai mai he maloo io ka laau, a o ka hohe uo 1o ko Nuuatiu poe. I Ka sela Hawaii a me kana kauoha SOrE | i.oa.—Ma kekahi nupepa o &alipotii, ua ike Uho rgfckou i ka make ana "5ohn Adams, ka sela Hawaii a makon i hoopuka aku ai ma- ! mua aku nei, i hnnaino ia e Capt G. S. Tookero ka moku Mercury, a hoopai ia ai, no kona hana ino. £ olelo ana ua nupepa la, no knna make nna. Ke kumu o kona make, ma ka ike a kahi pne, no ka hanaino ana no a ua Kapena 18. I kona make ana, ua haawi ae ia i kana olelo kauoha hope loa, e olelo ana, mahopp iho o kona make ana, e lilo ia Edwin Thompson, he hoa sela no nona, kona hapa o na loaa a pau ia ia o ka moku Mercury; a ia ia no hoi ke ko o ka hihia aoa i hoopii ai i na alii moku no ka hauaino ia ia. Ua kaīa ia o Capt. G. S. Tooker e Peresidena Johi)son o Amerika Huipuia, no ua hana lao la ana. E KĀW AO ANA PAHA 1 KA EPA, H® HOOPUNI" ppni.—Ua loaa mai ia makou kekahi palapala tnai ka airia mai o Kauakanilehua, e pili ana | ikj ka hana a kekahi wahi kanak°a hoopunipu- ) ni. O kan» hana nui ka, o ka hele e epa he11e i keia keia mea, a ma ia mea ka e lo- | aa ai ke oh o kona opu. , Ua hāi pu La mnino I hoi, ma ka hale kula no ka o Kawa" ia mauiuo, 1a hēmo tnai. Ka makou i ua kanaka nei, i kou wa e ike ai i keia.e pono oe e hoopau koke ia haoa au, o hoi bou oe i ua hale ao la. Makau oJe no hoi! Mauama Anke Bishof.—I ke ku ana mai nei o ka mokuahi Ajas, mai Kapalakiho mai, ua ike iho makou i ka inoa o keknhi wahiat 1 kaulana i ka !iimeni # oia kela o kau ae la. 1 ■ ka po o ka Poakolu a me ka Poaono iho nei, I ua huai ae ua kaikamahine la o ke kapakai ' olinolino i kana "ipu makani " I ko makou lohe ana ia ia, ua hookapalili ia ko mako'. mau puuwai, a hoomanao ae ta makou, " I Kalalau i Puna nakalau «ku, : N«l»w»Ie ka leo o ke kai o Hoohila." ' Ka manpwa Laxcasteh—ī ka Puaono ' iho nei, hanh'Ie m;ii la ka mbkuahi manuwa Ltmcasfer, i ko kakou nei mau kapakai. Ua !iāi ie mai makou, āole i manao ka Adimarala e h< t koke, aka, oo ka hiki nna mai o ka lono, aia he kaua ma Chiji (Kili) i Amerika Hema, nelaila, ke kumu o ka hoi koke ana E hoi ana nae lakou me ka waiho i ka hooma•ao luau ia iwaena o kakou nei, no ka wai- : pahe «ale a na huokipa aua a kona mau alii moku. ' Kx la 27 a Ianuari.—O keia la, he la kupono keia e hoomanao ia ai e kakou, 110 ka mea, i keia la, i ku mai ai kekahi o na mokuahi e holo mau ai, mai o kakou nei, n i ke kapakai olioohno o Kapalakikō. He pomaikai n«i no ia i* k#kou, oiai s ma kolakou hiki mau ana mai, e Ia"w® inau mai no ua mau mokuahi lai a hs lakou e kuai i ka kakou mau wahi mea ul«. Na bale p*i kii. —Ua kukulu hou ae nei 0 H. L. Ch»se, i kekahi hale yat ku aou Kia ke Alaaui Papu, makai iho o MoO kooa waM «»ua iho n«i, ua lilo 1 k«kahi Uaoie hou ia Cl>as. Burge*s He uiaUai loa mv kii keia haole; oukou o naue ae i pau kuhiftewa.

