Ke Au Okoa, Volume I, Number 47, 12 March 1866 — HE KAAO NO KAHAOKAMOKU. [ARTICLE]

HE KAAO NO KAHAOKAMOKU.

_j v * w * i. _ ' « T MMAILT6 ANA KAKOtX AOLE 'nonāa e like'ana.iiio T<a mea,heroana fc 9kbn<opM *ekahii ā peJa no hoi kafu, h« mea

WSSia«i 'WfK®io 4 1 " 8 waiboner, aole pololei wale po. ; ' ke Alii ō'Eaoaī, a o kaba6kamo- ? £a mea b«i Tiorra;beia R«ao a, *e o»elo nei, he aikane oia mai kona 'w {Kai s mal<ua, a ma in līope «» <» Kualii, hooili ae la i ka noho alii B fsv maluna o ka laua keib\\sBii a*alwai nui W S leia isflft,a»)«kaliimo «īea'am ikona manao Ke mWna<Wmfe& a I * kB huibui-haku anhel ka pala : i>iT»\f. Illekah'i maWwa ma'ia "hope | «»«0 i■?>«« kna-j ua popo ole hor")a mea imua o Kunlii, eo koQB he]le ana. ..n hqajete hoi i ka aiiiaiie.a])!!. p«V' : a i^9V( ,ne " ® he 'f a e haalele apa ia'u, no ka mea, e oe hookaKi wai* noJta ineā nui i*īto*o matīao e npJ>o iiei, liainpa a jk§ oe r i ko'u liewa, ahila, ku)«dpld " £ n<&<|ia' < no la hoi j»ha i kft ( no la.hoi paha Aolei? pio ks"oe ahi, a'»o fcona koi paa- *!!« ?oa, -«» ae ak'u no o Kualii. me ke kau:jMlU«fl*e p lo,na ; vk> 'M mēa, fatf(filoa6kamhliu, he ipo aloWa'na KuāHi. īa wa, hoomak«ftlftu iho ?a o h« nah» kanakp, a hoemWaiHihu ia •*" ka ai?sa'lfe/4 W fta Wia apa ka " A makaukdu na tt.«a a pau, a tna ke kaa, (e>iā paha ka pifi o ke 1« ia Kauai, a ma k« etti o ke, kakahiaka, i lakou o Kaieie<£tf% J,?V i >fokike iii iīt?a ikn ia riiai oj . .'W«jnwi»> a ifla ka ehq.»wakea 4 « nria ■ pitrpili aini lou "nrai ,Itf"1akoo * ? < ltit"ul i u' riīu aolfe' nae laliou'i pae'ae

maleila, ua holo lo« ti)Bi-no lakou. E waiho pahupu kaVou no lakonwah) ai, 1 ike •' i'(i|o / g ka hale »0 HANAC»t?ī A >rt — "ahi "b"|fr&ena, hav* ,au, M 0 .%' ni u, i*> o l v °- u 'i BRua', bā pukui t ko lau» ike nnn !

