Ke Au Okoa, Volume I, Number 43, 12 February 1866 — Page 2

KE AU OKOA.

HONOLULU, FEBERUARI 12, 1866.

 

O KA mahu, oia kekahi o na hana akamai a ke kanaka i hana ai iloko o keia keneturia o ke ao nei. Owai la ka poe o ke ao kahiko i moeuhane, e hoolilo ia ana ka mahu i mea nana e hooholo imua o ka oihana kalepa a me na hana lima—a pela hoi ke kuoili ana o ka poe makaikai, ua hoohikiwawe ia ko lakou hele ana mai kahi wahi a i kahi wahi. Ma ka aina, ma na ano ala hao; ma ka moana hoi ma na ano mokuahi, ua ike ia he mea nui keia a ka naauao i hoohuai mai ai, a e pono e kapaia ka mea oi kelakela keia a ko ke kanaka poo i noonoo ai, a huai ae i ke ao nei a puni, a ma ia mea, ua houuku ia ka luhi, a hoohikiwawe ia no hoi na mea a pau a ke kanaka e manao ai e hana.

Ma na nupepa i loaa mai ia kakou mai na aina e mai, mai Europa a mai Amerika mai, ua lohe mai kakou i ka hikiwawe loa o ka hele ana o na kaa ahi, he kanakolu mile i ka hora hookahi; ua lohe mai no hoi kakou i ka hiki i ka mahu ke hana i na hana hiki wale no, mai ka umikumamaono haneri a i ke ekolu tausani lio. Ua ike pu no hoi kakou ma na nupepa e hiki mai nei io kakou nei, i ka holo a me ka emoole loa o na mea i hana ia e ka mahu. Ma na kulanakauhale nui, ua pai ia ko lakou mau nupepa e ka mahu wale no.

Oiai eia kakou iloko o ka puuwai nei o ka Pakipika, he mamao loa kakou mai ia mau wahi mai i ike ia 'la na hana ana o ka mahu, he mea hiki no paha ia kakou ke hooia aku he oiaio, no ka mea, eia mawaena nei o kakou ua mea nei a makou e kamailio nei. Ka lawe mua ia ana mai o na mea hana mahu i Hawaii nei, (e like me ka mea i hai ia mai ia makou e kekahi kanaka kahiko,) iloko no ia o ka makahiki 1848, a ua hana ia i mea ole papa ma ke alanui Papu, ma ka pa o Piikoi mamua. Mai ia wa mai a hiki i keia wa, ua nui na mea mahu i lawe ia mai i ko kakou nei kapakai, a o ke kumu nui paha o ka hiki nui ana mai o na mea oia ano, no ka pii ana ae o ko kakou mau loaa kuloko i keia mau makahiki elima i hala iho nei.

Ke kumu i hoouluku ia mai ai ko makou manao e kamailio ma keia mea, no ka hiki ana mai o ka mokumahu Ajax, kekahi ia o na mokuahi o ka poe Hui Hooholo Mokuahi o Kaleponia e holo mau ana mawaena o Honolulu nei a me Kapalakiko. Ina e hoomau loa ia ka holo ana o keia mau mokuahi mawaena o ko kakou nei mau mokupuni a me ka aina puni ole, he mea nui no ia e kakoo mai ai i ko kakou nei mau loaa kuloko e pu-a ae nei, ma ka hana ana a kekahi poe puu dala nui, a me ka malama noiau ana hoi a ke Aupuni. Aka, o ka mahu e pono no ia e kokua i ka mahu, a ma ia mea, he mea pono loa e hoomau ia na mokuahi e holo mau nei mawaena o ko kakou mau kai kuloko nei, i kumu e hakalia ole ai, a e loihi ole ai hoi ke kali ana o na mokuahi e holo ana i Kapalakiko; no ka mea, ina he mau moku maoli wale no, alaila, aole e holo ka hana ana, oiai aole e ike ia ka wa e loaa ai keia mau moku i ka malie a me kekahi mau kuia e ae.

O keia ka mea nui loa e pili ana i keia kumu, a he mea nui no hoi keia a kahi e noonoo iho ai, i mea e hoomau ia ai ka laina mokuahi, a o Ajax hoi ka mua o ua laina la. Ma na laina mahu a pau, o ka mea nui, o ka ike maopopo ana i ka wa e kau aku ai kahi, a i ole ia o ka hooili ana aku paha i ka ukana a kahi, mai kau wahi a i kahi. Nolaila, o ka laina mokuahi i kukulu ia ae nei e ko Kaleponi poe, e hoomaopopo ana lakou i ka wa e haalele ai i kau wahi a i kahi; a ina e kuia ole mai lakou me kekahi mau poino ma ka moana, e hiki pono mai no auanei lakou iloko o ka manawa i olelo ia e ku mai ana.

