Ke Au Okoa, Volume I, Number 44, 19 February 1866 — Page 1

Page PDF (1.24 MB)

KE AU OKOA.

BUKE I--HELU 44.}  HONOLULU, MONEDE, FEBERUARI 19, 1866.  {$2.00 NO KA MAK.

 

"KE AU OKOA,"

E HOOPUKA MAU IA'NA I

KELA POAKAHI KEIA POAKAHI,

MA KA

HO RA EWALU O KAKAHIAKA.

ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono; a pela ho ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.

 

"KE AU OKOA."

KA UKU O NA

OLELO HOOLAHA.

NA OLELO HOOLAHA—No na lalani he 10, oia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua hoopaka ana, $1.50; ekolu, $1.75; hookahi mahina, $2.00.

Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.

 

KE KAAO O HABIBA!

He Kaao no Arabia.

HELU 10.

I ka wehewehe ana ae o kai ao, haele aku la o Habiba a me kona mau hoa o ka aoao palupalu, maluna o ko lakou wahi waa, a i ka aneane ana ae o ka la e kau ae i kiekiena pae aku la lakou i na kapakai o ka mokupuni Uliuli. I ko lakou nei pae ana aku; houluulu mai la na kanaka a pau loa e haawi mai i ko lakou hoomaikai ana ia ia nei, no ko lakou hoopakeleia ana mai ka noho pilikia ana malalo o ka hana ino a na enemi. Ua ike na kanaka a pau i ka hoopaaia ana o ko lakou mau enemi, aka, aohe nae lakou i ike i ke koa nana i hoopaa ia lakou.

Mahope iho o ka lakou hai ana mai i ko lakou hoomaikai ana, olelo aku la o Habiba no ka hoopakeleia ana o ko lakou Moi wahine, e kona koa a me ka ikaika o kona lima. Oiai he poe pili aku lakou i ka mokupuni Eleele, ninau aku la ia i ke ano o na mea i hana ia malaila e Abarika. No keia mea, pane mai la ka lahuikanaka ia ia penei :—

"E ke koa wiwo ole e, mai ka wa i lilo ai keia mokupuni i ka poe kipi, na hana ino mau loa ia makou i kela wa keia wa, a ua lawe ia aku na moku e holo pili ana ma ko makou mau kapakai. O lakou wale no ka poe hiki ke lele ma o a maanei o keia mau mokupuni, aka, o makou, ua hoonele ia ka launa ana me kekahi mau mokupuni e aku. Aole makou e ae ia e haalele i keia mokupuni, a nolaila, aohe hiki mai o ka lono io makou nei no kekahi mau mokupuni e aku; a i kai, aohe makani, aohe ua e loaa ai la hoi ke kumu o keia ino. Iloko o ko mokou manao ana, ua oi loa aku la paha ke ino o ke kowa mawaena o makou nei a me ka mokupuni Eleele."

Hooholo iho la ke koa o Arabia i kona manao e hele e ike maka me kona mau kiionohi ponoi i ke ino i hahai ia mai ia ia, i kekahi la ae; a i mea e hooikaika mai ai i ko ia nei oiwi, ae oluolu aku la keia i ka lakou kena mai, o ia nei kahi e lawe hapa i ka olioli o ko lakou mau ahaaina ana; hui aku la no hoi keia me lakou ma ka ai ana a me ka lealea ana a hiki wale i ka wa a Kanoa i hoomakaukau mai ai e lawe aku i na kukuna olinolino o ka la.

Ala ae la keia mamua ae o ka hoi hou ana mai a ka malamalama o ka la, a kau aku la keia maluna o ko ia nei wahi waa, a holo poai ae la keia i ka mokupuni Uliuli. I ka puni ana o ka mokupuni Uliuli ia ia nei, hoao aku la keia e komo iloko o ke kowa, e pili ana me ka mokupuni Eleele; aka, kupikipikio mai la ka moana, a ea mai la hoi na ale nui o ka moana, e makaukau ana e hoopiholo ia ia nei i mea e hoi ai keia e moepuu me na i-a o ke kai. I ka ike ana o na wahi i-a e huki ana i kahi waa o ia nei ua nui loa ka popilikia, nolaila, huli ae la ua mau wahi i-a nei a holo aku la a pae i ka mokupuni Uliuli.

Ia wa, lalau ae la o Ha biba i kana pahikaua e waiho ana ma kona aoao, i makaukau mau i na wa a pau, e hoolohe mai i kana mau kauoha, ke komohia oia iloko o na popilikia a pau loa, a hilikau ae la oia ma o a maanei. Na hiohiona a pau o ka haalele ana mai o na wahi i-a i ke kauo ana i kahi waa, oia na mea i hoouluku mai i ko ia nei manao e hele aku imua me ka naau koa a me ka wiwo ole i na popilikia a pau e kakali mai ana ia ia nei, a e kue mai ana hoi i ka ia nei huakai hele.

