Ke Au Okoa, Volume I, Number 45, 26 February 1866 — Ua kakauia no na palapala o ka Baibala i ka wa i oleloia ai, aole ia he mau palapala hoopunipuni i hoolaha ia i kekahi manawa mahope mai. [ARTICLE]

Ua kakauia no na palapala o ka Baibala i ka wa i oleloia ai, aole ia he mau palapala hoopunipuni i hoolaha ia i kekahi manawa mahope mai.

Pono ia kakou ke nwiau iho, " Pēhea kakou e ike ai, ua kak«uia nu Euafio!io a me na Episetole e tta funao!elo 1 kauia kolakou m'au inoa malai!a, a pehea hoi kakou e ike ai, he mau moolelo keia, he pono anei ke manaoia he oiaio ?" Ke olelo nei au no ke Kauohn īlou, no ka mea, ina i hooiaio īa mai oia, alaila, he pnea hikiwawe ka hoomaopopo ana i ke Kuuoha Kahiko. Ina paha ua pau ika naiowale na moolelo, mai ka wa i na lunaolelo a hiki i kela wa, ua akHka no na palapala o ka Baibala, he oiaio ia mau palapala, ma ke ano hemolele a maemae oia man olelo, anle kohu iki i ka hoopunipuni. Aka, ao!e i nalowale iki na moolelo, ua nui na moolelo i koe mai ka wa mai o lesu Kristo a i keia" manawa, a he pono ke nana kakou maloko olaila i akaka lea. 1. Ke ninau mua aku eei au, " Pehea la e maopnpo ai kekahi palapala kahiko i oleloia, ua kakaaia e kekahi kanaka, a pehea hoi e akaka kakau kahiko ia no ia e k\.jnea i'oleloia ? " 'O ku paiapala -hoole i ke' alii o Beritania, ā na kanaka o Amcrika Huipuia i kakau ai i ka M. H. 1776, pehea la kakou e ike ai, ua kakauia ua palapala la i ka wa i oleloin'i ? Ke i »ka nei au, ke hooia mai nei na moolelo o Ainerika Huipuia, i ua mau palapala la, a ua maa na kanaka i ka nia'ima' ana i ka ln 4 o lulai, i kel» u me keia ;.iaka-

hiki, i la olioli a pnni ia aina, a ilio i m.iu palapala. Ina aole i kaka'ua ua mau palapala la i fea wa i oleloia'i ,na Luna o Amerika Huipupuia, ina aole e hiki ke hoala ia pela. Eia ka palapala berita a me ka lia, a na kahunapule o Wetemita i kakau ai i ka M. H. 1648. Ke malama nēi na Luna EUalesia o ke Satia, pehea hoi kakou e ike ai, ua k»kau ia no ia mau palapala e kel;i kahunapule o Wetemita ia wa no ? TJa loaa mai keia mau palapala i na Ekalesia Luna'kahiko no kela hannuna keia hanauna mai'. Ua maa keia inau i ka hoohiki ma keia palapala i lakou Kooponopono ana, ai ko lakou hoonoho £ma i na Luna Ekalesia a me na Lunakahiko, a ua kuhikuhi ia keia mau palapaīā ma na moolelo a me na palapala e ae he nuf waie ; nolaila, aole e hiki ia kakou ke kahalua i ka wa i oieloia.

