Ke Au Okoa, Volume I, Number 47, 12 March 1866 — Page 2
KE AU OKOA.
HONOLULU, MARAKI 12, 1866.
I KEIA mau la e kuoili hele nei, ua loohia kekahi mau keiki o ke Kaona alii nei i ka mai fiva kukulu hale kuai. Ua kamailio nui ia e ko lakou mau lehelehe i keia pule i hala iho nei, me ko lakou manao nui e hooala i kekahi hui kalepa, iloko o keia mau la koke no. Ke kumu nui i kono ia ai lakou e hooala i keia hana, aole makou i ike.
Me he mea la i ko makou noonoo aku, no ka ike ia paha ma ka hooala ana ae nei a ka Ahahui Kalepa o Maemae i keia mau la i hala iho nei, ua ike ia ka holo pono ana o ka lakou mau hana i manaolana ai e ko io ana ko lakou hooikaika ana; a na keia mea paha i kono hoi i ka umauma o kekahi poe hui hou ma ia kuamoo hookahi.
Iloko o ko makou noonoo akahele ana, he mea nui ka hooala a me ka hoomahui ana aku ma keia mea he oihana kalepa. Ua hoao nui no kekahi poe o ka wa i hala ma keia kumu waiwai, aohe no hoi i oi ae ka manomano o ko lakou ulakolako mamua ae o ka lakou hoomaka ana aku ma ua oihona waiwai nei. Ia mau la nae, ua hookuu ia ka maauauwa hele ma o a maanei o na apana kuaaina, a no ka ike ana paha o ka poe kukulu halekuai, ua pani ia mai kekahi puka e lilo aku ai ko lakou mau waiwai, mao o ka hookuu ia ana o ua poe maauauwa nei, ua noi nui lakou e hoopau ia ia mea. Ma ka hoopau ia ana nae oia mea, ua kono ia ka manao o na keiki o ke kuaaina e hooala i mau halekuai.
I ka hooala ana ae nae o na kuaaina i mau halekuai no lakou, ua lilo ia i mau mea e pakuikui ia mai ai e na poe e hoomaloka mai ana ia mau hana, aka, aole nae lakou i hoomaloka ma ia hana, ke hoomau nei no, me ke kuihe ole o ka manao i ka lakou la akiaki mai. E oiaio no paha na olelo a ka poe e kaua mai nei ia oukou ke mikiala ole oukou ma ka oukou hana e hoopapau nei, a i hoopalaleha oukou, e hooko io ia auanei ka lakou la mau olelo hoonaikola.
Ua olelo ia maloko o ka nupepa Kuokoa o na la i hala ae nei, "he mea poho wale ka hui halekuai ana." Na kumu paha i manao ai ka poe nana keia mau olelo, no ka nui o kekahi poe i huli ma ua mau oihana kalepa nei, he hapa nui o lakou i nui ke poho me ka hoi ole mai o ko lakou mau kumu paa i hoopukapuka ai. He mea oiaio no, he nui no ka poe i kuupau aku i ka lakou mau puu dala ma na oihana maauauwa, aohe no hoi i ike ia ka poe oia kau i keia wa, ua ku ae no lakou kekahi mau hale kalepa nui; aka, o ka mea nui i ike ia o ke kau ana o na lima i ka auwae, me he kanaka lawaia la ua hoohoka ia. Ma ka noonoo malie ana i keia mau mea, ua puka, mai ka ninau, heaha ke kumu i holo mua ole ai, a i mau ole ai hoi ka oihana kalepa mawaena o kanaka?
Ke ike nei kakou i na pake o ko kakou nei Kaona, i na wa i kaahope ae, he maauauwa mea ono wale no ka lakou hana, i kekahi mau makahiki i hala ae nei. Mai laila mai ka lakou hana ana, a ku kahi papai kuai alani; aole i emo, ku ana ka halekuai. A no ke aha ke kumu nui o keia? Aole auanei no ka malama ana i na hunahuna liilii. Mawaena hoi o na haole, ke ike nei kakou i ka mau ana o ko lakou mau halekuai, a he kakaikahi loa o lakou i haule ino loa, e like me ko kakou poe i hoomaka mau ai, ka helelei mai me he mau pohaku eleku la. A no keaha ke kumu o ko lakou ku mau? Aole anei no ka malama ana i na hunahuna liilii? Aole anei no ko lakou malama mau ana i ka manawa, e like me ka manawa hookaa, a me ka manawa ohi mai?