•«- • " īa • " * ' Ke Av Okoa; -al.»ha no, Ua minainina au no kuu ike nte ana mamua, e palukufbS|: ia mai ana kuu wahi poo, no kuu 'ka mea a ka Bihopa o Okefoda i 'o!efo Enelani a i knekaa ino ia hoi eke lfuōlcōtf 6 kela mau pu!e i ha!a ae nei. - ' Me kuu manao ole no hoi i knu wa i laīaS ai me ka ninanioau ina mea i pilī i ka ia ana o kana ole?o ana a m« kona EkaMl<f" e nui loa ana ka manawa ino, no ia mau [ kokua a'u, aka ffoi, ke aleaka' mai nei' : ||% . ma na mea i hoopuka ia ma ke Knokna īīeu) 2—5 a me 4, he ano kaua honki ino, he kinai a make loa. A' ō|ai J»a kisMi iho nei au iloko o ka ehuohu o'W hoinoTfcSo' kuu kokua ana i ka poe waha ole, e nohōp I; nei, e litu ai nt> la hoi na lakou no e ek©(| ka mea i pehi ia ia takoU|TShoomau no pane ana ke ae ia mai is, e ka L. H. r | r . " He enemi io PJāJya.Bo Bihopa Sta!ey"i j ma ke ano Hoomana, " aka, he hoa a|Aij: maikai no ia no'u !" Ua kokua | poe elike m« ke kumu manao a'u i pape^aij no ka mea i hoopuka ia ina ka Helu 1. | Kuokoa, aole ma ke ano k»koa.apa ia. i||p j ma ke ano o ka lakou Hoomana, aka ano no e maopnpo si, ina he k«mu ; a aikena ole paha, ka haalele aoa ko kakou mau hoahanau ia kakou. | mea la, i kuu alawa koke ana no 3 Tiojgft fm mau makahiki pokole i hal» ae nei, ana no kekahi mau hoahan u nui ine kakou iloko o ko kakou Ekalesia, i Uia manawa, aia ihea lokou ? Oka oui aja Jtoe 7 a'u e ike uei, aialna ka aoao jiakou i makemake ole ai e hele aka Hoomana i hookumakaia ia iloko o kouj t jpau J la mua o hiki aha ma keia pae aip|jj e t na hoahunau alii ko kakou Eka!(:sia a jpel»a j Misionari, oia hoi ka Ekalcsia KalolikiiJj,pma j a ka Bihopa o Okefoda e hgi pololei paaf U£i. Ke haalele nei ia kakou a ke hele nei ip, lakou 'la a!a. Pehea la keia e kuu makaJQ>aka e * ? E pouo paha e ninau mua kaua is£auāiho; healia ia ka kaua mea i hana ai keia poe i t ka haalele mat la kakpi} aha la ke kumu oko lakou haalele £ E loaa auaoei ka pgfle f ia nmi no lapuwale a kekahj poe i haalele a he kakaik*hi4)«lia no ke kuoau kupooo. ,JE£e ole kakou e nanakoke ina kumu o nna ia kakou, e ike auanei kakoy i j ke " e pau auanei Uakou hapa j ka mea, mai ka wa uuku loa oia JĒJjjp|eßia, ke hele mai nei ika puipoi. Oi piha pjf| ko lakou luakini a i keia wa, ua j>lha aa ole kahi noho, a e mnnao kulo hou i ua luakioi hou.. E «ne, a huki,"waTe nokakou ! ka wjt>!e i ka aikena ole o t na kanaka Hoomnna, aolē n»e e hiki, !Nfo ka m«L n-a pono mai nei keia mau hoike nui iiaua'o ko kakou mau maka e noho nei. 1 A, !a kakou e apo aku ana eia no kakou ke pan nei iloko o kakou iho, aia hoi, ke hemo nei ma kehi apua a ke lele nei nia keia apila a pela iku Ma keia wahi e * ua hiki ole ia'u kelkē, ua epa ka Bih»pa o Okefoda. Ko ka nlea, ke kukilakila mai nei na hoike, imua o 'kakou. He pali mania; he haka kahako. He punana na ka manu oke kai. A o na hoike au i kukulu mai nfi ma kou Helu 4—B no ka hoike ana aole, i aikena na kanaka o Hawaiī nei, ua haia loa. Oka nui o kau m;<u oielo pane o ka pai nui loa ina pono a na Miaionqrij Puritana Amerika a kakou i haua ai maapei. a tue ua poun ikui i loohia i keia Aupuai aiaiuko o ka lakou hana aoa, aka, no ka ana aku, uie ka knoiaio ana, ua kulnkejpa a ua epa ka Bihopa a Okefuda, aole loa oe i hoopuka mai a ao'e loa no hoi i hoopuka iki mai ka Bihopa o Okefuda ma ke uno ia«» e keehi ana i n« kumu Misionari a kuknu, me ka lakou mauhana. Ka mea hoi au_ i pai mai uei apai ka lani. Kaiuoa na hai e pai mai, eia no ka na kakou e huki ae i ka kakou mau hana i hana ai. Ua Ui«L kuu maaao i kuu ik'. ana iho ua kokua hewa ole au i ka poe oia Hoomana e pahenehene ia nei v " iha inc« hoomakeika."