E like me ka makou i olelo ae nei mamua, e pono e kokua ka mahu i ka mahu, a ma keia e olelo iki makou no Kilauea, ka mea nana i alo mau iho nei ia kakou a me ka kakou mau ukana me ka hikiwawe loa, a ku no i ka la i olelo ia, i manao wale ia iho nei, ua nohaha oia i ka makani ikaika i pa iho nei, aka, ua kaiaupe wale ia aku no ia i ka ae kai o Kawaihae, a e hiki ana no paha ia ke hoolana hou ia a holo ma kana hana mau. Ua hoouna ia aku kekahi poe akamai e nana i na wahi ona i manuheu, a e hoike mai lakou ina he hiki ke hoolana hou ia oia. I keia mau la iho nei, ua hai ia mai no makou, eia ke hana ia nei kekahi mau olelo aelike me kekahi o na Ona o ka mokuahi Ajax, e hooholo i kekahi mokuahi o ka Hui Mokuahi o Kaleponi ma kahi o Kilauea, a hiki i ka wa e loaa ai i ka Hui Hooholo Mokuahi o Hawaii nei kekahi mokuahi holo pili aina, alaila, pau ka holoholo ana o ko lakou mokuahi.

O ka poe malihini a me ka poe makaikai o na aina e, e hele mai nei i ko kakou mau kapakai uliuli nei, elua paha a ekolu mau pule e noho iho ai ma Honolulu nei, a hoi aku a ko lakou mau wahi me na manao kuhihewa, ua ike lakou i ke ano o ko kakou nei lahui a me ko kakou nei aina. Ua manao no lakou, o ka ike ana ia Honolulu nei, ua ike iho la no ia Hawaii holookoa nei a pau loa; a ua hoi aku lakou a ma kela aoao o ka Pakipika, hoolaha aku lakou no na mea e pili ana i ko kakou noho'na a me ko kakou ano, me ka ike ole i na nani o ko kakou nei mau mokupuni uliuli mau i na kau a kau!

Ke kumu nui paha o keia ike ole, no ka nele ana i na mokuahi holo pili aina, i mea e hikiwawe ai ka lakou huakai hele. O keia ka mea e ake nui ia nei, no ka mea, hele mai kahi poe me ka manao e hoi koke no i ka wa e hoi ai ka mokuahi, a i ka wa a ka moku e ku ai maanei, makemake lakou e holo makaikai ma kekahi mau mokupuni e ae o kakou nei, aka, ke manaolana ae nei makou, aohe paha e liuliu wale a loaa hou no i ka Ahahui Hooholo Mokumahu o Hawaii nei kekahi mau mokuahi hou!

 

AHAHUI HIMENI.—Ua ike iho makou ma ke Kuakoa o ka Poaono iho nei, e mele ana ka Papa Himeni o Kawaiahao imua o ke akea, i kekahi la o keia mau pule e hiki mai ana. Ua lohe lauahea mai makou he uku, alaila, komo e hoolohe i ua Ahahui Himeni nei, a o na loaa ka e hoolilo ia ana, no ke kuai ana i ogana no ua hale pule hiehie nei o ko kakou nei kaona alii. Ina oia ke kumu o keia, aohe i mahalo ole ko makou puuwai ia hana maikai. Ke kahea aku nei makou:

"E naue papakahi ae

E naue ae no a pau loa!"

Ina no aohe maikai o ka himeni ana, a makou nei e manaolana nei he maikai, a he mea no hoi e hoolioli mai ai i ka puuwai ke lohe aku ia lakou, e naue ae no, mai nonohua hoi!

 

NO KILAUEA.—O ka mokuahi Kilauea i lohe mua ia mai nei kona ili ana, aohe no i nui loa ka poino, aka, ua hala loa nae ia maloko o kuaau, a he nui loa paha ka lilo ke huki mai ia ia, a hooponopouo hou no ka holo ana. Ua hoouna ia aku nei nae kekahi poe akamai no ka nana a me ka noonoo pono ana i kahi e hemo ai; aole nae makou i lono mai i ka lakou mau olelohoike. I ka Poaono iho nei ua hoopuka ae o Kale olelo e i kekahi olelo hoolaha, e makemake ana e loaa kekahi poe na lakou e wehe a hemo, a hana hou ia ia a paa pono. Owai la auanei ka mea e hiki ai keia hana nui? O ka poe lalawai no hoi paha i hele a manoanoa na aoao.

 

NALOWALE.—Aia kekahi malihini ua hai ia mai makou, e hele makaikai ana i ka mokupuni o Hawaii, mawaena o Hilo a me Waimea; o kona inoa o F. R. Robolski, me he mea la he haole Rukini paha oia. Ma ka la 29 o Novemaba aku nei, ua ike ia oia na kahi o Paka i Mana iuka o Waimea, a ma laila mai i loaa mai ai kekahi lio, maluna oia lio ia e holo ai i Hilo, me ka manao e kipa ma Laupahoehoe. Mai ia wa mai aohe i lohe hou ia kekahi mea e pili ana i ua haole nei. Ua lohe mai makou, ua haawi ae ka Luna Makai i kekahi makana i ka poe nana e hai mai i kahi o ua haole nei i nalowale ai, a loaa paha.

