Ke Au Okoa, Volume I, Number 49, 26 March 1866 — No ka Nupepa Kuokoa. [ARTICLE]

No ka Nupepa Kuokoa.

¥ka mafeah!ki X ae la ,© * £apibe) k& malo m») Bf.ua.spos> a aloa. 0 ka peahi a Keaweaweula 1 ka A. D. 1814. Ua pill kana mau wanaua a pau ooT£ftJjtua3*£s*laDj, kaaa kaikamahine o ILaliko o ka lani, a i mahel« ia CQg jX%r«te' of^leav^n.) 6"K.aplhe ka'l olelo iā KameliameLa 1., e' haopaa i aa Beiaa a me ;na kapu. kahiko e ainoaj nolaila, ua ole>p oia ia. 'Kaipehameha e kukulu i heiau.ma iīolnaioa, a ilaila e nana "ia fl §i fy|.g>oh6 a.me ka pqno ole o ka lu ana i na mga. a f pau o .JEkolu la o ke kai ana 'i loaa mai, maila hoonoho ana. ' Waiho wal§ ia a hiki i nn po kapu e,ie. kai bou ka Aba F aol? no he hua i Ibaa e inar,.maloko o ia mau ua hoopa,Qeq,hou. ia... MailaUa ka paneē .«n«~A hik», i ka wa i make at o Kamehameha rria Kāilua, 'M. P.Ī819. . Mamua ae o keia hiVi {nai ma kei» pae aina, kekahi kahuna puie Ēnelani. Penei ka Vanekvua »telo nona, BuHe 3, Mokuna 3, «oao 68, I?®4, u Me Keaweheulo, e noho"' ana kekalii kaiiaka o Howell ka inoa, ua hiki mai t>i« mk Hawm'i, m« «tio kakauolelo oialuna o ka moku o Vanekoua, be anō ike konrf/ a ua loaa ia ia ka ike, n\a k« aoi;\ ana iqa na hale kula nui. Ua nolio'k*6una'omno i£at&aleBlttoEnclahi, ak'a w«~ Uaalele oia i .ka noho ohaua ana oiko Europa P» W " ■ O Kapeaa Cleveland ka mea nana i lawe . «nua mai i na lto ma.keiapt>e , % KaweS?tyn«}|»a A pia Lsha!.:«, i ua Ua olelo oia no kekahi mau olelo i pili no ua o Howell nei, i oleloia ai e Vanekoua, penei: " I ka wa i mahuahua ae ai ka makou hana ma keia pae iiina. pau ae la ka inakau ana ho ka 'noho ana iuka o ka aina. Me ka lehulehu o ka'poe e noho aha ia wa kihohi, e noho ana kēkahi o Mi Howeil, a o kuna inoa hoi i kapakapa ia o Mākiia Howela, ka meahonWakotc<j kona manao maikni 1» e kē Alii»' Ka>neti»meb& l no koni 'nowu a me ko akumai. na >fce pono oja . hewahi m«i uuktiwale tfo kahi kutoīf e . lele ai ke Aiii i kapa hopeaaoa ana » na kn. a ; Tawe se ike'kahi hoomana e Ud. tf6laita. i ,kekithi la, me ka ike oo ī ka olelo Hewan. i . pea e ppaopopo i ka mfui| me fc« j?ooo a. me ka Kewa.j>le o na akua o ua Aln la, kuhl- . kuhi aku k oia i ka mana o ka Mēa""Magm. Loa, ka mea nana iliana i na mea pau, a rue ke Alii o ka hoāua nei, ka mea'hoi an| mana ana.. . O ka o lau% kapiailio atia, no ke ano ole o na akua kii. ua ae' no ke Alii . i kei«. A o jao k*s 'Ak,ua x po* t ka mea nana i hana na mea a pau, ua ano i na Alii la. Ake, ua mau uo nao. ko ke Alii ipanap ana i keia mau oielo, ma- . hope ijt»o o 0« halawai ana o laua,. aia hoi, i kekahi ia, ia maua e hele pu a'na. pane ae la ke AUi m«hope o ka noonoo " U,a . olelo oe, he mana loa kou.Ak.ua, he naauao, be