Ke Au Okoa, Volume I, Number 43, 12 February 1866 — Page 3
MA KE KAUOHA.
KEENA KALAIAINA,
Dek. 7, 1865.
I ka poe Mahiai, ka poe Hana Lima, a me na kupa o keia mau Mokupuni.
Ua oluolu i ka mea nona ka inoa malalo nei, ka hai ana aku ia oukou, ua poloai mai o Mons Denoyers Kanikela a Komisina o Farani e noho nei ma ke alo alii o Hawaii nei, i ke aupuni o ka Moi e komo pu aku i ka Hoikeike Nui, na hua o ka Oihana Mahiai a me ka oihana mikiala o na lahui a pau, e kukulu ia ana ma Parisa i ka la mua o Aperila, 1867.
Ke hai aku nei ka mea nona ka inoa malalo nei, e hoomakukau oukou i na mea maikai a pau a oukou i hana ai, a me na mea ulu maikai o keia Pae Aina, a oukou e makemake ai e hoikeike ia ma Parisa, ma ka Hoikeike Nui i oleloia maluna.
Ma ka aoao o ke Aupuni, ua oluolu ka mea nona ka inoa malalo nei, e malama a hoouna aku i Parisa i na ukana kupono, a oukou i manao ai e hoouna mai mamua ae o ka la 1 o Maraki e hiki mai ana. E pono e hoailona ia o waho penei:
"No ka Hoikeike Nui o Parisa. Hoouna ia mai e ———, He kupa no ———, Pae Aina Hawaii. Ma ka malama ana a ke Kuhina Kalaiaina." (Ma keia wahi e hookomo ai i ke ano o ka mea i hoouna ia.)
E pono e hoouna mai ka mea nona ka puolo me kekahi palapala, e hoakaka ana i ka mea e hanaia ke pau ka hoikeike ana.
F. W. HUTCHISON,
Kuhina Kalaiaina.
Ke hoike ia aku nei i na mea a pau, e hoouna mai ma ke Keena Kalaiaina na mea a lakou e manao ai e hoikeike ma Parisa, oia hoi, na mea i hana ia ma Hawaii nei. Na moena, a me na kapa maoli o kela ano keia ano, na ihe, na pololu, na lei palaoa, na ahu ula, na uluna o ka wa kahiko, na kua, a me na ie, kuku, na ohe kapala, na waa liilii, na hale liili a-mau o ka uka, na hale liilii pili na hue wai a me na umeke pawehe, na koi kalai waa, na upa niho mano, na lei hulu, na ao uwala, a me ao maia, a me na mea kahiko o kela ano keia ano a pau loa, i hana lima ia ma Hawaii nei.
KELA MEA KEIA MEA.
KE KAAO O ALII LAAUOOI.—I kekahi manawa, akoakoa ae la na laau a pau o ka nahelehele e koho i alii no lakou, a i ko lakou akoakoa ana, koho mua ia ae la e ka nui laau o ka nahelehele, ka laau Oliva, i alii no lakou. Hoole mai la ka laau Oliva, me ka olelo mai, "Ina wau e lilo i alii no oukou, e pau auanei ko'u hoolako ana i ka aila Oliva." Koho ia ae la ka laau Piku, hoole mai no hoi oia, me ka olelo mai, "Ina wau e lilo i alii no oukou, e pau auanei ko'u hoolako mau ana i na hua Piku mea ono." Koho ia ae la ka laau Waina, hoole no hoi oia, me ka olelo mai "Ina oukou e koho mai ia'u i alii, e haalele anei au i kuu hooluluu ana i na huihui waina momooa?" Koho ae la na laau i ka Laauooi i alii no lakou, ae mai la oia, a olelo mai la, penei: "Ina e koho io mai oukou ia'u, alaila, e hele mai oukou a pau e kanaho malalo o ko'u malu, a ina oukou e hoole, alaila, e puka mai no ke ahi mailoko mai o'u, a e hoopau aku ia oukou a pau."
KA NAHESA A PARAO.—Ua hana ia kekahi hua i hiki ke hoohanau aku i na nahesa. I ka wa e kau ia ai ma kahi kaawale aku, a puhi ia aku i ke ahi, hoomaka koke ae la ka nahesa e kokolo mailoko mai o ua hua nei, i nakaka ae ka ili o waho i ke ahi a helelei ae la, aia hoi, kokole mai la na nahesa ekolu, me he nahesa ola maoli la. A ina lakou e hookuu loa ia aku, e kokolo loa no, no ka manawa loihi loa, o ke kuai ana i ka hua, ekolu hua iloko o ka pahu hookahi, a he hapaha dala no ka pahu. He mea paani maikai keia na na kamalii.
Ma ka mokuaina o Ohio, i Amerika, kekahi mau kaikamahine nuaui neuneu. O kekahi he umi makahiki, he 215 paona ke kaumaha. O kekahi hoi, he eiwa makahiki, he 200 na paona kona kaumaha.