Houluulu mai la na i-a a me na kupua ino e ae o ke kai ma ke kowa, e kue mai i ka hele ana aku imua o ko kakou kamalei. No ka nui loa o keia mau kupua ino, ua hoaleale ia ae na ale o ka moana ; a ina paha he moku nui kahi e ku ana malaila, oia kahi e haulihia pu ilalo o ka poli kawakawa o ke kai kuhohonu. Ua maa mau no na kaikamahine o ke kai, (oia hoi ko ia nei mau hoa hele) i na ino a pau loa o ke kai, aka, i ka wa i hoea mai ai keia mau mea hoopilikia wale, ua kahakaha ia maluna o ko lakou mau helehelena palupalu na hiohiona o ka weliweli. Holo aku la lakou malalo o ka malama maikai ana a ke alii opio o Arabia, ka mea hoi e ku ana me ka opiopiia o ka manao i na popilikia a pau e kakali mai ana ia ia, a hoopuka ae la ia i kona manao penei :—

''He aha la keia mau popilikia e hooweliweli ia nei na oiwi palupalu o ke kai? O ka pahikaua a Solomona, aohe no e pomaikai ke haulehia ia iloko o na lima o ka poe hupo a ike ole i ka noiau o Solomona. E kuu kumu aloha e Ila Habula, aia la oe i hea? Ke noi aku nei au ia oe e hooikaika mai ia'u, oiai o na popilikia e halawai mau mai ana no nae ia kakou, a oia mau popilikia ka kakou e imi ai i mau kumu e pale ae ai i ko lakou hiki ana mai.

"E ka pahikaua a Solomona, e wehe mai oe ina he mea hiki ia oe, i ala no'u e hele aku ai mawaena o keia mau ale kupikipikio

o ke kai." I ka wa a Habiba i kahea ae ai i keia mau huaolelo, e ku ana oia maluna o kiekiena o kekahi lae pohaku e kupou ana i ke kai. Hoopuni ia ae la oia e na i-a nui o ke kai me ka loaa ole mai ia ia nei o kau wahi kina; ma na wahi a pau aia nei e hilikau ae ai, malaila ka make e uhai ae ai i na wa a pau; o ko ia nei kuamoo, ua hailona ia me na aweawea koko, aka, i na wa a pau e make aku ai na i-a, ua hoonui hou ia mai no lakou.

Ua hoaahu ia eia nei ka ilikai me ke kino make o na kupua ino; i ko ia nei ike ana i ka mokaki o na kino make e lana ana apuni ia nei, hooho ae la ia me ka leo nui, "Ma ka inoa o Solomona, ke kahea ae nei au, o keia poe ia make e waiho mokaki mai nei, e hoopuehu ia lakou ma o a maanei o na mokupuni o ke kai." Ma keia kauoha ana, ua hoalealeia na ale o ke kai, a nalowale ano e aku la lakou. O keia mau mea a pau loa, ua ike ia mai e na kaikamahine o ke kai; ia wa, au aku la o Habiba mawaena o ke kai poe kupua. I ka ike ana mai o Ilasaide ia Habiba e au ana i ka moana, hooho ae la oia me ka leo nui i ka ike ana mai i ka lima o Habiba e kuouou ae ana maluna o ka ilikai, "E hoomaikai ia ka lani, aole ia o kekahi o kona koko!" Ia wa, lai mai la ka moana, a ike aku la keia i ke koa Habiba e hele ana i ke kapakai o kela mokupuni aku, "E nana," wahi a Ilasaide, "ke aa la ia e au iloko o na ale kuhohonu o ka moana, mamuli paha auanei ia make." Aka, luu koke aku la no ia me ka holo aku e kokua ia Habiba mai na popilikia a pau e kau mai ana maluna ona. Kahea aku la kona mau kaikuaana ia ia, aka, aole ia i maliu iki mai, a luu pu aku la no laua iloko o ke kai mahope ona; aole o laua wale no hoi kai uhai aku ia Habiba, aka, o na i-a elua kekahi i holo pu aku mahope ona.

Manao iho la o Ila saide e hiki aku ia ma ko Habiba aoao, i haawi aku ia i kona kokua, aka, luu emoole aku la o Habiba iloko o ke kai a nalowale aku la. Ia wa no hoi, luu aku la o Ilasaide, a ike maka aku la oia i ke kaua ana o Habiba me na kupua ino oloko o ke kai ; ia wa e kaua ana o Habiba me Abarika, ka mea hoi i komo iloko o ke kino o kekahi kohola nui e kue mai ia ia nei.