maikai, a he p»le oia n\fi na poino a pau, i k« poe e hoonaai a e hoomana oiaio ana ia ū.'': I ka m ama aku 6' Buw6ll, olelo mai ia. k« Alii, "E haawi n>ai ia'u i kekahi hoike, raa ko hele ana a hoolei i* oe iho.'wai lona iho 0 kfela pali. o i kou wa e hnbh it»o ai, e k>h«a p'akele i ka eW, *iiili t fc*" hai au e h<ui. akti mahope o ka booa)«oa « ko Akua." He malīeKlWa -ke «e, ua hooko koke aku oHoweil i ia manao hoaoa ke Alili. 1 <JlelVak6 ii, aJiōS(j|6io ?ajke|sii }<a huli. ole mahope o kana mau olelo," * Aia §ialok(f lew. Akau KomahanffTr*ftnierika, ua hai mai, he naīio' a{«s m*?-. 'hel«'oWo'Vio ke auponi o Sep«Ala, m« ka ia«a ' o 1 . \ī(oa o leem haole i ko Iteaweheulu jjjoe, o Makahawel»; La maopopo tf\a*lfeia maususe, a he lehu r ,, leha no kd poe i ite mo« »Itela Lahuīkanaka ; i ke Akua Mana Loa ma ka laoi, koe nae ka ana i *ke and o ka ana aku ia ia. He oiaio, ua ao j>ono mai t)Q paha ko Sfejinia ? ke and 0 ka hoomana pololei ana, aka, mahope iho o ka manawa ufc ka!ral! fe;'jfoo oTa looinaū'a 4na t a* uā li)c. hoi t mea* ole. * Pela no a hiKl waīe i ka wa i ao aku aj. o Howell la'meli'ame'ha ; aVa hoi t iawa no, ōa'ike" ia*ie anō nal'owaleMoa o ka h'imana ana 5 ki 'Akoa ( a o ka me k« poulv6 'k'a haāu) 'oiā' na mea' e ana p | Jakftu, ' Aole nae i nele !a Kamehameha ka ike aua. lie ano ole na e hoot»a_i)a r\o, •ka met, na hooia akor oia fa HowelT, i ke ano ofe o na akua laau, koi; nae ka an« t ks mana o ūs AktH n"ei mā k« !ani. Xote* f liuīiu a"ku ke"ia halawai ana ottiune ; . m'e keia Haole, aia hoi, mji, na mea i haha-i ia *ku «i el£apih'e !a kamo,hameha, ki*rtalfao ffca'bl£i Atii etu!i maho'pe ni Akt>« neī, A ua kli*u?u iil' Hiiau, e naha ii Tka' poho o me\k pono dfe o k iona kapae ana i ka boorohti# kahlko, a !awe se i k« hftom*nlJlion #'TTowcf!) ao'ahu ai. " tfa oMo nolioi, u« ka*uofi« aku oKamehameho ia e hoi • Pelekaue, a • Uwe »«i i kona Aku«- . Ua I īho o Vanekooa i ke ano o kela (1p!o «na * laua, a tĀ ! flo t 'ī«kahi po« mi !Pelekane ? ao i y.hil£%i ke' hoouna mai i umu kahuna pule e poh? aī ia «•>. IT« »aopof«rlieta n»« k« MooW Ha-1 waii, i kakau i« e* Rev. S. Grē«ttieaJ, t ka j M. U, , 0 ke ku«aßqkQ hiHole j «na mai, aok i maopopo, «ka, e maneo »e no! «o %f nui ma Eueopa, i fce au ! 1* Napoliona 1., kekahi k«mtt i Hioa ikoika '

ole ai o kei maoao o ko poe, e hoo«na mai t mau kahuna pule ma Hawaii nei, a no kokahi mau pilikia e ae o ko Enelani j»oe, e noho ana iloko o ia mau makahiki. Ika make ana o K«mebaraeba 1., aia hōi, na hoomaka koke no; ka ainoaana oLihcJfl»o, ma Kailua, Hawaii. Hoopau ia kekahi mau inau kapu/ a noho iho ta o LihoUho fce Alii, tne k« hoomana ole e hoomana ai. Ia Kēliimaikai ke Akua ma Kaawa]oa, a oia no"hoi