 

KE KUNA ANNIE LAURIE—I ke ku ana mai nei o ka Prince, mai Kauai mai, ua hiki mai i o makou nei ka lono, ua ili ka ka moku Annie Laurie, i holo mokuahi iho nei mamua, ma Koloa, i Kauai. O ke kumu o ka ili ana, no ke ino o ka makani. Ma ka ili ana o keia moku, ua papalua ka poino a me ke poho i ili aku maluna o ka Ahahui Hooholo Moku o Hawaii nei, ke mau nei no ka makamaka ana no ka ili ana mai nei o Kilauea, ma Kawaihae, a eia hou no hoi keia. Aka, aohe no paha o lakou manao nui ia mau poho, no ka mea, he poe keiki lalawai wale no ko ua Ahahui la!

 

HE PAINA ALOHA.—I ke ahiahi o ka Poakolu iho nei, ua haawi ae ka MOI, i wahi paina aloha, i kekahi mau haole malihini o Kaleponi, a mawaena o ia poe, o Capt. W. H. Moore kekahi, ka Peresidena o ka Hui Hooholo Mokuahi mawaena o Kaleponi a me Hawaii nei. Ua hai ia mai makou, o keia haole kai hookipa oluolu i ko kakou MOI e ola nei, ia lakou i holo aku nei i Kaleponi, i na makahiki i kaahope ae nei. Aole paha ia i moeuhane mua, e like me ka maikai ana i hana mai ai, a pela ia e hoolaulea oluolu ia aku ai.

 

MAKE I ALOHA IA. I ke ahiahi o ka Poalima o kela pule au nei, ua haalele mai, a ua hele aku la i ke ala mau o keia noho ana, o Mrs. Malino Buckle, oia kekahi o na kaikamahine kupa o ke kaona nei. Ua aloha nuiia oia e ka poe a pau i mahele pu me ia ma ka launa maikai ana, a he makamaka no hoi i ike i ka hookipa aku. Aia me kana alii kane, ka mea i hoonele ia i kona kokoolua, ko makou paumako nui!

 

KUIA.—Ma ke kakahiaka o ka Poalima o kela pule aku nei, ua holo hooponopono ole ae kekahi wahi kanaka maluna o kona lio, a kuia me ka lio o kekahi wahi keiki uuku, e hele mai ana. I ke kuia ana nae o ua wahi keiki nei, ua hale iho la ia ilalo, a haki ka wawae. A o ua wahi kanaka nei hoi, holo loa aku la me ka nana hou ole mai i hope.

 

MANUUNUU WALE HOI.—I ke ku ana mai nei no hoi o ka moku Emalaina, ua ike iho makou i ka nui launa ole o na alani i hoouka ia mai nei maluna o ua moku la. Ua pau nae kekahi i ka palahu no ka loihi o ka holo ana mai, ina paha he mokuahi, i na ua hikiwawe aohe la hoi e nui ka poino.

 

KA MOOLELO O PIKOIAKAALALA.—Ke hoike aku nei makou i ko makou poe puni moolelo, ua olelo mai ka mea nana e kakau nei ia Moolelo, aole kakou e halawai hou mai ana me Pikoiakaalala, i keia pule ae, aia paha a kela pule aku.

 

PAKELE MAI EHA.—I ka wa o ka kakou pepa e puka ana, i kela Poakahi aku nei, ua holo ino mai ka lio o ka mea Lawe Leta, a hookui ia Bihopa, (C. R. Bishop,) ma kona poohiwi, a hina aku la ia ilalo. Ina paha e ku pono ma ka umauma, ina la ua pilikia loa oia.

 

MAI MANA MAI.—Ua loaa mai ia makou kekahi palapala, mai Mana, Kauai mai e olelo ana, no ka ikaika o ka makani a me na nalu, malaila. O ka nalu nae ka mea oi loa aku o ka ikaika, no ka mea, ua pau aku na halau waa e hekau ai na waa i ka laweia e ka nalu.

 

UA PEPE.—I ka Poaono o kela pule aku nei, ua halawai mai ka moku manuwa Lancaster, me kekahi moku Pelekane, ma ka akau ae o Molokai; a ua hai ia mai ia ia ua pepe ka lima o ka wili ki ekolu oluna o ua ua manuwa la, o Mr. Stiles kona inoa. Ua hai ia mai i ua moku la, e waiho a maule ana ia, i ka wa i halawai ai na moku.

 

UA HAALELE MAI.—Mai ka la 4 o Augate, M. H. 1865, i hala aku nei, ua haalele mai o Liona M. Amala i keia ola ana, ma ke kulanakauhale o Denoer, mokuaina o Colarado i Kaleponi. He pulapula ia na Hawaii nei, a oia no hoi kekahi o na keiki a J. N. Colcord o Honolulu nei. Ua waiho iho ia he wahine nana e kumakena i kona make ana.

