Ke Au Okoa, Volume I, Number 48, 19 March 1866 — Page 2

KE AU OKOA.

HONOLULU, MARAKI 19, 1866.

 

MALOKO o ka olelo pane a ke Kuokoa i kela pule i hala aku nei, ua halawai mai makou me kekahi o kana mau olelo e pili ana i ka makou mea i olelo ai no ka Halemai o ka Moiwahine. E olelo ana hoi ua hoa'loha la, "aole e haawi nui ia na dala i keia hope aku ina e hoomau ia na hana e hana ia nei malaila. Ke lapaau ia nei na wahine laikini, me ka hoopakele mau ana ia lakou mai ka hoopai ana, a me ka hookuu ana ia lakou e hoi hou i ka lakou hana haumia lua ole. Aka, i ka hele ana o kekahi mau kanaka a wahine maikai a noho malie, kipaku ia no ka waiwai ka."

Owai la o kakou i hele ma ke kula loa a loohia i ka mai kuhewa, i ole e hoomanao ae i ka oluolu o ka malu hale? Owai o kakou i polukuluku ia e na eha, i makemake ole e hooluolu ia kona mau palapu? Owai o kakou i ilihia mai e kekahi mau mai, mea paha i ka loaa ana no a aohe i liuliu loa iho, hopu ia mai la oia e na a weliweli a pauaho ole o ka make, i ake nui ole e ike i na helehelena o ke kahuna lapaau, oiai paha, aia ia ia kekahi mea e hooluolu ai i na hui e koni ana iloko o kona iwihilo, a i kona kino holookoa paha? Owai o kakou i ole e kau nui aku ka manao i ka lima palupalu o ka mea malama mai, ia ia e hoopa iho ai i na kuemaka me ke kawele ma-u, a ia ia hoi e kau mai ai i ke kiaha wai huihui i na lehelehe, i hoomalielie iho ai la i ka enaena a ka makewai o ka puu o ka mea mai? Owai kou mea nana e malama pono i ka malihini o Maui mai, ke loohia oe i ka mai ma ke Kaona nei, a owai hoi ka mea nana e haawi mai ia oe i mau puna laau?

Heaha la na hana e hanaia nei ma ka Halemai o ka Moiwahine a ke Kuokoa e olelo nei, "aole e haawi nui ia na dala i keia hope aku." O ka lapaau wale ia no auanei o na wahine laikini, a aohe o kekahi poe e ae? Ke i hou mai nei no ua wahi Kuokoa nei, "i ka hele ana aku o kekahi  mau kanaka a wahine maikai a noho malie, kipaku ia no ka waiwai ka!"

I ko makou kanana ana i keia mea, me he mea la ua komohia iloko o ke Kuokoa ka manao, aia o ka poe i lawe wale no i na laikini, o lakou wale no la ka poe e lapaau ia nei ma ua Halemai la, a o ka poe maikai a noho malie ke kipaku ia mai. Ua waiho mai no hoi ia imua o ke akea, i ka hoouna ana aku o kekahi wahine i kekahi palapala, no kona hoole ia ana, aole oia e lapaau ia no ka waiwai o kana kane. I na la i hala ae nei mamua, ua lehulehu no ka poe i hele aku i ua Halemai la e lapaau ia ai, a ua hoihoi ia mai kekahi poe o lakou, a no ke aha?

Ke hoomanao nei no paha ko makou poe heluhelu, i ka hele ana aku o kekahi wahine mamua aku nei me na holoku kilika, me na manamanalima i paa pono i na komo gula, a ua hoihoi ia mai oia, oiai, ua kuni ia aku la ka manaoio maluna o ka manao o ka mea malama i ka Halemai, he wahine waiwai loa oia no ka hiolo o na kula pepeiao, a me ka u-i o ka wai o kona holoku kilika. Ina he ilihune ua wahine nei, pehea la e loaa ai ia ia kela mau mea e hoonani ai i kona kii owaho, a hoopoina ka hoi ia i ka mea e oluolu ai o kona kino, a nohenohea ai hoi kona mau papalina.

I ka poe o keia ano, ua manao no makou he kupono ke pani kuia'na o ka puka imua o lakou, oiai, he makehewa no hoi paha ka loaa ana o ka laau ia lakou, no ka mea, he manoanoa no hoi ko lakou mau aoao. Aka, ina he poe ilihune io, e pono e haawi ia ke ola, i kanaho ae ai ko lakou nawaliwali, a i hoihoi hou aku hoi i ka ikaika kino i ko lakou mau ami. I ka poe o keia ano, ina lakou e hele aku ilaila, e pono e hoohamama koke ia na ipuka o ka Halemai, no ke ale ana aku ia lakou i lapaau ia mai ai a oluolu.