ke kanaka mua o H?waii nei i kupaa, me ka makemake ole, e kaiii ta aku na pono kahiko i loaa ia lakou mai ka wa kahiko mai Ua oteloia o Keliimaikai, he kipi. «ka, irta e ninau pono ra aku ke ano o na kumu o feona hoole ana i ka hoomana o na Aln īa wa, 6 maopopo no auanei, aole oia i kipi maoli i Alii, aka, na makemake ole oia e kaiii wale ia aku na pono kahiko, ma ke ano haomana a me ka noho ana. Ikn w» o.L'hoUh<j | ainoa ai # ua noho ib« oia me ka hoomann y*c t & e kalt ana i ke Akua a Vanekouo iolelo aku ai i kona makuaknne Ia wa qo hoi ka pae ana mai o kuuiu Mieionari Amenka, ma Hawaii nei. 2 I ko lakou pae ana mai, ua hoole aku ke Alii a me na 'Lii i ko lakou p»e aaa mai, ua ninau Ue Alii iloko oko lakou Ahaolelo afi% me Olohaha, no na M(sionari e me ke ano okd iakon Akua. U« olole) t>t)lohana, (John young,) i na'Lii, *'Aote keia 0 ke Peiekane hooaana, aka, oia Akua hookahi no k» lakpu e. puie a.U" .. . * Ma ia olelo a Olohana, ua ae aku .o Kaahftmanu ma e hoopae ia lakou mauka, aka, hoole loa o I-iholiho ke Alii, a' ua mau nōtfe£ pa hoole ana a hiki i koea «a i holo ai i lekane. A ilaila no ht>i i noi ai o Liholiho T i ko Pelekane poe, e hoouna mai i na kahuSft' oka Ekaleaia Enelahi. Aka, aōle nae i ho&l maopopo' ko'Enelani poe i keia nonol arisr* Liholiha. He mea ntj h6l ia e tnihi aiiakoui keia wa.no ko lakou hoomiopopo ole ana i Aa a < V6' nei ik'tatf6iiVt)S ka lakōU hoomana. ~ I{«ko o ia w* i hiki m*i ai tia keia pae; aina, ai& hoi, aa m&k&ukaa LSlrai e lalau i kaJioomana a me ke_Akua a hT-' kou i haf, a i lawe mai ai. . Amalaila no l tftiT' i.aie nui ai na kumu Misionari f ppe i hiki mua niai ma keia gae gina t marii#ff o;'ko .ljakou,hiki ana inai, no ka mea, f waeie mua r ia„ke ino eka ua aoia iKtr na aole kujJo>io o ka lakou ua aoia aku lakou, U|a ke Akua Mana LSli ma ka lani. Ua }u|g na kii a.meoa mea, a pau e keakea mai apa, no ka lawe ana o ka Lahui holookoa i ke Akffa piaio, ka hoomana a'Tr« ka hoomakaukau nr> ka.poho ana ano hou, e kaawale ana Mīi' ka noho ana kahiko. _ \ Ua hana ia keia mau mea a pnu majpua_o ka hiki ana mai o na Misionari Amerika mi keia pae aiua. nolaila, i ko lakou hOomaka aiftT e lawelawe i ka hoike aoa i ka pule me ka hana ana ona oihana • hoomannia ai k# Akua hou, ua makaukao na kan»kn o Hawaii nei, e lawe ia mau mea. ; ~ 0 ke ap ana mai a na kumu 4merika ouhope iho o keia ja ai,jua nui ke &o ana ame ka hooikaika, me keJsokua ia o ka lakou feP9hul|hH'ij n ® kanaka e ns, 'Lii, a oia ka jnea j hikiwawe iba ai.ka. ana o ka hplooke*' 1 ka pono » ke iloko o na makahiki he kanaha, mai ko lakoa pae ana mai a hikr¥ li.eia wa. __ _ ■ *• Aole i kukulu ia ke|* kumu naanao jne tfk lqplqj|osj;na. ia e na ktynu Mfsionaji