I ka hele ana aku oia nei, wehe mai la oia i kona mau a a hoolei mai la i ka wai i ko ia nei mau maka, a aneane iho la keia e loohia i ka popilikia; aka, hoea hou mai la o Habiba maluna o ka ilikai o na ale, a lele aku la keia a kau maluna o ke kua o ua kupua nei, a ho-u ae la keia i kana pahikaua i ka puuwai o ua kupua ino nei.

Hoomaka ae la ua kupua nei e uilani, a puhi ae la ia i ke koko ma o a maanei, aohe i liuliu a paholo iho la oia ilalo i ka papaku o ka moana. No ka hiki ole ia Habiba ke hanu iloko o ke kai, nolaila, ea ae la keia iluna o ka ilikai, me ka hahai pu aku i ke kuamoo o kona enemi i eha. I ka wa i aneane ai e haalele mai kona ikaika ia ia, hele mai la o Ilasaide i ona la, me ka olelo mai, "E ke koa wiwo ole, e kau mai oe maluna o kekahi o keia mau i-a, no ka mea, ua naenae oe. Pehea la i hiki ai ia oe ke hoomanawanui i keia mau popilikia, oiai, o kou ano kanaka, aohe e hiki ke manao ia aku e lanakila oe maluna o na mana kupua e like me oe e hana nei!"

Hoomaikai aku la o Ha biba i ka lani, no ka hoounaia ana mai o kekahi mea e kokua ia ia. Uhai aku la ia ma na olelo a Ilasaide ma ke kau ana aku ona maluna o kekahi wahi i-a, a nana ae la keia ma o a maanei i na kupua i make ai ia ia nei. I ke kaua ana mai o Abarika ia ia nei, ua ukali ia mai oia e kekahi mau kupua ino e iho, aka, i kona pilikia e ana i ka pahikaua a Habiba, holo aku la lakou mai ka hakaka ana me Habiba.

No ko lakou makau, aohe mea e ae a lakou i manao ai o ka holo wale no i pakele ai, aole lakou i manao mai i na kino make o ko lakou mau hoa o ke kaua ana, a me ka poe hoi i eha, aka, o ka lakou hana nui wale no o ka liuliu e holo. Aka, aole nae i ko keia mau manao o lakou, no ka mea, i ka wa o Habiba i ike ai i keia manao o lakou, lalau koke iho la keia i kekahi owili lauoho o ke alii wahine e waiho ana iloko o kona pakeke, a lulu ae la ia ma o a maanei, me ka olelo ae, "Ma ka inoa o Solomona, e hikii ia keia mau kupua e manao nei e holo, e like me ka manao ana a Nisabika e hikii i kekahi mau kupua he lehulehu wale i poe kauwa nana." Ia wa koke no hoi i paa ai na kupua kipi i komo aku iloko o ke kino o na i-a i ka hikii ia a paa me he kaulahao la.

No ka nui loa o ke kahe ana o ke koko o ke kino o ua kohola nei a Abarika i komo aku ai, nolaila, waiho a make iho la ua kohola nei maluna o ka ilikai, me he mokupuni lana la ka nui. I ka ike ana o ke koa wiwo ole o Arabia i ka lana hele o ua kohola make nei, haalele iho la keia i ke kau ana maluna o kahi i-a a kau aku la keia maluna o ua kohola nei, a hoomaikai ae la i ke Akua penei:

"Aia wale no ia oe e paulele mau nei i ka hooko ia a me ka ole o ka''u mau hana! aole

au e makau ke luu aku iloko o na papaku o ka hohonu. Ilaila no nae, ua hoohamama mai oe i ko'u mau maka, a ua haawi mai hoi oe i ka ikaika i ko'u lima. Ua kaua iho nei au me keia kupua ino, a ua hou aku au i kuu pahikaua i kona puuwai! I ka wa o'u i aneane ai e paupauaho, ua hoouna mai oe i o'u nei i kekahi kokua. O ke keiki uuku iloko o kou lima, ua oi aku kona ikaika mamua o na legiona o ka poe hewa!"

I ka ike ana aku o Ila saide i ke ano koa o Habiba, ua kono ia mai kona puuwai e kau pu laua me Habiba maluna o ua kohola nei. I ka ike ana mai no hoi o na kaikuaana i ka hana a ko laua pokii, lele pu mai la no hoi laua iluna.

I ko lakou nei pau ana iluna, ko ia aku la ua kohola nei e ke au, a hiki ma ke kowa e pili ana i ka mokupuni Eleele. I ka mao ana ae o ka hoomaikai ana mai a kona mau hoa ia ia, no kona lanakila ana, ninau aku la keia, "Owai la ka inoa o kekahi wahi aina e pu-a mai ana ma ka ilikai." No keia ninau ana, olelo mai la ka mua loa, "Ka mokupuni ia o Medinasa, aia ilaila kahi i ku ai ka halealii o ko makou alii wahine aloha o Doratila."