Ua olelo hookanaie mai ua Kuokoa nei, me he mea la e i mai ana, he mea makehewa ka lapaau ana i na wahine i lawe i ka laikini, no ka mea, he kono ana aku ia ia lakou e hoi hou i na hana haumia. Ina pela ka ke Kuokoa, he hookuu maoli ana aku no ia ia lakou e ai ia e na mai ino, a o ka iho aku i ka lua pa-u ko lakou hopena. I ko makou manao, he maikai no ka lapaau ana aku ia lakou a ola, oiai, na na eha no i loaa ia lakou e kono mai ia lakou, aole e inu hou i ke kiaha o ua mau hana haumia la, o hoao a ike hou auanei he awahia ua kiaha la ma kona hopena!

 

No Ke Alo Alii.

He maikai ke ola o ka Moi, a i keia mau la ua hoi mai oia ma Honolulu nei kahi i noho ai, ma Kauluhinano Hale. Ua halawai ke Alii me na kuhina ona, no ka hoomakaukau no ka Ahaolelo e hiki mai ana.

NA MEA KIEKIE.

He mai luuluu no ko ka Mea Kiekie Princess V. Kamamalu: Aka, ke manao lana nei no nae na Kauka ona o Dr. McKibbin Jr. e oluolu ana no. He maikai ke ola o ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa, K. C. G. K. Ka Moi Wahine kane make. He maikai ke ola o ka Moi Wahine kane make. Aia no oia ma Haimoeipo kahi i noho ai.

NO KA MOIWAHINE EMALANI.

Ua lohe mua ia no ko Emalani holo ana aku i Farani, aka, ma keia moku leta i hiki hope mai nei, ua loaa iki hou mai kau wahi mea e pili ana nona. I kona holo ana aku a pae ma Farani, ua hookaawale ia kahi e pae

aku ai e na makai o uka, aia hoi ua huro ae na makaainana oia Aupuni. I ke ku ana aku o ka Moi Wahine ma ka uapo, hiki mai la ke Kanikela o Pelekane e noho ana ma Farani, a hai mai la i ka Moi Wahine, "Ua kauoha ia mai au e ke Kuhina Nui o ko Beritania Aupuni, e hookipa aku ia oe. A e lilo au i kauwa lawelawe nau ma na mea a pau a hiki i kou hoi ana," Aloha aku la ka Moi Wahine, a ia manawa, holo pu aku la lakou maluna o ke kaaahi a hiki aku ma ke kulanakauhale nani o Parisa. I ko lakou hiki ana aku maluna o ke kaaahi, aia hoi, ua makaukau ko kakou Kanikela, malaila me na kaa lio elua, a malaila aku a hiki ma ka Hotele, ua moe lakou ilaila ia po, a ao ae no holo no ma ka aoao hema o Farani. Ia hele ana aku, a hiki ma ke kauwahi kulanakauhale e ae, ua hele kela e makaikai ma ka luakini kahiko o Liona, a ua mahalo kela i ka nani. Ma ia kulanakauhale, ua hele mai ka Major o ke kulanakauhale a me ka Luna Kanawai Kiekie e ike ia ia. I ko lakou noho ana ma Hyeres, ua oluolu koke kona mai. Ilaila oia i ike ai i ka ane nahu maka, ka ula, ka weke, e ai ia mai ana e kolaila poe kamaaina, a hu ae kona aloha no ka aina hanau. Ua hele ua 'Lii Wahine la i ka makaikai ina luakini o ka poe Iudaio, a i ka la pule ae hele oia i ka pule, ma kekahi halepule o ka Ekalesia Enelani ma ia wahi. Ma ia wahi no hoi kahi o lakou i loaa ai i ka poino ua hulihia ke kaa o lakou. Aole nae mea i poino, o ke kahu kaa wale no o lakou kai eha.

I ka hiki ana aku o Emma ma i Parisa a i kekahi la ae, halawai ka Emepera ke Alii o Farani me kona mau Kuhina. Ilaila pu ko kakou Kanikele Hawaii, a ninau ae la ke Alii ina e hoi hou aku ana o Emmalani ma Parisa? "Ae" aku la ke Kanikela o Hawaii nei. Hai ae la ke Alii ia ia a me kona mau Kuhina ina oia e hoi hou mai, alaila, e olioli oia e hookipa ia aku, a me kona mau Kuhina.

Aia paha hiki hou mai ka moku leta, alaila, lohe hou kakou no ia hookipa ia ana.

 

Ma keia pule aku, e hoopau loa aku ana au i ka Moolelo o Pikoiakaalala, i hoike ia ma na Helu mua o KE AU OKOA, ua waiho au i ka hoopau ana o ia Moolelo, no ka pilikia ma na hana e ae; aka, ano la, ua makaukau au e hoopau loa ia Moolelo, aka hoi, ua minamina no au no ka haki pu ana o ke kamailio me ka holo lea ole, a ua minamina loa no hoi o Hinanaulu i ka lilo ana o Kihapu mai luna aku o Hihipeapea, e like me a'u e minamina nei, no ka nele ana o na keena hookipa o ko'u mau hoa i ka mea hoonanea ole, a ua makaukau au e haawi aku i ko'u aloha hope loa i ka poe a pau i hooluana pu iho nei ma ka heluhelu ana i keia Moolelo, a maanei la kau ka Iwa, he la makani.