O kekahi nae o na mea nui loa maloko o ka hui kalepa ana, o ka malama ana i ka manawa e hookaa aku ai i ka ahahui a oukou e aie aku ai. Ina paha e aie aku kekahi ahahui i kekahi, me ka olelo aku e mea mahina hookaa. Ina oukou e hookaa aku ma ka palena o ka wa a oukou e olelo aku ai e hookaa aku ana, alaila, e olioli no auanei me ka paulele mai o ko oukou mau hoa kuai ia oukou, a ina wa hoi a pau o oukou e hune ai i kekahi mau mea kupono no ko oukou halekuai, a kikoo aku oukou e loaa mai no ia ia oukou, me ka pane kakana ole ia mai. Aka, ina aole oukou e hookaa ole aku ma ka pau ana o ka wa i olelo ia, alaila, e anoninoni auanei ka manao o ko oukou mau hoa kuai, a makau hoi i ka paulele ana mai ia oukou, oiai, ua komo aku la iloko o lakou la na manao kapekepeke no ka oukou hana ana pela, a ma ia hana ana, ua haule iloko o ka nenelu ka inoa maikai o ko oukou hui. A o ke aha ka hope?
He nui wale ae no na mea a oukou e hana ai, a e noonoo ai hoi mamua o ko oukou hoohui ana ia oukou iho, aka ke manaolana ae nei makou, e kaana mua ana oukou i na mea a pau e pili ana i ka oukou oihana i hapai ai, a e manao nei
hoi kahi poe e hapai. A ano, ke hooki nei makou, me ko makou ake nui no hoi e holo mua ana ko oukou hooikaika ana, i mea e ko ole ai na olelo hu-ahu-a a kahi poe lealea kalakalai olelo, a i ko io, ka makou ia oukou, "Hele aku imua!"
No Ke Alo Alii.
He maikai ke ola o ka Moi ke Alii, aia no oia ma Waikiki Helumoa kahi i noho ai. I ke awakea o ka Poakolu, ua hele mai oia ma Honolulu nei; ma ia ahiahi no, ua hoi wawae aku oia ma Waikiki no ka hooluolu i kona kino.
NA MEA KIEKIE.
Ua oluolu iki ka mai o ka Mea Kiekie Princess V. Kamamalu, aole nae o ka oluolu e manaoia ana ua pakele mai oia mai ka mai luuluu loa ana. He maikai no ke ola o ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa K. G. C. K., aia no oia ma Papakanene kahi i noho ai.
KA MOI WAHINE KANEMAKE.
He oluolu maikai ke ola o ka Moiwahine Kanemake. Ua hooikaika oia no ke kokua ana i ka mai o ka Mea Kiekie Princess V. Kamamalu.
NO KA MOIWAHINE EMALANI.
I ka noho ana o ka Moiwahine Emma ma ke kulanakauhale nui o Ladana, ua hele aku oia e makaikai i kekahi Halekula o ka poe makapo. Mahope iho o ka hoike ana o na mea pili no ke kamailio ana a me na oihana e ae. Ua hoike ia na mea humuhumu a ua poe makapo nei; aia hoi, ua ku ia mai kona manao i ka ike ana iho, ua oi aku ka maikai mamua aku o ka humuhumu ana a ka poe mea maka okoa, a ua ano like me ka humuhumu ana a ka huila. Ua hiki ke humuhumu ia na ano humu a pau, me ka hana ana i na kakini a me na lihilihi makalii loa.
NA MEA HANOHANO.
Ma ka la pule i hala ae nei, ua hele aku na Mea Hanohano Mrs. C. R. Bihsop i ukali ia e Mrs. Poor (Paakaiulaula,) a me ka Mea Hanohano C. Kanaina K. C., ka Mea Hanohano D. Kalakaua K. C. ka Haku Puuku, e ike hoi i ka mai o ka Mea Kiekie Princess V. Kamamalu, malaila no o Rev. H. H. Pareka i kekahi mau la aku mamua, e ninau no ka mai o ke Alii Wahine.