ua mjjß*oia w" i i tgunv; aole;walfr! poigsiksi. keU LahuyaJa*og le no, aka, ua pomalkaiXeia Lfibuii na kyīinu be" e „ i; j w .. k J No 1»a mea, oka oihan.a &£* kahiinea ipom*iK®??U , XXk9,m*h<y ! ,ana u } na k«g»n i&y§, **V e la«B pomaikai p ka J,ahiū no&kou e hala auanei, no ka me», ua olelo lakoa 4 ! <f»' hoouna ra mar!akou e ka Uhane o ke e ao aku ik» poe naauj>»j ; ooUyla, ina na W 1 Uhane o ke Akua ka mea nana lakou j honu» na mai, alaila, ua aie keia Laliui i ke Akai, anle j kana poe lawelawe i kana hans. ~ORVi .Haku, a o keka«wa ka ,h°opialk»jja na mea a pau, aole o na kauwa Vka he poe lawelawe lakou i na mea e matun)ift4 ia ana e ka Haku fe , 1 keia manawa nae, ke lawe nei na kumT Misionari Amerika, i kt pomaikai o ka L*nDt malupa o iho 4 a hopnele ak L u ijte ko lakou Haku i hoouna tnaj »i sft lak&u' Hi msu mamul» o ko lakou kaeoa iij ana, " l poraa.iksi nui I^hwkapa^a'ia ia lakou." Make ano kino o lakou, h<;[poe . .. " \%f -V u ,«» 5 X* ; „ „.4 .«. • r lOil» KilMKll! ' '* ''\ uieio aa Kekahi. oupei* e Kana, maeua ae a ke kaua ana mai nei o Peoeniaka, ua kauoha ae ke Aupuul o P<ruĒiā i .. tJtl . _ , ' i k«k*bi la pele, paka mai keKahi waku kaikamahme mailoko mii o ka . ru«i k.ul» 4 a ik« omu la »a « h«Ja aku anake .kaliu&A.fu ie, 4«i« poi«iei mai Im nli nej, • halawa* «e k# kahaoa * nina» aku la ke kahona pule, ia w«, aku li «*bi kaika&!t«hiQe «wi, " E hoi aua tu ika hale," a hoowaka aku ta a» w*hi kaikemahine nei e nlnau hou iku, " Heaha ta k6ū Ajk% ke b*peaito mai i kuu wshi kti t" Aka, aole aae i p»r.c mai ke kahuna pu>«, HO ka Wa t he aiuau kaluh« kaikauiahlae. . i

Fo pfh&o fca opiH'lia Ino I Ē Ke Ad ōtoi e;' e lufu Kma hoā kaaa, a hoi ae aa ot kau'mai £afci mahma opulepule, eia la he kula )oa e waiho maj'ne). ' iKa tei lehu'a f>opohe iVa mafca o ba hoa luhi, tioalioinainau mea"ipo o na 1a Tofoa o ka Makalii, hofc kuka o kaht pono 'fean!ele, hoa o ke kuf(7 aumoe, moe ana fce aloha aa i kē £ai, a kahl mea noi h loko e noho nei, o ka ha!īs a me &e pu mai, a o*oe ka in e Ke Av Okoa, kuu ptfa ! pikake o ke'ano ahiahi, hoa iniiniki o ke awa'kea. ■ 1 ' *■ Ua Matmikai mai ko'o puuwai a me ka'U meā pārtaīia e hōokahka iho "i'"ko*tf' 1 ' keia" ifafkvld uaatfo afia, i ikemiai makiamaka o kaūa, a me Wp& f'WW ■»kanikoi piMauhala, ki mau wattrrfar iKft fca poe kbtoptfpii haaWakaiol*. i«« kela anio haa e kat> ae ta waloni'oiW h'oi iMaii. Nti ka pihk V Ka' i lta' Uiō' ' «5 ai m, Afeoa6 tto°6' i'ka hoala'Una. He wa*f kadi* ptfKkiki loti keia iv(aenā d n* llhui a i pao o ka hooua nei, a he aflO fciki 'ole ke ho&-' 1 patf «e eKke me ka pili aoa - o ka h«fwa mKf l fce kumu mai, pela no ka aai ana mai o keia «kk» <i«9U iso%» o k« na&o o k£ kanaka, * o