Ke Au Okoa, Volume I, Number 50, 2 April 1866 — Page 4
KE AU OKOA.
HONOLULU, APERILA 2, 1866.
HE MOOLELO
—NO—
PIKOIAKAALALA.
HELU 10.
A no keia olelo a Hinanaulu i kona mau kaikaina, e huli i ka pahu a ke akua, ka mea a kona naau i lealea ole ai, nolaila, hooko iho la na kaikaina i kana mea i kauoha mai ai ia lakou.
Huli mai la na kaikaina ma ka moana, aohe loaa, hoi okoa aku la lakou nei a hoole aku la, aohe loaa ia makou. Hoouna hou ia aku la lakou nei e huli, huli hou no, a ka moana lakou nei, oi huli wale aohe loaa iki, hoi okoa no me ka nele, a ike mai la o Hinanaulu i na kaikaina e hoi aku ana. Hoouna hou no kela e huli lakou nei, huli no a ka moana, aohe he loaa, hoi hou no, o ke kolu ia o ka hoouna ana, a no ka loaa ole, hoopau iho la o Hinanaulu ia manao ona.
KA OHUMU ANA O NA KAIKAINA.
Olelo ae la kekahi o lakou, "E! ina auanei e hoouna hou ia kakou e huli hou i ka pahu kani a ke akua, ae aku no auanei kakou, i huli auanei kakou a i loaa kekahi aina, a o ko kakou aina ka hoi ia e noho ai, a olelo ae la hoi kekahi o lakou, aole, aia a elua hoouna hou ana ia kakou, alaila, noho kakou i ka aina e."
A hooko iho la lakou e like me ka olelo a Hinanaulu e olelo mai ai, me ko lakou manao e loaa ana paha ia lakou he aina, aole paha, aka hoi, ina e loaa ana ia lakou he aina, alaiia, aole lakou e hoi hou ana, aole nae ma ka manao ino, aka, no ko lakou makemake iho no. A hala he mau la loihi, elike me ka mea mau ia Hinanaulu, o ka hiamoe, a moe iho la oia.
Ma ia moe ana, halawai hou iho la no oia me ua pahu nei, iloko o ka manawa pau pono ole o kona hiamoe. A no ia mea, ala ae la oia a hoouna aku la i na kaikaina, e hele hou e huli, huli aku la na kaikaina e like me ke kauoha a Hinanaulu, ko lakou kaikuaana. A ia lakou e hele ana ma ka moana, olelo aku la o Makaaa, "E! e holo kakou a i loaa ka aina, o oukou no ke hoi mai, noho no au, ke lako nae ka aina i na mea a pau e pono ai ka noho ana."
A hiki lakou ma Kauai, hooko iho la no o Makaaa, e noho loa oia ma Kauai, e like me kana olelo, oiai lakou ma ka moana, no ka mea, o ka aina mua no ia i loaa ia lakou. A kaapuni aku la lakou ia Kauai a puni, e huli hele ana i ka pahu a Hinanaulu i lohe ai i ke kani, ia ia e hiamoe ana ma kukulu o Kahiki. A hala na puni elua o Kauai, ma ia huli ana a lakou, aohe loaa iki o ua pahu la, a aole no hoi o lakou lohe iki i ke kani o ua paha la, nolaila, hoomakaukau iho la lakou no ka hoi hou ana i kukulu o Kahiki, no ka mea, aole i loaa ka lakou mea i huli ai.
NO KO LAKOU HOI HOU ANA.
Mamua ae o ko lakou hoomakaukau ana e hoi, hoike aku la o Makaaa i kona manao i na kaikuana, "E! ua hai mua aku no au ia oukou i ko'u manao paa, oiai kakou ma ka moana, aole au e hoi hou i ko kakou aina, ke loaa mua ia kakou ka aina, e like me keia." Olelo mai la na kaikuaana ia ia, "Mai noho oe, o make oe i ke kaikuaana o kakou." A i kona lohe ana i keia mau olelo, hoopau ae la o Makaaa i kona manao mua, a hoi aku la no lakou a pau.
Hoi aku la a hiki i Moaulanuiakea, ninau mai la o Hinanaula, "Pehea, ua loaa aku nei anei ka oukou mea i huli aku nei?" Hoole aku la na kaikuaina, "Aole i loaa, ua loaa nae ia makou he aina, elua nae puni ana o ua aina la ia makou i ka huli ia, aole nae i loaa ka pahu."
Olelo mai la o Hinanaulu, "E huli hou no oukou, no ka mea, ua hele au a uluhua i ke kani mau a keia pahu, aohe lealea iki iho o ko'u hiamoe, no ka mea, o ka makamua keia o na mea nana i hoala pinepine i ko'u hiamoe ana."
A no keia olelo a Hinanaulu, aole e hiki i kona mau kaikaina ke hoole, o ka hele wale no ko lakou pono. Holo mai la lakou nei a hiki i Kauai, elua puni ana o Kauai, aole he loaa iki o ka lakou mea i hoouna ia mai ai e huli, e like me ka olelo a Hinanaulu.
KO LAKOU HAALELE ANA IA KAUAI.