KA IKE I NA PUA HOOMAHIE LUNA.—Ua halawai mai makou, me keia lalani mele ma na pipa alanui i ke kakahiaka o ka Poaha iho nei, e pili ana no na hana a na kamalei haku, oia hoi ka Ahahui Himeni o Kawaiahao. I ka po o ka Poaono iho nei, ua himeni ae na kaikamahine nani io o ka liula, i kokua ia mai e na hiwahiwa o Paliuli, wahi a ka olelo hoolaha. Ia makou i hoolohe aku ai i ka honehone o ko lakou mau leo mele, ua haihai ia ko makou puuwai e ka olioli—
"Me he malo kea 'la
Ka omuku o ka wai,
Ke kani ku—ho mai la—la
I ka uka,—
Ka leo kani lea lea,
I ka nahe—le—"
Maloko o kekahi mau mele, a me ke mele hope loa, hoomanao ae la makou i kekahi mele kahiko, a penei ka ua poe la o na la i hala:
"O ka manu leo palale
Hala—le o ka lai
Leo pala—le, hala—le,
O ka malie,—
Konokono—lii, ka leo
O ka Waikoloa—
Ka unahea makani,
Aloha o Heeia—"
LA HANAU.—I kela la Sabati iho nei, ua haawi ae o P. Y. Kekuaokalani, i kekahi wahi paina awakea, no kona hiki ana aku i ke kanakolu o kona mau la hanau. Ua poloai aku no hoi oia i kekahi mau hoaaloha ona, a ua naue aku lakou malaila, e haawi aku i ka olioli o kona hiki ana i ke kanakolu o kona mau makahiki. I ka nana aku nae i na o Kekuaokalani a me na hoa i haiamu ae ilaila, ua hele wale a
"Huli Halawa,
I ka ua Wahiawa,
Halo na lima,
O ka hau o Kalena,
Hoeu ka polo pua
O ka wai opua—a."
KA MOKUAHI AJAX.—Ua manao ia e haalele ana ka mokuahi Ajax i na kapakahakai o Kapalakiko, ma ka la ekolu o Maraki nei, a ina pela, e hiki mai ana paha ia maanei i ka la 12, a i ole ia ma ka la 15 paha. Kekahi lono nae e wawa ia nei, aole ia e hoi hou mai ana, aka, aohe paha oia ka oiaio, oiai, aole ia i hoi nele aku nei ma kana huakai mua i hoi aku nei. Ina aole e hoi hou mai ka Ajax, e hoouna hou mai no ka ahahui i mokuahi hou. Ke kumu nui e mau ai nae o ka holo ana o keia mau mokuahi, oia no ka paa mau aku ia kakou ko lakou mau opu. Ke hoomakaukau nei kona mau Agena maanei i na uhane e hooili ai mai anei aku.
LA HAUOLI NO NA RUKINI—I ka Poaono i hala aku nei, oia hoi ka la 3 o Maraki nei; he la hauoli ia no na kuapaa o Rukini, oiai, oia ka la i hoopau ia ai ka noho kauwa ana o na kuapaa o Rukini, mai ka noho ana malalo o ko lakou mau haku. Ka hoopau ia ana o ko lakou noho kuapaa ana, malalo no ia o ka Emepera Alekanekero. Ua huki ae ka moku Rukini e ku nei ma ko kakou nei awa i kona mau hae no ka hoomanao ana i ua la 'la o lakou.
MAU ANOANO HOU.—Ua hiki hou mai he mau anoano ano e hou mai a Kauka Hilabalani mai, a aia ma kahi o ke Kuhina Kalaiaina kahi i waiho ai he mau anoano kupono no ka i ka ulu ma ko kakou mau mokupuni nei.
KA LUNA KI O KA HALE PAAHAO—I ke kakahiaka o ka Poaono iho nei, ua lohe lauahea mai makou, ua hoopau ia ka, ka Luna wili ki mua o ka Hale Paahao, a ua haawi ia ka ua wahi la ia Malaihi, e hele Luna nei me na Paahao.
HALE MA KALUAOPELE—Ua ike iho makou ma ka nupepa haole o ka Poaono nei, e hoolaha mai ana o J. H. Richardson & co., no ka paa pono ana o ka hale hookipa ma Kaluaopele, kahi hoomoana no kela mea keia mea e hiki ana ma ia wahi.
ELEU NA KEIKI HAWAII—I ke ahiahi o ka Poalua o ka pule l hala aku nei, ua haalele iho na keiki kamana Hawaii o ko kakou kulanakauhale alii nei, a ua holo aku nei lakou e wehe i ka mokuahi Kilauea e kau ala i kapakahakai o Kawaihae.
KA PUALI KAUA PUKAA.—E halawai ana ka Puali Kaua Pukaa, ma keia ahiahi hora 7½, nolaila, ua makemamake ia na hoa a pau loa o ia Puali, e naue ae ma ka Hale Makeke, me ko lakou mau kahiko paikau, a me ko lakou mau kokua mahina, he mau mea nui ke hana ia ana ia po. Ma ke kauoha.
PILIKINO.—Ua ike iho makou ma kekahi nupepa haole, ua hookohu ia kekahi haole kamaaina o kakou nei mamua, o Maisela kona inoa, (J. F. B. Marshall) i Berigedia Kenela no ka oihana koa o ka mokuaina o Masekuseta. Ua makemake nui ia oia no kekahi o kana mau hana akamai a naauao.