~ ī n)pam, koU» kaa- i pani sse ?« o Ff«nutim<>e ?a,Oafu nfei a puni, o -Jvt ,«lKt<vi>pH >>■■. ,*.<■»>■■ j>- v < . I 0 001. vi k& nui o akva.p A®KOtu iun«u niai' p<>e alhia, "" N"iii nae tf,aha k& ai ?'M r . ; »n ftlī!i;Ul r.;l! <j • " Ae, Jj,ioln, ;he. : W.uhaubs, he i ai hoomauniuna, a no'Jiekahi la ālīā " Olioli iho la ka ,nul oke akua, ka lohe i ia ,mr. kc> lakou oJelo aiai # " 01ajia'nollo >f ana o kela la e ana no na 1 ®al>hini a me na w«hi akun, " ° K'ou, (o iiitir I'keia wa, ku "«na ua mw : neiaia.uk9» Jjsibe« ana_, " fe ' ao pae ka wafeMie"Alif JulTa , nfei! / fte wahi ai n >, * - MU fio, he hdl« u 7 he aoin * *» »a amke, alai- - .Of9i6: ae la o KAoeupa.i k« poelioe ,-I3»W, .f\E feahe* aku ouftou, aole e pae ua tj .iwh»/* Ko lii wahi iku« mau olelo maalea, "i,|)sk('a , ||ft poj a o na *tt t&i a kau m«i i ka ma!bo tie(, tia laliou j ouiofasii (Ailo ft na"^'abrakua, a no kt'ij ; ne '' P ae nai aole hookahi o lakou me6 i Mei lalo.l "ōlilEolo no^ iloko o kaj *Xi h C.iS'« a ? &MJa W a . "*lc#9 ««i'a kaWailīo'pU, hihau mai Ta hoi ko ' $££*!. '*„luffeal<'a h.oi {i8 nui'o kana.kh ' okote\fbli l i'**•"#s olelo m«s[fea a na wahil ;W£ V"j hftni v.\e Alji o makou.": wahi ana in&lihim, "Aia . 1 K,o9^nite < kahi poe, i iii'ma Fwa aku tm IWsfcbLpoe.** *' A.ht% fioi ? "'wain ana i *KlieVlfe?" WfbKiV \3a limu walii! f *ktfB §9f «Heaha k« 6fua mea i hel<- o£ ui! wall'a pa ipalih.iai, "l hooaoitrtsl hfiTe, w wuhi aua wuu [ Oiaio ka iiui ! ' j boa, ua makaoliAu f«Rv>tJ nei e iho i o ;

~Wīītf7S~8^^"^^8n^.Je i aoo o ke ahiahi, 1u lo'koi] a pau «i ona, r. lra po«teele, ha«le fa atiu < no hoi paW kēkahi ka af« r>!f āi, a f ua V?j 00 j>nha U it< i 'k» inoe o Mfe. Kshca aua ?au« J<A*.0 Tffnie»pa 110 fa fti Il6tf *fi* Oa m !, o ka 'ua jo>eipi r .KBuet?p», « a Ai! ī rtū;e, ke ola akq nt i h:u - .^p|yiy8 t p umi na kt> \tii o •••*lkW^W , K'61la(*attii'ku, keu ft\u Voi «IWll »U* 4WI SB*£U > '■ ■ ■■■ ■* 'aiĪKoU n« kanaka ' ...... i^n?fiil 9 ka nui l*kQU m hv>i paha kq !

manao ua liiamoe, no ka loilii loa o ko lakou la ka v m>i o lfk'aHeā ia aku, ua r m6e, ft>. taua liāna ho "ke- kahea,' 'a o k'a : Kan»opā' ti'<? h<n ō 'ka" hiiōle a'ku, ao i inoe, oWo aela ka nui 'o ke akua, " Kiuoa u?i o ke \yale ae no koe" Ka~hefe hou aku la no'ua mku wahi ' akuā'n,eV Tto!uia, ka Kaneopa h'an'a no ka hoole mai, ao i moe, kē ala aku nei no. O ] ike kumu nui oko K^Oee^a^ olelo ana mai, no 1 Jton# $lqha ike a ; roe na no j kona'ike ap,a e ana lakoū i lea «mtf ia, < ua hoala aku oia i &a mea a pau īlpko o ka , hale, aohe wahi mea a ala inoi iho j )a ia i epea nona e pakele «i, pii ae }» ia nia !