Haalele iho la lakou nei ia Kauai, holo aku la lakou nei ma ka moana a hala na la eha, me ka ike ole i ka aina, a mahope iho o ia mau la, pae mai la lakou ma ka akau o Oahu nei, ma kahi i kapaia o Pupukea, kaapuni iho la lakou nei ia Oahu nei a puni, aohe lohe ia o ke kani ana o ua pahu la a lakou i huli mai ai.
A hiki mua ae la lakou nei ma Ewa, a kuhihewa iho la lakou i ke kani o ke kua i lilo ai i ka wai ma Waialua, Oahu, oia ua pahu la, hoolono iho la lakou i ke kani a maopopo, oia ua pahu nei.
Hele aku la lakou a hiki ma Waialua, hoolono iho la lakou i ke kani, a kani ana ma Ewa, a hiki hou laou ma Ewa, kani ana ma Waialua.
He mau la loihi ko lakou hoaa ia ana i o ia nei, a hiki hou lakou ma Waialua, ike iho la lakou he ku-a kuku kapa ka mea a lakou e lohe nei i ke kani, ua lilo i ka wai ma Waialua, a ua puka ma Ewa. Nolaila, ua olelo ia, o na waipuna a pau ma Ewa, mai Waialua mai ko lakou kumu, a pela i ike ia ai ke ku-a kuku kapa i lilo ai i ka wai.
Elua manao o na kanaka kahiko o Hawaii nei, ma ka lakou kamailio ana no keio ku-a i lilo ai i ka wai, mai Waialua mai, ua puka ma Waipahu, a i ke kamailio hoi a kekahi poe, ua puka ma kahi i kapaia o Mapuuwai, a i ke kamailio hoi a kekahi poe, he wahi e ae no kahi i puka ai ma Ewa, a no ka puka ana o keia ku-a ma Ewa, nolaila, lehulehu loa na wahi i kapaia ma Ewa, oia hoi o Waipahu, Waipio, Waikele, &c.
KE KANI ANA O KA PAHU A KE AKUA.
Ma na po kupono i ko ke akua makemake ke kani ana o ka pahu, a ua poe kamaeha, oia na po maa mau ia Kamio a me Hewahewa, na akua lapu o ka po.
Ma ka po i kani ai ua pahu nei, o ka po no hoi ia o Kane ma ka helu Hawaii, ia lakou i lohe ai i ke kani ana, huli mai la lakou mai Ewa mai, e hookoni hele ana, i maopopo ai kahi o ke kani ana o ua pahu nei. A hiki lakou ma Iwilei, mai ko lakou haalele ana ia Ewa, lohe iho la lakou i ke kani pono ana mai o ka pahu iuka pono, hookoni hele aku la lakou nei, e hookolo hele ai ma kahi a lakou e lohe maopopo ai i ke kani ana.
A hiki lakou maluna pono ae o Keanaakamano, lohe maopopo loa aku la lakou i ke kani mai o ua pahu nei, a aole nae lakou nei i ike maopopo i kahi i waiho ai o ka pahu, no ka mea, he loihi aku kahi i koe, a he mau auwaha hohonu, a he mau puu, mamua mai o kahi a lakou e pii aku ana.
A hiki aku la lakou iluna o kekahi puu, ma ke alo pono mai o ka heiau, i kapaia o Pakaalana, aia nae iloko o ua heiau la kahi i kani ai o ka pahu.
KA HOONOHONOHO IA ANA O NA KANAKA MAWAHO O KA HEIAU.
Ua hoonohonoho ia na kanaka ikaika a pau mawaho o ka pae humu o ka heiau, e ke Alii, a ike mai la o Kaakauwila, ko ke Alii pukaua ikaika, i ka hoea ana aku o keia poe malihini i kamaaina ole ia lakou mamua.
Kena ae la o Kaakauwila, ko ke Alii pukaua ikaika, i na kanaka a pau i hoonoho ia ai mawaho o ka paehumu o ka heiau, e kii lalau lima ia lakou nei, a e hoolei aku ma ka pali.
A no keia kena ana a Kaakauwila, lalau aku la lakou me na lima ikaika, a hoomaka iho la lakou i ka hakaka, ua lilo ka ikaika o na kamaaina i mea ole, ma ia hakaka ana, ua pau loa na kanaka kamaaina i ka lukuia e na malihini, aohe mea o lakou i koe, koe wale no ke Alii a me na kanaka eepa i hoonoho ia iloko o ka auolo.
Ala ae la ke Alii mai kona hulili ae, a nana aku la iwaho, ike maopopo loa aku la oia aole he kanaka hookahi i koe mawaho iho o ka paehumu o ka heiau, ua pau loa lakou i ka luku ia, a o na kanaka malihini wale no e ku kokoke aku ana.
Olelo mai la ke Alii ia lakou nei, me ka leo oluolu, "E! na kanaka maikai, e palauhulu ka laau, a heaha ka huakai o ka hiki ana mai ia nei?" Alaila, hai aku la lakou i ka moolelo e pili ana i ka lakou nei huakai i hele mai ai a hiki i keia aina.
"Moe iho la o Hinanaulu, ko makou kaikuaana, ewalu kahaku o ka moku, eha anahulu e moe ai ma na aoao elua, a hi-a-a iho la kona hiamoe ana, i ke kani mau a keia pahu, huli mai nei makou a Kauai, aohe loaa, a mailaila mai nei makou a hiki ia nei, a loaa iho nei ka mea e lealea ole ai ka hiamoe ana o ko makou kaikuaana, e haawi mai oe i na pahu." Minamina iho la ke Alii, a hoole aku la, me ka olelo aku, "Ma ka ikaika o lilo ai ka pahu ia oukou."