PEPEHI KOHOLA.—Ua ike iho makou ma ka nupepa haole, ke hoomaka mai nei ka ko Lahaina poe i ka pepehi kohola; a ke o mai nei ka ko laila poe i na kohola i hoea ae mawaena o Lahaina a me Kalepolepo. O Capt. Harris a me Patshaw na mea nana e alualu mai nei na kohola ma kahi i hai ia ae la maluna ae.
AIHUE IA.—I ka po o ka Poakolu o ka pule i hala iho nei, aihue ia aku la ka waapa o ka moku kialua Bruce e holo pinepine nei, ma ko kakou mau kapakahakai; a wehe pu ia no hoi na kaula o ua wahi moku kialua la, oiai oia o pili ana ma Ainahou, a na ka makani i ika ae, a pili loa i ka uapo a puka iho la ma ka aoao o ua kialua la.
HE KAAWAI HOU.—I kekahi mau la mamua aku nei, ua haawi ae kekahi poe o ke kaona nei, i kekahi mau puu dala, no ke kuai hou ana i kekahi kaawai hou no ka hoopio ana i na hale pauahi o ko kakou kaona alii nei. Ua hana ia ua kaawai a ua hookau ia maluna o ka moku Fearless, a e hiki mai ana paha ia ia nei, ma ka la mua o Mei. Ua hai ia mai, o ka oi keia o ke kaawai ikaika loa i hiki mai ma ke kapakai o ka Pakipika nei.
HOI AE A KE ANO MAU.—I keia kakahiaka ke puka aku nei ka kakou Nupepa, ma kona wai hooluu mau he keokeo. Ma ka hoi ana ae o ka kakou pepa a kona ano mau, hoomanao ae la makou i na kai a ke kamalei o Arabia i alo ai, ke kai uliuli, ulaula, olenalena, a omaomao. Elike no hoi paha me kona hoomanawanui ana i ua mau kai la, pela no hoi ka kakou pepa i hoomanawanui iho nei i na kau o ka hune.
PAKELE MAI LOOHIA I KA POINO.—I ka hora 7 o ke ahiahi o kela la pule aku nei, ia makou e ku iho ana mawaho o ka halepule o Kaukeano; e ki mai ana ka lio o kau wahi kanaka, a ma ke kihi mauka o ke alanui Beritania a me ke alanui Papu, kipa koke aku la ua wahi lio nei, a haule aku la kahi kanaka, he wahi hapalua kapuai aku no koe, halawai la kona wahi puniu, me ke kihi oolea, (lohe ole mai i ke ao) o ka pa.
LUNA HOOPONOPONO O KE KUOKOA—I ka Poaliima i hala iho nei, i ka holo ana aku nei o ka moku Marilda i Hawaii, ua ike iho makou i ko makou makamaka aloha, L. H. Kulika, e holo ana ia i Kohala, e hooluolu ai a hala loa aku paha i na kai malino o Kona. Nani wale kona ike ana aku i ka holo nape mai a na lau ko, ke pai ia mai e ka Apaapaa o ua aina la nona ka olelo ia ana, "Le—i Kohala i ka nuku na kanaka."
KUIA I KA POINO.—Ua hai ia mai makou i ka po o ka Poaha iho nei, i ka wa e lumilumi ia ana kekahi i ka wai o Hu, a e kia ana ka ia i kona kuamoo i ka home, halawai mai la me ia kekahi poino, oia hoi lawe kolohe ia aku la, he kanakolu dala mai kona pakeke aku, he pili lakeke hou mai kona kua aku, a he mau kamaa buti mai kona wawae aku. I kona ala ana ae i ke kakahiaka, he kuka palu ke kau ana maluna o kona kua.
HOU PAHI HOU NO.—I ke awakea o ka Poalima i hala iho nei, i ka wa a kekahi haole pukiki e hana ana i ka likini o ka moku Emily Morgan, olelo aku la ka malamamoku, ina e moku ka likini i kana pahi, alaila, oki ia kona puu i ka pahi. Ia wa, haalele iho ia ke pukiki i ka hana, a olelo aku la, "o keia ka wa e oki ai oe, ina oe e makemake." Lele koke aku la ka malamamoku, a kuikui ia ia; a paila paha ka huhu o ka haole pukiki, (ia manawa pii ke kai o ke keiki lauoho anuunuu) ka hou koke mai la no ia i ka malamamoku a ku ma ka poohiwi. Ina i komo aku ka pahi i hookahi iniha i koe, ina ua haalele i ka la ka malamamoku!