I ko Ha biba lohe ana i keia, aole e hiki ia ia ke uumi iho i kona olioli, a olelo mai la oia penei:

"Nani ka nui o ko'u olioli i ka ike ana,

I ua aina la a'u i lia mau ai e ike,

E papalua ia no hoi kuu olioli ana,

Ina he mea hiki ia'u ka lawe ana aku,

I keia kupua ino a pae i kona kapakai,

E olioli no paha ia ke ike mai

I ke kupua ino a'u e manao nei,

Ke moe nei no ia iloko o ka opu o keia kohola."

No keia mau lia a nakui hoi o Ha biba, olelo mai la ka mua loa, "E hooko ia no kou mau makemake a pau loa. E luu ae makou iloko o ke kai e imi ai i limu, i mea e hakii ai i na wahi i-a a paa i ke kohola nei, a na lakou no e huki ia ia a pae i na kapakai o ka mokupuni o Doratila." Ia wa no hoi, luu aku la ua mau kaikamahine nei iloko o ke kai; a aohe no hoi i liuliu, loaa mai la ka lakou mea i makemake ai. Hauhoa ia iho la ua mau wahi i-a nei a paa, a kia pololei ia aku la i ka mokupuni Medinasa.

Puka mai la kekahi mau leo halulu mai ka opu mai o ua kohola nei, oia no oe ka

"Walowalo hea ka leo o Kalawakua,

Walawalaau i ka pali o Kolokini,

Me he hanehane la ka leo i Waialoha,

Me i ka uwe hoouwe a ka lawakua."

A me he leo la no hoi o ke kai e pa aku ana i kumu pali. Ke kumu paha o ka uwe ana o ua Abarika nei, no kona ike ana iho e haawi ia aku ana oia ma ko Ilabusa ahonui mai kona pakele ana.

I ka aneane ana aku o ua kohola nei e pae aku i ke kapakai o Medinasa, ike e ia mai la e Ilabaka, a o kana hana ia o ke kiai i na aina o Doratira, i ka hiki aku o ka poe kolohe ilaila. O keia Ilabaka, oia kekahi o na Kuhina i hoolilo ia i manu, a ua hoonoho ia oia ma kahi kiekie loa e kiai ai i na kupua ino a pau loa e hiki mai ana. Ike mua mai la oia i ka aleale o ke kai, aole nae oia i ike i ke kumu o keia aleale ana o ke kai. Aole nae i liuliu, ike mai la ia i kekahi wahi mea uuku loa e lana hele aku ana.

Iho mai la ia mai luna mai o kona haka, a kahaha iho la kona naau i ka ike ana, ua maluhia loa ka aina mai o a o ; aka, manao iho la no ia he ino no e hiki mai ana, nolaila, iho malie mai la oia i ke kapakai. I kela wa keia wa, hoomau loa mai la ka holo ana mai o lakou nei, a ku iho la oia ma ke awa o Medinasa, me he mokupuni la i okiia e kai a kaawale. I kona ike ana i keia mea, holo aku la ia e hai ia Doratila i kana mau mea a pau loa i ike ai.

"E ke Aliiwahine," wahi a Ilabaka, "I hele mai nei au e hai aku ia oe, i kela mea kupanaha a'u i ike aku nei, ma ke kowa mawaena o kakou a me ka mokupuni Eleele. I keia kakahiaka nui, ike aku la au i ke kupikipiki-o o ke kai, aohe hoi he makani, e kuleana ai la hoi ka aleale ana o ka moana. Aole i liuliu, hoea mai la he mokupuni, a hoomau mai la ka holo ana a ku i ke awa. O kona nui, ua paapu kou awa kumoku, aia maluna o ua mokupuni nei, kekahi mea helehelena ano kanaka. Ua lawe aku hoi o Abarika i na kupua ino e kiai mau mai nei ia kakou i na wa a pau loa, i ka mokupuni Eleele. I ko'u manao, o kekahi hana maalea hou paha keia a ko kakou enemi, a e pono paha ia kakou e hana i kekahi mau mea e kupono ai ke pale aku i ka lakou mau popilikia."

Ia wa kauoha aku la o Doratila e hai aku i keia mea i kona mau Kuhina a me kona makuakane. Aole i liuliu ua uhi paapu ia ae la ke kapakai holookoa i na puali kaua a pau loa o ka mokupuni.