Kena ae la ke Alii ia Kupakakaa, ke kuapuu akamai i ke kaalaau, puka ae la ua kuapuu nei, a hahau aku la i kana laau, i ka ehu no o kana laau, hina e o Makaulualoa, kaa mai la o Makahikikaupea i kana laau, a pa iho la i ua kuapuu nei, make loa, ia wa no, e kuupau mai ana ua Alii nei i na kuapuu a pau loa.
Hakakaka iho la lakou nei a kokoke e po ka la, pau loa na kuapuu i ka make, o kela nae ka hope loa o ka make ana, ike iho la ke Alii ma ia wa ua pilikia oia, no ka pau loa o na kanaka ikaika i ka make, a koe wale no o ka poe eepa, he poe enuha ikaika ole, oia hoi na kanaka eepa a ke Alii o Waolani i wae ai i poe kanaka nona.
(Aole i pau.)
He aloha! He aloha!! He aloha!!!
KALAKAIAMANU M. WAIALUA,
Feb 24, A. D. 1866.
E KA LUNA HOOPONOPONO:—Aloha oe:
Ua haohao paha na makamaka heluhelu o ka Nupepa a kakou ia'u, iloko o keia malama okoa, a ua manao paha, ua make, ua oiaio no, eia no i ka welau o ka lima o ke kanaka ana ole o ke keiki a ka make, a o ka honua kona opu e ale ai.
Aka, no ka hiki ana mai o na olelo i hoopiha ia, e ke keiki o Kaupo, kahi moopuna a Lolikoko, a me Lolikae, aole keia he inoa i kapa wale ia aku e a'u, o ka inoa ponoi no ia o kona mau kupuna, e ninau i ka poe o Kaupo, o Paikuaiki, oia na kupuna o Lolikoko no Pohoula me Kakio, oia hoi ka poe peepee aa, a o kekahi o keia poe, oia o Hapuu, a noho i ke kaha o Hawaii. O Kaualelehunaiki me Kaumaloeka noho i Naholoku, aka, ua kamaaina ko Kaupo i keia mau wahi, ua lohe wale no, eia mai ka ike ke hai ia aku la, ua pii nae ma ka aoao Kaiuli, a me Kaoao. Ua kapa ia ia wahi, he wahi no ka poe akua, ua ike iki paha o Hana, Kaunahi, Kalaiwohi, i kau wahi o keia.
1. Ua mahalo au i na manao a pau ma ke KU OKOA HELU 41. Ua ku i ka oiaio mai ka waha mai o Koii, pehea no la e lilo ai ka oiaio i mea ole, ua hoololi iki i kekahi mau mea e huna o ike wale ia, nolaila, hai mai, a hoike i ke akea, aole au e hai hou aku ia.
E hooponopono hou aku au, i iwakalua a keu makahiki, akahi no a ae ia mai i ka oiaio, i ke keiki ia Elepaio, akahi no o hooko ia.
Penei ka oiaio. "I kau la oe ia Kepoookalaki, maluna, maluna o Liholiho, a malalo o Kamehameha, i kaikuaana anei no Liholiho? i kaikaina anei no Kamehameha? alaila, kuupau aku la i kana hailoaa, me na olelo kupono ole, me ka olelo iho, oia wale no ke akamai o ke kanaka alii."
Ua ike oukou ua pa ka auwae i ka ala, a kolo ilalo me he ko-e la. Ke olelo mai nei ke keiki o J. Koii, aole i haule, he ninau wale no.
2. Eia ka mea noonoo, e hiki anei i ke kanaka akamai, ke ninau no ia mea liilii, no ka mea, ua kupono ka ninau ana. I kaikaina anei no Kamehameha?
No ka hawawa no, a me ka ike ole i ke kuauhau; pela ka loina a kakou e ike aku ai ia ia a me kana keiki, o na niho ke kalai nei i ka lelo i palahalaha, aole nae he moolelo alii, a me ke kuauhau a kakou i ike ai, a ke olelo mai nei, i wahi kumu kuai no ka ai a me ka ia. Pilikia a me ka hewa, o ka heku o ke koilala, hilahila ole. Ke olelo nei au i na olelo oiaio wale no, a ua hookoia mai.
3. Penei kekahi, ua lohe no au i na olelo mai ka waha mai o Wahaula, oia no na olelo a Kalaniwaoakua, Kalaniwalao, Kalanikauikeaouli. Penei kana olelo:
"He kanaka hawawa o Unauna i ke kuauhau alii, a me ka moolelo alii, aole like o ka'u mau mea i lohe ai me kana, ua like no ka'u mau mea e paa nei a me ka'u mea i lohe ai me kau, nolaila, e ao oe ia ia la, oia no o H. K. K. Ua lohe pono no o P. Nahaolelua, A. Liholiho, Keoni Ana, Kalaipaihala, a me Kunuiakea, a no kona kamalii maopopo ole, a o ka Bane Kekela ma, makai o ka hakala me kona mau wahine, a he mau wahine elua ko H. K. K ma ka hakala mauka o ka hale o J. Kaeo. O ko'u lohe pono ia i ka hoole ia o ka ike o A. Unauna i ke kuauhau, na'u anei ia la i hoole ia A. Unauna? Aole o ke alii ka i ike i kana hokeo i ka nele, a ua lilo i kupuna hoolei opala na ka poe lawaia o kai.