I kekahi la, lawe ia mai la kekahi wahi kanaka, no ka aihue ana i ka huita, mai ka hale wili palaoa mai o kekahi kanaka wili palaoa, imua o ka Aha Hookolokolo, a no ka loaa ole o ka hoike e hiki ai ke hoahewa ia ua wahi kanaka nei. Nolaila, olelo aku la ka Lunakanawai, e pono oe e noi aku i ka mea nana ka palaoa au i lawe mai ai, e kala mai oia ia oe. No ia mea, pane aku la ua mea wili palaoa nei, "Ea, ua lawe mai nei au ia oe no ko aihue i kuu huita, ua ike no au ua aihue oe, a ua kaumaha nae au no kou hana ana pela.''
Ma kekahi hoike kula, i kohoia ai kekahi komite e ka papa kula, no ka ninaninau ana i kekahi oia mau papa kula. O kekahi o ia mau komite i mea e makaala ai ka naauao o na keiki, ninau mai la i ua papa kamalii la. Ina ia'u kekahi paina mea ono, a haawi aku au Hale elua hapa umikumamalua, a ia Ioni elua hapa umikumamalua, ia Isaaka elua hapa umikumamalua, a ia'u iho, hookahi hapalua o ka paina mea ono, heaha la ka mea e koe? Hoomaka iho la ke keiki e huli ikaika i keia ninau, a mahope, oili ae la ka lima o kekahi keiki, e hoike ana, ua loaa ia ia. Ninau mai la ua komite nei, "Oia, ina ua loaa ia oe, e pane oe a nui ko leo, i lohe ia e na mea a pau." "Koe ke pa!" wahi a ke keiki. Puai ae la ka ula o ua komite nei, o ka nui o lakou ua akaaka nui loa. Ua hookuu ia ke keiki, aole e ninau hou ia aku.
Penei e ola ai ka poe ona mau ma Holani, ua hoopaa ia ka mea ona mau i ka rama maloko o kekahi rumi, a aole ona hoa kamailio
e ae, o kona kauka lapaau wale no. Ina wa a pau ana e makemake ai e inu i na wai ikaika, i ka barani, wekeke, &c., e haawi aku no ia ia, aka, e pai aku no ia mau mea inu elua hapakolu o ka wai, pela no hoi me na mea inu e ae a pau, ina paha he bia, waina, kope, e huipu no me hookahi hapakolu o ka wai. O na mea ai o kela ano keia ano ana e ai ai, e awili pu ia me na wai ikaika, nolaila, e ona mau ana ke kanaka i na wa a pau. Ina e hala na la elima, e noi mai ana ia i mea ai, e hoano e ae ana mai ka mea ai ana e ai mau ai, e hoomau aku no i ka haawi ana ia ia i kela mau mea ai i olelo ia ae nei maluna, pela no e hoomau ai, a aia hoi a hoomaka mai oia e hoopailua i ka honi mau ana i ka alokahola, alaila, e hooki aku. O keia no ka laau hookahi oia mai, mahope iho o keia manawa, aole e hiki ia ia ke hoomanawanui i ka honi ana i na wai ikaika o keia ano keia ano. Ina ia e honi e hoomaka koke no kona hoopailua ana.
Aia ma Irelani he 20,000 koa i hoonohoia e ke Aupuni o Beritania, no ka hoomalu ana i na poe kipi, na hoahanau Feniana, a i kokua pu ia keia mau koa e na aumoku manuwa a pau, ma ke kowa o Enelani a me Irelani.
Ua hooholo ia e ka Ahaolelo o Amerika, he $500,000, no ke kokua ana i ka poe i Ilikini o Amerika, ka poe i hune loa.
Ua koho ke Aupuni o Beritania i mau Komisina e ninaninau no na ino i hana ia i ko Iameca a me ka hana a na Luna Aupuni.
O ka nui o ka aie o ke Aupuni o Amerika iloko o ka malama o Augate, 1865, i hala ae nei, e like me ka olelo hoike a Mr. McCellough, ke kakauolelo waiwai o Amerika, he $2,750,000.000. Aka hoi, ua manao o Mr. McCollough, e hooi i ke kumukuai o ke dala pepa, i mea e poho ole ai na Banako mahope aku, a he kumu no hoi e hooemi ai i kekahi aie pepa dala o ke Aupuni, e hiki ana paha i ka $700,000,000, hiki ole ke uku ia ma ke dala pepa me ke dala gula, a emi iki mai paha malalo o ke kumukuai o ke gula o keia wa, alaila, e emi iki kauwahi o ia aie, a aole no hoi e poho na hale Banako a me na hale e ae, i kuai nui i ke dala pepa.
Ua manao ia e pai ia i 250,000 kope o ka Palapala Hoike a Gen. Kalana, no na mea i hana ia iloko o ke kaua huliamahi ana mai nei o Amerika.
Ua kokua ia e ka Ahaolelo o Amerika, he $300,000, no ka hoomaikai ana i ka White House, kahi i noho ai o Generala Lee, mamua o ke kaua ana.
Ua nui ke kokua ana o ke Aupuni o Amerika Huipuia i ka poe hune o ka Hema, noloko ae o keia kaua, mai ka la 12 o Iune, a hiki i ka malama o Novemaba i hala ae nei, he 520,400 haawina aii haawiia na ua poe pilikia la i ka ai ole. Noloko ae o ka pule hookahi, he 11,000 haawina ai i haawiia i ua poe la iloko o ka pule hookahi o ka malama o Dekemaba i hala ae nei.