Houluulu mai la o Ira busa i na kupua a pau e hoolohe mai ana i kana mau kauoha a pau loa, e kue aku, ina io paha o Abarika keia i hiki mai ai. Ua nui na mea i hoomakaukau ia ma ke kulanakauhale o ka mokupuni o Madinasa, no ke kue ana aku i na kupua ino.

Haka pono aku la o Ha biba i kona mau maka i kahi ana i manao ai e ike aku ana ia

i ka mea a kona puu wai e lia mau ai i na wa a pau ana i hele mai ai ma kana huakai hele, ike aku la keia i ka hoomakaukau mai a ko kula poe i na mea kaua. Ia lakou i hookomo mai ai i ke awa, ike ae la keia i kekahi laau pama e ku ana, a oki mai la ia i kekahi lala, a haawi aku la ia ia Ilasaide, me ka olelo aku, ''E hele oe me ka lawe pu i keia lala pama, he hoailona hoi ia no ka maluhia a me ka lokahi ; a e hai aku oe ia Doratila, ua hiki mai kekahi koa o Arabia, i hoomaunauna i kona ola no kona pomaikai, a ke noi mai nei ia, e ae ia mai oia e hele aku a kiola ia ia iho ma na kapuai o ua Aliiwahine la, ke ole nae e kue ia mai oia i ka hana ana pela!"

Manao iho la o Ilasaide, aohe mea hanohano e ae i loaa ia ia mamua e like me ka lilo i ahaolelo na ke kamalei a Arabia, i ka punahele hoi a na mokupuni o ke kai. No keia mea, lalau mai la o Ilasaide i ka lala pama, a luu aku la iloko o ke kai ; au aku la keia a pae ma kekahi pohaku ma ka nuku o ke awa. Lulu iho la keia i kona aahu, a hele aku la e halawai me ke koa kiai, me ke koi aku ia ia e alakai aku ia ia imua o ke alii wahine Doratila.

I ka hiki ana aku o Ila saide, a hahai aku la oia i na olelo a pau a ke kamahiwa a punahele hoi a Arabia, he mea e wale no hoi ka lele o ka olioli o ka puuwai o Doratila, a manao iho la ia e hele maka maoli a ike pono ia Habiba, ka mea nana i alo mai na ino, na popilikia he nui, a me na mea a pau o na kai anu o ka moana. No ka manao ana o ua alii wahine nei e hele e halawai pu me Habiba, olelo mai la kekahi o kona mau Kuhina, "E ke alii wahine, ua ike no kou mau enemi e hiki mai ana kou mea nana e hoopakele mai Arabia mai; o keia mea i ko'u manao he mea hana akamai hou keia a kou mau enemi, e manao nei e hana hou mai i kou poino. O ka moku i holo mai ai kou koa, he mea kupanaha loa ia i ko'u manao. Nolaila, e pono hoi e ninaninau ae au i keia mea nana i lawe mai i keia mau huaolelo."

Ia wa, huli ae la ua Kuhina nei a ninau aku la penei : "E ke kaikamahine o ke kai, e hiki auanei ia oe ke hai mai ia makou, ma na kumu e ae, a heaha ke ano o ka moku nana i lawe mai i ke koa nana oe i hoouna mai nei e kamailio pu me makou? Aole e hiki ia ia ke hele mai i kula nei, me ka hoopiha ia o ko makou nei awa ku moku e kona mokupuni lana."

No keia mea, pane aku la o Ila saide, "Ina pela, ke manao nei oukou, he aupuni lana kela; ma ia mea, ua kuhihewa oukou a pau loa i ka manao ana pela. O kela mea nui a oukou e ike nei la, he kohola nui ino ia a'u i ike ai e pepehi ana ia; a maluna o kona kua ko'u mau kaikuaana, ua koa la a me a'u makou i holo mai nei! Ua hai mai oia ia makou o kela kohola nui la, oia ka enemi ikaika loa o ke alii wahine, a e manao ana ia e hoike mai imua o ke alii wahine nei."

"A ma keia," wahi a Doratila, "aole io anei oukou i ike o Habiba kela i hele mai nei e hoopau i ko kakou mau pilikia a pau loa, a e kiola ae hoi i na kupee hao e pulama mau nei ia kakou."

"Aole pela," wahi a ke Kuhina, "mamuli paha e hele mai ana o A barika ma ke ano kohola, i kumu nou e ae aku ai i kou mokupuni e noho malalo o kona malu, a nana hoi e kau mai ona mau kanawai ino loa, e hookaumaha mau ana ia oe a me makou hoi kou mau makaainana."