Pulu e na koa la i ka wai.
E KE AU OKOA E:—Aloha oe.
Ke waiho aku nei au i ko'u aloha ma ka lima o ka mea nana e ku ana ka hoeuli o ko kakou Nupepa, a me na keiki huki kaula, a e nakeke ana na mea paahana ma ka welelau o na lima, na lakou e hookele aku a ku i ke awa malino a kuu mau hoa'loha i noho ai, a e ani peahi mai ana na lima, iloko o ke aheahe makani anu, e pakukui mai ana i ke anu a ka ua hooilo, me ka manao ana e loaa ona kiaha wai mailoko ae o ka punawai o Kulanihaakoi, e inu ai a opili na lehelehe i ka wai hau o Ainahou, e hoekepue ana i ke anu maeele a na kulu kehau o Hawaii nei.
E na keiki o ka helu elua. O oukou ka'u i kaena ae ai, aole no e ole kou lawe i ko kakou nupepa, a eia na kumu a'u i kaena iho ai, a malaila au i manao iho ai e lawe ana no oe i ko kaua nupepa, iloko o keia malama ae. Ua ike au ia oe e kiei ana oe iloko o na keena o ka mahina, e helu ana i na papa niho o ka mano niuhi, a e maihi ana oe i ka niho o ke kohola, i kumu loulu, a e lawe ana oe i ka huelo a ka hihimanu i uwepa lio, a i ka puuwai o ka bipi keiki, i mea kanu opuu rose, a ke lawe nei oe i ka laau wiliwili, i papa heenalu, i mea e lilo ai oe i ka lala, ke kalai nei oe i ka laau, i mea kihele i ka waha o ka puhi, a me ka laau e paa la i ko luna i mea hahau i na ilio hae, a lilo i mea alala na kona waha, ke lawe nei oe i ka hulu o ka manu, i peni kakau nau, a ke hoolilo nei oe i ka mauu ai o ka lio, i pela moe nou. A pela oukou e na keiki o ka helu elua e lawe ai i ko kakou nupepa, a malaila kakou e ike ai i na makani kolonahe o ka aina, a me na wai anuhe o ko na aina e. A i puka ka pepa mua o ko kaua nupepa, a i hiki aku imua ou, a ina he kukue oe, mai kunihi mai ko ike, ina he makapaa oe, mai haalole mai oe i ke ope ia. E lalau mai oe i ko kaua hoa paani, hoa lealea, hoa e kani ai ka aka, hoa e okalakala ai na pepeiao, ke ike iho i na mea hou, o ka uku o keia pepa, he elua dala ($2.00) no ka makahiki, e hookaa ia ke dala mua iloko a na mahina eono, a o ka lua, iloko o ka hapalua hope o ka makahiki. E eleu mai e na hoa.
E na keiki o ka helu ekolu. O oukou na keiki haanui ia ma ka mauna o Sinai, a i hooho ai i ka papu o Ierito, a hiolo ai, a i hele ai mawaena o ke kai ula, a ku ai me he pali la ke kai, ma ka lima akau a me ka lima hema. I lena ai i ke kakaka a pana aku i ka pua, a ku ai ma ke kumu huelo o ke Dia, a ulu ai ka lala maluna o ke poo, i lawe ai oe i ka ihu o ka Hipopotamu, a me ka lae o kekahi ia nui he kaku, he mea makau ia no ka Liona, a ke lawe nei oe i ka ihu o ka Elepani a me kona elelo, i o—o palau no Hawaii nei. Ua inu aku oe i na waikahe e kahe makawalu mai ana mai na mauna mai, malaila au i lohe aku ai i ka mauu o ko puu a me ka ka iimo ana iho o ko maka. Nolaila, ua olelo iho no au, ina e puka ka nupepa mua o KE AU OKOA, aole no e ole kou lawe ana i kona kino. Nolaila, e ala e na keiki o ka helu ekolu, e wehe i ke kapa komo o ka molowa a me ka hoopalaleha, e ha lele i ke pi a me ka lokoino, i ka mana a me ke aloha ole, i ka olelo aaka a me ke kakana, a e lawe i ka noho like a me ke aloha, a e lilo ia i berita paa loa no ka helu ekolu.