I kekahi la, loaa aku la i kekahi Diakona o ka halepule, kekahi palapala, penei: "E Diakona H———., mai nono ko puka ihu mamua ae o ka wa e hai ia ai ke pooolelo i ka pule o ka la apopo, no ka mea, e makemake ana kekahi poe e noho kokoke ana, e lohe pono i ka pooolelo mamua o ka nono ana o ko ihu i ka hiamoe." Ua lilo keia i laau no ua Diakona Puukuu nei o ka halepule, a mai ia manawa aku, aole i nono hou kona puka ihu, a aole no hoi i hiamoe hou iloko o ka halepule, i ka wa e pule ana ke anaina pule.
Ua hapai hou ia ae ka moku manuwa o ka poe kipi, ka moku hao o ka Hema, e kaulana nei o ka "Pilikua o ka Hema." O kona inoa mua i ka wa i lilo ai i ka poe o ka Hema, a e noho ana no malalo o ka Hae o ke Aupuni o Amerika Huipuia, o ka "Marimaka," a i ka lilo ana i ka poe kipi, ua kapaia kona inoa o ka "Viriginia." O ka moku hao mua no hoi ia o ka aoao Hema, a o ka "Monita," ko ka aoao Akau, a oia ka hoa i kaua ai me ka Pilikua o ka Hema. A ia laua e kaua ana, na pilikia hoi ua Pilikua la o ka Hema, i kahi "Monita" uuku o ka Akau. Mahope iho o ke kapili hou ia ana o ua Pilikua nei o ka Hema, aka, aole nae i kaua ia, no ka paa ole, a ua hoopoho ia e ko ka Hema poe. I keia manawa ua hapai hou ia ae, a ua lana hou i ka ili o ke kai. Ma Norefoka kahi i hoopoho ia ai, maanei no ua moku "Marimaka" nei i ka makahiki 1857 a 1858 paha.
I kekahi la, hele aku la kekahi wahine e hookuku kakini, iloko o kekahi halekuai kakini, a no ka loaa ole o kekahi kakini loloa kupono ia ia, ninau aku ua wahine nei i ka mea halekuai, "Ea, aohe au kakini loloa e like ke ano me ka ili wai la ka loloa?" I mai la ke kanaka halekuai, "E hooko koke ia no kou makemake, ina oe e hele ana ma ka Hale Kaa Wai o ka Helu 2, a o na ili wai no hoi e waiho ana la, a he kakini loloa io no ia, a e lawa no kou makemake ke hiki oe ilaila." I ka hele ana o ua wahine nei a hiki ma ka Hale Kaa Wai o ka Helu 2, ike aku la oia i na kakini ili loloa, aole no o kanamai o ka loa, e wili ana a wili iho. I iho la ua wahine nei, "He hana kakini wale no, a, akahi no a ike i ke kakini loloa, i hana ia paha no Eva, ka makuahine mua o na wahine a pau, no ka mea, mai kona wawae a i na hanauna wawae wahine a pau loa, mai ka manawa i hana ia ai ka honua a hiki i keia mau wawae, o na wawae io no keia e lawa ai o nei mau kakini loloa a ka launa ole mai." Hoi aku la ua wahine nei me ka aka malu iho no kana ninau, a aole hoi oia i hoopoina loa i ka pane akamai a ka mea halekuai.
Haina o na ninau a J. H. Kaakua.
E J. H. Kaakua, no ko ike anei ua ao ia oe ma ke kula nui, aole owau kekahi malaila; nolaila anei oe i hopu ai i ka pohaku a nou mai ia'u i ke kanaka ike ole i ka alo pohaku. O na kolea kau ahua e oleha ana, a me na Io e kau ana i na omuku laau, a me kekahi hapakolu o na hoku, a me kekahi o na kuaua kulu makalii, i hoopuni ia i ka oaka o ka uila, e puahi ana ka wawae kuhikuhi minute, a hele haaheo ana imua o ka papa kuhikuhi hora; ua hehihehi iho lakou i ka papa hele, a hooho ae la, e helelei liilii ka pohaku eleku.
1. He 71,456 ka kapuai paailiono iloko o kekahi puoa, a he 176 kapuai ke anapuni ma kona kumu, ehia na kapuai ke anapuni ma kona kumu? Ehia na kapuai ke kiekie o ka puoa ma kona iho?
Ehia na kapuai ke anapuni ma kona kumu? Haina. He 176 kapuai a ina o ke anawaena ma kona kumu ka ninau, alaila, eia ka haina, he 56 kapuai.
Penei ka hana ana (1) E hoonui ia 176 kapuai ke anapuni ma kona kumu me keia mau huahelu 0.31831 (Papa o ka hoonui ma ka aoao 275, o ko Stoddard Parctica Arithmetrc) a e loaa no he 56 kapuai a oi uuku loa. (2) E puunaue ia 176 kapuai ke anapuni ma kona kumu, me 3.1416 (aoao 268, o ko Stoddard P. A.) a e loaa no he 56 kapuai a pakeo uuku loa. (3) Me ka like ana o 22:7::176:56 kapuai ke anawaena ma kona kumu.