"O A barika," wahi a Ilasaide, "oia a me kona poe ino, ua nui ka lakou mau ino i hana mai ai ia makou; aka, ke manaolana nei au aohe ia e hana ino hou mai ana ia kakou. I ko'u manao io maoli aia no ua kupua ino la e nakulu la iloko o ka opu o ke kohola—pela mai ka olelo a kou koa." "A owai ua koa la?" wahi a ke kuhina.

A no keia ninau, pane aku la o Ila saide me ka hoihoi maoli, "O Habiba ka mea nana i pepehi ka mano nui o Rakika, kana keiki ka tiga, a me ka nunui Nisabika! Oia ka mea nana i hoopakele i ke Aliiwahine nona na owili lauoho nani; a oia hoi ka mea nana i pepehi i na kupua ino a pau loa e kue nei ia kakou. I ka wa ona e hana ai i na mea a pau loa, ua hana oia ma ka inoa o Solomona, a i awili pu ia mai me ka inoa o Doratila ke Aliiwahine. Ua kapa aku ko'u mau kaikuaana ia ia he koa, aka, aole nae au i ike i ke ano o ia mea ; ina o ka hapalua o ko'u aloha aia ia oe, aole oe e hookaulua iki iho ana, e holo aku no oe e halawai koke me ia."

No ke komo loa paha iloko o ka iwi hilo ka hoihoi nui o Doratila e halawai ia me kana mea i kuko mau ai, no ka hiki mai, nolaila, huli ae la ia a olelo aku la ia Ilabaka, "E lele oe a hiki i o Habiba la, alaila, e hoike aku ia oe iho ma ke ano kanaka. E lawe maikai mai iaia ; a e kolo mai oukou a kau ke kohola i kula." "O kuu mau kaikuaana," wahi a kahi ouo o ke kai, "kai ukali mai i ke koa i na wa a pau loa. Ke noi aku nei au ia oe, e oluolu oe e hookuu, na laua e ukali mai ia laua, oiai, mamuli auanei e kaumaha ko laua manao ke kaawale mai o Habiba mai

o laua mai." Ae," wahi a Doratila, e aeia no laua e hele mai, a he maikai wale no ke hana ia aku ia laua, e iike me ka maikai e hana ia aku nei ia oe."

Aole i liuliu wale, hiki mai la o Ila busa ke kupunakane o Doratila, a olelo mai la, "E kuu moopuna, ua hai ia mai nei au, ua hiki mai ke koa o Arabia, ka mea nana e hoopau ae i ko kakou noho ana paahao, a ka mea hoi nana e hoihoi hou mai i kou mau mokupuni i pakaha wale ia ai, a hopponopono hou ae hoi i na kanawai o kou mau mokupuni."

Na keia mau olelo i hooolopu ae i ko ia nei puuwai me ka olioli. Kauoha aku la keia i ko iea nei kupunakane a me ko ia nei mau Kuhina, e hooponopono i na mea a pau e kupono ai ka hookipa ana mai i ko ia nei koa, ipo, a kane hoi o ka wa e hiki mai ana. Noi aku la ia ia Ilasaide, e haha-i mai i ka moolelo o ko lakou hele ana mai. Haha-i aku la no hoi keia i na mea a pau loa, mai ka mua i ka hope, a hoolalelale hou ia ae la ko ia nei olioli, no ka pau ana i ka make na kupua ino.

Halawai aku la o Ilabaraka, me ka olelo aku ia ia, e hele koke oia i ka Halealii, ma ke kauoha a ke Aliiwahine. Olelo mai la o Habiba, "Ka'u hana no kona pomaikai, ke kaohi iki mai nei ia ia'u, alia au e wikiwiki aku i ka ike ana ia ia. E kau-o oukou i ke kohola i kula, a e pono nae au e ike maka i ka hiki ana i kula. No ka mea, ke manaoio nei no au, aia iloko o ka opu o keia kohola kahi i moe ai o ua kupua ino nei, ka mea nana i kue i na pomaikai o kou Aliiwahine. A ke makemake nei au e like me ke ano o ke kauwa a Solomona, e ike pono i ka make ana o Abarika, i mea e loaa ai ka maluhia o kou Aliiwahine."

Kauoha aku la o Ila baraka, e kau-o ia mai ua kohola nei i kula. Hele mai la o Habiba a ma ke poo o ua kohola nei, olelo aku la, "E ka enemi o ke Akua ! a ka mea kipi hoi ia ia a me kona mau kaula. Ina aia oe iloko o ka opu o keia kohola kahi i moe ai, ke kauoha aku nei au ia oe e hai mai!" Ia wa lohe ia aku la kekahi leo iloko o kona opu, me he wi ana la o ka niho. "E pane mai," wahi a Habiba, "a i ole oe e pane mai, e haawi aku no au i ka hoopai ino loa ana maluna ou!" No keia mau hualelo a ia nei, lohe ia aku la kekahi "ae" ana mai, me ke ano poliuliu loa.

