Ke Au Okoa, Volume I, Number 43, 12 February 1866 — Page 1

Page PDF (1.27 MB)

KE AU OKOA.

BUKE I--HELU 43.}  HONOLULU, MONEDE, FEBERUARI 12, 1866.  {$2.00 NO KA MAK.

 

"KE AU OKOA,"

E HOOPUKA MAU IA'NA I

KELA POAKAHI KEIA POAKAHI,

MA KA

HO RA EWALU O KAKAHIAKA.

ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono; a pela ho ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.

 

"KE AU OKOA."

KA UKU O NA

OLELO HOOLAHA.

NA OLELO HOOLAHA—No na lalani he 10, oia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua hoopaka ana, $1.50; ekolu, $1.75; hookahi mahina, $2.00.

Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.

 

KE KAAO O HABIBA!

He Kaao no Arabia.

HELU 9.

Aole i emo paa pono iho la i ke komo na lole o ua kaikamahine alii nei, a komo mai la o Habiba, a alakai aku la ia lakou i ka rumi paina. Akahi no o Habiba a noho iho e ai pu me na wahine i ka wa mua o kona ola ana, a me he mea la i ka ia nei ike iho, "he opuu rose keia mawaena o na kakalaioa." O keia ai hoi a lakou i noho iho ai e kipaku aku i ka houpo lewalewa mai ko lakou opu aku, aole no hoi ia he mau mea i luhi ia e ka hou o ko ia nei lae, aka, he mea ai e loaa mai ma ko ia nei lanakila ana. Ua ono loa na mea ai, oiai o ka papaaina a Nisabika, aohe ona lua ma na mokupuni e ae.

O ua alii wahine nei, aohe no hoi ona lua ma ua mokupuni la, no ka mea, akahi no a mohala ae ia i kona mau la opiopio. O kona oiwi ua kilakila ia, a o kona mau kii onohi, aohe mea e ae e ole e aloha ia ia ke kiei aku i ka upoi ana a kona mau lihilihi, oiai o ka rose ka lehua o ka wao ua puia pu ilaila. I ko Habiba haka pono ana aku i kona mau maka ia ia, ua ha-i e kona puuwai i ke kaumaha no kona hoopaahao ia ana, a ia Ilasaide i nana aku ai i ua o Habiba, ua kuni ia kona puuwai e ka huelo awa o ka lili, me ka ike ole i ke kumu o kona lili ana. Ia lakou e paina ana ana, ua hiipoi aku keia ia lakou me he mau kaikuahine la a ke kuakoko hookahi, a i ka pau ana o ka lakou paina, naue aku la lakou maloko o ka rumi nui. Ia lakou nei i noho iho ai, nonoi aku la o Habiba i ke alii wahine nona na owili lauoho nani e hahai mai i ka moolelo o kona hoopaahao ia ana.

Ia wa, kulu iho la ka waimaka o ua alii nei; holoi ae la ia a pau, a hoomaka mai la penei:—

KA MOOLELO O KE ALII WAHINE NONA MA OWILI LAUOHO NANI.

"O ko'u makuakane kai noho alii maluna o ka mokupuni Omaomao a me ka mokupuni Uliuli malalo o ka lokomaikai o kona kaikuaana, (ka makuakane o Doratila:) Ua like no au me ko'u hoahanau me Doratila, ka pua hookahi a kekahi alii opio i mare ia me kekahi kaikamahine a kekahi kupua. O Ilabusa ke alii o na kupua a pau loa e noho ana malalo o ka malu o Solomona, nana i ume i ko lakou mau puuwai e aloha ia ia. I mea e noho maluhia like ai lakou, ua koi aku ia e hui ia ko lakou mare ana me na keiki a Adamu. He nui o lakou i hoole i keia mea, a mawaena oia poe, o Abarika, o Mokilarasa, a o Nisabika. No keia kumu lakou i kipi ai, no ka mea, ua hookae loa lakou i ka hui ana me na mamo a Adamu.

"Ua make aku ko'u mau makua, i ka wa no i make ai ko Doratila mau makua. Mahope iho, noho alii iho la au maluna o keia mokupuni, malalo o ka hooponopono a kekahi Kuhina a kuu makuakane i hoonoho ai mamua ae o kona make ana, i mea nana e hooponopono i ka mokupuni, no ka mea, he opiopio loa no au ia wa. Kela kupua ino au i pepehi iho nei, he punahele oia na Abarika, a aloha iho la oia, aole i kuu kino, aka, i kuu mau lauoho nei. Ua ike oia ma kona mana kilokilo, ina wau e mare me ia, alaila, e noho alii auanei oia maluna o keia mau mokupuni ehiku ma o kuu mau lauoho nei. No ka mea, e like me ka nui o kuu mau lauoho nei, pela ka nui o na kupua e pau i ka hikii ia, oiai o kuu mau lauoho nei, he kaula kila hikii ia no na enemi o Solomona.