oka lakou Hoomana. No ka pili kino Hoomana o keia ke waiho nei no au na lakoa.no e pane o<v keia. S No ka olelo aaa mai o * e aana iho au i kuu lunaikehala, i kahi nona mai kona .ike, k« paoe nei no au, mai oa kumu Misionari Pt|ritann Amerika m«i no ! aka, o ke ahi 1« ia ike iko iakou ike ? O ka kiloi ia mui ia'u, a <» ka nūj kai hopuhapu ia aku. 1 p«i puna heie ia, niai ka ipuka o ka Jf»kou nei haU; a ko lakou hale uku hoi. a.huihui a kahi hookahi, he loaa no ka pane ia o Nupepa Ku»koa a me *. Ua uiaopopo o ka hapa uuku o k& jke kai waiho ia mai, no ka me», kai noa; ina Lahaiaaluoa wale po ka ike pau, aole ka, Aia k« i Kapunahou ka ike ot ae, kainoa paha i Kapnnahou pan ka ike o na hauinana, ae'e ka aia ka i Amenka. Ona keiki a pnu « na M»sionari peu loa i ma Anun ka, koe tho nei oHolaniku ma kapak«hakai o tMa— akua, • aapo aku ai i ki limu kala i mokumeku nw i ke k«i • ku ae iuka K* oinn mai kahi poe o makou, halale ke kai, a hetelei k".i hiolo, h-o m*i ns boti, V«u ko'kika i Im waha. eia ka o ka a keia.

ai,\ no hn i Amenk* tr. ! lf« kukulu m*i kuu makamaka o * ina ka-J tna iio ke »no kamaln a me ka piti otv? luaōlā t>r. o k6 kuliikuh» an« no k* ht«ai ole a i.ehi ole an» pM'fc»n«k* H;»w*n t lesia m» fMfu!v ti*> hwk\i(ni o\t ūA n*lta Ina A t «1 « fsono *i no tiani «na'i 5 lsa hntrpt'te no laken. A m< kst otp, k s \tioa * i hele 8t e noi data ai ! \ ~

Ua akamai no ka hoike arta a ua ta.we wale mai no i'hookahi kumu me ke koe okeleahi, au i hai ai ma ka'u oleln mua i pilī no ka hiaāi a me ka maknhehi a no ka holo Bna o fea Moi Wnhnie i Berctane, me ka pahonehene hoonioniolo lauwahea makani Onaī, i ka hoto ana d Emalani Alii Wahine i Ēnelani e noi dala, a o kekahi mau kumu hoike ē ae ā*u no t:a hinai a me ka o ; na kanh'ka Hawwii ika Ekalesia ma Peleula ua paa waha. He ole ka ekemu mai. ' He oiaio loa, e like me kati mau olelo e* i olelo iho ai, no ka mea, aole no e hiki ana i ihi "honhnnau he kanaknlu a he kanaha, (āble « nei ka heluna wahi a ko lakou poe o ba hookahi hapahiku ia a hapawalu paha ke hui ia me na h«ole, kane, wahine a me na keiki) paha ke hoolaka i na dala e lawa'i ka hana ana i halepule, no ka he kakaikahi lakou. He oiaio kela, aole e hiki i na hoaha-