 

UA HOI MAI—Mai ke ku ana mai nei o ka Emalaina, mai na kaiaulu mai o na kai malino o Kona, ua ike iho makou i ka hoi ana mai o ka Ilamuku nui o ko Hawaii nei pae moku, mai Kona mai, i holo aku nei e hooponopono i ka waiwai o Kapena i make aku nei. Ua lawe pu mai ia i na waiwai o ka hale kuai o Kapena, a e kudala ia ana paha i keia mau la iho.

 

E AKE ANA PAHA E INU HUA ALE.—I ka po o ka Poakolu o keia pule iho nei, ua hoao kekahi mea e komo iloko o ka hale lapaau o Kauka Hilabarani ma Monikahaae, aka, aole nae i holo lea kana hana. O ke kolu keia o ka hoao ia ana o keia hale lapaau e aihue ia. O ke aha la ke kumu nui i kono ai i keia poe e komo e aihue me ka wawahi hale? He makemake paha i mau hua ale noha.

 

KA AJAX.—I na la a ka Ajax i ku iho nei ma ko kakou nei awa, ua nui ka laki o ka poe mea kanu uala, maia, alani, niu, a me kela mea ulu keia mea ulu. O keia na pomaikai a makou i olelo mua ai, e loaa mai ana ia kakou, ma o keia mau mokuahi la. I ka Poaono iho nei, ua holo aku ka moku Ajax, a ua nui no hoi na ohua i ee aku maluna.

 

Eia ke waiho nei na leta maloko o ka Hale Leta nei.

Eia maloko nei o ka Hale Leta nei na palapala o ko na aina e mai i hiki mai ia nei, e pono e kii mai kela mea keia mea i ka lakou mau leta e waiho nei maloko o ka Hale Leta, i kakau ia ko lakou mau inoa malalo nei.

O C. Kanaina no Honolulu nei no, Limu no Pauoa, Mrs. Loeau no Honolulu nei, Haliaka Lolohi no Honolulu nei no, J. H. Napela, no Honolulu nei, Emale Kipu no Kapalama. Kaonanui ma Kalihi, Miss Misa a me Kaeo no Kawaiki, J. W. Makuakane, no Honolulu nei; Hoopii ma Keoneula; Hina ma Honokaupu; Miss Mary Parkes ma Honolulu nei no; Geoki Kahaia no Wailuku; ua hooili ia no a ua hoihoi hou ia mai, aole ma Wailuku; Mrs. Kilauea, ma Kukuluaeo; H. Kalimalii na Apua; S. Kalua, Maliko no Kapalama; K. Kukina Keao no Koleaka; Kealoha w. no Mililani; na Ema keiki a ka Noa no Makiki; B. W. K. Kekahimoku, no Lepekaholo; Amoa no Waikiki kai; Mrs. Kukona, no Kapamoo; Haui no Kepahoni, na Uaua, no Honolua Maui, ua hooili ia no a ua hoihoi hou ia mai no, aole malaila o Uaua; Kapahuwai no Kalekao; Paipai no Mokuaikaua; Mrs. Holi no Waikiki-kai; Haakele Kapohaku no Kaumakapili; Lilia w. no Pelekane; Kaopua no Ainahou.

Oia iho la ka inoa o na leta e waiho nei maloko o ka Haleleta, a oia iho la ka nui o na leta. E pono e kii koke mai kela mea keia mea i ka lakou mau leta, o ka uku nae he 12½ keneta, oia ka hapawalu. Me ka mahalo i ka Lunahooponopono, a me na keiki auliikolomanu o ka Hale Paipalapala o ke Aupuni.  W. P. K. OHULE.

 

I kekahi la, olelo aku la kekahi wahi kaikamahine i ka makuahine, "He wahi popoki maikai no auanei o Tome?" Ae mai la no hoi ka makuahine, "A e hiki ana no ia iluna lilo i ka lani?" "Ae," wahi a ka makuahine, o oe nae aohe oe e hiki ilaila, ke hoolohe ole oe. "No keaha hoi," wahi a ke kaikamahine, "ko'u mea e hiki ole ai, ina no hoi paha e pii o Tome, paa aku no au ma ka huelo, a hiki wale i ka lani."

 

Ua loaa mai no hoi ia makou ka palapala a Ioane Kaimiola, e kokua ana ia Kauka Holaniku, aka, no ka loihi loa, ua waiho iki makou i kana i keia pule. O ke ano o kana palapala, e pane ana i na mea i hoopuka ia e *, ma ke Kuokoa. Mai hoomoe loa ia e makou kana palapala ma ka papa, aka nae, no ke ano hou o kekahi mau mea, aole paha i ike ia e na kanaka Hawaii, nolaila, e pai ana makou i kela palapala holookoa, i maopopo ai ke ano. Ke loaa nae ia makou ke kowa e pai ai no ka manawa hookahi, aka, ina i hakina, e waiho ia no a kekahi wa e aku.