"No keia mea ana i naauao nui ai, hai mai la oia ia'u i mea e hui pu aku ai au me ia ma ke kokua ana i kona mau manao ino. Hookae iho la au me ka hoowahawaha i keia mau mea ana i manao ai e hooko ma o'u mau lauoho nei, a haawi aku la au i ko'u kino ma ka mare ana i ke alii opio Dalisa, a oia no hoi ka mea a kuu puuwai i anoi e ai mamua. Aole i liuliu ko maua hui ia ana ae e ka nipuu hemolele a ka mare, pu-a ae la ka manao kipi o Abarika.

"Hoohui ae la ia i na kupua a pau loa o ka mokupuni Eleele, malalo o kona hae kipi, no ka mea, oia ke Kuhina o ua aina la ia mau la. Hele mai la na legiona o na uhane kipi a pau loa mai kela aoao keia aoao mai o ka houna, e kipi mai malalo o kona hae. Aole e hiki ia Doratila a me kona kupunakane ke kue aku i keia poe kipi ia Mokilarasa, Nisabika, a me ko lakou poo hoi me Abarika. O kuu kane o Dalisa, ua hoopaahaoia oia, a lawe ia i ka mokupuni Eleele, a aia ilaila kahi i hana ino ia ai e Abarika, a hoomau hou mai no o Nisabika i kana hana mau o ke noi mai ia'u e mare ia au me ia.

''Ia wa, olelo mai la o Nisabika ia'u, "E kuu alii wahine, ano ua nele oe i ke kane ole, ua lilo pio aku ia ma ko'u ikaika. A ano, ua lilo oe i kauwa na'u a me ko'u mau Kuhina mai malalo o'u.' 'E ke kipi ino,' wahi a'u, 'na haku ino nana i hoopomaikai i kou lanakila ana maluna o makou i keia mau la, aia he wa e hiki mai ana, nana e

hoopai mai kau mau hana hewa a pau loa, i kupono no na karaima au i hana ai.' Hoi aku la ia me ka huhu, a pani mai la ia'u iloko o ka hale hao o ko'u halealii. Ina la a pau o kaua hana mau o ka hele mai e noi pinepine mai ia'u e mare au me ia.

"A i kona wa i ike loa loa ai, he mea makehewa loa kana koi pinepine mai ia'u, nolaila, hooikaika loa iho la i ka hana ino mau ia'u ma ka hoopaahao mau ana i ko'u kino nawaliwali i kahi paa. Iloko o ko'u hoopaahao ino ia ana, aohe i hookuu ia mai au e ai i ka ai, aka, o ke ahe a ka makani, aohe hoi wai e hoopau ai ka papaa o ko'u puu, o ka waimaka wale no; o ko'u mau lauoho wale no na mea e hoaahu mai i ke anu o ko'u kino palupalu nei la; a oia wale no hoi ka mea e uhi mai ai i ko'u olohelohe mai ka maka mai o na kanaka.

"Ina kakahiaka a pau e iho mau mai ai oia i ko'u rumi pouli, me ka ninau mai ina ua luhi au i kana hoopaahao ana, a ina paha au e ao aku i ka haawi ana i ko'u lima i wahine au nana. Nonoi aku au ia ia e hookuu mai oia ia'u e make au mamua o ko'u hoeha mau ia ana. O kana olelo mai ia'u me ka lulu mai i ka wai maluna o kuu poo, 'E ola, e uwe, me ke kahi mau o kou mau lima i kou mau lauoho iho.' Pela no hoi ia e hana mau mai ai ia'u i na po a pau loa.

"O keia iho la ko'u moolelo kaumaha e ke koa lanakila. He mea hiki ole ia'u ke hai aku ia oukou i ka nui o na la o'u i hoomanawanui ai i keia noho inea ana iloko o ke kaumaha a me ka ehaeha, no ka mea, ua opiopi mau ia au iloko o ka poluluhi o ka noho'na pilihua. Ano, ua hoopakele ae nei oe ia'u mailoko mai o ko'u noho pilikia ana; aka, ua hookaawale ia au mai kuu kane mai, a o ke kiaha paha o ka popilikia a'u i inu iho nei, oia no paha kana e hoao la. Aole hoi e hooma-uia ana ko'u mau lehelehe e na kulu wai o ka olioli, a ko'u mea nana i hoopakele e hoohialaai mai nei, a ike au i kona mau maka."