ka pou waena o kā hale, a puka loa ae la mawakw, oia i p»kele ai, hoomaka hou I niftj la ua aiau w&hi aku t>ei e kihea, np ka pane fop,ple mai oloko hale, oleloae ia ua inau wahi akua nei i ka nui q lakou. ua uioe. la wa. no, komo aoa kiui oke akua, a aiiiu iho ia i ka poe a pau e hiamoe ana, ipe | ke .o.k«'u,Mia, e i a,ku kau, pfu , ae la na mea a pau iloko o ka hMe i kn_arpu ] ia, noie kekatti m«a honkahi i koe, p Kaneopa wale no, ia wa, p—o-o ae la o Kaneopa ine he moa la, a lohe 4»kou i keia leo 4 t^lp ; , ne ia !akou fne k,a pihoihoi, kekahi i k»'kahi, I f; r Ē lu% w» ke .o]<flhi (ojb|,, M Jkhs"i Pela k& j« nei hana a maamaama loa, pnu ae la kona mahau i ka make. I ka jva i hoike mpi oi ka la i kona malamt|laina, hooinakaukau iijo la p.Kaneopi. i i eksbi waa nona e hoi ai i Kauai, panee nKu'la oia a kna i ke kai, a ee ae >a , oia a hoi aku ia, ama kona kaalo ana ae mawahe o ka Lae g p Kaena, ike mai la ua.unpu akqs n.ei ia ta «ei e hoio ae ana maweho, a kahea nkua la ua mau.wahi «kaa nei e pae iuka, me ka otoau aku, '• &lahea hoi oe e K neopa i ka, oei (■H? weia ia ka u h« tia_, .. ut» bu- , h« loa o Kaoeop» ia kaua la, a hoi loa aku la keia a q>a .Waity«, e n»| fna no o Kualii ma, a me na 'iii no a pau tqa, no ko lakou ikp ana mai ia h#o.i>aq ih". la lakou, a ninau mai la 4 " Auhep ka hoi ke AlHi« oae na kanaka ?*■ Pane aku. la o Ka-, "Ka ! he kuhi mai anei ka oukou e he pono, ua pauke Alii a aiEn» kanaka i ka amu ia eha akua Ouhu, a owhu wa)e ; m.a ( i !a Ika iohfi an«l o KMU , .i t . lta flV? k « 0 ke aikane, ua lilo ia he mea pono ole i kona . i?a nui loa kp»a plpha i ke { keiaanea i koi i kona lunamanao e holo mai i.

..O&iiu. Kuahaua aku la p(s.j_pa a pnu o Wailua, c pn luka i ke kalai kii, o pa j tane, t4a f{ituoc a oa kafl»slu» no kino ikalka, b o k» jyoe nawaliwali no l)oi 4 nn-| liq po laliou. a o ka poe hiki ke pii. pu aku lu j no 'nknu, a o ua Aīu.i uo hoHieliahi iloko : I o>cift ph' anu. ' j | Vssnu ha oTte"i"si"rii īie kii, • n o kajia n'a tvsn)aHi h»na, o ka.; hahhafFf'i(a faau ki? makai o VTa^fua t eJco!u | pnha pole o ka noho ana o na kanaka a me kp 6 ilokohol o 1a a 'aWu |