Inaii he kanakolu a kanaha dia Ēkalesia <*e manao, e kukulu i luakini ho lakou, oiai'; ina |he oiaio ka lakou olelo, mai ke $50,000 a hij ki i ke $70,000 paha lawa na da!a e paa ai |o ko lakou luakini, Pehea 1a e hiki ai, oiai Ihe poe ilihune ka hapanui oia poe hoalianau !ke kukulu i luakini e like ana paha me- ka !fl2Sona ka mea hookahi e hookupu ai mailoko mo na hoahanaa he kafttil!6lu a he baI oaha paa. 1 e umi ahe iwakalua paha mai kahiki e naku ai keia poe i ka huli ana ina |dala e lawa ai ka $1250 a ka mea hookahi, | mea eke kaumaha. Ua kani io na k4 kakou | aka i ka loaa ana o ko kakou luakini nnī. ka j mea i hoomanawanui ia e na makua alii o«kaj kou i hala aku nei, aka; ehia data i lawa ai ji B luakini, a ehia mau makohiki no ke kuku|lu ana a paa pono ? Ehia na hooku'pu anß, | a ehia na kokna mau aua no ka hoomaikai ) mau ana ia halepule, aole paha e emi mai, malalo ona kaukani a kaukani ? Mai he'nehene paha kakou i ko kakou mau makamaka Kristiano, nn ki» lakou manao ana 'e kukulu i hale 'ko ke Akua Mam Loa a kakou hookahi e pule nei, a e hoomana nel, a e imi pu nei e hoola ska uhane o ka pōe āuwana, a me ta poe e hookomo poo ana ia lakou iho iloko o ka make, me ka olelo pu iho, i pau no " ka wahi dala e hookupu aku ai i ka hholiloia no ha kukui, rf e hoomalamnlama ai ina kii." Heaha hoi ka hewa oka pau o ke dala ina kukuia nae na oihana oia Ekale- | sia, oiai, ua ku no hoi ia mau kukui i na mea ! a elua, a oukou a na..,kumu i aoJfitiepine msi~ { ai ia makou, no ke ano kino, a no ke ano uhane, a ia lakou hoi, ua lioike maka ia tna na iioailona ooa kukui a elua ma ke ano kiao a me ka uhane, ma ke ano kino lua o ka Haku leau KriBto, he ano kanaka, a he ano Akna. He pono ole paha ta pahenehene & kakou ia H»omana a he ano aloha Kristiano ole no horlt<rbAfta j>«4a. Ua o * i ko ka Moi Wahioe holo ana i Enelani e noi (Jala, aka, heaha ia ia k&kou ? Aia janei ia kakou ka oleio aku inai hele oe i Enelani e noi dala ai ? I na makeinake aua ka poe hoahanau o Puua e kukulu i ko lakou luakini, a paa ole, a loaa ka aie maluna oko Puna poe, he kohu auei i ka poe Kalolika Enelani (Bihopa) a i i ka poe KatoJika Roma paha ke olelo mai ia kakou kohu ole ia e noi inai nei, e kokua aku kakou o Honoiulu nei a o Lahaina, a ma na wahi e ae paha a lakou e makemake ai e hooko ia ko lakou noi ana ? Aole ! E hele mai ana no ka lakon noi m kakou iloko o ka Ekat bsia hookahi, aole ika poe e ae. Pela no me ka Moi Wahine i holo aku nei e noi dala 01« Enelani, aole mao Kalavina la, a me Katolika Roma la, iloko o Enelani, aka, iwaena oko lakou hoohanau iho o ko lakou Ekalesia iho, aole ika poe e ,ae. Pela no paha ka ka ] Bibopa o Honolulu holo ana i Amerika, aole ! oia i iho aku, i o Aneaoaa la, a io Akj Biho- | pa Kat»iika la o Roina, e uoho la ma Nu ! loka, aka, holo aku o«i no oia, e halawai me j na Bihopa he kanaha a keu o Amerika ma j ka hui elele ma Pilidelefia. E noi ana e ko- !