Aia hoi kekahi palapala kaulana/o ke Kuinukanawai o lusitiano ke alii, pehea la bu <? ike ai uh hoolaha ia keia iloko o ke keneturia eono o ke alii lusitiano ? Ke i aku nei au, ua ioaa ua.Kumukunawai la i keia haiiauim mai ka hanauna mua ae, a pela aku no a hiki i ka mai ai, Ua oīiioia no hni kela enau palapala iloko o na moolelo ma ia nuna- — i liīkn Trera immawa.- 3Ja mai hoi, ua lilo la i kahua kanawai no na Aupuni o Europa. Ua kaulana no hoi ka lusitiano, ua kapaia oia ke kanawai hoonaau3o, paū iho la kuu kanalua, no*ka mea, ua akaka lea no. Pehea hoi kakou e ike ai, ua kakauia ke Kauoha Hou e na iunaolelo a me na haumana a ko kakou Haliu ? Ke i aku nei au, ua ike kakou, e like me ko kakou ike ana i na palapala i oieloia maluna ae nei. Ua loaa mai ia'u Ueia mau palapala, ine he mea Ja i hemolele, no kuii mau matua mai, a no kuu mau kumu mai. Pela hoi, ua loaa ia iakou a hiki aleu ike kau o na iunaolelo, sote owau wale no kai I hoike aku i lieia mnu mea, aka, ua hana 'no J e like me a'ii nei na Keristiano a pan, na nina J a pao, na leoa pau, lokahi !ike ko lakou maōao J mē kō'u, kē hoike mai !a no hoi na mea kakau moolelo a pau o ia wa, na ludaio, na pegafia fi 'me na R«'risiti«no. I ka wa i hōopaa ai na Ēka!esiā i kt!kahi i kekahi, a I ka c Wa hōi i kne mai ai Āa īudaio a me na pegana, i hoo!e mai kekahi o ia mau palapala, ae !ike lakou a pau. Ua kakauia no ke Kauoha Hou, e ua luuaoielu. ke waiho mai la no hoi i keia wa, he mau haneri na palapula o keia Boke, i kakau ia oie na Jjma i ka wa kahiko. Ke malama ia uei 110 hoi e na aupuni kenstionoa pau< ua kakauia no e na iunaolelo. na oihua laa a me ua ia makahiki, kai hu mai inaloko o ka uiauao aua he oiuio keiu mau palapala a pau. Nolaila, ua like ka maopnpo ana ua kakauia ke Kauoha Hou, e nn lunaolelo, in4 k'a maopopo ana o ka pulapala aupuni kuokoa 0 Aoienka Huipuia, a me ka palapaīa Bertia a aa kahuuapule ui > Weūmila, a k« uuiukanawai luailūno. Ekoiu w«le no mea e maopopo ai na mea a p»u, (1.) liu h«? om ki'u) ia, ua ninau kakou i aa moa ike o ke klno elkua, i ka ike i ana o ka uiaka, i ka lohe ana o ka pepeiao, i j k-i hu;u aua, i ka hoao aiia «ia ka waha, i ka. haha uua iho me u& luna, lua he . pUi i ka manaoio, ua niiiau aku kakou i ka . uoouoo ana, ma ka nonooo i ike ai kakou. ua j like ka huuluulu ana o ua huina a pau o ka , huinakulu me na huina kupono eluu. 3 ! lua Ue me* Uana la kekahi aina # i kekahi maua,- j wa, ua !iuli ae kwkuu i ka hoike aaa o na kar 1 uaka. * j Pela kakou e ike al, ua noho Alii mai m* Hawaii nei o Kaenehinieha 1., & ke noho A|y j nei o Titoria lUii Reritaust, oia hoi ko kaK-iu « ike «i ua ia ke Kauoha llou-h | na luuaolelo, u« ]ike ua hoike e luuke ana i kek uie ua uoike t hiiinaiīa ue na . like, ua oi aku nae ka ikatka o na mea ( 1 keia. ; ;.| Kc kaualua nei paha kekalu. «oka ua ioolalia ia ua palapala lioopu:ii|iuui ī <

i hī manawa, a nolaila, e lioopuka aku au i ka J manao elua. Aole no i ma ka Palapalal Plemolele kekahi hoailona hoof>unipuni, ēia j na hoailona hoopunipuni, (1.) Ua lioole ia 1 mai i ka wa i hoike inuo ia uiai ui ia mau jialapala, (2.) O na makamaka 6 'ka'meiīi oleloia nona ka palapala, ht>ole aku lakou aole nona, (3 ) Ina paha i hala na makahiki 1 he nui mahope iho o ka make ana o ka mea { i olelo ia nona ka palapala, aole hae i kaulana ! iki. 7 ■ ' I Penei hoi, ina i hoike mai kekalii i ka pa-: iapala moolelo no Wakea, i kakauia e kana j moopuna, me ka olelo mai, " Ua malama mau j ia keia palapala e na 'L>ii, a haawi mai no | hoi o Kaahumanu i keja palapala ia'u." E I kapaflkif kakou ia ia he hoopunipuni, aiaai kakau ia roa ia palapala na mea i hiki mai ai j mahope o ka inake ana o ka mea i olel«ia j nana ia i kakau. Aole hiki i kekahi o keia mau hoailona i ke Kauolia-Hou, i ka wa i la- j ha mua mai ia rnau palapala, aolie mea kana-[ lua, ae hke no oa me» a pau, ua kakaui» n.o e |. na|lunao|elo. Hooia mai no na hoalauna a | me na hauiaana a .na luoaoleio, na lakou no J ia inau palapala, aoL' i hala na makahiki ma- j hop« iho o ka make .ana o na lunaolelo, alai- | ia, puka mai ia mau 4)alapHla. Ua kuhikuhi ia me he mea la i kaulana e na mea i noho pu me lakou, a o na moa i hoike ia uialaila, oia no na mea i hana ia ī ka wa e ola ana lukou, ka poe i kakaū. 3. He mea hiki ole loa ke hoolaha hoopunipuni ke Kauoha Hou. Maanei, elua wala nu manao e hiki ui, ua kukauia no kc Kauoha Hou e na lunaolelo, a i ole hoi ia, be pa}ppala hoopunipuni io, na hai no i kakau a i hoolaha ai>Li. Ke olelo aku nei au, aole loa e hiki keia, ina he mau palapala hoopunipuni keia, a i' ka wa hea e hiki ke hoolahaia mai ? I wa no 1 anei e ola ana na lunaolelo ? Ua hiki anei ke hoolaha ia keia mau he iwakaluakumamahiku, i kakauia e na kanaka okoa ewnlu ? Ua hiki anei ke hoolaha hoopunipuni j ia keia mau palopala, me he palapala Ia na na lunaolelo ? ' Ina pela, ke manao nei au, aa puni no na haumana a ia mau lunaolelo, i ka wa e kamailio pu ana me lakou, aole loa e hiki, ua hiki anei ke hoolaha hōopunipuni.ia keia mau palapala i kekahi iva ma in'hopeiho ? Aole e hiki mahope īho o ka pau ana o ke keneturia 2, no ka mea, ua laha loa ia mau palapala ia manawa, a na heluhelu ia e na\Ekalcsia a pau, ua unuhiia ma na olelo e, a ua malama ia me he inea la i hoano loa ia. Nolaila, o ka wa i kne no keia hana hoōpunipuni, [ oia no ka wa mai ka make ana o na lunaolelo a hiki i ka wa i ialia loa'ai ai ke Kauo}ia Ūou. ;