Ehia na kapuai ke kiekie o ka puoa ma kona iho? Haina. He 87 857472/74630144. Penei ka hana ana, e imi mua i ka ili o kona kumu. E hoonui i ke kuea o ke anawaena ma kona kumu me 07854. Oia no keia 56 X 56 X 0. 7854 = 2463. 0144. Oia ka ili ma kona aoao moe; e puunaue i keia ili iloko o na kapuai paailiona he 71.456, a loaa mai he 29 253824/24630144 oia ka 1/8 o kona kiekie. Pa 3 aku, loaa mai no he 87 857472/24030144 na kapuai ke kiekie ma kona iho, no ka mea, ina e hoonui ia ka area ma kona kumu me ⅓ o ke kiekie e loaa no na kapuai paailiona 71.456.
2. Aia ma Lahaina kekahi hua ulu nui poepoe, he 36 iniha ke anapuni, ehia na iniha paailiono ka nui o ka ulu?
Haina. He 787.87987 na iniha paailiono ka nui o ka ulu. Wehewehe ana. E hoonui i ke kuba o na iniha o ke anapuni me na huahelu 0.016 887; oia no keia, 36 X 36 X 36 X 0.016887 = 787.879872. (E nana oe iloko o na Buke olelo Beritania, i ike oe.)
3. O ka huina o na puu huahelu elua, he 195 ia, a he 9 ke kumu kuea o ko laua koena unuhi. Heaha ia mau puu huahelu?
Haina. He 57 kekahi puu; a he 138 kekahi puu, penei ka hana ana (1) E lawe ia w = kekahi puu huahelu (2) A he 195 - w = kekahi puu huahelu (3) A o 2w - - 195 = ko laua kumu unuhi (4) 2w - 195 = 9 ka hoohalike (5) 2w - 195 = 81 ma ka hookiekie ana i ka aoao hope o ka hoohalike (4.) (6) 2w = 276 ma ka hookaa ana. w = 138 ma ka puunaue ana me (2.) Nolaila, o ka puu i hoailona ia i ka w he 138 ia, a no ka mea, he 195 ko laua huina, nolaila, o 195 - 138 = 57 kekahi puu huahelu.
4. Ma kekahi papa konane, he 121 iniha kuea kona ili, a he 121 na iliili i palapala ia i na huahelu mai 1 - 121, pehea oe e kau ai i like ka huina ma na lalani a pau, mai luna hoi a ilalo, mai ke kihi kuea a kela kihi? Heaha ka huahelu e pono ai i ka iliili o ka ahawaena?
Haina. He pono kau iho no, alaila, e like no ka huina ma na lalani a pau mai luna a ilalo, mai kela kae a i keia kapa, he pa 11 wale no lakou a pau loa. Heaha ka huahelu e pono ai ka iliili o ke anawaena? Haina. O ke 6 ka huahelu e pono ai ke hoailona ia ma ka iliili ma ke kiko-waena; o ke anawaena paha kau i manao ai? Ina pela, he iliili loihi launa ole ia, no ka mea, o ke anawaena, oia ke kaha pololei e moe ana ma ke kikowaena mai kekahi aoao o ke anapuni a hiki i kekahi aoao. O oukou o kakou kai ao ia i na mea hohonu o ka ike, aole au la i aoia.
Eia hoi o ka makou papa konane a makou i konane pu ai me Kaikilanialiiwahineopuna, he huina haloa ka waiho ana o ka papa, he 13 kaha ma ka loa, a he 12 kaha ma ka laula, a 156 ka nui o na iliili, he 78 iliili eleele, a he 78 iliili keokeo, a nolaila i kapaia ai kuu inoa nei la o Nailiili.
5. He mau eke dala elua, na N a me P., o ke kuea o ka huina, ua like ia me ka pa 27 o ko N., ua palua ka P i ka N. Ina e unuhiia ka huina hoonui mailoko o ke kuea o ka huina hookui o ua mau eke dala la, a he 63 ke koena. Ehia na dala a N? Ehia hoi ka P? E hai mai me ka hana pu.
Haina. He $3.00 a N, a he $6.00 hoi ka P. Penei ka hana ana: E hoailona i ka w = na Dala a N, a he 2w = na Dala a P, no ka mea, ua palua ka P i ka N, 3w = ka huina houluulu, 9w2 = ke kuea o ka huina: Nolaila, 92 = 27w; o 27w, oia ka pa 27 o ko N. A o 9w2 = 27w ka hoohalike w = 3 ma ka puunaue ana i na aoao elua o ka hoohalike me (9w) A nolaila, o ka mea i hoailona ia i ka w, oia no na Dala a N $3.00, a ua palua ka P i ka N, nolaila, he $6.00 a P. Eia hou, o ka huina hoonui o na Dala a N a me P, he 2w2; unuhi mai noloko o ke kuea o ka huina hookui, he 9w2 a loaa mai 9w2 - 2w = 63 ka hoohalike, 7w2 = 63 ma ka unuhi ana, w2 = 9 ma ka puunaue ana me 17, w = 3 ma ka unuhi ana i ke kumu papa alua o na aoao elua o ka hoohalike.