Alaila, lawe ae la o Ha biba i kekahi mau owili lauoho e waiho ana iloko o kona poli, a hoopuehu aku la iloke o ka waha a ua kohola nei, me ka olelo aku, "Ano e hookoia ka mea a na uhane ino i manao ai e hakii i na uhane ino, e hooko ia ma ka hoopaa ana ia oe. E lilo kela a me keia owili lauoho i kaulahao kila e hoopau ai, me ka hoonele aku i na mana o ka poe kipi! E lawe e oe a me kou mau kauwa ino, a e kiola ia iloko o ka rumi pouli ino la o Caucasusa."

Ia Ha biba i puana ae ai i keia mau huaolelo, hauhili ae la keia i na lauoho maluna o na iwi kuala o ka mano, a oni ae la ia me ka hooikaika ae e ala. Aka, nalowale ano e aku la ua mau lauoho ino nei me na kupua ino, e like me ka ia nei i kauoha ae ai, "Ua pakele loa kuu alii wahine mai na popilikia a pau loa,'' wahi a Habiba, "a ano e alakai oe ia'u imua ona, i ike hou aku ai au i ka pua lehua e muimuia mau ana iluna o kona mau papalina."

Ia Ha biba e hoopaahao ana i ke kupua ino, aia hoi, ke hoomakaukau ia mai la na mea a pau e kupono ai ka hookipa ana aku ia Habiba iloko o ka halealii, a me kona komo lanakila ana aku hoi iloko o ke kulanakauhale o Medinasa. I ka uhi ana mai o ka malu po, alakai ia aku la o Habiba iloko o kona rumi i ho-a ia a malamalama i na kukui aala, a aohe hiki i na huaolelo ke hahai ae i ka nui o ka olioli i komohia iloko o na puuwai makamae elua; aohe no hoi wahi e ae a ke aloha kuhohonu i hoopumehana ai, a e hoopunana ai hoi e like me ka o ana ae a kona mau kukuna iloko o ua heiau la a ke aloha!

Kokolo mai la na pana o ka olioli i ko Habiba manawa, a me he mea la e i mai ana ua lawa loa kona pomaikai ana i kaunu ai hoi e loaa ma ka ikaika o kona lima a me ke koa o kona naau. Ua hooluolu pu ia no hoi ko Doratila mau manao, a i mai la oia penei: "Heaha la auanei na mea i oi ae a'u e haawi aku ai ia oe mamua ae o kuu lima, kuu puuwai a me kuu kalaunu? O keia mau mea a pau loa, aohe ia o na waiwai kupono a'u e haawi aku ai no kou luhi maoli ana."

Ke ahiahi o ko laua halawai hou ana, oia no ke ahiahi o ko laua hoohui ia ana e na poke gula o ka mare hemolele ana. A i ka puka ana mai o ka la o kekahi kakahiaka ae, oia kahi hoike o ka olioli a me ka pomaikai i kaulia iho maluna o na puuwai holookoa o na lahuikanaka a pau o ka mokupuni o Medinasa.

Aka, i ka wa i loaa ai keia mau pomaikai ia Habiba, aole ia i hoopoina iki i kana mea i hoohiki aku ai i ke alii wahine nona na owili lauoho nani; oiai aia ke kuwili la ke alii opio Dalisa iloko o na rumi pouli o ka mokupuni Eleele, a o ua mokupuni la hoi ua hoopau loa ia na kupua ino o luna a me lalo. Ua hoohiki aku oia i ua alii wahine la, e lawe mai no ia i kana kane mai kona noho'na paahao. O keia ka mea nana i hoopilikia mau i kona naau, oiai ua kono ia e ka hoku i puka mai ai i kona po hanau, nana e hooponopono a pau loa na mokupuni o Doratila i ka noho lokahi ana.

E noho ana na kaikamahine o ke kai iloko o ka halealii o Doratila, me ka malama hoomaikai loa ia, a olelo aku la keia i ka mua loa penei:—

"Eia no paha kekahi mau moku maanei i kupono no ka holo ana ma keia mau kai, aka, o ka oukou mau waa no i hana ai, oia no ka mea kupono loa i ko'u manao. Nolaila, e o'u mau hoa a-e ale o na kai anu, e hoao oukou e imi i mau wahi waa oia ano. Aole au e noho oluolu iki ana, a holoi ae au i ke kulu mau ana o na waimaka o ke alii wahine nona na owili lauoho nani, a hiki hoi i ka wa a'u e hoopau ae ai i na noho'na pioloke o ka mokupuni Eleele."