 

HALE PAU I KE AHI.—I ke awakea o ka poakolu i hala iho nei, ua kani olowalu ae ka leo o na bele o ko kakou kulanakauhale e kahea ana i na keiki kinaiahi e a koakoa ae ma kahi e-a ana ke ahi. Aia wa no i eleu ae ai na keiki kinai ahi ma ka Puukolo kahi hoi a ke ahi e lapalapa ana, Aka ua pio e ke ahi mamua o ko lakou akoakoa ana ae malaila me na kaawai a lakou.

 

HOA'LOHA PONOI.  Ma ke ku ana mai nei o ka moku lawe leta Whistler i ka poaha iho nei, ua ike iho makou i ka hoi ana mai o kekahi haole kamaaina o kakou, oia hoi o George haole pai palapala mamua a eia oia ke hele hou nei ma na alanui o ko kakou kulanakauhale alii nei, kahi ana i haalele iho ai iloko o na makahiki i hala.

 

MAKEMAKE PAHA I IO PIPI.—Ma ka po Poakolu, ua komo ae kekahi kanaka aihue ma ka hale kuai pipi ma Monikahe, a huli i loko o ka pahu palapala me ka manao paha e loaa ana iaia kekahi mau dala i loko, aka, aole nae he wahi hapowalu i loaa iaia, a no ka nele i loaa iaia, nolaila ua kiloi ae ia i ka pahu palapala i waho.

 

MAI LEPELA MAI MAUI MAI.—Ma ke ku ana mai o ka moku kialua Warwrick, ua lawe ia mai na mai lepela o Lahaina ma ko kakou hale lepela ma Kalihi, a-i ka nana aku ia lakou, ua hele no a launaole, aohe no i ka ana mai a ko kakou poe e loaa hia mai nei i keia ano mai.

 

KA MOKU KUNA HOU.—Ua ike iho makou ma na kolaum o ka nupepa Advertiser, i ke kuai ia ana mai nei o kekahi moku o Forward ka inoa. He moku nui maikai oia, i ane like kona nui me Nahienaena, a e manao ia ana no Hawaii nei. E hiki mai ana paha oia ia nei iloko o ka mahina o Mei a me June.

 

PAI HEWA IA.—I ka puka ana aku o ka kakou pepa o kela pule i hala iho nei, ua puka paha elua haneri kope i pai hewa ia, o ka la 5 o Aperila, kai olelo ia ma ka Olelo Kuahaua no ka wehe ia ana o ka Ahaolelo. Aole oia, o ka la 25 o Aperila, ka pono.

 

NO KEWALO.—Ka hihia keia i hana ia iho nei mawaena o ke Aupuni a me W. P. Kamakau, ma ka aoao o Kamakee, e pili ana i na palena o Kewalo, ua hooholo ia ma ka aoao o ke Aupuni i ka Poaha i hala iho nei, ma ka aoao o ke Aupuni.

 

LA 17 O MARAKI.—O ka Poaono iho nei, ka la 17 o Maraki, he la nui ia kakou nei mamua, oiai, oia ka la i hanau ia ai ko kakou Moi, Kamehameha III., i hala e aku nei; a he la olioli no hoi ia e olioli ai ko Irelani poe.

 

LA HANAU O NAPOLION III.—I ka Poalima iho nei, ua ike ae makou i ka huki ia ana ae o ka hae o ke Komisina Farani, a ma ka ninau ia ana aku, ua hai ia mai o ka la hanau ia o Napoliona III Moi Emepera o Farani.

 

No ka Bihopa.

4. O ka hookuu wale ia o na keikikane iloko o ka wa kupono ole e huikau me na kaikamahine, a ma ia hana ana, ua loaa na keikikane i na mai ino, oia hoi, o kekahi kumu no ia e loaa ole ai o ka lakou mau keiki.

5. O ke ano o ka noho ana o ka lahui i keia wa, he ano huikau. I ka wa kahiko, ua kaawale ka noho ana o na alii, kaawale ka noho ana a ka lopa, kaawale ka noho ana a na makaainana. I keia wa, ua noho pu ka ka lopa me na alii, o na'lii me na lopa, o na makaainana, he ano hui ohana huikau. O ke kanaka i hana i kekahi karaima nui, ua noho pu me na'lii me na hoahanau hoopono loa, a me na ohana e ae a pau, hui aku a hui mai kalo i ka nawao. He hewa keia e hoohaahaa ai i ka pono kuoo ka mea i mau i ka ike ia maloko o na anaina o ka pomaikai a pau o na aina ma Europa.

6. I keia wa, he nui na hoahanau i hoomalu i ko lakou noho ana, ma ka lilo ana i hoahanau a i kanaka no ke Akua, aka, o ka lakou mau hana ua eleele iloko o ka noho'na hewa. Ua lilo ke ano inoa hoahanau i keia wa i ano ole, "Played out," oia hoi "puehu," wahi a ka olelo; a o ke ano iliilihia, eehia o ka noho ana pono, ua lilo i ano ole iwaena o kekahi poe, a i ka nana pu iho no hoi, aole i hapa uuku ia poe.