O ka hana ana iho la ia a ke keiki Nailiili a ke pukukui nei au me he waa pea holo la, e J. H. Kaakua, mai lalama ka lima ma ke kua o ka wana, o pau na lima i ka ekeeke,
mai hoopa ma ka niho o ka papai, o moku ka lima, mai inu oe i ke kai o ka hawae o pehu ka lehelehe, mai holo oe ma Kahoolawe, o paa ko wawae i ka mauu ume alu, mai hele ma ke kuala o ka puhi o pakika, e helu oe i na niho o ka mano niuhi, a me ke ana ili lau mania o ka wai, i loaa ka wai hooma-u o ka puu o ua kanaka. Eia mai kahi ma-na uala, he puua paha aole paha?
1. Heaha ka hakina maoli 0.123456?
2. Heaha ka waiwai o ka m iloko o keia hoohalike mm=12345?
3. Elua mau puu amaama o Ukoa, o ko laua huina hoonui, ua like ia me ka like ole o ko laua mau kuea, a o ka like ole hoi o ko laua mau kuba, ua like ia me ka houluulu ana o ko laua mau kuea. Ehia na amaama o kela puu keia puu?
4. E kupono ana na kumu niu ekolu ma na kihi ekolu o kekahi aina huina kolu like, ma kahi papu like, he 10 kaulahao huina halike kona nui. O ke kiekie o kekahi kumu niu he 36 kapuai, a o kekahi he 72 kapuai, a o kekahi hoi he 128 kapuai; makemake iho la wau i alanui uliuli e pii ai a loaa na hua niu. I hookahi no wahi e ku ai ke kumu o ke alapii ulili, a o ka welau ke pili ma kela kumu niu keia kumu niu. Ehia kapuai ka loa o ke ala ulili? E hai mai me ka hana pu.
Ina ua loaa kuu hoa i ka make emoole, e hoouna aku no au i na ninau ma ke kae o ka luakupapau, i pii ae ia o ka uhane a ike i kuu mau ninau e kau ana. Ke oki nei au, ke lawe nei hoi ka ihu o ka lio ia'u ma Wailuku. Aloha ka Lunahooponopono, a me na keiki nana hoi e hoonoho na hua kepau o Ke Au Okoa. S. W. NAILIILI.
Puehuehu, Lahaina, Maui, Feb. 1866.
He mau ninau Holomoku.
Ninau 1. Aia ma ka lae o Sane—Winikene ma Potugala, ua makemake o Kapena Haulani, e holo ma ke kulanakauhale o Tunekala, Mokupuni o Madera. Heaha ka rumeba o ka makani a me ka loihi e nono ai ke holo malaila? Ma ka ihu hea i holo aku ai? Ehia mile?
Ninau 2. Ua holo aku kekahi moku kalepa ma ka latitu 34° 25' S; a he 15° 57' lonitu hikina; a ua makemake ke Kapena e kiipa ma Sane—Helena 15° 55' latitu Kona. A he 8° 9' lonitu Komohana. Heaha ka rumeba o ka makani a me ka loa e pono ai ke holo a hoi hou mai?
Ninau 3. I ka malama o Dekemaba A. D. 1877. I ka la ehia ka mahina hou? A i ka la hea hoi i poepoe ai?
Ninau 4. Ma Parisa i ka makahiki 1806 ma ka malama o June. I ka la hea ka hapaha mua o ka mahina?
Ninau 5. Ua hoi aku o Emma Ruka mai ka latitu 43° 5' aku N; a o kona alanui iwaena o ke Kona a me ke Komohana; a ua hiki aku oia ma ka latitu 41° 23' N ka hala hoi i hope he 95 mile a me 9 hapaumi. Heaha ka rumeba o ka makani a me ka loa ana i holo ai?
Ninau 6. Ua holo aku kekahi manuwa Farani ma ka latitu 48° 30' N; aku, ua hala na mile 256 oia hoi 98 X 2 hapa 3 lega ma ka N. E. Heaha hoi ke alanui i hala ma ka Hikina?
Ninau 7. Ma Kalakuka i ka la 3 o Sepatema A. D. 1816, o ke ahiahi. I ka hora ehia ka moana ana o ke kai malaila?
I kuu manao e loaa ana no keia mau ninau i na Bea hulu nupanupa o na kai ewalu, a me na liona huelo kani o Alenuihaha a me Kaulakahi. E au mai hoi oukou e o'u mau hoa i noho a luu i na kai hohonu o ka noonoo ame ka naauao i ke ano o keia mau ninau. Owau no me ka mahalo. Na R. P. KANEALII.
Heeia, Koolaupoko, Oahu, Jan 29, 1866.
[Aohe paha ia e emo loaa mai ia Kanepuu ma, Halai ma no hoi, oia poe wale no a pau i ao ia iho nei e Kuakua. H. K.]
Pau ke kula o Mana i ke ahi.
Ma ka la Sabati, oia ka la 31 o Dekemaba i hala aku nei, a ike ia aku la ke ahi e a mai ana, mai Papaalae ma ia po no, hiki maluna o ka pali o Mana, me ka iho mai o ke ahi me he ka-i ana la na ka wawae o na koa ka like, holo ka pakui ka hohono iloko o na hale, i ao ae ka hana, nana aku i ke kuahiwi uliuli launa ole, e like me ka waiho mai a ke aa o Kona i Hawaii, ua nui ke poho o ka mea nona ka aina i pau i ke ahi.