I ka pau ana o kona hai ana i ka moolelo o kona noho inea ana, huai mai la na mapuna o kona maka i ko laila ukana he waimaka, a no ka maa mau paha ona i kona mau hora e noho paahao ana, ke kahi mau i kona lauoho, nolaila, kahi ae la ia i kona lauoho a luhe iho la maluna o kona poohiwi, oia no oe i ka luhe ana

"A ka pua hoolana i Hauola,

Ke lawe kaiele ia ae i Maluaka."

Aole i maa o Habiba mamua i ka hoolohe ana aku i na u a me na kaumaha o ko hai puuwai, aka, i kona wa i lohe ai i ka moolelo a ua alii wahine nei, huipu aku la keia me ia i ka hookokohi ana a ko ia nei mau maka, e haule kuaua ana mai ko ia nei mau waimaka. O Ilasaide hoi i kona ike ana mai ia Habiba e haakulou ana i ka uwe, oia kahi i hookuu mai i na waimaka e kahe a wai. No ka hiki ole ia ia ke hoomanawanui puka aku la ia iwaho. I kona oili ana aku iwaho, puka pu aku la kekahi o kona mau kaikuaana, a ninan aku la, "Heaha keia ou e kuu pokii? Heaha ke kumu o kou uwe nui ana?"

Pane mai la hoi o Ilasaide, "E kuu kaikuaana, aole e hiki i ko'u mau waimaka ke kumano ia i paa aku ai, no ka mea, ua hookaumaha ia ka naau o Habiba e ka moolelo o ke alii wahine. Aole olua i like me a'u e kuu mau kaikuaana, ne ka mea, aohe hookuu iki mai o ko'u puuwai e ike aku i ka ehaeha ana o ka naau o Habiba." No keia mea, hoonana aku la kona kaikuaana ia ia me na olelo hooluolu nahenahe wale. He umi paha mau minute, oluolu mai la kona manao, a hoihoi ia aku la iloko o ka rumi hookipa.

No ka ike ana o ke alii wahine, ua hookaumaha ia ka naau o kona mau hoa noho e kona kumakena, nolaila, hoopau iho la oia i kona manao kaumaha; a o Habiba hoi, hoopau koke iho la ia i ka ooloku ana, pane mai la oia penei :—

"E ke alii wahine, ke hoohiki nei au ma ka mana o keia pahikaua i waiho ia mai ma ko'u lima, e hoihoi hou ia mai no ko kane i ou la, a na'u no e hoopai aku i na enemi a pau loa i hana ino mai ia oe, a me Doratila!

''O Nisabika hoi, ua loaa aku la ia ia kekahi hapa o kona hoopai, ma kona kanu ia ana aku la iloko o ka lua pohaku ana i manao ai e kanu ia'u. Aka, na ka lani e kokua mai ma ka hoopai ino ana ia lakou, no na ino i hana ia mai ia oe a me Doratila. E haele kakou a ma ke kae o keia lua pohaku, ana i manao ai e kue mai ia'u, a na'u no e haawi hou aku i kahi hoopai hou.

"E ukali mai oe ia'u malalo o ka malama ana a ka lani, a na'u no e hoopau loa aku i kou mau popilikia, a i ike maka ai hoi oe i ka make maoli ana o ko oukou enemi ino, nana i hoouna ia oukou i keia mau la i kunewa hope ae nei, e inu i ke kiaha awaawa o ka noho'na popilikia." Puka aku la oia, i ukali ia mai e ke alii wahine a me na kaikamahine o ke kai, a hele aku la lakou a hiki i ke ahua aa, mawaho iho o ka pakaua.

I ko lakou hiki ana aku malaila, uhau iho la o Habiba ekolu hahau ana maluna o ka

pohaku, me ke kahea ae me ka leo nui, "E Nisabika! ina aia oe malalo nei o keia pohaku kahi i nunulu ai, e haawi mai oe i kahi hailona—owau nei e kahea aku nei o ke koa o Arabia! '' Ia wa, lele liilii ae la ka puu aa ma o a maanei, a lohe ia aku la ka nunulu ana mai o kekahi leo mailalo mai. Ua hoomaopopo pono iho la ke alii wahine o ka leo io no ia o ua kupua nei, a haalulu e iho la kona manao a me ka weliweli nui.

"E ke kupua kipi ino," wahi a Habiba, "aole au i ike i ka nui o na karaima au i hana ai; aka, mamua ae o kuu hoouna ana aku ia oe i na rumi pouli o Caucasus e hui pu me kou mau hoalauna e uwe pu ai no ko oukou mau eha, ka uku kupono no ko oukou mau ino i hana ai, e pono e hoohaahaa mua ia oe imua o ke alii wahine au i hana ino ai me ka menemene ole!"