7. He nui na hoahanau e noho mai nei no i haaawi okoa i ka lakou mau kaikamahine e moe me na haole; he nui na hoahanau i hookamakama malu aku i ko lakou kino, o kekahi no ka loaa, a o kekahi no ka lealea. A oiai e noho ana keia hewa nui o ka hookamani a me ka hoomaemae waho, ua oi paumi loa aku ia o ka hewa mamua o ka wa e noho ana ka lahui i ka hewa naaupo.

8. Iloko o keia mau hewa a pau i pili ia kakou, o ke aha ka kakou mea e hana ai, a e ninau ai hoi, nohea mai kahi i loaa ai ia kakou keia poino nui? No ka hoopauia ana anei o na kapu o ka wa kahiko? No ka noho ana mai anei o na kumu a kakou? No na kanawai oolea anei i kauia ai maluna o ka lahui iloko o na makahiki i hala ae nei? No ke aha la? No ke aha keia make o kakou? Nohea mai keia hewa nui?

9. O keia mau ninau, ua kapae ia i ka wa a kakou i heluhelu ai i ka olelo a ka "Bihopa hookohukohu o Honolulu." A hookahi wale no mea a kakou i kupu ae iloko o ka naau o na mea a pau, o ke keeo, me ka huhu, a me ka hoino aku i keia mau olelo a ka Bihopa.

Aole anei e hiki ia kakou ke kakali iki iho, me ka noonoo pono i keia mau olelo? A ua ano hoike mai keia olelo me ka hoomaopopo mai ia kakou. E! auhea oukou e ka lahui Hawaii i aloha nui ia, ke make nei oukou no ko oukou hewa? Mai ka nui o ko oukou lahui, a ke pau loa aku nei i ka make? Mai ka 200,000 o na kanaka i ka wa ia Kamehameha I., ia keia wa, he 60 no wahi makahiki i hala ae, ua koe mailoko mai oia haneri tausani okoa, he 67,000 kanaka wale no.

Ina kakou e keeo i keia mau olelo a ka Bihpa, aole kakou i keoo no ko kakou pono aka, ua keeo kakou no ka ike ia o ko kakou hewa, a ua makau kakou ina e hoopahu ia keia hewa, e loaa auanei kakou "e nae ana" malalo o na ino o ka noho lu-a ana iloko o ka hewa a me ka hookamani.

10. E nana kakou i ka noho ana o ka wa ia Kamehameha I., a hoohalike me ka noho ana o keia wa. He oiaio, he nui na kanawai oolea ma ia wa, aka, ua malama pono ia me ka uhaki uuku ia o na kanawai, a he kakaikahi ka make noloko o na kanawai kaumaha oia wa o ka noho ana; a eia kekahi. Iloko oia wa o ka noho ana, he nui na puu kalahala a me na puuhonua e pakele ai ke kanaka ma kona ikaika ke imi ponoi ana iho. Aka, i keia wa o ka imi ana i kahi e pakele ai, ua nele ia ia; aia no a hoolimalima i na loio, a me ka hele ana io a ia nei, loaa iho la kahi pono, a i ole ia, ua paumi ka pilikia i loaa ia ia ma na hana hewa ana a pau.

I ke au ia Kamehameha I., aole he mau hale paahao, aole mau hale hookamakama, aole mau hale piliwaiwai, aole hale inu rama, aole no he hookolokolo pinepine ia kela la keia la. I keia wa nae, aia ke ku nei na hale paahao no na lawehala, ke ku nei na hale hookamakama, ke ae ia nei na wahine laikini i ole lakou e loaa i na mai ino, ke piliwaiwai nei, ke inu rama nei a me na ano hewa he nui, i oi ka paumi o ka hewa mamua o na hewa i kamaaina i keia lahui i ke au ia Kamehameha. O ke ku mau iho la no ia o na ahahookolokolo i na la a pau, aole wale ma kahi hookahi, aka, ma na wahi he lehulehu e hana ia ana ka hewa. A i ka nana ana, ua oi aku mamua o ke au e i ia nei ua poeleele kakou iloko o ka hewa i ke au ia Kamehameha I.

Ke noho pakahi nei kela mea keia mea i keia wa, aole o lakou hoomaopopo aku i ke ano o ko kakou noho ana. O ka ike ana, ke emi nei ka lahui, e imi aku i kahi e ola ai, alaila, na ke ola o ka lahui a me ka pono o ka noho ana ka mea hookahi nana e hoole i ka olelo a ka Bihopa o Honolulu e hoolaha nei no keia lahui. Aole no hoi iloko o keia olelo ana a ka Bihopa o Honolulu, ua olelo oia me ka manao ino, aka, e hai pololei mai ana kela, he hewa kekahi e noho ana iwaena konu o ka lahui me ka ike ole ia, a me ka noonoo ole ia; nolaila, o kana olelo ana me ka hoolaha ma ke akea, ua lilo ia i mea no kakou e makaala ai, a e nana ai kakou me ka imi koke i mea e pau ai keia hewa, a me ka poino nui e loohia nei i keia lahui, a e pau loa aku nei hoi i ka make.