Aole malaila wale kahi i pau i ke ahi, ma na wahi no a pau o ke kuahiwi o Puukapele, ua pilikia pu no hoi me na holoholona o makou i ka ai ole. Ua hamo mai ke ahi ka mea ana ole, he kue ke kanaka kolohe nana i puhi i ke kula i ke ahi, makau ole iho no hoi i ke kanawai o ka aina.
Ua waiho ae ka mea nona ka aina i kekahi wahi olelo hoolaha ma Waimea, o ka mea e huli a loaa ka mea nana ke ahi mai Puukapele a hiki ma kai o Mana, e uku ia no ia elima dala ($5.00.) Ana ole ka manao o ke kolohe, e loaa ana paha ka pomaikai ma keia mau malama, ke haule mai ka ua ka mea nana e hooulu i ka nahelehele, ola na wahi holoholona; a ina e ua ole mai, pilikia loa, e hoi ana ma ka lihi alialia poho i na mapuna.
Nolaila ka ulumahiehie o ko'u manao e waiho i ka laula o ka nupepa, nana e alo aku i na kai hanupanupa o ka moana, i ike mai hoi na hoa heluhelu o KE AU OKOA, mai ka la puka i Kumukahi a hiki i ka welona a ka la i Lehua. Ke hooki nei ka maka o ka peni kila, ua pilikia i ka hana, he mau la kali aku keia o ka hiki mai, ola ka noho ana o kuaaina. Me ke aloha i ka Lunahooponopono. J. P. KANUIKINO.
Mana, Kauai, Ian. 3, 1866.
No ka Opaelele.
E KE AU OKOA E ; Aloha oe:
Ua koi ia mai au, no kela mau hua e kau kehakeha ae la maluna, oia hoi keia, "No ka Opaelele." O keia huaolelo, he huaolelo kaulana keia ma Honokohau nei, e wehewehe iki nae au i akaka kona ano. O keia olelo ma Honokohau nei, elua ona ano, he 'lii kekahi ano, a he kauwa kekahi ano.
Ma ka mua au e hoakaka ai, manao no ka mea nona ka olelo ana, Opaelele, he 'lii ia ma kona manao ana, wahi ana, aka hoi, o ka mea hoino wale aku hoi, olelo no hoi ia, he kauwa, wahi a kona manao, ua hooia ia mai au ma keia mea, no ka mea, he mea mau loa keia mamua, he nui na 'lii o ka wa i hala i noho kue kekahi me kekahi, no keia olelo, noho no ko uka poe me ka manao he 'lii lakou, wahi a lakou, noho no hoi ko kai nei poe me ka manao he 'lii lakou, wahi a lakou.
Aole no hoi o'u manao e hoopuka i keia ma ke akea, aka hoi, no ko'u lohe pinepine i ka olelo a kekahi poe, ina e mare kekahi kane me ka wahine o Lanai, a ina e loaa ka laua keiki, alaila, puka ua olelo la, penei : "I noho auanei kaua a hanau mai ka kaua keiki, alaila, kaulana ae la o Opaelele, ma ko Honokohau aoao."
Oia ko'u manao i makemake ai e hoike ma ke akea, e like me na mea i wehewehe ia ae la maluna. Eia kekahi, aole i pili keia i na 'Lii nui o ka aina, ka poe nona ke Aupuni, ua pili no i ka poe malalo loa, oia ko'u wahi manao i makemake ai e hoopuka i keia wahi opala. Ua oki au maanei.
D. M. K. KALAIAKAMANU.
Weheikaolu, Honokohau, Ian. 13, 1866.
LA HAPA NUIA O NA PAKE.—I ka Poaha ae nei e hiki mai ana, oia ka la hapa nuia o na Pake; oia no hoi ka la mua o ko lakou makahiki ma ka lakou helu no. Ia la, e lohe no kakou, i ka leo "Konihi! Kunihi!" ma na pipa alanui o ko kakou nei kaona alii.
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU LOA,
e noho ana ma Hanapepe, Mokupuni o Kauai, ke hai aku nei au ma ke akea, ua lilo ia'u ka apana aina a me ka apana kula, e waiho la ma KUILOA, i ka hoolimalima ia no na makahiki he umi, no na dala he kanahakumamawalu, a nolaila, ke kau nei au i ko'u inoa malalo nei. H. LIHILIHI.
Honokaupu, Honolulu, Feb. 6, 1866. 43-2t*
OLELO HOOLAHA.
EIA I KA PA AUPUNI I PAUOA NEI, NA Lio hele hewa i lawe ia mai. E kudala ia ana kekahi mau Lio i ka Poaono, la 17 o Feberuari, i ka hora 12 o ke awakea.
Na Lio Kudala.
Lio kane keokeo kuapuka wiwi, hao ano e.
" " ulaula, JN akau, ano e hema.
" " " YW hema
" " " 2 kiko keokeo ma na aoao.
" " " 8L no Aikake.
" " " 8K hema.
" wahine lokia kalakoa, hao ano e.
" " ulaula makapo, hao ano e.
Na Lio Hou Mai.
Lio kane eleele hou, E akau,
" " ulaula wiwi, no Naone, N hema.
" wahine " " no Kalaehao.
" " " " )( hema.
" kane ahinahina wiwi, SU akau, )(L hema.
" " ulaula, ua ike ia no.
" " eleele kuapuka, he mau ano e.
" " ulaula, NNB akau, K hema.
" " keokeo, AH hema.