I ka lohe ana o na kaikamahine o ke kai i keia, ua olioli lakou, oiai ua ike iho no hoi lakou i ko lakou hui ia ana me ka lanakila o Habiba. Ua ano e loa na helehelena o Ilasaide, me he mea la ua mailo oia; aka, me he mea la ke kumu nui oia nawaliwali, no ka lilo ana o ka lima o ka mea a kona puuwai i aloha ai i kekahi mea e aku ana e hiki ole ai ke hoopaapaa aku, no ka mea, ua oi aku kona nani a me ke kiekie o kona kulana. Nolaila, ua poho wale kona mau manaolana.

Kahea aku la o Ha biba i kana Aliiwahine opiopio, e hui mai oia me lakou ma ke kukakuka ana i na mea e pili ana no kana huakai hele e hoopakele ia Dalisa ; a ua hooholo ia e hele lakou ma keia hana hou, ke makaukau ka waa. Olelo aku la o Doratila, e pono ia e kau maluna o ka manu, a e lele ia ma ka lewa e nana ana, ina he poino a he popilikia paha kahi e kue mai ana ia Habiba. O Ilabaraka, a me kekahi mau kupua elua, kai ukali i ko lakou Aliiwahine.

I ka owehewehe ana mai o kaiao o kekahi la ae, holo aku la o Ha biba ma maluna o kahi waa, i kau-o ia e na i-a elua. No ka papalua ia ana mai paha o ka ikaika o na wahi i-a, aole i emo ike ia aku la ke kapakai o ka mokupuni Eleele. Ia wa ike aku la o Ilabaraka, aohe mau kupua ino e kue ia mai ka Habiba huakai hele, a olelo ae la no hoi ia i ke Aliiwahine, (Doratila,) a me he mea la e i aku ana,

''Ua malu ke kula,

Aohe lele Pueo."

Pae aku la o Ha biba i na kapakai o ka mokupuni Eleele, me ke kue ole mai o kekahi o na kupua ino ia ia nei. Halawai aku la o Habiba me kekahi poe kanaka kakaikahi wale no, no lakou na papalina i haiamu ia e ka wi, e auwana hele ana ma o a maanei o na kapakai. Houluulu ae la ia lakou, a ninau aku la hoi, no na mea e pili ana ia Abarika. No keia mea, pane mai la lakou ia ia, "Iloko o ko makou manao ana, me he mea la paha ua make ia. Ke kumu o ko makou manao ana pela, no ko makou lohe ana i ka uwe mau a na kupua kipi. I kela la aku nei, ua holo aku makou i ka mauna, no ka mea, ua pae mai na kupua ino ma na kapakai nei, a hakaka iho la lakou, a ke mau nei no ka ulaula ana o ka a'e one i ko lakou mau koko."

(Aole i pau.)

 

Manao paipai i na makua mea keiki.

E KE AU OKOA :—Aloha oe:

Ua kupu mai a hua iloko o'u ka manao hauoli e holo aku i o'u la ke kukini mama hoi nana e alo mai nei keia mau pae moku, ke pani hakahaka hoi o Makoa, ka elele kaulana a Kamehameha Nui. E oluolu mai oe e ua kukini mama nei, e lawe hele ae ma keia pae moku i keia mau wahi manao paipai i na makua mea keiki, i ike mai ai lakou malia o maliu mai ia kaua.

1. E ka makua, e noho pono oe imua o kau keiki, a mau keiki paha.

2. Mai olelo hoonaukiuki aku oe i kau keiki, a hookaumaha wale aku i kona manao.

3. E hoaahu oe e ka makua i ke kapa maemae no kau keiki, a hoouna aku oe ia ia e hele i ke kula.

4. E ao aku oe i kau keiki i ka pule, mamua o kona hele ana 'ku i ke kula a mamua hoi o kona hiamoe ana i ka poe.

5. E ninau oe i ka wa e hoi mai ai kau keiki mai ke kula mai i na haawina ike a ke kumu i kauoha mai ai e hoopaanaau, a e paipai oe ia ia, e hooko ia kauoha.

6. E hoolako oe i na lako kupono no ke kula; a haawi aku i kau keiki.

7. E malama oe i kau keiki ma kou home ponoia; a, aole hoi e hookuu ia ia ma na alanui e lalau hele wale ai.

8. E haawi oe i kau keiki i ka ai kupono a me ka ia kupono i ole ai kela e lalau ma na kauhale e, a, aea wale aku.

9. E hoopiha pono oe ma ke kuhikuhi mau ana i kau keiki, i na hana kupono o ka la, i ole ai kela e molowa a uluhua.

10. E makaala oe e hoopio i ka wa ou e lohe ai, ua hoopuka kau keiki ma na olelo pelapela.  J. HULAMA.

Kailua, Feb 2, 1866.