"E mihi ka pono i ola ai."

Z. KANEHAILUA.

Kauluwela, Honolulu, Mar. 5, 1866.

 

Ke kamailio ana a Davida Malo, me kekahi kanaka ma Lahaina.

I ka A. D. 1846, a mamua iho paha, ua ike ia o Davida Malo, e hele ana ma ka uapo o Lahaina, a ma na wahi Makeke kuai mea ai, a pela aku. Ike oia i kekahi kanaka, e noho ana mo na wahi papale ahuawa elua, ua lilo aku ke dala i ke kuai ia. Olelo o D. Malo, "o kau mau wahi mea kuai iho la no ia," ae; wahi a ka mea papale.

D. Malo.  He nui no nae paha?

Kanaka.   Ekolu no wahi papale, ua lilo i nehinei hookahi, koe elua.

D. Malo.  Heaha ko ka papale?

Kanaka.   He hapaha no ka papale hookahi, he hapalua no na papale elua i koe.

D. Malo.  Ahia ou la i noho ai ma Lahaina nei, e kuai papale?

Kanaka.   O ke kolu keia, hookahi no nae papale i lilo.

D. Malo.  E manao ana no nae paha oe, e pau koke ka papale, i nei la, a apopo paha?

Kanaka. Pela ko'u manao, ko hai manao koe, i ke kuai mai a me ka ole paha.

D. Malo.  He aina loi no nae paha kou?

Kanaka.   He loi no, a he wahi kaawale e ae no kekahi.

D. Malo.  Ua pau nae paha ka nahelehele?

Kanaka.   Pau kekahi, koe no kahi wahi.

D. Malo.  Aole kuaiia o ka papale ma kuaaina, e kekahi poe hoopukapuka?

Kanaka.   He kuai'a no he hapowalu nae ko ka papale, manao hoi au he poho ia, nolaila, hele okoa mai nei no hoi au i Lahaina nei, e kuai ai, i hapaha no ka papale.

D. Malo.  Ua oi aku ka pono, o ke kuai ana ma kuaaina, ke hana oe a haneri papale loaa no ka haneri hapawalu, hele no mahiai, hoaimu no, he ai no na ke kino, aohe lilo, ina hele ae ma Lahaina nei, nui ka lilo, lilo i ka ai, i ka ia, i kekahi mea e ae, i ka hale e moe ai, pau loa ke dala o na wahi papale, a hoi wale i kuaaina;

Kanaka.   Aole o'u lilo i ka ai a me ka hale, na ko'u mau makamaka no.

D. Malo.  Oia ka hoi ka hewa nui o kakou a me ka naaupo nui loa, o ko kakou hilinai nui loa ana i na makamaka, malie no hoi paha he ai kuai no hoi ka lakou la, a me ka ia kuai. Ina hoi e kauka-i ia, kou ola mamuli o ko mau wahi papale, aie oe, elike me na haole e noho mai nei iloko o na hale hoolimalima, he uku ko lakou.

Kanaka.   Pono no paha ka uka ana i ka haole, he poe waiwai lakou, he ilihune hoi kakou kanaka maoli.

D. Malo.  Aole paha o kakou ilihune, ua like pu na lima, na wawae, ka maka, a me na lala a pau o ke kino o kakou, me ko ka haole o ko lakou la ano naauao ana, ka mea i oi ai ina e hoohalike aku na kanaka Hawaii pela, hiki no. Oiai ua noonoo pono lakou la, o ka uku ana i ka mea hale, oia ko lakou aloha, aole o ka nohowale aku elike me oe, he aloha ole ia i kou makamaka.

Kanaka.   Pela paha.

D. Malo.  Ke kauoha nei au ia oe, ina e hele hou mai oe i Lahaina nei, aole pono o ka papale wale no, i mau pai kalo kekahi, i uala, i ipu haole, i kapiki, i akaakai, o na mea kuai no a pau, alaila, makepono. I na hele mai ka mea kuai ipu haole, e waiho ana ia oe, pela ke pai, a pela aku. Aole e kakali wale oe i keia wahi mea hookahi wale no. E nana aku kakou i na halekuai o na haole, a me na pake, ua ohi lakou la i kela waiwai keia waiwai, a ku i kahi hookahi, he kuai wale no. O kakou o ke kanaka, hana papale, mahiai no, lawaia no, kalepa no, nui wale na hana e loiele ai ma o a maanei.

[E na hoa heluhelu Nupepa, e hoomanao kakou i keia olelo ao, a ko kakou kanaka naauao mua.]