I kona wa i pau ai kana kamailio ana i keia mau mea, huli ae la ia a kamailio aku la i ke alii wahine penei: "E ke alii wahine, ua makemake keia kupua e huli mai na kupua e ae a pau i like me ia ke ano malalo o kona malu, a i kumu e hiki ai, ua manao ia ma o kou mau lauoho la. He mea pono i ko'u manao, e hoopai aku ia ia no kona mau hewa, me ka mea ana i manao ai e lanakila, a oia hoi kou mau lauoho."

Hahau hou aku la o Habiba i ka puu pohaku me kana pahikaua me ka olelo aku, ''E ke kupua ino e loaa no ia oe, i ekolu o kela mau lauoho au i kuke nui ai, aka, e lilo no ia mau mea i mau kupee hao e nakii ai i kou mau lima, na wawae me kou pua-i." Alaila, huki mai la ia i na lauoho, a kiola ae la iluna o ka lewa, me ka olelo ae, "E ka poe a ke Akua nui i hana ai, ka poe hoi e kiai mau nei maluna o ka poe pono a pau loa, na kauwa hoi a Mahomeda, na hoa'loha hoi o Solomona, e hoopaa ia Nisabika, a e hoohaahaa hoi ia ia imua o ka mea ana i hana ino ai, a hoouna aku ia ia i na rumi pouli o ka mauna o Caucasusa!"

Ia wa koke no, lohe ia aku la na leo walowalo hea ano e, a uwehe ae la na pohaku, a puka mai la o Nisabika i hoopaaia i na kaula hao. Kukuli iho la oia imua o ke alii wahine ana i hana ino ai, me ke kulou o kona poo i ka honua, me he peelua kolo la, a aole i emo nalowale ano e aku la ia mai ko lakou maka aku.

I ka hoea ana mai o ke kupua imua o lakou nei, pee ae la o Ilasaide mahope o Habiba no ka makau. O ke alii wahine no hoi kahi pee ae la ia mahope o na kaikamahine o ke kai, a no ia mea, olelo aku la o Habiba, "Mai makau oe e ke alii wahine, no ka mea, ke ike nei au aia i kou lauoho he mea makamae nui. I keia po, ma keia mau lauoho ou e hoolanakila no au ia oe, mai kou mau enemi mai a pau loa, i hoopaa ia iloko o na rumi pouli o kela pakaua, ka poe hoi no lakou na hanu e hana ino nei i na mea o ka lewa. O ka poe a pau e imi nei i wahi e pakele ai mai keia mokupuni aku, o lakou pu no hoi kahi e pau i ka hoopio ia! aole no hoi oia wale no.

"Ke ike nei au, he mea oi loa keia o ka maikai, he mea hoi e nui ole ai ko'u luhi i ka pepehi ana aku ia hai. Ke ake nei ko'u naau e ike i ka hora e hoopio ia ai o Abarika me kou mau lauoho, a pela e hooko ia ka olelo wanana, 'O kou mau lauoho, oia no na kaulahao e hoopaa ai i na legiona o na kupua he nui wale.' Mai manao nui oe kou mau lauoho, no ka mea, o ka mea au e haawi ai, e hoihoi hou ia mai no."

Mahope iho o keia mau mea, hoi mai la ke alii wahine i kona rumi, i ukali ia mai e na kaikamahine o ke kai, e wehe i kona kapa komo. No kona hilinai nui i ka noiau a me ke akamai o Habiba, nolaila, oki ae la oia i kekahi owili lauoho ona me ka upa, a haaheo iho la ia i ke kumu e hana ia aku ai ua lauoho nei ona. Lalau mai la o Ilasaide i ua owili lauoho nei, a holo aku la i o Habiba la. Alaila, hele aku la o Habiba i ka ipuka o kahi o na uhane kipi, a hana iho la i na mea e kupono ai no ko lakou hoopaahaoia ana, a pau loa iho la lakou a pau loa i ka hoopaahao ia a lawe ia aku la i ka mauna Caucasusa e paa ai.

Alaila, pii ae la ia iluna o ka halealii, me ka hoopuehu ae i ke koena o na owili lauoho, i mea e pau ai i ka hoopaahao ia na uhane kipi a pau loa e noho ana ma ka mokupuni Omaomao, a me ke koena hoi o ka poe e noho ana ma ka mokupuni Uliuli. Aole i liuliu lohe aku la keia i ka nunulu mai o na leo o ka poe kipi, a na ia mea i hooiaio mai ia ia nei, ua ko io ka ka ia nei mea i kaunu nui ai.