 

Ia *

"Ke kauoha haahaa a ka poe makaainana puni alii, ke Kiaaina o ka Hui i haalele hope ia Enelani, a e holo ana i Nu Enelani; i ko lakou mau hoahanau ma, a e noho ana iloko o ka Ekalesia o Enelani."

"E na makua i Hoanoia a me na hoahanau. Ke ake nei makou e ike oluolu mai oukou i keia mau kumumanao a me ke ano o ko makou Hui, ka poe hoi i makemake nui a he mea no hoi no makou e hoohanohano ia ai e kapa aku i ka Ekalesia o Enelani, kahi o makou i puka mai ai, he makuahine aloha nui ia no makou; a he mea hiki ole ia makou ke hookaawaleia makou iho mai ko makou aina, me ke kaumaha ole o ka naau, a me ka helelei ole o na waimaka, me ka hooia mau ana i ka manaolana a me kahi i loaa mai ai ia makou ke ola mau ana, ua loaa ia makou mailoko mai o kona poli, a ua omo i ka u o kona mau pono mai kona umauma mai: Aole makou e haalele ana, nolaila, aole ma o ka hoowahawaha ana o ku i ka waiu i hanai ia ai makou, aka, e hoomaikai mau ana i ke Akua no ka hanau ana mai o na makua a me ko makou hoonaauao ia ana ilaila, me he hoa la no ke kino hookahi, a e hauoli mau no kona mau pono, a me ke kaumaha luuluu no na poino a pau e kau ana maluna ona, a oiai e kau ana ka hanu iloko o makou, ke makemake a ke ake nui nei makou, a e hooikaika i ka ike mau ana 'ku i ka noi o kona mau pomaikai, a me ka hoonui ana i kona anapuni iloko o ke Aupuni o Iesu Kristo.'

"E like me ka mea hiki i ke Akua ke kokua mai ia makou, aole makou e haawi ana i kekahi wa hoomaha no ke noi ana no ko oukou pomaikai; me ka makemake nui e lilo ko makou mau poo me ko makou mau naau i mau mapuna'la o ka waimaka e kahe mau ana no ko oukou pomaikai mau loa, i ko makou wa e noho ai iloko o na wahi pupupu hale liilii iloko o ka waonahele, a i hoomalu ia e ka uhane o ke noi pule ana, iloko o na inea he nui, o ka hoomanawanui ka mea hoi a makou i manao ole ai e hiki mai ana, a i manaolana hoi e ili mai ana maluna o makou."

"Ano la, ke haawi aku nei makou ia oukou i ke aloha o ke Akua iloko o Kristo, e maha mau no makou. Me ka hooia mau ana ina hoaaloha a me na hoahanau. O makou no Gov. Ioane Winitaropa, Rich, Saletona Stala, Kale Fines, Isaaka Josnesona, Thos. Dudley, William Codindona, Pilipi, &co, Maluna o ka moku Arebela Aperila 7, 1630 Moolelo o Masetuseta i kakau ia e Gov. Hutchinsona." (Apenedixa Helu 1, Buke 1, aoao 431.)

Na ka poe heluhelu e ike, aole ka i kipaku ino ia ka poe Puritana mai Enelani mai, elike me ka mea i olelo mau ia mai ia kakou, aka, me he mea la nana no i haalele aku i ka Ekalesia o Enelani mamuli o kona manao iho aole me ka manao ino, aka, me ke aloha, a me ke ke kaumaha nui. A ia Nupepa Kuokoa a me *, e kaena ana a me ka hapai nui ae, me ka pailani ana i pomaikai keia lahui kanaka ia laua, ma ka hoonaauao ana ke hoike mai nei keia palapala i kakauia e ka poe Puritana mua o Amerika, ua aie nui lakou i ka Ekalesia o Enelani i ka hoonaauao ana ia lakou. He Ekalesia i hoowahawaha ole ia e lakou, he makuahine i aloha nui ia, he kanaaho ae na olelo hoowahawaha a *, "a no ke keiki hoi e huli nei i kona makua, aole nae."

Ma ka pane hope ana a * o ke kumu i paapu ai na kauaka i kinohi i ka Hoomana a Bihopa Staley, no ke ano "like me ke keaka lio a me na keaka e ae e hiki mai nei maanei," ke "kumu e manao ia ai he hiaai na kanaka ma ia Hoomana."

Owau kekahi hele e makaikai ina la mua o ka hiki ana mai oia Hoomana maanei, aole nae au i ike, ua hele lakou ma ke ano keaka lio a keaka e paha, e like la me ko kakou mau anaina pule i ka wa kahiko aku nei, ka wa kinohi i hiki mai ai ka kakou Hoomana maanei. He puhi paka ia iloko o ka wa e pule ana na kumu. He kamailio, he akaaka, he walaau lealea, e like la me ke keaka lio a me na keaka e ae, au i manao ai e * e hoohalike no ka hiki ana mai o ka Hoomana Bihopa Staley. Ma ka'u ike ana, aole loa ia mea malaila, i na wa kinohi o kona hiki ana mai, a pela no hoi i keia wa.