4. Ke hoole nei i kona poe pili oiaio o Pahia ma, a peha la o Pahia kaikamahine a Kauahine i kapaia'i; hookahi kumu nui o ka Pahia, a me Kaneikolia o ka la 14 o Feb 1779. Ina i loaa ole e hele mai ia'u no na'u e ao aku i ke kuauhau, a me ka moolelo alii a me ka pili ana o na lepo. A o ka A. D. 1823 oia ka hanau ana o Kekela. Ua hiki no o Pahia me Kauahine i Mokuleia, oiai e noho ana o Kauahine i Paalaa ma Waialua, aole no oe i hanau ia manawa, e hoole nei me ka ike ole. Aka, ke hai mai nei kou waha i ka huaolelo e like me ka laua, a ua kulike kau me ka laua, no ka hoole i ka inoa o ka'u keiki o Kekela.
Pehea o Kekela, ke kaikamahine a Kalaniwahikapaa, ka moopuna hoi a Kanealai? a i make i keia makahiki i hala ae nei, na Kamehameha, i hoomoe i ke alii o Kauai ia Kamaholelani.
Eia ka ninau: Heaha ka mea i ali ole ia ai ka inoa Kekela, oiai e ola ana o Kekuiapoiwa ma, a me na alii, no ka mea, e ola ana no o Kalaniakua ma, hilahila ole oe i ka ike ole i ke kuauhau.
Pehea hoi o Bane Kekela? Heaha hoi ka mea o olua i kii ole mai ai e ali me ko kumu kuauhau o A. Unauna? Ka! he alii ia, he moopuna na Kekunuialaimoku, ke keiki a Kalaninuiamamao, ka! ku!! Heaha hoi ka mea i hoole ai, aole alii o Emalani Kaleleokalani, a hele imua o A. Liholiho, aole e mare, aole alii, aole ia o ka wahine. Kupanaha ua hilahila ole o ke kuauhau ike ole.
O ka wahine alii o Pauahi, o kou kaikuahine no ia, a ua like no olua, Auwe! Auwe!! Aloha ino, aloha na haku, aole anei o ka moopuna a Kumukoa ke keiki a Kanealai, a laua me Keawe alii nui o Hawaii. A ke olelo nei o J. Koii kahi moopuna a Hulu kahi kanaka haawe hapuu o Kapukaulua, moopuna a Kaukawahi me Uiana, aia ka ma ka olemu ona, a he hoolei manaku nona, e malama i kona waha, o ike mai ka po ia ia, ma ka waha ino me ka loaa ole o ke kumu o kana mau olelo. O ka ike ole ke kumu i ke kuauhau a me ke kalaiolelo. i ike i ke kumu o ka waha e hoopuka ai i ka olelo maikai, a me ka olelo pono ole.
Ka, o oe kekahi. Ae; owau no kekahi, ke loaa ke kumu o ke pale ana i na olelo pono ole, alaila, e hou no au i ke kui, e pehi no au i ka pohaku, aole au e wiwo, elike au me he liona la. "Heaha ke kumu o kau mau olelo ikaika, ia J. Koii, eia mai penei:
HE MAKEE ALII NO KE AO HEWA I KE KUAUHAU.
5. I ka A. D. 1863 i kaahope aku nei, hele aku la ka wahine a J. Koii i ka hale o Kepoikai ma, elima lakou maloko o ka hale.
A hoolauna iho la lakou i ke kamailio ana maloko, he poe wahine a mahope iho kamailio aku la ka wahine a J. Koii, penei: "Ke ao nei maua i ke kuauhau e A. Unauna. Ua olelo mai o A. Unauna me ka hai mai i ke kuauhau, he kaikuahine o Kamamalu no Koii, a o ka Moi he hoahanau no Koii; e laa wale no ka hoi na'lii la. He pili loa no ia A. Unauna, no ka makuakane na Moi. Ke ahiahi, ua hu ae la ia olelo i kela poe, a o kekahi oia poe o ka hale, ua hele ae i Waihee e kamailio ai ia'u me ka ohana, no ke kaikunane o Kamamalu, o Koii.
Ua lohe no o J. Koii a me kekahi poe o Wailuku i keia olelo.
O kekahi kanaka koikoi o Wailuku, a komo i ko makou hale, a kahea ae la ia Hai, e Hai, e Hai, o ke kaikunane o Kamamalu, aia ke holo la mao, a nana aku la makou o J. Koii.
"Kuu lani weliweli makau i ke kapu,
Pilipu ka hanu lolo ka moe."
Pehea keia weliweli ole, a makou ole, a mania ole a pii aku iluna o ke ahi e aa mai ana, iloko o ke okooko e lapalapa mai ana, aole anei e eeke ko io iloko o ke kuhau lalapa, iloko hoi o ke kapu o Keakealani? Pehea ke ao ana i ke kuauhau, a piikoi aku i ka haku nana e poalo na maka, na kauwa no o ka papa waa la, a pii no i na haku, aloha ino.