Ku iho la keia a noonoo i ka holo pono o ka ia nei mau mea a pau i hana ai, a olelo ae la keia penei:

"Ina paha wau e ku aku imua ou e Ila Habula, alaila paha haahaa iho au ilalo, aka, i keia wa, ke olelo nei au, ua kupono ka waiho ana mai o ke Akua i ka pahikaua a Solomona ma ko'u lima. Ua puka au na olelo mai ko'u mau lehelehe aku, a ua hooko ia mai na hana mana. Ua lanakila au maluna o na mea a pau i waiho ia mai ai na'u e hooko—a e haaheo anei au ma ko'u

ikaika iho? He mahu wale no ka'u mau olelo! o kou ikaika, ua like no ia me kekahi o keia mau lauoho a'u e paa nei i kuu lima." I kona wa i olelo ai i keia mau mea, hookomo iho la ia i ke koena o na lauoho iloko o kona poli, a hoi mai la keia a hiki i ka rumi hookipa.

I kona komo ana aku, olelo aku la oia, "E ke alii wahine, mai hoopilikia ia kou manao, no ka mea, ua hoopakele ia oe mai kou mau enemi aku, a ua hoouna aku la au ia lakou e uwe a e kanikau hoi iloko o na rumi pouli o ka mauna Caucasusa. Ke kahea mai nei ka'u hana ia'u, e pono au e haalele ia oe iloko o ka maluhia o ka la apopo; a ina e hoopomaikai hou mai no ka lani ia'u, alaila, e pomaikai mau no ka'u mau huakai. E lawe ana no au me a'u i kuu mau hoahele nei, i loaa mau ia'u ka pomaikai o ka launa maikai ana me lakou kuu mau hoa a-e ale o kela mau kai anuanu. Elua kai lipolipo i koe a makou e alo aku ai, a nolaila au i makemake loa ai no e hele pu lakou me a'u, no ka mea, ua hana ino loa ia e na kupua, na waa e hiki ai ke holo mai kekahi mokupuni aku a i kekahi mokupuni."

No keia mea, nalu iho la ka puuwai o ke kaikamahine alii e na ao poluluhi o ka mokumokuahua no ko lakou kaawale ana; aka, manao iho la ia he mea makehewa ke ka-na mai ia Habiba, no ka mea, he hana nui kana e hele ana e hooko no ka pomaikai o Doratila. Wehe ae la ka lakou nei pili o ia mau la pokole wale.

Aole i pau.

 

Ka Hoomana.

He like ole ka Hoomana ana a na kanaka. Aole he kanaka Hoomana ole; aka, o ke ano o ko lakou Hoomana ana, aole ia i like, okoa ko kekahi kanaka, a he okoa ko kekahi.

Eha no ano nui. 1 Mahometa, he 2 Iudaio, 3 he Pegana, 4 he Kristiano.

1. Na Mahometa. Oia no ka poe kanaka i Hoomana ia Mahometa, i kekahi Kaula wahahee. No Arabia ia kanaka; ua puni ko laila poe ia ia. I mai la ia na ke Akua oia i hoouna mai, e hoike i kona makemake i na kanaka. Kauoha aku oia i na haumana ana, e hele lakou i ka luakini nui ona, ma ke kulanakauhale o Meka, ma kahi ona i hanau ai malaila e Hoomana aku ai ia ia. Ma Medina kekahi luakini ona. Malaila i waiho ia ai ke kupapau ona. Ke hele nei na haumana ana ia mau wahi e pule aku ai ia ia, ua kapu loa i na kanaka e, ke hele mai ia mau kulanakauhale. Papa mai no o Mahometa, aole e pule i na kii, aole e inu rama. Ua ae mai no nae i na haumana ana i kekahi hewa.

E pepehi no i na mea ae ole aku i kana pule, a pule ole aku ia ia. I mai la ia, he ola loa kana, e like me ko ke kino lealea, oia kana e haawi mai ai i na mea e make ai mahope ona, elima haneri me kanaonokumaiwa makahiki, mai ka wa o Iesu, a hanau mai o Mahometa.

2. Na Iudaio. Oia no ka poe kanaka i noho mua ma ka aina o Iudaio. He poe mamo lakou na Aberahama. Ua manao no lakou i ka olelo kahiko a ke Akua i haawi mai ai ia Mose, a ina Kaula. Ke hoowahawaha nei lakou i ka olelo hou a Iesu, a me kana poe haumana i haawi mai ai. Aole lakou i manao, o Iesu ka Mesia, hoowahawaha no lakou, no ka mea, aole lakou i hoomaopopo i ka olelo a na Kaula kahiko i olelo mai ai ia Iesu. Nolaila, i ko Iesu noho ana mai, pepehi'a oia e lakou. No ko lakou hewa nui iloko olaila, ua hoohemo mai ke Akua i ko lakou aina, a ua nele loa lakou i ka aina ole. Mai ia manawa a hiki loa mai i keia wa e noho nei kakou, i hoauwanaia'i lakou ma na aina a pau. Aole lakou i hui me kona aina e, ke noho kaawale nei no. Ina e mare, me ko lakou iho no e mare ai, aole me ko na aina e, e nana aku ana lakou i ka hiki mai o ka Mesia, nana e hoihoi hou aku ia lakou ma ka aina o Iudea. I mai la ka olelo a ke Akua, e auwana ai lakou, a ike o Iesu ka Mesia, alaila, e huli ae lakou ia ia, a e loaa hou ia lakou ka malu a me ka pono. Ua hoomainoino loa ia lakou ma na aina a pau, ua waiho wale ia. He poe waiwai no nae, he poe paakiki. Manao no lakou i ka lakou iho, aole manao i ka hai. A ina e huli mai kekahi o lakou i ko Iesu pono, pepehi'a oia e lakou.