" wahine ulaula, he mau hao ano e.
E hele mai ka poe koho Lio me ka makaukau i ke dala, pela no hoi ka poe kii mai e uku a lawe aku.
P. KAAIAHUA.
Luna Pa Aupuni.
Pauoa, Feb. 10, 1866. 42-1t*
KUAI KUDALA!
—O—
KA AINA HOOLIMALIMA!
E KUAI KUDALA ANA NA KOMISINA O NA Aina o ka MOI, ma ka puka o ka Hale Hookolokolo, ma Lahaina, ma ka Poakahi, la 5 o Maraki, ma ka hora 12 o ka auina la i ka hoolimalima, no na makahiki ELIMA, o ka aina i kapaia o OLOWALU, e kokoke ana i Lahaina, a me ke kau wahi hoi o UKUmehame, i hoolimalima ole ia mamua. E hookaaia ka uku hoolimalima i kela a me keia hapaha makahiki. O na Dala Eha Haneri, ($400) ke kumukuai emi loa e ae ia ana. E hookoe ia na pono wahie, e like me ka mea mau. P. H. TREADWAY.
43-1 t Luna Kudala.
OLELO HOOLAHA.
O WAU O KA MEA NONA KA INOA MALAlo, ke hookapu a ke papa aku nei au i ka hele hewa ana o na holoholona, a me ke komo wale ana o na kanaka, a kii ana i kekahi o ko'u mau pono e waiho ana ma ko'u mau aina, nona na inoa malalo nei.
Keopu, Manoa, Kona, Oahu,
Makalawena, Kekaha, Kona Akau, Hawaii,
Keei, " Hema "
Kealia, " " "
A ma keia mau aina, na ko'u mau Luna i hoonoho aku ai e nana, na lakou no e kiai a e nana i na mea i kue i ko'u mau pono maluna iho o ua mau aina nei, a ina e makemake kekahi kanaka a haole paha, a Pake hoi, o kela ano keia ano, e hoolimalima i kekahi o ko'u mau pono ma ua mau aina la, e kamailio no me a'u Luna, o lakou no ka mea nana e hooholo.
AKAHI.
Honolulu, Feb. 8, 1866. 43-1t
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA MEA A PAU MA KEIA Olelo Hoolaha, owau o ka mea nona ka inoa malalo nei. Ke hookapu aku nei au i kuu aina hoolimalima ia MAHANA, ma ka Mokupuni o Lanai, no na holoholona hele wale maluna o ua aina la, a o ka poe e hele wale ana me ko lakou kuleana ole, e hopu ia no lakou e kuu Hope Luna, a e hoopiiia no lakou imua o na Aha. A o ka poe a pau i hoolimalima mai i kuu aina i hoikeia maluna, e noa no ia lakou na mea a pau o ka aina, a me ko lakou mau holoholona, koe nae ka ia hoomalu, oia hoi ka Hee.
M. MAEHA.
Kawaiahao, Honolulu, Feb. 5, 1866. 43-3t*
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O KAPIHENUI (W.)
E ike auanei na kanaka a pau, na mea waiwai maloko o ka waiwai o Kapihenui (w,) no Lahaina, Maui, i make aku nei, o ka poe i aieia, o ka poe pili kino, a pili paha ma kekahi ano e ae, na lakou e hele mai a e hoike mai ia lakou iho, imua o ka Mea Hanohano E. H. Allen, ka Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie, ma ka Hale Hookolokolo i ke kulanakauhale o Honolulu, i ka Poalua, oia ka la 27 o Feberuari, e hiki mai ana, i ka hora 10 o kakahiaka. Ia manawa e hooponopono ia ka moo waiwai a Lahela (w,) pu me Lonokeawe (k,) na luna hooponopono waiwai a ka mea i make, a e hoike mai i kauwahi kumu, ina paha he kumu oiaio kona, i ole e hookoia ua moo waiwai la, a e hoopauia ka oihana a ua mea hooponopono waiwai la.
WM. HUMPHREYS,
Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Feb. 7, 1866. 43-3t
OLELO HOOLAHA!
Ke kauoha ia aku nei na Luna a pau o ka Nupepa "KE AU OKOA," e hooili mai ma ka lima o ka Luna Pai, o J. H. Black, i na dala a pau loa, a ia ia wale no, aole ia hai, oia hoi na dala no ka lawe pepa, na olelo hoolaha, na kanikau, a me na mele; aole hoi e ae ia kekahi palapala hookaa ke ole i kakauia ma kona inoa mai keia manawa aku, e kapaeia no. MA KE KAUOHA.
Keena Oihana, Aukake 22, 1865.
HE MAU PAPALE NANI HOU LOA!
I O'U MAU HOA PUNI NANI, A MAU MEA hou, ke hai ia aku nei, ua loaa mai ia'u he mau
PAPALE HOU MAIKAI LOA!
A ME
NA LIPINE ANO MAIKAI LOA!
no ke kumukuai haahaa, mai ka $1.50, a hiki i ka $10.00. E hele mai a e wae i ko oukou makemake, e kipa, he wahi oluolu no e luana ai.
M RS. J. H. BLACK.
Alanui Papu, Honolulu, Oct. 27, 1865. 28-
OLELO HOOLAHA!