| madka, r UB nui fta i ae l?ji |°Tsjk pau nia e ytpu at, i loea [ | lte o e holo ai l Onhu, "AHLpe^iipa] | "lia naMehele rn'e 'kona mw h^. e kalaī kli ■ |-ana no.* 'Kalki akii ana a īka'īka liaa- j Jele"ae ana, lielai jiou aku ana, oia Jiolia mea j ī la ma ka nahelehele, " : 5 i fe'a wa ī ai na'mēa « pau e po-: no ai kH huakailrele iO<ihu, hoouna ia mai la ■ kekahi elelfe*i\il Alti { hoj mai la uo ; ua Alii nei a KiVi niiikHi o Wīulua. fīqpst īa 1 sku 1h na waa'a 1-sna iloko o ka muliwo* "Hionih no hoi ka ukana, oia hoi ka at, ku ia, Tna kn s me kekwhi mau mea e «e e. pouo ai j 1 ka holo niia malu,na o no waa, a liekau. lauku j ' !a na w. a iloko o k« o kali ana hoi o ; j ka nnpoo akn o ka 1«, ia wa no, ae laj ' ke Alt! i kekahi niau kanaka lawelawe ana e ■ | }>n i ka wai. |*»i Rku 1h laua neL 9 hiki ma | ' k« wknhi iho la a piha na liuewai, aj • hana ih» la i ka pahipalai a paa, a hoomaka e ftpimno fle a hoi mai, ku aha ua kn i hoole'! I a'i e Kualu, a hooho ae la laua, " E ! na i ' kii a kakou ī 4 * 1 ' ' j ! !a manawa no, e huīS rfiai aoa ua mau'kii |itaisi nei a Kualii i liiola <)!, penei : •' Kal .i j Hhrle no o'Koaln ia maua, kii" pohopohe, nahaha, a ike i ka in<>ino o uiaua la, a hualele, n'kīnTß?k fnliua }a! kn hiki kai, kaka laau ka wmtrai, holohu ka wnwai, p;ihee k:t w&iwai T ka lolte ann o ui mao ?tauaka nei i ka. huia ' ' a na kii, o ko wa no la i holo ai, me ka i ! h&aīkle iho i na mnmaka* huewoi a !aua. 1 ko ! | ke \!n ike ana ii!ai | .ko wnle ana , ; aku aoīo. na īiijewaL, iiuhu loa n'«.jpii| f kona ninau m»i, " Auhea ka lio' n i hu> '&U' ! v!ua'i pu aku nei ? *' aku la hen j. | nei, " O ke aha mai ks kau, e !>e mea knpa- j [ oatia ī>t.i paha ka (jv ya r ! ?!$« aku .'*. *• Heaha ; j lu mea kupanaha ?" wahi a lie Alil, "Ia maua | j i bei MKī i Wpu.a%ffAj t pkulii iho U: j ■maua i na huewai a piha i ko wa'' a haha'ihu j hu maua TVa a pi»a i l»a iMĪnwalai, a i, ?ni\ o t\yiua ae a i $oi ip,«l. ia » » no, i>u ana lia kji lau.u a kakou i k'io'a <♦>. 0 ko uo ia n hsa!tTr ! i iih mamaka wai a numa, a la numa aae hoi e !k'!c niia, huīii tnaf »\o ua nmu k<i hoi mahopp <■> maua, a nn l>a nui o ko maua makau, 1 0!» ko hiaui mea t\hi wa'e n.ai uei, no ia ' kuiuu hook'iihī wa?e , «oh»* ftt<• a e ao." I — ?fīßftu ma'li ka A!n, " Pehea ka !»«!••» au« , a u» aisu WiAi a m. kanoka, K;i!ai waīe no 0 Koa'il ia mau», k:i poho, uahnha, nahaNi*, n ike ī ka ttjoifiv o niau# 1«, u haaU'U', « kioU is maus h . k;\tiiCi kfit, kaka t«au ka w'ai«;iī, hiilohu k„ M«|wat, , pahee ka walwai, pels ! jiuk nvu oel ua uiau ~ ne?** ne Im ke Aln.i kukahi * e kii i ti« mau kii oel.e ?awe mat, a o.ua !