3. O na Pegana. Oia no ka poe i pule i na Akua wahahee, i ka mahina, i na hoku, i na muliwai, i na holoholona nui, i na ia o ke kai, i na manu o ka lewa, i na kii kalaiia, a me na mea liilii e ae he nui loa. Eia kekahi, e pepehi no lakou i kanaka, i mohai no na Akua, a i ka lakou keiki, a i ia lakou iho no, i oluolu mai ai ko lakou akua, i ola ai paha ko lakou poe uhane.

4. Ka Karistiano. Oia no ka poe kanaka e manao ana ia Iesu Kristo, i ola no lakou. ''Ma Anetioka ke kapa mua ana mai o na haumana, he Kristiano.'' Ae aku no na Karistiano i ka ke Akua olelo kahiko, a me kana olelo hou. Ua manao lakou e ola ana ka uhane o na kanaka i ka wa pau ole, ke paulele maluna o Iesu. Me ka Lunahooponopono ke aloha.

D. A. K. ALIKEANU.

Nawaieha, Januari 18, 1866.

 

No ka hoopalau ana a me ka mare.

Oia hoi keia he mea maikai ka hoopalau ana o kekahi mau makua i ka laua mau keiki, oiai, i ka wa no iloko o ka opu e hapai like ana. A o ka olelo ae la no iao na makua penei : I noho no hoi auanei kou opu a i hanau he kaikamahine, a ina hoi au i hanau he keikikane, o ko laua noho no ia a nui, mare no laua, a paa keia mau olelo a na makua a hiki i ka wa e hanau ai na keiki.

A i ka hanau ana ae, he oiaio, ua hookoia ka laua mea i olelo ai, a i ka noho ana o ua mau makua nei a nui ka laua mau keiki, a pii mai la ka ui o kekahi me kekahi, aka, o ke keiki kane nae, ua ku paha ka maka i ka laau, a lilo i makapaa, a o kahi ihu hoi paha ua upepe loa, nolaila, nana aku la ua kaikamahine nei i hoopalau, ua launa ole oi ala, ua pula ka maka akau, ua launa ole hoi ka laau ihu, kahi no e pili mua ai na waa.

A ma ia ike ana a ua kaikamahine nei, ua kau ka hoailona ano e iluna o kana mea i hoopalau ia ai, o kona huli ae la no ia a heo ana ma o me ke keiki kane maka onaona i pula ole i ka lepo, i ku ole hoi ka maka i ka laau a o ko ia la ihu hoi, ua hele wale kela a mu ia e ke onaona.

Ia wa, a ia kela ma o kahi i hele ai, aohe maliu ia mai o ka olelo a kona mau makua ponoi, nana i hanau mai, no ka mea, ua kuu aku la ke aho loa a ka lawaia i ka moana uli, kai eleele, ua ewe aku la ua ulu na mea kanu. Aka, ke noke la no na wahi makua i ka nuku, no ka mea i pili mua i ke kane i hoopalau ia ai i olelo ia ae la maluna. Aka, hoi aohe nae he wahi mea a maliu ia aku ka laua olelo.

No ka mea, ua ike aku la no hoi ua mau makua nei, ua maunu ino ke kane hoopalau, ua kina na lehua iluna, kahi nana ka loaa, pehea la hoi ke kaikamahine e makemake ai, ua ino kulana, ua ponalo hoi, a pau i ke poko, aka, e aho paha e ninau aku au ia oukou e na kaikamahine opiopio maikai hemolele e noho mai nei ma na mokupuni a pau, a ma keia kulanakauhale hoi, i maopopo ai, o oukou no ko'u mau hoike ma keia mea, penei: He makemake no anei oukou i ke kau i loaa ka puu, a me ke kee, e like me ke kane i hoopalau? e kela kaikamahine, aka, i mai paha auanei oukou aole. Aia ka! pela io no nolaila no ke kumu i haalele ai o kela pua nani i kana mea i hoopalau ia. A ma ia hope iho, o ko laua la mare ae la no ia pau ka pilikia, a o ka hai ae la no ia o ke kanawai hoopalau o na makua. Oiai, o ka hoopalau ana, he mea nui no ia, i ane like me ka olelo hoohiki i ae like ai.