E na keiki o ka helu eha. Maloko o keia papa, ua komo pu iho au me oukou. E na hoa o ka papa owau me oukou iloko o ka ua kanilehua o Hilo, a ua ike pu i ke anu a me ka maeele, owau pu me oukou iloko o ka ua Kipuupuu o Waimea, ua ike i ka opili a me ka inea, owau pu me oukou iloko o ka ua Ukiukiu o Makawao, ua ike pu i ke okalakala o na hulu i ka pupua, owau pu me oukou i ka ua Kilioopu o Waihee, a me ka ua hoeha ili o Waiehu, ua ike pu i na hoa lolii o ke anu, ua eleele na nuku iloko o ka hekuawa o Wailuku, owau pu me oukou iloko o ka ua Paupili o Lele, ua ike pu i na kahawai i hiolo ia e ka wai, a me na hale i hoolana ia e ka wai, a me ka aina hou e waiho nei makai iho o Pahumanamana, owau pu me oukou iloko o ka ua nahua o Kaanapali, ua ike pu i na kui kele anu o Mailepai, owau pu me oukou iloko o ka ua Kukalahale o Honolulu, ua ike pu i ka e'a a ka lepo a me ka makani hanu ala o ke kaona, owau pu me oukou iloko o ka ua Poaihala o Kahaluu, ua ike pu i ka luuluu i ke aloha i na hoa, owau pu me oukou i ka ua Apuakea o Heeia, ua ike pu i ke ko-a Mokumoku o Heeiauli, owau pu me oukou iloko o na kuaaua o ka Mokupuni o Kauai, ua ike pu i na kumu lehua a Kailiokalauokekoa a me na manu o Pihanakalani. E na hoa i komo pu mea a'u iloko o keia kaahele ana, e lawe nui kakou i KE AU OKOA, i keia malama ae. E eleu ae oe, mai nonohua, mai hookapakahi mai oe i ko papale, mai hoauwaepuu, e lalau mai oe ia ia, e hoonoho ia ia iluna o ka noho, a iluna o ka papakaukau, a iluna o ka punee, a e lilo ia i hoa kaana no kaua, a pela wale aku.
E na keiki o ka helu elima. O oukou no ka poe i mahalo nui ia no ke komo ana iloko o ka hoikeike nui o Parisa, ma Farani, a me ka loaa ana o ka uku makana i ka poe kanu nui i ka Pulupulu ma Hawaii nei. Ke hoike mai nei na manu Kioea, na Aukuu kiai makalae, o oe kekahi e komo ana iloko o ka hui kaua kuloko a ke aloha aina hanau. Ke kunou mai nei ke Kolea kauahua, a me ka Ulili holoholo kahakai, o oe kekahi e komo pu aku iloko o na wili mahu o Hawaii nei. Ke iniki mai nei o Iwi a me Elepaio, o oe kekahi e kau pu ana iluna o ke pohaka o ka Hae o Hawaii nei. Ke kahea mai nei ke Koae noho lua a me ka Nunu noho pali, a ke kunou pu mai nei me na aheahe welelau makani makalii, e honi hoomau aku oe i na kaikuahine ala o Aiwohikupua, a e lilo oe i hoa kaunu no na kiakaunu, me ka mahalo i ka poe e lawe ana i ka nupepa KE AU OKOA.
E na hoa o ka helu akahi,
E lawe oe i ko kaua nupepa,
Mai poina oe a haalele wale,
Mai no oe i ke pi a me ka aua,
E na hoa o ka helu elua,
E ala mai a nana mai,
Ina e puka ka nupepa,
I keia mahina ae paha,
E hopu oe a lawe ma kou lima,
E na hoa o ka helu ekolu,
Mai nonohua ka manao,
Mai kanalua oe a kuihe,
E na hoa o ka helu eha,
E lawe i ko kakua hoa paani,
I mea nana e paa kahi puolo,
E na hoa o ka helu elima,
Mai manao kamalii iho oe,
Mai ku oe i ko wahi luaui,
I ka lawe o na kuli ka hoa ai.
S. W. NAILIILI.
Puehuehu, Lahaina, Maraki 2, 1866.
No ka Bihopa.
E KE AU OKOA E; Aloha oe:
Ua paina ae na paka ua o na olelo a ka Bihopa o Honolulu, imua o ka maka o na mea a pau i hoolaha ia eia i pili no Hawaii nei, a me kona lahui; oia hoi "ka paumi o ka hewa o keia wa mamua o ke Au ia Kamehameha I."
Ina ua hala ole kakou i keia wa, alaila, e pono ia kakou "ke pehi aku ia ia i ka pohaku" e kanono ai kona lae; aka hoi, ina he hala a ua hewa io kakou, alaila, mai ekemu aku ko kakou waha, e lawelawe koke ka pono a e hoomaemae ae ia kakou iho.