NO KA PII IA KALAKAUA.
E noho ana maua o Nuuhiwa iloko o ka hale o A. Unauna; komo ana o Kilioe me Malaea, a kahea mai la o Kilioe ia Unauna, e Unauna e, e Unauna e, ua hiki mai ko mau moopuna; owai, o Kalakaua ma, aia i kahi o Hoapili ma.
Olelo ae o A. Unauna, "e pii aku au e ike i kuu mau moopuna." A hoi aku la maua, manao iho la au he kaikaina paha no Aikanaka, o Kahouokalani ka paha ka makuahine o Unauna, o na kaikuahine ka paha o Kuwahine me Likelike, na Pelekaluhi hoi; aole au i lohe i keia keiki. He Keawe i wililua, i wili lapuu i ke kapu o Unauna na Kekikoola, me Kaiana, o ka J. paha i huipuia he Keawe ho mahi, a he Mahikuku, a Mahiololi ia Keohohiwa.
He Kalanikauleleiaiwi a he Keawe, he Mahiololi Lonoikahaupu ia Kapaakea. Kupaianihi kahi moopuna a Hulu i ka mioi.
E like me ka J. Koii e olelo mai nei, he poe lakou ilalo o ka manaku, he oiaio ia olelo, mailalo mai o ka po, o ka lakou oihana ia, a i kona mau kupunawahine iho nei no. Eia ka hewa o ka piikoi ae, e noho iho i ko oukou wahi mau. Mai hoohapai kuauhau ua ikea kou kulana, aia ilalo.
O KA LUA O KUU OLELO I IKAIKA AI, A I HAI AI I KONA MAU KUPUNA.
O kona olelo ana he kanaka ia no ka lalani. He mau huaolelo alii ia ekolu. "He kanaka no ka lalani, he kalo no ka lalani, he alii no ka lalani." Eia ke ano o keia mau hua; o ka mookuauhau alii o Haloa. "Oia ka lalani." Ua like no ia me ka olelo aku, he hoahanau au no ka Moi, eia ia'u na olelo a pau a ka Moi, ia'u i kona hoahanau ka malama, no ko'u pili loa iloko, he iwikuamoo.
Ina e olelo mai oia no ka lalani o Makuu. Ina aole au e keku aku i kona mau kupuna.
Ke olelo mai nei o kona komo ana i ke kahili, a me ka lawelawe ana i ka pahu, oia ka ke kanaka o ka lalani. Pehea ka poe hulumanu, poe koa, poe hapahaole, poe lio nana i kauo ke kaa.
No ka lalani paha ia poe la, ka hawawa, aole no paha i ao a ike, hoopuka ia huaolelo alo alii ano nui.
O na moopuna a Laakea, oia ka'u i ike, no ka lalani, e kahili ana iloko, a o ka nui, aole no ka lalani, he wahi oihana kahi i hiki ai ilaila.
(Aole i pau.)
He Moolelo no Tobia.
He mea hiki paha ma keia opu ahonui, ka hoaiai ana ae i keia wahi moolelo imua o ko kaua mau makamaka e noho mai nei i ka lai hulilua o keia mau pae moku, oiai aole i ike ia ka moolelo o Tobia iloko o ka Baibala.
Iwaena o ka poe pio i laweia ma Asiria, o Tobia kekahi o lakou, mai kona wa uuku loa, malama pono ia i ko ke Akua kanawai. Kamalii oia, aole nae ona hana iki i kekahi hana kamalii mamuli iho o kona manao, i ka hele ana o na mea a pau i na pipi keiki a i hana ia e Ieroboamo ke Alii o ka Iseraela, a i haawi ia e ia i kanaka i mea e hoomana ai, o keia hookahi, haalele aku ia i ka manao kuikahi o na mea a pau, a hele aku no oia ma ka luakini o ka haku, e hoomana aku malaila i ke Akua oiaio.
A kanaka makua o Tobia, moe aku la ia i ka wahine, a hanau mai nona he keiki kane, ana i ao ai mai kona manawa uuku, e makau i ke Akua, a e haalele aku i ka hewa a pau a lawe pio ia aku oia, malama mau no ia i ka manao haipule hookahi i ke Akua; o na waiwai a pau i hiki ke loaa mai, mahele aku ia i kela la i keia la na ka poe hoa o ka noho pio ana, a paipai aku la ia lakou, ma na oleloao pono, e malama i ke Akua.
I ka pilikia ana o kekahi mea o Cabelo ka inoa, aloha aku oia a haawi lilo ia ia i umi talena i haawi ia mai nana e ke Alii.
Kanu iho la o Tobia i ka poe make, mahope iho, puka mai he alii hou no ko Asaria, no ka lokoino i ka poe Isaraela hoopilikia ae la lakou; pepehi aku la a make, me ka papa aole kanu i ka lepo, iloko oia pilikia, hele o Tobia e ike i kona poe hoahanau, hoonana i ka poe kaumaha, kokua me kona mau waiwai ponoi i ka poe ilihune, a kanu i na kupapau i ka lepo.
Lohe ke Alii i keia mea, kauoha aku la ia e pepehi ia Tobia a make, a e hao aku i kona mau waiwai a pau loa, aka, pee iho la o Tobia me kana wahine a me kana keiki, a pela no oia i pakele ai i ko ke alii inaina.