' mbu \ keUahr*i 'ku i na Tide]Swai a ( j laua i baßlsle ai, a hikt ma> la ua ua mjMj kii 1 līeia/ili lfe he 1a ihina o tftt waa. Bfoe ih6 ' 1« t'&kau\'htkt ilte ohinh? ana mai ofthn/ahu |o ke ao,'liaa)e!e ta Kaūhi,' 1 lakgu »: ma!amjslffma i moana. aika 1& e i kokoke aui !oa ae, pāe m«i }a fakotr ina.kUhi | o Tta 'p6e rsiuVi'A'nio ia ai, a hoolauna 4Ui lh : ua mau walii &kua ttei ia laltou nei, me kti lauaike 1a laua I a nonoi o Ka--1 n«ōpa' i 11« m|q i'ulii aklia ttei, „ ' 1' īa wa, *p&u aela tin ft pVu"'noW o'ka [ haie, e eli ann j lrff poiro loko o ua hale nei, i | wahi ao Jifeou'B ai, heliaoalih ( pela na pouoliīko oua hale nei, a o ! KualiLn ja k"alpuk^ r ko | laua mau lua. A"hoomaka mai la ke ano o f ke ahiahi, ia.wa lgwe aky j pakahi ī i na kii a pau iloko o ka haltt a me I waho, no ka mea, ua kukala Ka- | neopa, e papa ana, aohe kanakn tnaalo> aohe | akua'hele, he hana k'n ke Alli o malimi, no-1 I laila, u& lohe na *ahi akuh *iai, ] hii ī ka nui o na akua o lakou, elu a 4'U>j i puko kmrs owaho loa, pela a hiki i.ka puka 1 i o ka hale., aole. hoj i ua paamualfoi la, , lua hoomoe ia kehaM; • ! Ā n»H«ukpu mea $ ftßu. o!eli> afu !a o j Kualii i nn !renaka a jfau Aha, penei : " I noI ho »'!#"«' ftk u . |o ko oukou maa&wii ,no ia 'e ku mai na ! ihoiho kuku>." A holo like ae la ia mMu'Oia ! lakou a £au, komo no hoi i kona lua, a pela aku ana no h«>i la kanaka, aj j>ela lakou i hana ai a ( jjuni o jo]to oka liaie, | o Kualn a me Kaneopa, mawaho ihotHOa o| ka puka komp oka tj%]e, aia njalaiU !aua j mau lua, ia kua na kau!a ume e paa oi ke : papi xi ka pukn kojno oka hale. ....... j I- ka pau ana ae n ka lakou hooma-kaukau : ano nifii ana ka ponli malunn a ka ho- , nua, a e h«awi mai ana hoi i k 1 » J»artn>e ma- i »i u ' i f j? a » no 'lV ie ll k u l», l lakou i ka le<> o ke kahea BR9 mai, j | me ka mnau ma\, " Moef—a ? " »ku' j 1h no hm o Kaneepa, "Ao i (jioe,.ke sla aku | | nei no." Oke k(tmu o ka o j f KaneppA, ino kona.makemake e hao).uni ahu i, I na akua. e liuii» iki, kahea hi>u Ih»} la tio nal y « ■ 5- ! J akua, e hke me kela mau oltlo roaiutfa ae. a ; joka Kf haua mau no o i!|t 1)»o!e | j aku. A. i kona ike ana ua auinoe loa, hnopan . j ae.l.n ia i kgha.w'ti]aau ann, a hou : mai la ua mau wehi nkua nei e hou ■ J mm t e laua h|n» m.au, %,*»" .ka ] pane leo ole aku o loko o ka h»le, naar)a" iho j cjpfa iiiau wahi nej,u» p»y i k!« | lielemaila lakou me I<ii manap e ko.njo mai, j a e amu i na n> eH 1 J Āka naē. iliMakou i hnSjpnai eij ua hpolele : < KOKe ia ko fāiiōu"fiiruīi, no Ka )Ke Bns"jrtro ij

f na kii ka anfc ik|» puka k"»'^ i ono ibo |a ao|s. i»o Itg Wha i | i namumi} ena, ivj ooho iho fa a loihi loa, e no h(>i p«ha me ! rK a ® e K «Uhi pjau ukua, "E ! ua moe paha ? " Hele aku la ao j mal» $(&.hi-:afgu& eiiana, ika ikeHna . aiu -Po € Jlu ( _mai aua no ua mau kn oei. enu ! mali.e. mfi| hope, a hiki ma ke klni o ke akua e hatamu asa, a olelo alia !a | laua, " Ai> >,iripp tf ,g;p t np j\Q L ,kj|>ji ' ie bo!iq oiqi | ,„1$ n<? 03P ip.pu.ka..*,' , NIU.O la ao,Jnko|i uj liuhu, bele 4a nf» Uu mau wahi akua nei. ] a iko.aku U «o i ke ku mai o .«a kii, W hou j mai !a no i knhi e ooho ana o kn nui okelioi j o Ve' ākua', a 'huole sltu !a no, aole {mue, a,no i keT& olelo aua ma j c walii akua §,uUtJ>ua j loa'ih" la k;i pukui 9Ue akua. ( 1 Olelo ae la 1 kekahi ppej jikniv, ." l£» ! e !)ele e kiuo, 4 a k.e 1 ao wale.aku no koe." Olelo mai hoi ke£ahil poe. akua, ft Pehea Ia ausnei e pono ni, 1 mea, ke ak paa» 1& no hoi ka poe kiai." "E! .hoao paliK jEi,ek aku la lakou a.^o-1 koke, knliea aku la keknhi akuu o Ukou 1 ua . . uiau tu ujp.i,.p§nei: ** Da aioe olua, e—" j A no ko laua ekemu ole aiai, manao me la l»? hiawoe 10 a»o, hel« aU j la kekuhiL pkua iuiouioai iua mau kii j uei, a 110 >a o(>io.«i vle »e 4 mauao iho la lakou , ua hiamoe 10 uo, kahea aku la hikou i ke ki-! iii oke akua, "'&uhea oukou e—a, 0 liaolo] ' ae k amu i ija a psy iiokojo"ka j IwUi, ua p&u ika inoe lauvauawa uo, oVa t luluoii nsii ,0 ka £wkm j nkua. auk m&eao ku kiai o i 'waho, ua hooKoka iā po ka nis# 4 .£%ljlo j e no i aa" «ahi uliua o na e ae 1 n<a ItSRī 'e l , liio aela nolipi'w ia lakou nti, &1