Uwoki aku hoi ke puhi paka ia o ko kakou mau anaina pule no ka wa kinohi i kona hiki ana mai, he hana ia na mea ano like me ke keaka lio, aka, i keia wa ke hana nei no pela. Ke hiki iho i na wa hoohulihuli nui o ko kakou Berita, nui ka haunaele iloko o ka luakini. He puhi paka ka kekahi, he walaau ka kekahi, he kamailio ka kekahi, a he kalohe maoli ka kekahi poe me na wahine iloko o ka luakini. Nolaila, o ka wai la ka Hoomana makaikai ia me he keaka lio 'la a na keaka e ae paha? O ka kakou anei; o ka Bihopa Staley anei?

O ka'u olelo mua no hoi ka piha o ka luakini ma Peleula ina hoahanau oia Ekalesia, mailoko mai no ia o na hoike o na hoahanau oia Ekalesia, aka, o ke kumu hookaawale ia ai ka manawa pule elike me kou ninau ana, aole loa no ka hiki ole ke pule like elike me ka * e olelo mai nei ma kana olelo pane o ka la 27 o Jan. Helu 4.

"Ina e pule hui, alaila, ina ma ka olelo Enelani e hoomaka ai, alaila, aole e lohe na kanaka maoli i ke ano o ka olelo a ke Kahunapule."

I mea e pau ai ko'u kuhihewa ma keia olelo a * ua hele maoli au i ke kakahiaka o ka Poalua o kela pule i hala ae nei, e nana i pau ai ko'u kuhihewa. I kuu hiki ana aku a noho, loaa aku la au i ka pule ma ka olelo haole ka pule ana mai a ke Kahuna. No kuu malihini paha iloko oia Halepule, haawi mai la kekahi o na hoahanau kanaka maoli i ka buke pule. I kuu nana ana he buke pule Hawaii. Kuhikuhi mai la kela i kahi a ke Kahuna e pule ana, a o kana pule ana ma ka olelo haole no ia. I ka hiki ana ma kahi o ka manaoia o ka lakou oihana, hooho ae la ua hoa noho nei o'u ma ka olelo Hawaii, a o ke Kahuna ma ka olelo haole. Pela no a hiki i ka Pule mihi mamua o ka lawe ana i ke kino o ka Haku ua hooho like na hoahanau ma ka lakou olelo no a o ke Kahuna ma ka olelo haole. Pela no a hiki i ka pau ana o ka pule. Ua lokahi ka hana ana o ka pule, me ka maopopo i na hoahanau oia Ekalesia na mea a pau o ka lakou oihana pule. I kuu puka ana mai ninau aku la au i kuu hoanoho no keaha ka mea i pule ai ke Kahuna o oukou ma ka olelo haole a o oukou hoi ma ka olelo Hawaii? I mai la kela, i kekahi manawa he hookaawale ia kekahi mau la pule o ka hebedoma ma ka pule haole wale no, a pehea ka hiki ana ia oukou ke lohe i ka ke Kahuna mea e olelo mai ana? Ua kuhi kuu hoa noho e ninau aku ana au ma ke ano pahenehene, a nana pololei mai a liuliu hoike mai la ia'u i ka buke pule a lakou i unuhi ia ai e ka Moi i make aku nei, me ke kuhikuhi mai i kahi o na olelo hoakaka o kela pule keia pule a me na oihana e ae a pau e hana ia mai ana e ke Kahuna. Olelo mai la kela, o keia olelo he Rubileka ia ia makou a ina e pule ke Kahuna ina pule me ko makou lohe ole i kona leo a me kana olelo ana, ua hiki no ia makou ke lohe a ike i kana pule a hoike ia ma na olelo kuhikuhi. Oia ka makou e Amene like ana. No ka mea, o ka pule ana e pule ana ma ka olelo haole, e pule ana makou ma ka olelo Hawaii ma o keia buke."

I mea e pono ai ka'u mea i hele au ai, ninau hou aku la au, he pule hui no anei ka oukou? Ae mai la kela, i kekahi manawa he hui no, ma ke kakahiaka nui o na la hoano ka nui e hui ai na haole me na kanaka Hawaii, ina ma ka olelo haole ka pule a ma ka olelo Hawaii paha, e maopopo like no ina hoahanau na mea e hana ia ana. Ninau hou au, heaha ka mea i hookaawale ia ai o ka oukou pule?

I mai la kela, i kekahi wa hookaawale ia ka makou pule ana me na haole no ka hai pooolelo ana, ma ia mau la ua hookaawale ia ka makou pule ana, aka, no ka ahaaina Sakarema e like me keia kakahiaka, he hui no na haole me na kanaka maoli. (Hookahi haole a'u i ike ai iloko oia anaina pule o kakahiaka a o ke Kahuna ka lua.)