—A KA—
AHAHUI HOOHOLO MOKU MAOLI KULOKO.
O KO HAWAII NEI PAE AINA.
No ke kuia ana mai nei o ka Mokuahi KILAUEA, i ka poino, nolaila, o
KA MOKU KUNA HOU,
—KA—
"ONWA RD,"
LAM BERT, ke Kapena,
E holo mau ana ia i Kawaihae, a e ku ana ma Honoipu, ke malie kupono.
Kekahi Moku Kuna o ka Ahahui,
—KA—
"AL BERNI,"
E holo mau ana keia moku i Hilo, a e ku ana ma Lahaina a me Honoipu, i keia la, (Poakahi,) ma ka hora 4 ahiahi. He moku paa a maikai loa keia, kupono no ka poe ohua.
Ka uku o ke keena Kapena, he $10.00, o ka holo ana aku, a he $10.00, no ka hoi ana mai.
KA MOKU KUNA
"ANNIE LAURIE,"
I HANA HOU IA IHO NEI A PAA pono, e holo mau ana ia i KOLOA a me WAIMEA, a hiki i ka wa e paa pono loa ai.
KA MOKU KUNA
"NE TTIE MERRILL,"
E holo mau ana ia mai Honolulu aku nei, a i Lahaina a me Maalaea.
N. B.—Ina ua poino loa io ka Mokuahi KILAUEA, e hooholo koke ia ana no kekahi mau Mokuahi hou, e kupono ana i keia mau mokupuni, i ka wa pokole.
No na mea e pili ana i keia mau moku, e ninau no ia CAPT. FRANK MOLTENO,
a ia JANION, Green & Co.,
33- tf Agena H. S. & G. I. I. N. Co.
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA MEA WAIWAI A PAU ma keia Hoolaha, ke papa loa aku nei au, mai noho a hoaie mai i ka'u wahine mare, ia
KEAWEHIKU,
no ka mea, ua haalele mai oia i ko maua wahi moe, aia oia ma ka hale a ka lealea o kona kino kahi i noho ai, ina oukou i hookuli, maluna o oukou no ke poho.
G. W. POEPOE.
Honolulu, Feb. 9, 1866. 43-2t*
OLELO HOOLAHA.
O MAKOU, O NA LEHULEHU A PAU MA Hamakua nei, ke noi aku nei makou i ke Aupuni, ma kahi e hana ia la o ke awa o Honomalino, i 12 Eka a emi mai paha, e lilo i ke Aupuni, i Elima Dala, ($5.00) no ka Eka hookahi, pela a pau na Eka he 12, ke kanalua nei na kanaka a pau loa, no ka mea, he aina kuai kela wahi no Keau, ina i pono keia hana a ke Aupuni, e pilikia ana na lehulehu i ua aina la, no ka ukana pae mai, a lawe aku paha. Me ka mahalo.
NAKALEHULEHU.
R. K. P., Kakauolelo.
Hamakua, Hawaii, Feb. 5, 1866. 43 1t*
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NOI MAI O WEHELAU, i ka Mea Hanohano G. M. Robertson, kekahi o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, e hookohu ia ia i Kahu no ka waiwai me na kino o Nakukapu, Wahinekahiko a me Kuhelepo, he mau keiki oo ole na Kauihou a me Luakaha, no Waialua, Oahu, i make aku nei. Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 21 o Feberurai, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka pono o keia noi ana a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu. L. McCULLY,
Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Feb. 5, 1866. 43-2t
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O MA RAEA KAHINU (W.)
E ike auanei na kanaka a pau, na mea waiwai moloko o ka waiwai o Maraea Kahinu (w) no Honolulu, Oahu, i make aku nei, o ka poe i aieia, o ka poe pili kino, a pili paha ma kahi ano e ae, na lakou e hele mai a e hoike mai ia lakou iho imua o ka Mea Hanohano R. G. Davis, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka Hale Hookolokolo i ke kulanakauhale o Honolulu, i ka Poalima, oia ka la 2 o Maraki, e hiki mai ana, i ka hora 10 o kakahiaka. Ia manawa, e hooponopono ia ka moo waiwai a Puhululu (w,) ka luna hooponopono waiwai a ka mea i make, a e hoike mai i kauwahi kumu, ina paha he kumu oiaio kona i ole e hookoia ua moo waiwai la, a e hoopauia ka oihana a ua mea hooponopono waiwai la.
WM. HUMPHREYS,
Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Feb. 7, 1866. 43-3t
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O POOMANU (K.)
No ka mea, ua noiia mai ka mea Hanohano G. M. Robertson, Lunakanawai o ka Aha Kiekie, e Kapule (w.) no ka hookohu ia ia i luna hooponopono waiwai o Poomanu (k,) no Honolulu, Oahu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 7 o Maraki, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
WM. HUMPHREYS,
Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Feb. 9, 1865. 43-3t
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O KELIIHULUHULU (K.)
No ka mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano G. M. Robertson, Lunakanawai o ka Aha Kiekie, e Lukia Kahoiwai (w,) no ka hooiaio i na palapala kauoha o Keliihuluhulu (k,) no Waialua, Oahu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poakolu, oia ka la 21 o Feberuari, i ka hora 10 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia palapala kauoha, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu.
WM. HUMPHREYS,
Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Feb. 9, 1865. 43-2t