kaa m&1, i k& Ēkalesi& o Hawaii, mtt ke daia a me na kahuaa. Ma ka lokuiuaikai o kekahi o na hoahannu aia Ekalesia, ua hoolaka ia niai au i keia olelo a ka Bihopa o Nu Inka no ka Eihopa o Honolulu a me kona Eka!esia ma Hawaii nei • -*T3ui Misionari o EoeUni a me Amerika, i ko Hawaii P»e Aina. n " O kekahi mau han» o ka Misionari o ka mr» h»ano ponoi, ka *' Bthopa o Uonolulu, o ka komo iwaena o na kannka oia pae aina, a me ! ekahi o ka lahui haole o ka Pelekane a me ka poe Amerika." "Uaheie aku ka Ekalesia ilaila ao. ka mea ua nai ikaika ia e ka M"i, ks inea i ike pono i kona ano, e no ka niea, maw iho se o kana muu hana iwaeua o ka poe uaaupo he 'mau keiki no kona t e kupono ai ka ha&wi an* ia lakou i ka pono Akua." "O na hoa o ka Misionart ma Eaelani a anf keia Aupuni, he makemake laua e komo *Hlse keia mau lftla o ka Ekaiesla e hana like ma ia Pa6 aina, no k» mea, he mau huahanau no ko iau* m* ia Pae aina." »'O n* mi9i«f«ri e rae kou e h<x»una at e kokua lik» ia no ♦» na F.ka!®s ; a & etua, (ko īĒneiani ame Amerika.) U» koleua oui ka %ii e?e<e*oi, a m*> ka »pf>no ikaika n» Ma 'MMeo*, * ke makemako «ui nsi au e !a*e

n&aikai ia 'ku ekn kakou poe. Horatto Por-

f«f. Bibop« oNu loka, Ma keia («lapa!s e maopopo aosnri aole kk F.k*!est!t oka Bihf»pa'o no Etu»!ant- nn Rn«!aiti>'m» Amēplla j-a keknhi. h» mnh*oi » ott* m»ott ko kakf*« h*>nehtne *tm i k* hoto ;nw o ka Moi Wjfhmo a wie ka Bihoj»a o U*nt*tu!u mi }>:Tteh»nl * we Anttrtka <■■> noi dāts ai, s ine bo mea !a ia kako»i i» nahi.

Me k"a opu o ke aloha ole i hookomo iho nei o * I keia mau olelo, "Kel ia mal nei ina kii e mnnao 6 ka Hon. D. Kakkaua e hookonoliono i kona mau kahu, a pela aku," E kii aku hoi ka epa a me ka irokahee ma kaVi e aku, e loaa koJ<e no auaiie! e nae ann. E nana e * ma kau ofelo pane mua i ka īīupepa Kuokoe, aole a T u oleJo "ehookonokono i kona mau kahu." Penei ka 1 u. " I na e manao ana ia alii e hoohulihuK e like me ka hana a kona kupuna wahine." Ina hoi i hookahi no epa ana e aho no la hoi ia, aka, eia hou, " ke hoole ia mai nei na hanfc a ke Aiu Wahine Kristiano Kaahumanu ī make pu aku la me Kapiolaei." A nana hou paha o * mai ka hiua a ka hnpe o ko'u manao pane i ke Kuokoa aole loa e loaa, ana kahi a\j i oleln ai pela, a aole no hoi he wa- ! hi k'umu iki i hiki d ke manao ia ua hoowai hawaha ia e a'u ka laua mau hana. Noiaila aa makehewa ia'u ke pane aku ma ia wnhi & me kau mau olelo kuhikuhi ano o ke kumu kanawai, a me ko kakou noho ana i keia wa. Mai kakou e * ua pau loa ka manuo o na'lii ma ke ano kahiko, aole loa, Ua pau i kekahi poe, a ua pau ole i kekahi poe. He nui ka poe e noho hoopilimeaai mai nei malalo o na'lli, O ke ano o koS> kauwa ana mai ka Moi, ka Moi Wahine a me ka Hon. D. K. i mea e hoomnopopo- ai aote i huii na kahu oia mau alii iloko o ko lakou £kalesia nta ke ano hoopilimeaai, me ka manao ole e lilo ana i mea paipunahale me ka heneliene aku ia lakou, nka, e kala mai oo paha lakou no keia lawe wale ana au ma ke ano hoakaka.