kahi Bdbō}> po.keia naoa e hpokaaieale ai'i ka hoa pili o na 1» inea o keia ,PM kamn niūno paha ia e n>oku ai 0 ke kaula gola ma»aena o ka makamaka a IWP k».ho*lpuna,.o ka nqho aoa o nei m<M> nilio a«ra iloko o ka naau o kela rooa keiU rooa, oiai i kekahi niau la, ua alualu pu ka' iaoj»a «« « k» makamaka i ka i ka hoalauaa hoii ka hoaUuna, i k,e kaae h<>i »ka wahiiw. a pela oa ipea ano like a patfr 1» et*oln hoi kekahi poe.ma ka loaa o>ai a ■Im* nkua.i aefe iho i ka]Ma ele, o, k* bptfQ mai lajj.o ifto.ua wbijßM>.kft*l»..Dei»»*o ** kpei.koke oo ia, hoohiki aku. hooWki mai; .psJ#jmanaikakoue pooo ai. at»Je .pela, o ka hi»l#le loa i«L mau mea a pau i pomaikai like* -■•-, ■ OiU ! ,A.m kuu ike ana, *>$ī 1 kqp»e h»oa.fl«i {W>t«*,.?k M !J*on,«ji paha keia |fe,.tai > ftki».. ft.tt.isvi» & i<HtkQii ieia he pvea oluolu ia k« hai. eku i*«l|M.» Ink l#h»J«tiu, . a .pepei .ke ii*WJMM,kak«b# .w, 8,U»,..k0nā majka.ainft,o. JoJtm ( li» a.pili. ka' aioai» Kgyq^aooijna«k|« ! Maietaae, .pil'i pu" 4K|,IMMB«.IUI. a,&«. k*o»k*,. 00 hoi ia oka wtHV»9«iOBIJMi* ,_o„ii» »|p| la, Ha„a9«ane paha e2U o kona noho ana maluoa o aa aina la, aka, o ka pono jpoh6 walo iilono aole hana, hookahi ,no hana, o ka leaaleoa hiolaoi ,wale iho no. ,waiho wate •• iim* me he mu«auku ta, iloko nae oia nlaiī twOi»btkU<M« i lofta. nwi k» 4 ka M«a aona ka aioa oia hai o Jotw li, a ma ke? ia hope iho nei, haawi ae nei o John I i kekahi hapo oka aina i ke kanaka mikimiki ina ka hena, oia hoi o Keliikahiliole mai. kekahi hapa o ka aina kula a kekahi hapa o kaainl wai, oiai he kanaka paahana mau-oia i j)a !h'' a j»au, ika naoa ako i kona me he u!triaau la i ku ma ka lihi kahawa}, i (?a, hele a Upolipona lau o kelamea kfnu keia meS' kMA«na» .... ■ . rn . • , £ q -rr > • «'< ...iAa : wa i tito ai o kekahi hapa nui o ka afaa ia £«tiikahiliote, ia manawa, pii pui hl' l aoia aa »ah> moo niho awa nei iloko o kfc" a«>ii.o BU«, a.koe mai la i kona . m»fcaipaMr alaha« »oJe hoi <* fc» }yiha V. a n*n k*..«Wo *.k» lAW» 1 ,fcft ' ke kuoi, • imi ana i mea e hoi aluui ke ka- *»# km i*|M|* »i.^*c*?*W,,ft|#»«l a ■<•»*** »* •J(«awale.ai oJ|Aaa ho* 4*l«, ,«.f»pi j)<m m(rt* J»MBft t ift j ,ko «ilio«B,.janbiß !aipiii><»u ia_oo no ka «%, waP 4 .bo wale koa mau manaman,# tlm&, me be lī-' .«kalkaōiahine opiopio i!o«& k% ato,.*nokea lilo oie koi ia hai, a ra%hop« iho te «a»lka h«fe • inu heto ū,I kahuna, ka i ' aoo ka.baU» iho oka maoaenana liraa ilalo «« ia oe ka aina, nolaila, e eK' aaakamaka, nai hana oukou peia, oo k» «teaf lapuwala lo» kaia, ahe hana huponō' ' i.l t»lo «iu.) . ; i ?.j9 i . £ ai«ba«aaMi ku« mau kaikuaana hoonoho iwa, ke oki iMH ao mianei, ke br>i nei afi īiwma wahi hoihui amaama.. W,- B. N 1 Maroh 6,1868. * i