0!a no o īoane, ka lunaolelo, a kokoke pau ke kenet»n>i mua, a o kana h.aumana o Poli- ( kapu, a hala ka hapalua o ke keneturia elua, aj> Lenea, ka haumana a Polikapa, a hiki i ite kencturia ehi ku, JTmanawa ua'loaa'maīo Teretulio, a rae na hoike heleliulehu e hoauhee ai i kH manao hoopunipuni ia. Ua kanu ia na oihana Keristiano mawaeua ona ent mi a nie xia hoomaau. Ku ae la ka hoomana Keristiimo o na ludaio a rae na pegana, a iloko hoi o ka poli o pa Ekalesia a tne na hookauiani, na luda Isekariotae uoho mnkaala ana e hoopio ia ia. Pehea la e hiki ai ke hoolaha ia na pahipala hoopunipuni iwaena o lakou a puni lakou ? 4- Ua ioaa na hoike i noho i kela hanauna keia hanauna, ma keia wa e noho nei, a hala loa aku i na la o na lunaolelo, e hooia lakahi ana ika Palapala Heinolele. Kc ae iike »ei nu moa a pau, i ka hiliuai ana o Kerirtiano i keia \va, o kela aioa a me keia aina, mamuii oka Palapala Hemolole. A o kela poe luakua malihini hele i holo aku mai Europa a i Aaienka Huipuia, elua haaeri makahiki mua aku nei, ua hiki ia 1 tkou ke hoomana i ke Akua me ku hoopiiikia ole ia mai, ua hooia lakou i ka Paiapala Heiuolele, aole uo hoi he mea i kanalua. Ua hilinai o Lutera ma i ka oiaio loa o ka Palapala Hemolele, i ke kencturia 16, ua Uooiaui la keia mau palapala i ke keneluna 16, ike kau ia Wikelipa, ka mea i unuhi i keia mau palapala il<>ko o ka olelo Beritania, ua hooiaio ia mai keia mau palapala ī ke kene-

turia 9, i ke kaua » Alep*da. ka Nui, ke AUi j o BeriUnia, uana no i uauhi a kakau i ke { Kauoha iiou, ma ka olelo BenUuia. j Ua kui aku ke kauUna o ma ua aiua } Kerisiiauo a pau, ua <jia ika M. tl. ( 67», ke waiho mui ntu kana uiau paktjwU ( wehewehe Ua palapala a Paulo, uaiaw« ka-, uaiua ole na h-ūpuie oiuwa i Paiapala. iliiiuoklo. | P«l» iwi i k« k«u ia Geregori ka Nui, ka ( mea uaua i hoouua ia i Beritauia, | e hooliol* U lukou i ka aoao Keristiano» i ka ( Ms 11. &X), MaUil» nka.uii ioua u\ kakou j ua j>aUpaJa e hooia mai aua i ke Hou, , ua TeoJ»set* a me Fulegiutia, iua o ke k«uo- , lurta G, a o Augu.s.etiue, Torouie a lue Kerir ( aeUiaia ī ke kcnclurla 3, t u Ameserosa,, Akeaiatia a uie Eusepio, o ke keueturia G, a s o Kipiiiana, Oi iine Tcreturia, ike, k«iu luna 3, a hiki kakou ia kouea, ka hau- \ ma«« a Poliknpa, ka liAiimnui a loaue, ka t hauui<iua a lesu Kris!o. P«i« u« a>oku ole ke kauU mai a kakou * hiki i ua Uo na luuaoielo He poe uoike . okoa kekah» ma ltari«, he poe hoike okua uia , Faraui, he poo hoike uta AtVrika % aie Surm, a tua Asta uuku, haoia lokahi kkou,! ua ioaa ia Nkou k& Paiapiia Heuioiele, mai s ko-Ukou poe makua iuat. a i&e he uiea la ua oiaio no uiai ke Akua m*i. . 0»m o<» me ka mahalo, £av . i Maamw, Oahu, Feb. iJO«