Eia kekahi. I ka A. D. 1852, ua ike au ma Honolulu nei, i kekahi kanaka maauauwa puaa, he puaa mo-a, ua kalewa oia mao a maanei, i ka puaa ana iloko o ke poi, a ahiahi loa, a ike i kekahi poe e kuai ana ma ka Makeke kahiko iho nei, hele kela me na io puaa ana ekolu, a kau iluna o ka papakaukau, a kuai ia elua io puaa, he hapaha, 25 keneta, e kali ana i kahi io i koe, ua kokoke nae i ka wa e kani ai ka pele o ke ahiahi, hiki ana ka luna i ua wahi kanaka nei, a nonoi i ka uku o ka la, he hapawalu ka uku o ka papa, he hapaumi, koe hookahi hapaumi, a me ka ia puaa, o ka huhu iho la no ia o kahi kanaka, a ohi ino i kahi io puaa ana i koe, a hahao iloko o ka ipu, o ke ku ae la no ia hoi ana, me ka olelo ma kona waha. O ka ohi ia aku nei no ka ia a koe no he wahi hapaumi no ko'u ike hoi i ke kau o keia kanaka maanei, i ka lakou ia, eia ka hoi e ohi ia aku ana no, a koe he hapaumi. Aole pela ko makou o Lahaina.

Alaila, maopopo iho la ia makou, he malihini ka oia mai Lahaina mai, olelo makou iaia, aole ka paha oe i lohe he uku ko ka Makeke, he hapawalu no ka la, e hoomaka ana ke kuai mai ka puka ana o ka la, a ke kapoo ana o ka la, he hapaumi no ka papa.

Malihini.   Aole au i lohe, ina hoi paha oukou i olelo mua mai nei.

Kamaaina.   Aole maopopo ia makou no Lahaina oe, a he malihini inehinei no ka hiki ana mai, e hiki ia la ia makou ke kamailio aku, ina no oe e mau i ke kalewa aole e uku, o ka hoi no ia o ua wahi kanaka la, i ko makou nana aku aole no i komo iloko ona ka makou olelo, e hoi huhu ana no auanei. E nana kakou i kekahi poe ma Honolulu nei me kahi kumukuai uuku, ane pili paha la lakou na olelo maluna. Pipi-holo-kaao.

J. H. KANEPUU.

Halekula o Palolo, March 7, 1866.

 

NU HOU O NA AINA E.

Ma ke ku ana mai nei o kekahi o ko kakou mau moku lawe leta, oia hoi ka Whisler, aole no he mau nu hou ano nui i hiki mai ma ona la.

Ua hiki mai ka lono ma ua moku nei, ua ku aku ka mokuahi Ajax i na kapakai o Kaleponi i ka la 22 o Feberuari iho nei. Ua haalele iho oia ia nei i ka la 10 oia mahina no, a he 11 la a me ka hapa ka nui o na la ku aku ia ilaila. Ua hai ia mai no hoi e haalele aku ana oia ia laila i ka la 10 iho nei o keia mahina, a e ku mai ana paha ia iloko o keia pule. Ua hiki pu mai no hoi ka lono i ke ku ana aku o ka moku manuwa Lancaster.

Ua hoike ae ke kakauolelo Kipi Frenholm imua o ka Agena Waihona Dala ma Kaletona, mamua o ka hiolo ana o Rikemona, e waiho ana iloko o ke Keena Waiwai o ka poe kipi he $320,000 dala maoli, a aohe i loaa iki kekahi oia mau dala ia Jeff. Davisa, a me kekahi o kona mau Kuhina, aka, ua uku ia aku i na koa o ka puali koa o Gen. Johnston.

Ua hiki ae kekahi aha Elele o ka poe negero i Wasinetona, e koi ikaika ana i ko lakou mau pomaikai. I ke ahiahi o ka la 7 o Feberuari, ua hoolaunaia aku lakou i ka Peresidena. Ua kamailio lakou me ka Peresidena, a ua haiolelo kekahi o lakou, e olelo aku ana. Ua hoouna ia mai makou e ka poe i hauhoa pono ole ia ko lakou mau lima, e ka poe Kuhina o na mokuaina i olelo ia he mau mokuaina lanakila.

Ua hai ia ae i ka hiki ana aku o kekahi palapala poloai mai ia Grant aku a ia Gen. Butler. Ua hoole mai o Gen. Butler me ka olelo mai, aole ona makemake iki e kamailio me ka Lutanela Kenela, aole hoi me kekahi o kona mau ohana. Heaha la hoi keia.

Ma kekahi nupepa o Wasinetona, o ka la 8 o Feberuari, e olelo ana, ua hoopanee ia ka hookolokolo ana ia Kapena Semmes o ka moku kipi Alabama, no ka mea, aole i pau pono loa mai na kumu e hiki lea ai ka hoomaka ana i kona hihia. Ka nui o ka poe e noho nei ma na kulana kiekie o ka oihana kalepa i hana ino ia eia, ua oi ae lakou mamua o 50 mau kapena, a e kikoo ia aku ana lakou e hele mai i ka hookolokolo mamua ae o ka manawa.

Ua hoopuka ae kekahi jure ku i ka wa i kekahi palapala hopu, e hopu ia McKinna, ka Agena o ka mokupuni o Kili e noho la ma Nu Ioka, no ke kukulu ana i kekahi mau moku powa, a holo aku e hana ino me na poka pahu i na aumoku o Sepania. Ua hopu ia oia ma ka la 5 o Feberuari iho nei, a ma ka la 9 ua hoopuka ae oia i kana palapala, e olelo ana, aole ia i hana iki i kekahi moku powa ma ke ano Agena, he imi hala wale iho no na ka poe Agena o Sepania.