t.omo loa ftku nui o «kuu iloko o ka yttk i»p ka .ua poe aku* aei, '• tThvhi), o"}ca K»nuka o Kauai! pnnkik! liai>el»a o Kauai! ! M Pc'Ui£īaJ« ka aua a ka.nui o ka akua, i ka ik« «u» 0 Kualii a ua Ua ua, iloko « Jia Eala, mmm iho k kua <j i puka, ako, luh« qku 1« uo l<tu« i ksi h*nyiiuu leo mai uiuwaho, ilio U l&ua, 99 | 1 pr;u loa i ke kakau i»0, ī«tu« «j ! uke nna lui h pau,l«a, ttaie iw he waiu mea sj' p!!i|>ili !jal« i«ai 0 ua mau wahi akua «ei v ho» lo loa iku ta luua a u>aw&bi> in#i o ka jjb 4 ku iho iiiaUūU, O ke»a mau svuhi q Hai)sumo« io i Looko\oL? olc'|»«i ai, 110 i,a ikt- 00, e 2«kou t ks ui&ke, ma Uu« t koi»o iU4o, * ku laua <ka Kaueap» me Kuaiii, a uuho «ku auaoa, noiiiii*, hookaaaw<ilf t> ao kci« ui«u wahi «ku«. No ka loih» lua o k« kaii mi o K.uoK9M| su4 Uua oJ£u«lij, iho lam 1 ka ni>y<i<S 6 liaoi i k& puka, i« ua, huki ui«i i« as a pAa u,ka puk* e kuhio akv 1 sc <au& uii! ki> ieo uui, e k«he> "** or. v ■.

!ka poe o loko, "E na kahaka o Kauai 6 ! !iltma n&'kukui! !" Ia wa koke no \ku mai ai kela mea k<ta mea 6 lākōu, me na ihofho kukui i hoomakaukau mua ll<>kb o ha hokeo ka-" hi i-aa ar,*i fi#'jfee ana o na aku& i keia taei, tia ftoke lakou me ka .|ahojlioi nu«, a e feke ana hoi r e hemo maieaho, ao'he oafe he a heirto a%u, Ua ro#r o*»aho la Kuaiii ma taua o Kaneopa, holo mai la ke- i -k«hi jifte kahaka e*keni i na lakua me ke kukui, a o kekfthi poe kanaka, e hili aku i ke nfciSß;fteikekahV l poe hot, b oki ak'O m'e na koi. i ke aklia", a pau īr>a ihō 1a pa akuā i ka make, s SAlelteUaht akua i pakele akh, koe nae na, wahi akna' i koirfo o!e iluko o ka hale. A i ka owehewehe sna mai o ke alaula o ka wanaao, a pka wa hoi a o ka !a i o ka hom .iMw* 8 w.mHĀ {E&iiA m" 1 j. k w-$ >L k ? f I| H a „ L w *yt°» ff ai A k * i'Wi? 1 a j^ u 4 & hrk&tfh e 1 ka J? oe ia,a a ai ij mai la na kmo ns £ ; k (^ a lil<> i ]ohu, Ma kekahī HeJu t o ! e ike ai kakf>u i ka noho ana,o |vu.ali| 1 Ouhu no kn ua 1 akua i ka make, o ka wa piat o | (ie alj,«a ipe, , v. , j L