Eia paha kahi mea aka, o ua wahi kane nei i hoopalau ia ai, o ke aloha ano e loa i kana wahine hoopalau, no ko laua noho pili pu ana mai ko laua wa liilii mai, a hiki i ko laua wa i nui ae ai. Loaa e hoi ko ia nei kina, aka, ua aloha maoli no hoi kona naau i kana wahine hoopalau, owai ole aloha hoi, ua pili ia ke anu a me ke koekoe, ua pili ia na wahi a pau, nolaila, aole e nele ia mea he aloha iloko o ka naau.

Nolaila, e na kaikamahine opiopio o kuu lahui nei, he aloha ko oukou, a me ko oukou mau makua pu, ka mea nana oukou e alakai ma ka aoao e pomaikai ai keia noho ana, ke kauoha nei au ia oukou, ina e loaa ka oukou mau kane, mai hoowahawaha oe i kona pupuka ana, no ka mea, (aohe kane poi nalo wahi a ka olelo) nolaila, he pono oe e lawe i ka mea au i makemake ai i kane nau, me ke kokua pu mai nae o na makua e pono ai. Aole ma ka haumia ka launa ana, aka ma ka maikai no i hemolele ai oe, a me kou mau makua mamua ae o na mea ino a pau i ike ia ma ka honua nei. Me ke aloha.

S. W. B. KAULAINAMOKU.

Haliimaile, Honolulu, Januari 30, 1866.

 

Olelo panei ia S. W. Nailiili.

Ke noi aku nei au ia oe e ae mai e hookomo i ka'u mau olelo pane ma ko kakou nupepa Ke Au Okoa; ke ike oe me ka oluolu ua kupono ka pane ana, ua mahalo no au ma ka hapa mua o kona kukulu manao ana, oia hoi ka malama ia ana o ka la 28 o Nov., ka la i kuokoa ai ke Aupuni Hawaii, ma Lahainalalo; a ma ka hapa hoi o kona kukulu manao ana, mahalo ole au, a penei no ia:

Hui Anuenue, Hui Kalepa, Hui Hoonani, Hui Uapo, Hui Aloha, o ka hui keia i oi mamua o na hui e ae, o ka malamalama o ka la o ko lakou aahu ia, a o ke opulepule o ka mahina ko lakou helehelena ia, maanei au i makemake ai e pane aku i ka mea nona ka inoa maluna, no ka mea, i na kakou e hoomaopopo o ko lakou aahu ia, alaila, eia ka mea maopopo, ua nele na kane a me na wahine aole o lakou kapa. Oia iho la no ka'u mea i manao ai e hoike i kona wahahee, ua pau au maanei, i na no makemake e pane mai, pane mai no hoi paha. Me ka mahalo no.  D. M. K. KALAIAKAMANU.

Honokohau, Ian. 28, 1866.

 

Ua uku aku ke Aupuni o Iapana he $100,000 dala ia Col. Neale a ka aoao o ke Aupuni o Beritania, no ka ino a lakou i hana ai, a me ko lakou pepehi ana i ke ola o ka Elele o Beritania.

 

Olelo pane ia J. H. Kaakua.

Aia ma ka Nupepa Kuokoa Buke 5, Helu 4, ma ka hapa o ke kolamu ekolu e hai ana no ka ninau a S. W. Pa, ma ka ekolu o kona kukulu manao ana.

Ke i mai nei ua J. H. Kaakua nei, he kokua ka ia no'u ma ka hai ana i ka ninau, u hoi, o ka ihu ia, aole au i koho aku ia J. H. Kaakua i hope no'u, a i kokua hoi, ana e alapahi nei ma ke akea, me ka olelo iho, he hoopuka ninau wale no ka ka'u wahi ana.

Ke hai nei au me ka wiwo ole o kuu manao e pane aku ia J. H. Kaakua ke kanaka koho ninau o Kanaulaula, Waialua, ua hewa au malaila, o Kauaula ka pono, ua ike au i kau olelo hooiaio, ma kau kukulu manao ana au e hooio nei i ko akamai, akamai io no oe, o ke poho ole ka hewa e waiho ai ko akamai, ina ua nele oe i ke poho ole e holo oe i Hawaii, a Keaau i Puna, ninau oe ilaila, a na kamaaina ia e kuhikuhi mai i kahi e pae ai ka waa malaila e loaa ai ke poho. Ia oe aku ia e ke AU OKOA, ka hoopuka a me ka Lunahooponopono.  S. E. K. PAPAAI.

Waikane, Oahu, Jan 30, 1866.

 

He manao ua lana mai.