Ua haawi ae ka Puuku Nui o Amerika ia Madam Bertanali he $50,000 dala, no kona waiwai i hoopoino ia ma Vikabuga. He wahine oia na ke Kuhina o Italia, he wahine Amerika no nae oia, a i ka wa i kaua mai nei, ua komo pu kona mau manao kokua i ka aoao o na kipi. Manomano no hoi ka lokomaikai o ka poe o ka akau i keia poe kipi.

Ma ke kulanakauhale o Cincinati i ka mokuaina o Ohio, i ka la 9 o Feberuari, he 27 keiki i piholo iloko o kekahi luawai. I ke kula ua poe kamalii nei, a pau ke kula, hele lakou i ka hooheehee hau; a ia lakou e lealea ana, naha iho la ka hau, a pau loa lakou i ka palemo ilalo mamua o ka hiki ana aku o ka poe kokua ia lakou. Elua wale no keiki oia halekula i koe, no ko laua hele ole ana ilaila. Nui aku la paha ia hoolewa.

Aohe lono i pae hou mai no ka hookolokolo ia ana o ka Peresidena o na kipi, aka, ua ike iho makou maloko o na nupepa i kona hoonaukiuki loa i ka noho'na paahao, a me ka hoino akea ia ma o a maanei o kona hewa. Ua haawi mai ia i kona noonoo ana, no kona mau hewa a me ka heluhelu ana i ka Baibala. Ke nauki la ka hoi e nauki ai.

Ua palapala aku o Kenela Juarez o ka poe Mesiko i kekahi o kona hoaaloha i Nu Ioka, ina aole e keakea o Amerika i ka lakou kaua, e loaa no ia lakou ka noho'na lanakila.

Ua hiki mai ka lono, ke haalele nei na koa Farani ia Mesiko, a ua hoopau i ke kaua ana malaila. Maloko o na olelo a Napolion, i ka la 22 o Januari, ua hoopuka ae ia penei:

"Ua pau na mea a pau i ka hooponopono ia no ka hoihoi hou ana mai i ko kakou mau puali koa mai Mesiko mai. Ua manaolana au he mea keia e hooluolu aku ai i ka manao o na kanaka o Amerika Huipuia, ka poe hoi i kono ia ai, e hui pu mai me ko kakou mau enemi, ma ke kaua ana, aka, ua hoole mai, oiai aole i kue i ko lakou pomaikai.

Ua olelo ae kekahi palapala, malalo o ke Tribune, kekahi nupepa o Parisa, ua loaa kekahi medala gula e haawi aku ai i ka wahine a Linekona i make; a e holo mai ana kekahi kaukau alii i Amerika e haawi aku ai i ua medala gula la ia Linekona Wahine.

Ka mai ahulau mawaena o na bipi, ke mahuahua loa la ka laulaha ana ma Beritania. Ina aole e loaa kekahi mau kumu e hiki ai ke hoopau i ka laulaha ana, aole paha e nui wale na pule, a pau loa ke Aupuni bipi olaila i ka nalowale.

 

Ka Nu Hou Hope Loa.

Ia makou e kakau ana i keia mau nu hou, i hai ia la maluna, ku hou mai la kekahi moku kiapa o Bhering kona inoa, i ke ahiahi poeleele o ka Poalima i hala iho nei.

He uluaoa nui ma ke kulanakauhale o Wasinetona, a ma na mokuaina a pau, e pili ana i ka mahae ana ae, mawaena o Peresidena Johnson a me ka poe kue iloko o ka Ahaolelo.

Ua haawi ae ka Peresidena i kekahi haiolelo ma ka la 22 o Feberuari, ma ka wehewehe ana ona i kona kulana ma ke ano akea e i ana, ua like no kona me ka noho'na i ka M. H. 1860. Ua kokua ia i ka hoopai ana i na alakai o ka poe kipi, a oluolu hoi i ka hapu nui.

 

Ua hoohewa aku ia i ka uhane huliamahi a kue o ka poe kue, me ka hai aku ia Thad. Stevens, Chas Summer, Wendell Phillips, ua kue lakou i ke kukulu hou ana ae i ka noho'na lokahi mai o a o o Amerika Huipuia. Ua hai hou mai no oia, oiai, e hoino ia mai ana no oia, aole nae ia e hiki ke hoomakaukau ia mai oia, aka, aole e hoomaunauna ia ana na owili pauda i koe a me na mea kaua, no na koloa make. Ia la hookahi no hoi, ua haawi ae no hoi o Sewada i kekahi haiolelo e kokua ana i ka manao o ka Peresidena, ma ke kulanakauhale o Nu Ioka.

 

Ka inika e hapala ia'i ka moolelo a J. H. Kanepuu.