E * ua manao anei oe i kou Lapai nui ana ioa hana a na WisiQaariPuritana Ainenka be meuio ia no lakou i makemake ai? O mahaio malielia mea maikai aole o ka haanui. He oiaio ua hana h<»opomaikai mai lakou i ka lahui Hawaii ma kiahi Ike uuku a kakou e noho nei, aka, aole ialie " Kia Hoomanao" maikai e kau Ha ai, ilūna o ke kihapai ne ka manawa pau ole. Ō.ke KTia Hoomanao maikai no lakou, o ka hoōikaika e hoola i ke ola o ka lahui Hawaii, o ke kan'aka ka mea e ku ai oia Kta, aole o na hana i hanaia elakou. Pehea lo e mau ai ia Eia Hoomanao ina aole ka lahui kanaka HawoiLj ka lahui i wanana ia e na Kīisionari, e pau loa ana i ka m<*ke ? ko lakou pau ana ika make a lilo ka aina 1 ka haole, mau no -«oaL.ua Kia Hoomanao ]a ? Āole, e like me ka paū ana o ka lahui, e pau pu no auanei <ne ke Kia. Ilohe aka hoailona hoi e kukulu ia ae ai, a e olelo ia ai hoi o ka hana.keia ana Misumari Puritaoa Amenka. Noīaila, u% kukulu io anei.na kumu a kakou i j Kia ? Ke ola aei anei ka lahui kanaka, ae 1 ana no anei keialahui kanaka ? iLe ku mai nei an«i aa H&lpoai i ku,kulu ia e na Misionari i hoike oo ko lakou manao ana e hooli i keia lahui kanaka, a i hiki ai i na hanauna haole oia nei hope aku ke pau loa keia lahui i ka make, ke olelo iho, ua hooikaika io na Misionari Puritana Amerika e hooola i keia lahui kanaka, ma ke ano kino a me ke ano uhane ? Oke ku ana oia mau Halemai, ke Kia Hoomanao kupono e kau lia ai ma ke kihapai, oka manawa pau ole. Ai hiki ai ia lakou haole ke kaena pono iho, o |na Halemai keia a na Misionari Amenka i | kukulu ai i mea e hoola ai i ka lahui Hawaii i pau loa iho nei i ka make a i nalowale.

Ua pono ke kukulu aoa ina halepule, aka, i pono ua maa halepule ta i ke ōla mui o kaaaka o ka poe boi nana e noho.

E ku ana no ka halepule a me ka oihana kau kaoawai o keia Aapuni i keia wa, aka, ina e pau loa keia lahui a nalowale, no wai ia pomaikai ? No lakou baoie no, aole qo kanaka, a rto ka lahui Hawai i auhee aku Uoko n ka make a me ka nalowale loa, e like ia me na liihini o Amerika.

Ke a»na nei o Holaniku i na Loio, he poe haoie wale no ka ttui o ka poe akamai, he keikei ik) waie oo ki> na Loio \atiaka Hawaii ia ahona i kahi Loio kamaaima ia Eahihiaa, ke ike nei no hoi i na kumukola, holomoku, ana aina, Lunnhelu, Lanaauhau, Lunakawaī, Kaapuni, L. K. Apana, a pela aku, he mau hnike io-no ia hana a na kumu Mistooari, aka. e like me ka'u e o!eto ae nei uialuna, he mea mau ole keia, he Kia Hoomanao pnu koke, ina e ko ana lea wanana 5 wanana ia ai e na misionari he mau makahiki pokole !»« a e pau «na no kein lahui. O ke kurrfu pahk i " hoowahawaha ai kanaka Hawaiī ia Hoomana," no k* ike o!e i ria kamuao a me na oihana oīa Haaniina, e like la me ka hoowaha o n* honhanau KaU* vina o kakou i kinohi i k« Hix>man» a Va poe Katrtlska R«m*. tTa henehene aku kakuu ia >ak«u wo ko lakou kukuK, a u« ko lakou kuhikuhi, a mahope e hana ,*hi ana no ka kek*ht pne elike la me i« a e hu?i a'ku ana inahope oia mau m<»«. pela no «« lia Hooiaaua ma Peleula. I hoowahawaha no i kinoH no ka ike » k» aoo. He nul oo na haole r*4ani» » hoowaha waha ia Hoomaua, aia, hē hapa »«ku Ina lakou. E like tne ks hapa »«ku o ka poe hoole pope e hoowahawaha neiina Ēkalesia Kafr>tik& o ka honua nei. H« wh īh mai o loa mai, ao'e he moa ho» Oka poe Pimian* w»Je no o net wa ka hoAwahawaha i ka Hoomana o £oelani, aka, o ka poe Pttritan* mua Joa aole o Ukou heowahawaha. a |>enei iia olelo hoike eo kō lakou hoowahaw ha o!?.

( sdksl

Va olelo i», u% houpuka AO o Ōv«* Mcavlc i ki kahi mauae e ottio &u< ua at*uso oi* *ta ke ola uei, na j>au i ka eh» *die e uniA kalū liana, lie 25,000 koa ao k* o ka P«4outaksk