Hoomau o Tobia ma ia hana aloha. I kekahi la hoano, hoomakaukau ae la oia i ai ahaaina, a hoouna aku la i kana keiki e kono i kekahi mau mea o kona poe hoaaloha no ka ai ana, a hoi mai ua keiki nei, hai mai oia i kona makuakane, he kanaka Isaraela e waiho make ana ma kahi kuai.
Emole lalelale ae la o Tobia, a hali malu i ke kupapau ma kona hale i mea e kanu ai i ka po, olelo mai kona poe hoaaloha ia ia e waiho aku ia hana, aka, no ka makau o Tobia i ke Akua mamua o ke alii, aole ona haalele aku ia hana.
Ka lilo ana o Tobia i makapo, a hoomanawanui oia iloko oia poino. I ka luhi o Tobia no ka hana mau ana ia hana, moe iho la oia ma ke kumu o ka pa, a hiamoe ae la, ia ia e hiamoe ana, haule iho la loko o kona mau maka he lepo mahana, mailoko mai o ka pa a o kekahi manu he hirunedo ka inoa oia kona mea i makapo ai.
Mai ke Akua mai no keia poino ona, i mea e lilo ai oia i kumu ano e; o ke ahonui, i hoike ia i ka poe mahope, i mea e hoomahui aku ai, no ka mea, ahonui loa o Tobia i kona makapo ana, aole lohe iki kekahi ia ia e ohumu ana, aole hoi i emi iki kona ikaika ma ka malama ana i ke Akua.
Hoopailua o Tobia i ka lalau malu. I ka ulana ana a ka wahine a Tobia i ka lole olona, malaila e loaa mai ai na mea e pono ai ka ai. I kekahi la, lawe mai oia ma ka hale he kao keiki, ana i kuai ai me ke kumu o ka hana ana i ka la, lohe o Tobia i ke alala o ua kao nei, a makau oia o lalau-malu ia mai, i iho la ia i kana wahine, e hoihoi aku oe ia ia i kona kahu, no ka mea, he hewa loa ke ola kakou ma ka aihue. Nani ka hoopai'na o kela kanaka pono i kela mea ino i keia mea ino.
Olelo ao o Tobia i kana keiki. Kuhi o Tobia ua kokoke hiki mai kona wa make, kahea aku la ia i kana keiki, auhea oe, e kuu keiki; wahi ana, e hoolohe mai oe i ka olelo a kou makua, a e hoopaa loa oe a paa iloko o kou naau, i pono ai kou noho ana, i kela la i keia la, e hoomanao oe i ke Akua, a malama oe o lawehala iki io ia me ka haalele ole aku i kona mau kauoha, e aloha aku oe i ka poe ilihune, i aloha mai ke Akua ia oe, elike me kou hiki; e lokomaikai oe me ka haawi aku. Ina e nui mai kou mau waiwai, e haawi aku oe, ina uuku e haawi uuku, aka, me ka olioli no e haawi aku ai, no ka mea, hoopakele mai ka manawalea i ka make mau, e haalele aku oe i ka haaheo, e malama pono o kolo malu ia iloko o kounaau a iloko paha o kou olelo.
Ua lawa paha keia, a mahope e kamailio hou aku ai au no ke koena, e wiki kaua o hala ka wa pono. Me ka mahalo i ka Luna Pai a me na keiki ulele o ka Nupepa.
P. M. LIMA.
Wailuku, Maui, Mar 15, 1866.
He manao ua lana mai.
E na makamaka mai Hawaii a Kauai ; no oukou ke aloha. Ke kokoke mai nei ka wa e pau ai na Helu o ko kakou nupepa, KE AU OKOA, Buke I., e pau ana oia i ka malama o Aperila nei, oia ka la 16; a oia no kona Monede hope loa o kona au ana ma na kai o keia mau Mokupuni he umikumamalua. A e puka aku ana kona kaikaina mahope iho o ka pau ana o ka Buke I., a e kapaia kona inoa o "KE AU OKOA, Buke II.," mamuli o ka inoa o kona kaikuaana.
Nolaila, ua lana mai ka manao o ka oukou kauwa nei, e paipai aku ia kakou hookanaka, o kipa hewa ke aloha i ka ilio; i ka huelo nae ka ike. He pono ia kakou ke lawe ia ia, i hoa kaana no na la loloa o ka makalii, e hookipa kakou ia ia, a e hanai aku hoi i kona ola, oia hoi elua dala, ($2.00) no ka makahiki hookahi, he umikumamalua malama ia.
E na keiki o ka helu akahi, mai ka wailele o Hiilawe a ka welona a ka la i Lehua, e pono kakou e hookipa ia ia, i aikane oia na kakou. Aole no hoi oia e hookae iki ana i ko kakou mau wahi pupu hale, e hiki no ia ia ke hele ma kahi a kona kaikuaana i hele mau iho nei, &c.