Me he mea la o * ua kamailio oe i ka mea au i ike ole loa ai, i ke ano o ka Hoomana ana o na hoahanau ma ka Ekalesia ma Peleula, ma ke ano hiki ole ia lakou ke pule like ina paha aole he buke, ka na hoahanau oia Ekalesia e pule ai, ina la, ua ku emi hope paha au, ma ka mea au e olelo mai nei, he hiki ole ia lakou ke pule hui, aka, oiai he buke ka na hoahanau haole me ka na hoahanau kanaka maoli, he hiki loa e like me ka mea a'u i ike maka ai, ke pule like a ke pule hui.

No keia kumu hookahi no i hele ai au e nana i ka pule ana a ka poe Katolika Roma i keia la pule i hala ae nei, aia hoi, ua like no me ko Peleula poe ka pule me na buke, a e pule ana na hoahanau haole, Amerika, Enelani, Putigi, Sepania Paniolo, Pake, kanaka Hawaii, a me na lahui e ae i huli ma ia Ekalesia, aia hoi e hui ana kela kanaka keia kanaka o kela aupuni keia aupuni e Hoomana like a e Hoomana hui.

Eia ka mea i hoano ia mai kuu manao iloko oia mau luakini a'u i ike ai; o ka paanaau o na pule ina hoahanau a me ka haahaa o ka naau i ka wa e pule ana. Aole e like me ko kakou hale pule ka hauwala-oa, ka nana i o a i anei, a kohu haole ole no ke Akua, a he mea pono no ia kakou ke nana mua i ko kakou kina iho mamua o ko kakou hapala ana aku i ka ino, i kekahi o na hoa hookahi o kakou iloko o ka pono o Kristo.

E like me Timoteo manaoio ole ana i ke ala hou ana mai o ka Hau, pela no o * e koi mai nei, aia ka, a "hoolaha ia ia mau palapa, alaila, hiki ia ia ke manaoio aku." E like me na hoike i haawi ia mai ia'u e ko lakou poe, pela au i hai ai i mea e lawa ai ka hooia ana no ka hiaai a me ka makemake o na kanaka Hawaii ia Ekalesia. A ina paha e makemake o * e ike pono, e kakali no paha oe a hoi mai ka Bihopa, alaila, ninau aku oe ia ia. O ka pono ka lohe o kakou a manaoio aku, i hiki ia kakou ke pale koke aku, i kona komo ana mai iloko o ka malawaina i mahi mua ia, e ke konohiki mua, aole o ke kali o hala ko manawa, a olelo e like me ka Timoteo "aia ike pono au i kona mau lima a me kona mau aoao, alaila, au manaoio aku" o ka wa kupono keia no kakou e kipaku aku ai ina alopeka, i ole e hana ino ia ka mala.

E waiho au i ka pane ana no ka ilikole a me ka hupo o keia lahui kanaka, aka, e hai aku no o Holaniku, aole oia kekahi iloko o ka manaoio ana, ua waiwai a ua naauao keia lahui, oiai, ke ike maka ia nei, he ahona iki keia noho ana ina haole o na aina e, aole i na kanaka Hawaii holookoa e like me ka makemake like ou e * a me—

KAUKA HOLANIKU.

Waipiula, Feb. 4, 1866.

 

Ua loaa mai ia makou kekahi palapala na Ioane Kaimiola, e pane ana ia Keristiano, ma ke Kuokoa. Aka, no ka mea, ua loihi no ko laua paio ana me Luakaha, no ia mea hookahi no a Keristiano i hoolaha ai ma ke Kuokoa, nolaila, ua waiho makou i kana palapala ma ka papa.

 

Na Komite o ka La 31 o Iulai, M. H. 1865.

E akoakoa ae na Komite o ka la 31 o Iulai o ka makahiki i hala ae nei 1865, ma kahi noho o ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa, e hooponopono no ka aie i koe no na mea i hanaia ia la ma keia awakea hora 12 Monede, la 12 Feb. 1866:

E. Boyd.

D. Kalakaua.

F. H. Harris.

Kekahi o na Komite no ka la 31 o Julai, M. H. 1865.

 

E hoomanawanui ka pono.

E KA LUNA HOOPONOPONO;—Aloha oe:

Ia oe e KE AU OKOA, ke kaikamahine opiopio puukani nana e alo nei i na kai ewalu a me na makani eha, me oe no ke aloha, kaulele wai e Hiilawe, o oe ka ia e KE AU OKOA, ka hoa hooluana o ua aina makamaka ole nei, a'u i kilohi iho ai i ka nani o na kuahiwi, me he ohu kolo la, ma na kakai pali o na mauna, pela no kou hiki ana mai a pa-ki haalele iho i na puuwai palupalu o ka poe e lawe ana i kou kino holookoa, a no ka lana ana mai o ko'u manao e wehewehe iki aku imua o ke akea i ike nui o'u mau makamaka malia e loaa io kahi waiwai ma keia kukulu manao ana.