Ua ike ae nei kakou i ka moolelo a J. H. Kanepuu, e kahea kukahekahe mai nei, no kona aoia ana i ka holomoku e Dudoit, (Kuakua,) aia ma ka hope o kona moolelo, ua hoopuka ae oia i kekahi huaolelo e hapala ia ai kona moolelo, penei no ia, "aole i uniki ia." I ko'u manao ana a me ka noonoo ana no hoi, aole ku iki i ka oiaio. O J. H. Kanepuu, he haumana oia no Lahainaluna, ua noho malaila iloko o na makahiki eha, me ka imi nui loa i na ike i aoia malaila. A iloko o ia mau makahiki, he eha uniki ana, a ke i mai nei nae oia, "aole i uniki ia," oia ka ka mea i hoike ole mai ai i na haina o na ninau holomoku, i ike ia iho nei ma KE AU OKOA, o ka la 12 o Feberuari.

Eia kekahi, ke i hou mai nei oia, penei: "Pau ae ana hoi ka H. K. mau wahi olelo hoohenehene, i kokua pu ia e KE AU OKOA." Ua kuhihewa paha o J. H. Kanepuu, no kela mau huaolelo a kuu hoa i kapaia he hoohenehene, hoonioniolo. Ke hoole aku nei au me ka oiaio, aole oia i hoohenehene mai ia J. H. Kanepuu, ua pao ae oia i kela mau huaolelo no kona ike maoli no ua aoia o Kanepuu ma ka holomoku, e Kuakua, (Dudoit.) Ke hui pu mai nei oia ia'u a me H. K. ae, ke ae maoli aku nei au, e lilo oia i hoa hui no'u ma ka hoopuka ana i na ninau a me ka olelo mahalo aku ia oe.

I ko'u manao ana, ua huhewa paha oe, i kou noonoo ana i na huaolelo a H. K., a kapa koke aku la oe, he hoohenehene, no ka mea, ma ke kula o Lahainaluna, aia malaila na buke o kela ano keia ano, e aoia'i i ke akamai Hawaii, no na keiki ili ulaula. A malaila no hoi i unuhi ia'i ka buke Ana Aina, Ana Huinakolu, Ana Kiekie, Ana Loa, a me ka puke holomoku. Na na Kumu o ia Kulanui i unuhi, a na S. P. Kalama i kaha i na kii, e like me ka mea i aoia mai ia ia, pela ko'u ike ana ma ka buke holomoku, (e nana iho oe malalo o ke kii mua.) Papa 1.

I ko'u noonoo ana, ua oi aku ke akamai o Dibela, Aneru a me Alekanedero, mamua o Dudoit, i ke ao ana i na haumana ma ia ano ike hohonu. E i mai paha auanei oe, mahea e maapopo ai ia oe? Eia iho ma ka buke holomoku, aiamalaila na kanawai i mea ao i ka holomoku. Aole nae au e hoole ana ia Dudoit, he haole akamai ole ma na mea i aoia mai ia ia, he akamai loa. A ua oi loa aku no ia ma kana oihana Kanikela i na la i hala aku la. Eia ka ninau, heaha la hoi ka mea i ao ole ai i ka holomoku ma Lahainaluna? E i mai paha auanei oe, ka! no ka pau e no paha o ka makahiki, ke i aku nei au, ua lawa ia mau makahiki, i mea ao i na ike Hawaii a me kekahi apana o ka ike haole.

Eia keia, ke i hou mai nei oe, ina io paha i loaa ka palapala hooiaio akamai mai na Komite mai, ina ka ua lilo maua i mau haumana nana. He kuhihewa paha keia ou e ka hoa, eia ka ninau, aole anei i haawiia mai ia oe kekahi palapala hookuu akamai i kela mea keia mea, mai na Kumu mai o ke Kulanui o Lahainaluna? Aole e hiki ia oe ke hoole mai, aia maloko o ia palapala, ua hoakaka ia mai kou noho pono, a akamai no hoi i na mea e pili ana i ka naauao. No kou akamai, lilo ai oe i kumuao no Palolo, aia la, ike oe i ko akamai la e ka hoa. Eia ka lua, no ko maua lilo ana i haumana nau, u hoi, pela io. He mau keiki poo ole ka paha maua? He mau poo no ko maua i waihoia i na uwepa a ka noonoo, me ke koe mai o ka enekini-mahu, kahi e niniu ai na huila o ke ola.

Ke kau leo aku nei maua ia oe, mai hoohalahala nui loa oe no kela mau huaolelo hoohenehene, hoonioniolo, no ka mea, aole ia he mau huaolelo hoopilikia ia oe, a ia lakou la ae hoi. Ina he oluolu i ka manao o ka Luna Hooponopono, e uhao iho ma kahi kaawale o o ko kakou nupepa, ka mea nana e lawe i na nu hou, i ike mai ai ka hoa uhaiaholo o ka naauao, oia hoi o J. H. Kanepuu. No na keiki o ka Halepai ke aloha.

R. P. KANEALII.

Heeia, Oahu, Mar. 7, 1866.

 

UA LONO MAI.—Ua ike iho makou ma kekahi nupepa o ko kakou kuloanakauhale nei; ua nalowale ka moku kialua Alice, (moku kialua keaka i hana keaka iho nei i Honolulu nei) ia ia i haalele iho ai ia Tahiti.