I na Lady opiopio hoi, eia mai hoi o KE AU OKOA, ka puni hoi a oukou, aia no malaila na Moolelo, na Kaao, na Mele, na Kanikau, na mea hou o Hawaii nei a me ko na Aina e mai, na olelo a ke Aupuni, &c, e pono e lalau na lima ia ia, a e hookipa aku ma ko kakou mau Home, a peahi na lima, e kahea na waha, me ka olelo aku, "E komo! E komo!! E komo oe maloko nei!!!" Eia no au ko hoa kuka o ke aumoe, e hanai koke aku i kona ola, elua dala ($2.00) no na hebedoma he 52, a oia kona mea a mama ai ka hele ana ma kela wahi keia wahi, kahi hoi a kona mua i hele iho nei, he hiki no ia ia ke kau maluna o na moku e holo mau ana ma Hawaii nei a me na moku e holo ana ma na aina e, ke loaa nae ke kau leo ia mai.
E na makamaka o ka Lahui Hawaii, e pono ia kakou ke lawe i KE AU OKOA, Buke II., ke puka aku i ka malama o Aperila, oia hoi ka la 23, mai olelo iho i ke poho o na dala elua, ($2.00) he ole loa ka hoolohe wale aku no i ko hai heluhelu mai i na Moolelo, na Kaao, na nu hou o Hawaii nei me ko na aina e mai, &c., mai olelo iho, he Kuokoa no ka makou, aole o makou makemake i KE AU OKOA, he olelo hawawa keia, e pono e lawe palua i na nupepa a elua, ke Kuokoa a me KE AU OKOA, i ike na manao o kela a me keia o na nupepa a i elua.
He ole loa ke kaukau ia mai e ka mea pepa, me ka olelo mai, "O ka makou dala no keia i lilo ai." Eia no hoi kekahi, i keia mau pule i hala iho nei, kii aku la au i ka'u nupepa i kai, no ka lohi loa o ko'u Luna, a i ko'u hoi ana mai, halawai mai la au me kekahi mea, a a ninau mai la oia ia'u, penei: "Heaha ka nu hou o kau nupepa?" Pane aku la au ia ia, "Heaha la, aole au i heluhelu mai nei, no ko'u manao aia a hiki i ko'u hale, alaila, heluhelu." O ko ia la nonoi mai la no ia ia'u, "Homai ana na'u e nana aku i ka Moolelo o Pikoiakaalala a me ka nu hou." Alaila, pane aku la au i ka'u mau huaolelo hope loa, "O ka'u mau wahi dala no hoi ia i hoolei ai la, no ko'u makemake no hoi i ka Moolelo o Pikoiakaalala, a i na nu hou no kekahi, &c."
Nolaila, e na makua, na kaikuaana, mai hoohalike oukou me keia palaualelo lima nui, na hai e kahu ka iumu, o ka ai ana kai ala." Nolaila, e pono no kakou ke lawe i na nupepa a i elua. A maanei la, ke hoopau nei au ma keia wahi, me ka pau ole nae o ka oi o ka maka sila. Owau no me ke aloha i ka Buke I., o KE AU OKOA, a i ka Luna Hooponopono a me na keiki nana e ulele na hua kepau.
J. D. KAMANOWAI.
Kunawai, Honolulu, Mar. 27, 1866.
NA LUNA O KEIA PEPA.
EIA IHO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Puna o KE AU OKOA. Me lakou nei e hooponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.
HAWAII— J. H. Coney, Hilo.
D. H. Hitchcock, Hilo.
L. Kaina, Puna.
W. T. Martin, Kau.
C. N. Spencer, "
J. G. Hoapili, Kona Hema.
P. Cummings, "
J. Z. Waiau, Kona Akau.
J. H. Kamalo, "
G. K. Lindsay, Kohala.
J. Naiapaakai, "
S. P. Koko, Hamakua.
MAUI—A. M. Kahalewai, Lahaina.
P. H. Treadway, "
W. Ap Jones, "
E Saffrey, Honuaula.
C. K. Kakani, Kaupo.
John Rae, Hana.
W. P. Kahale, Wailuku.
W. G. Needham, Makawao.
T. W. Everett, "
MOLOKAI—M r. Meyers, E. H. Rogers.
OAHU— J. P. E. Kahaleaahu, Ewa & Waianae.
J. M. Kalanipoo, Waialua & Koolauloa.
J. W. Kea, Koolaupoko.
KAUAI— T. H. Marshall, Lihue.
S. Kamahalo, "
J. S. Low, Hanalei.
H. J. Wana, "
G. W. Lilikalani, Koloa.
J. Kauai, Waimea.
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU, MA KA
APANA O EWA A ME WAIANAE,
ua loaa mai ia'u ka MANA KUAI AWA, aia ko'u Hale Kuai Awa ma
HALAULANI, WAIPIO, APANA O EWA.
Nolaila, ke kahea aku nei au i ka poe a pau loa e makemake ana e kuai i ka Awa, e hele mai ma kahi i hoike ia maluna, ka poe a ke Kanawai i ae ai, a no'u wale no ka Palapala Kuai Awa i ae ia ma ia mau Apana. A nolaila, e wiki mai oukou.
NAPAHUEKOLU.
Halaulani, Waipio, Ewa, O., Dec. 30, 1855, 39-3m*
KALAKO HOU!
KALAKO HOU!
KALAKO HOU!
MAKALENA HOU!
MAKALENA HOU!!
MAKALENA HOU!!!
NO KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA!
Na wa e kuai ai, mai ke kakahiaka Poakahi, a hiki i ke ahiahi Poalima.
Ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu a me ke Alanui Marine; mamua aku o ka Hotele Royala.
(38-3m) ISAAC REINHART.
RAIKI! RAIKI!
E OUKOU A PAU, KA POE KANU RAIKI ma ka Mokupuni o Oahu, a me na Mokupuni e ae kekahi, owau, ka mea nona ka inoa malalo iho, e uku no au i ke kumukuai kiekie, no ka Raiki i pau ole ka ili, ke lawe ia mai ma ka Wili Raiki ma Punaluu, Oahu, a i ole ia, ma ko'u keena ma Honolulu.
H. W. SEVERANCE,
A gena o ka Huina Raiki o Punaluu.
Honolulu, Okatoba 7, 1865. 38-tf
OLELO HOOLAHA.
UA HALAWAI KA AHAHUI O HAMAKUA, Hawaii, i ka la 18 o Dek., 1865, ma Eleio, e imi i ka mea e pono ai ka hana ana i ke Awa o Honomalino, e like me ke kauoha ana a ke Kuhina Kalaiaina, "E hana na kanaka o Hamakua nei i ke Awa o Honomalino" Nolaila, ua halawai keia Aha mamua aku nei, kohoia o D. W. Kaila, i Puuku, o N. Keau, i Lunahoomalu, o P. Kaaekuahiwi, i Kakauolelo.
HOOHOLOIA; E haawi mai ke Kuhina Kalaiaina, Eha Haneri Dala, (400.00,) e kokua na kanaka o Hamakua, Eha Haneri Dala, (400.00.) Ua haawi mai ke Kuhina Kalaiaina, Hookahi Haneri Dala, (100.00,) i keia wa, a e haawi ana na kanaka Hookahi Haneri Dala, (100.00.)
Eia na inoa o na Luna ohi dala, Kamakahiki, no Waimanu a me Kahulaana, D. W. Kaila, no Waipio a me Manaaiole, N. Keikenui, no Eleio a me Kapulena, P. Kaaekuahiwi, no Kawela, S. Hao, no Paauhau, E. Nainoa, no Maunahoano, N. Kaai, no Kaala.
E halawai keia mau luna ma Eleio, i ka la 29 o Dekemaba nei, i maopopo ka nui o na dala i loaa mai. A ma ka malama o Ianuarii hoomaka ka hana hou ana i ke awa. P. KAAEKUAHIWI.
37- Kakauolelo.
HALE KUAI HOU!
—MA—
WAILUKU, MAUI!
O KA MEA NONA KA INOA I KAKAU IA malalo nei, ua wehe ae nei oia i Hale Kuai Hou, kokoke ma ka Uwapo o Wailuku, e pili kokoke ana ma ka Hale Kuai o AKANA LIILII. Oia ka Hale Kuai Hae Ulaula, hui pu me ka Uliuli. Ma keia Hale Kuai
NA ANO LOLE A PAU!
NA PUAHAU O MAREKA!
NA KALAKOA ANO NU HOU!
NA KALEKO ANO NU HOU!
A ME NA LOLE O KELA ANO, KEIA ANO.
NA LOLE KANE ANO NU HOU LOA!
A ma keia Hale Kuai e loaa mau ai na mea ano hou loa mai Kaleponi mai. E loaa no ia oukou me ke kumukuai oluolu loa, me ke kuka pu ana me a'u.
Owau no AKINA, (PAKE.)
Ona o ka Hale Kuai Hou.
Wailuku, 20 Feb., 1866. 45-3m
OLELO HOOLAHA!
UA MAKEMAKE KA MEA NONA KA INOA malalo nei, e kuai i
100 Paona Wi OO!
I ihi ia ka alualu. F. HORNE,
Mea Hana Mea Ono.
Polelewa, Alanui Moi, Feb. 23, 1866. 45-tf
HE MAU AINA MAIKAI
E KUAI KUDALA IA ANA!
E KUAI KUDALA IA ANA NA AINA O LEVI HAALELEA, e ka mea nona ka inoa malalo nei, ma ka Hale Hookolokolo, ma Honolulu, iloko o Aperila, la 2, M. H. 1866, i ka hora 12 o ke awakea. A o ka inoa o ua mau aina la e kuai kudala ia ana, eia iho malalo nei:
Aina. Kahanui, Aia ma Molokai.
" Kipu, " "
" Manawainui, " "
" Kapuahi, " "
" Kumuele, " "
" Awawaia, " "
" Makanalua, " "
" Kamanoni, " "
" Wainiha, " Kauai.
" Waikoko, " "
A e ike no na mea a pau e makemake e ike i na kii o ua mau aina la, ma ka Hale Kudala o ka mea nona ka inoa malalo nei. H. W. SEVERANCE.
46-4 t Luna Kudala.
OLELO HOOLAHA.
E IKE IA MA KEIA, KE PAPA LOA AKU nei na mea nona na inoa malalo nei, i na mea a pau loa; ua hookapu loa aku maua, aole e ki ia na manu lele, a me na holoholona a pau loa o kela ano, keia ano, e hele ana maluna o ko maua aina, o
MANANA NUI, MA EWA, OAHU.
E hoomaka kona kapu ana, mai ka la e puka aku ai keia Olelo Hoolaha.
BARNARD & RAYMON.
Honolulu, Mar. 7, 1866. 47-1m