O ka hoomanawanui ana o ka lahui ma kekahi mau mea kupono, e mahuahua mau aku ka pomaikai, no ka mea, ina e hoomanawanui ana kekahi mau kanaka ma ka mahiai a o kekahi poe hoi ma ke kalepa a me na hana kupono e ae, alaila, e pii ae no ka pomaikai e like me ka ikaika o ka ea e ume mai ana i ka wai mai ka lua wai mai, pela no ka pomaikai o ka lahui e hoomanawanui ana i ka la a me ke anu o keia ola kino ana.

I na e huli aku kakou a nana aku i ke Aupuni o Amerika, iloko o na mahahiki i hala aku la i ke ala hoi ole mai, ua hoomanawanui no lakou i ke kaua iloko o na pilikia me ka manao o ka aoao Akau e lanakila ae maluna o ka aoao Hema. Pela i hoomanawananui ai na aoao e elua me ka makau ole, a kanalua ole iho hoi, a lanakila ae la ko aoao Akau mamuli o ka hoomanawanui ana, a pono ka noho ana o na negero, no keaha? No ko lakou hoomapopo ana e loaa io ana ia lakou ka pomaikai mamuli o ko lakou noho hoomanawanui ana, iloko o na popilikia he nui wale, o ko lakou noho kauwa kuapapaa ana, pela no hoi ke huli iho kakou a nana iho i ke kau o ko kakou Moi Kamehameha III i hiamoe aku la i ka hale malu o ke kino, ka mea nana i ulupa iho i na enemi o keia Aupuni, mamuli o kona hoomanawanui ana a make aku la ia, waiho iho la i ka maluhia maluna o na makaainana.

Nolaila, ke makemake nei au i pono e hoomanawanui kakou ma na hana maikai i pono ai kakou, no ka mea, o ka hoomanawanui ka mea e hiki ai o na hana a pau, i ole e hana ke kanaka pela, alaila, e pii ae oia ma ke kulana o ka noho ilihune ana a haule loa iho ilalo o Auwahikika, pela ka lahui hoomanawanui ole ana, mamuli o na hana maikai. Ina e huli aku kakou ma ka Baibala a nana aku malaila, ua olelo ia penei: O ka mea e hoomanawanui a hiki i ka hopena e loaa ia ia ke ola mau.

Nolaila, ke ninau aku nei au i ka poe opiopio pehea la e loaa ai ka naauao me ka noho hoomaloka ana anei a palaualelo? Ke olelo nei au, me ka hoomanawanui e hiki ai ke loaa mai kahi ike uuku, no ka mea, o ka huli ana i nei mea he naauao, me ka hooikaika mau i ka huli ana i na buke, pela no i ka poe mahiai hooikaika no lakou e waele ae i na opala me ka malama ole, a hiki i ka wa e oo ai e ohi mai no auanei i ka hua, pela na mea ano like a pau ke hana ke kanaka pela, aole paha i pau ka waiwai o ka hoomanawanui ana, e hoakaka ike aku au i ka noho ana o ke kane me kana wahine iloko o ko laua mau la i hoopaa ia ai ke kaula gula o ka mare, a lilo ai laua i kino hookahi, pono ia oe e ka wahine e hoomanawanui i ke kau pilikia o kau kane i oluolu pu ai ko olua noho ana, mai haalele oe no ka loaa ole paha, e hoomanawanui no ka pono, mai haawi i ke kino i ke kanaka e, i mea e loaa mai ai kahi dala, a loaa mai kahi lole, pela no hoi oe e ke kane e ahonui oe mai paupauaho oe i ka mai o kau wahine, a haalele iho a imi aku i wahine hou, no ka loaa ana paha o kau wahine i ka pilikia e pono no e malama, a na ka make olua e hookaawale mai, alaila, manao hou aku ka manao i wahine hou, pela kaua e ke kane e pono ai iloko o ko kaua mau la e ola ana, maluna o ka ilihualala o ka honua.

Eia hoi kekahi, ia oukou e ka poe i kohoia iho nei i mau Lunamakaainana, i mau waha olelo e hooko aku i ka makemake o kanaka e noho ana maloko o kela Apana keia Apana, o keia mau mokupuni he umikumamalua i poai ia e ka moana nui Pakipika.

Heaha ka oukou hana ke komo aku iloko o ka Ahaolelo, o ka noho nanea anei? me ka makaala ole, aole pela e pono ai, a pehea la hoi, e hooikaika me ka noonoo, a e hoomananawanui i like me kahi noonoo uuku i loaa mai iloko o ke poo o kela mea keia mea, e noho ana iloko o ua hale la.

Pela no hoi kakou e na opiopio o ka lahui Hawaii, e hoomanawanui ma na hana i loaa ia kakou, mai hoopalaleha, oia kau wahi mea i wehewehe iki aku ai imua o kuu mau makamaka opiopio. Ke oki nei au maanei, me ke aloha haloiloi no o na waimaka.

Na D. E. KAUKAOPUAIKALEWA.

Halekula, Maemae, Feb 2, 1666.