E nui ana ka poe e ike i keia a keeo iho, aole ma ke ano oiaio ole o ka mea a ka Bihopa i olelo ai, aka, ma ke ano o kana Hoomana, me ka owili pu mai i na mea a pau i komo iloko o kana hoomana iloko o keia hoino ana i ka Bihopa.
O ka ninau hookahi a kakou e noonoo ai, me ka lele mua ole aku i ka hoino koke aku, me ka maopopo ole ia kakou, ua pono paha a ua hewa paha na olelo a ua Bihopa nei. Oia no ka ninau ana ina ua "paumi io ka hewa o ka Lahui Hawaii i keia wa mamua o ka manawa ia Kamehameha I."
1. O ka paumi o ka hewa o ka lahui i keia wa, oia no ka owili ana o na hewa i kamaaina kahiko ia kakou me na hewa malihini. O kekahi o na hewa nui i malihini i keia lahui mahope iho o ka noho ana o ka Hoomana Karistiano iwaena o keia lahui, o ka noho huikau ana o na kane ma me na wahine pea. I ke au ia Kamehameha I., ua hookaawale ia ka noho ana o na wahine pea me na kane, a no ia mea, aole i loaa nui na kane a me na wahine ina mai ino, nolaila, ua ola ka lahuikanaka. Ia wa, ua olelo ia he 200,000 ka nui o na kanaka o Hawaii nei. Mai ia Kamehameha I mai a hiki i keia wa, e manao ia paha he 40 a hiki i ke 60 makahiki, a mailaila mai, ua make mailoko ae o ka lahui he 130,000 kanaka. Iloko o na makahiki pokole loa, ua make nui loa ka lahui, a malaila no hoi e ike ia ai ua nui ka hewa iwaena o ka lahuikanaka o Hawaii nei, ke kumu i make nui ai ka lahui.
2. Aole i malihini ia kakou ka hewa, pepehi, ke umi keiki, he hewa kahiko no ia i kamaaina i keia lahui, aka, he okoa ke umi ana i na keiki oia manawa, a okoa hoi ke umi ana o na keiki iloko o na makahiki e noho ana keia lahui ma ke ano Karistiano. I ka wa kahiko, ua umi iho na wahine i ka lakou mau keiki no ke ano huhu a lili i ka hele o na kane me na wahine e; ua umi ia kekahi mau keiki no ka manao o na wahine o luahine iho ke kino, o ka kekahi hoi, ke umi, no ka hoole o kane aole na lakou ke keiki. Aka, iloko o keia noho ana o ka lahui, ua kakaikahi ka hana o na wahine pela, e loaa ana ke kowa o na mahina a me na makahiki a kela ohana keia ohana e umi ana i na keiki, aole e like ia me ka noho ana o
ka lahui iloko o ke au Karistiano.
Ua kau oolea loa ia na hoopai no na wahine i hapai i ke keiki, ina e ola ua keiki nei pomaikai ka wahine i hapai i ke keiki, aole e hoopai ia ma ke kanawai moekolohe, a ina hoi i make ua keiki nei, alaila, hoopai ia iho la ua wahine nei i ka hoopai kaumaha loa o ke kanawai.
No keia kumu ka mea i pepehi nui ai na wahine i ka lakou mau keiki, oiai e kau nui ana ka makau no ke kanawai, a e maopopo ole ana ke ola o ua keiki nei, nolaila, ua umi na wahine i na keiki mamua o ka hoonui ana ae o ua keiki nei iloko o ka opu; malaila no hoi e pakele ai lakou i ke kanawai, no ka mea, he puukoko wale no ka mea i puka aku, aole i lilo ua puukoko nei i ano keiki ma ka hana pinepine ana o na wahine pela, ua pa loa na wahine, aole e hapai hou i ke keiki.
Ma ka noho ana o ka lahui malalo o keia hewa hou, i huipu ia me na hewa o ka wa kahiko, aia hoi, ua nui loa ka hewa, a e ano paumi ka noho hewa ana mai ka noho'na kahiko mai ia Kamehameha I.
Ina ua noho huikau na kane a me na wahine pea i keia wa, oia no ko kakou malama pono ole ana i na kauoha a ke Akua i haawi ai ia Mose i pili no na lahuikanaka i puka mai Isaraela mai. A no ia malama pono ole ia mau kauoha, aia hoi, ua hooili paumi ia iho ka poino i loaa i keia lahui, aole wale no ma ke kue ana i ka noho'na mua, aka, no ke kue ana i na kanawai i haawi ia mai ai, pela iho la e hana ai kona lahuikanaka e pono ai, aka, ina e kue i kana mau kauoha e make no auanei.