Ua lana maikai mai ka manao a me ka halia ana a ko'u puuwai e hoike pololei aku i ko'u wahi manao paa loa imua o oukou e na opua opiopio ohaoha i ulu maikai ae o oukou e ka aoao palupalu e noho ana maloko lilo o ka malu huihui o ko oukou mau home, kahi a ko oukou mau kino opiopio i kuu iho ai i ka luhi, a me ka inea o na po anu koekoe o ka hooilo, a me ka la kikiki wela o ka Makalii. I ka wa a ka makani e pa kolonahe ana ma ko oukou mau papalina ui.

A ke waiho aku nei au i ko'u lia ana, a me ke kuko nui ana a ku'u naau, e lilo oukou i mau kaikamahine hoolaha lahui kanaka, a i mau makuahine hoi no Hawaii o Keawe, me Maui o Kama, me Molokai nui o Hina, a me Oahu nei o Kakuihewa, a me Kauai o Mano, no ka mea, ke iho aku nei keia lahui ilalo i ka opu o ka honua. A ane paha auanei keia lahui e nalowale, wahi a ka poe naauao mai na aina e mai.

Aka hoi, aole pela ka lia ana o ko'u poo, a me ka lana maoli ana ae o ko'u mahao, e nalo ana neia lahui. Aka, he oiaio no paha ia olelo ana, ina e hookuli oukou, me ka nana wale ana i na mea nani hiluhilu o keia ao, a malaila oukou e ake nui ai, ma ke kuko nui ana o ko oukou naau palupalu e loaa na kahiko nani o ko oukou mau kino, a ma ia mau kumu o oukou i manao ai, e haawi aku i ko oukou mau kino i na waiwai pono ole. A lilo ko onkou mau kino opiopio maikai i pakali na ke aloha ino. A ina pela oukou e hana ai, alaila, e oiaio auanei, e lele ana keia lahui me he lupe la e lele ana i ka lewa.

A hiki mai ka wa o ka makani ino e pa ikaika ana, moku aku la ka lupe, a nalowale. Pela paha auanei e moku ai keia lahui, a nalowale io, mailoko mai o ko oukou mau puhaka, no ka mea, ua ike ia ko oukou ano, a me ka oukou mau hana, he hookamani wale no he huna i ke kee o ka hana hilahila, a malaila au e olelo ae ai o ka wahine opiopio i manao nui ma ka hewa, me ka lealea, e lilo auanei kona inoa maikai i mea ole, a e pono ia ke olelo ia he wahine lapuwale, a o kona waiwai, e pau ana ia, a lilo kona noho i mea pono ole, a ma ia mau mea e lilo ai kona kino i waiwai mulea.

Nolaila, imua o oukou a pau e ka poe opiopio maikai o ka aoao oluolu i ae ia, e pono oukou e kulou iho e nana i keia, a e imi aku i na hana e pomaikai like ai ko oukou noho ana. A e puliki-paa mai hoi i ko oukou mau kino i ka hoowalewale ia, i hemolele ai ka inoa o ko oukou mau makua, a i hemolele alua ai hoi ko oukou mau aoao imua o ko kakou makua nui ma ka lani, ka mea nana i ae lokomaikai mai ia kakou e noho oluolu iho maluna o keia honua ana i hana'i.

Pehea hoi oukou e na keiki kane maka palupalu o ka aoao oolea, e noho nei. No oukou kekahi manao o ko'u uhane i lia nui ai, he pono ia oukou e malama i ko oukou mau kino ui, a nani hoi, me ko oukou leha ole aku i ka nani kilakila o na wahine, no ka mea, ua ike kakou i ka Solomona ke 'Lii naauao i kona mau la, "O ka waha o ka wahine hookamakama he meli ia e kulu ana," a o ka waha hoi o ka wahine ui, he maikai kana mau olelo, ua oi aku ka pahee o kona leo i ko ka aila, nolaila, e malama iho ia oukou e na keiki kane i ku hoi i ko'u aoao.

No ka mea, he aoao oolea no ko kakou, e like me ko kakou kulana, a he aoao miki no hoi, aka, eia mau hana ea, he hana ia e lilo ai oe i pio no ka hewa, a me ka pilikia, nolaila, e na makamaka opiopio o'u, o na aoaoa elua, he pono ia oukou ke noho makaala, me ke kiola ae i na mea a pau i olelo ia he hua no ka hewa, a me ka hilahila. Nolaila, ke nonoi oluolu aku nei au ia oukou, e kaohi i ko oukou mau lala ma ka aoao pono e pomaikai ai, i ola ka inoa o ka lahui kanaka Hawaii, a i piha hou hoi kona aina. Aloha.

W. B. MINAMINA.

Halehaaheo, Honolulu, Januari 30, 1866.