Ke ao ia mai nei kakou ma ke ano noho ana Karistiano e malama i keia mau mea a pau, aka, ua malama anei ka lahui i keia mea? Me he mea la aole i malama, no ka mea, ua kukulu ia mai ka hoike, oia no ka make ana o ka lahui iloko o ka manawa pokole loa.
3. O na wahine opiopio a me na kaikamahine o na la ia Kamehameha I., he malama pono ia, a hoomalu i ke kino a hikii i kona makaukau ana e lawe i kane nana. A i keia wa hoi, aole i malama ia na kaikamahine pela; ua malu ole ka noho ana o na kaikamahine malalo o ko lakou mau makua. Iloko o na wa kupono ole, ua naha na kaikamahine, o kekahi kumu no ia e pa ai o na wahine aole e hanau i na keiki.
(Aole i pau.)
Hana pono ole ia ka pa kupapau o Kawaiahao.
E oluolu oe a me kou Lunahooponopono e hookomo iho i kela mau hua e kau ae la maluna, ma kahi kaawale o kou kino holookoa. I a'u e naue ana ma ke alanui Puowina e huli ana ko'u alo i uka e hoonanea ia ana ko'u kino e ka makani aheahe huihui mai ka akau mai, hoomau aku la ko'u naue ana a hiki mawaho iho o ka pa kupapau o Kawaiahao, huli aku la ko'u alo nana i ka wati nui e kau la ma ka halepule, aka, aole nae i ike aku au i ka wati no ka paa mai i na lala laau kiawe, haka pono loa aku la ko'u mau maka o ka ike aku i ka'u mea e makemake ai e ike; eia nae, ua hoonele ia ko'u ike aku i ka wati a halo pono aku la au maloko o na lala laau. Ia wa ike aku la au i ke kanaka hookani pele e kau ana iluna o kekahi lala laau e okioki ana i na lala laau, a hookomo iho la iloko o kekahi pa kupapau i pena keokeo ia me ka puna.
Ia wa, komo iho la iloko o'u ka manao kaumaha, no ka hoolilo ana o keia kanaka i ka pa kupapau o kekahi mea i make i wahi e waiho ai no na lala laau a ua kanaka nei, a i iho la au iloko o'u, ina o kekahi pa keia o ko'u mau makamaka, kii ia e a'u a huki iho mailuna mai o kahi au e kau la, aka, ua ku iho no nae au a nana aku i ka hana a ua kanaka hookani pele la.
A i na paha e ike ana ka mea nana kela kupapau, aole ana e nele kona hookaumahaia no ka hana ino ia o ka pa o kana mea i aloha nui ai i hala e aku i ke ala hoi ole mai. Nolaila, e pono ia kakou e makaala i ka pa o ka kakou mau mea aloha i waiho aku i ka hooilina kupapau ma Kawaiahao, no ka mea, ke hoolilo nei keia kanaka hookani pele i kekahi pa kupapau i wahi e waiho ai na opala laau kiawe.
A ke manao nei au aohe i hoonoho ia keia kanaka e hana ino, ma ka okioki ana i na laau kiawe a hoopiha i kekahi pa e like me keia ana e hoopiha nei i ka pa kupapau o keia mea make e moe oni ole ana i ka opu o ka honua. Ua hoonoho ia mai paha ia e malama i ka pa me ka hana ino ole, aka, ke hanaino nei ua kanaka nei i ka pa kupapau o kekahi wahine a kekahi haole, kamaaina o Honolulu nei.
Ua ku anei ka hana a keia kanaka i ka malama i ka pa kupapau o Kawaiahao, a ua ku anei kana hana i ka hoomaemae i ka ilina kupapau o ko kakou nei kulanakauhale? Aole, ua ku kana hana i ka hanaino, nolaila, e pono e hookuu ae ia ia mawaho o kahi ana e ku nei i keia manawa.
Anoai paha, aohe i pau ke aloha o ka poe nana ia kupapau a ua kanaka nei e hanaino nei, i ua kanaka nei ka hoopiha i ka opala i ka h-e o ka mea e moe malie ana i ke one o Kakuihewa. A i ko'u haalele ana aku i kahi a'u i ku ai a ike i ka hana a ua wahi kanaka la, komo hou mai la ke aloha iloko o'u no ka mea nana ke kupapau. Nolaila, ke hoopau nei au i ko'u kamailio ana no keia kanaka; a e pono e makaala kakou i ka kakou mau kupapau i waiho aku ma Kawaiahao no ka hana aloha ole a ke kanaka hookani pele a malama pa kupapau hoi o Kawaiahao.
ALOHAKINOLEPO.