Ke Au Okoa, Volume II, Number 1, 23 April 1866 — Ke ola ana o Hawaii nei. [ARTICLE]

Ke ola ana o Hawaii nei.

' (Aph..ls, de modo Calvinism.) 0 ka olelo pon»i keia a loaoe. Kalavina e ho.apooo. ana'i ka-pepehi o ka pne kue i kana oielo, a-.ua.mahalo.like. na hoole pop'e a pau o ia wa i kona puhi ana-i ke ahi ia MikaeleGeres«te, a r -i na-.mea a pau-ē kue'aoa' i kana olelo. L aooko akaka ia ka oiaio o keia ma ka make ana o Guisa kekahi alii kieltie o Farani, i pepehi ia e kekahi kanak , Kalavina;o Polotorota kona iooa." Oia ke kumu o kela luku weliweli a Kale ; lX ;> i ka poe hoole p.ope "ina Fnrāni, i ka la 24.0 Augate, A. D.1572, e olelo ia nei na ka.poe.pope. Owai ka inoa' 0 ia pope ? . Ua hai kaokoa..ae o Auberetele Mire, kek«hi kanaka naauao-i k'ā nui o ka ino i hooili ia. e ka poe Kalavina na ka poe Katotika e a'mo, a penei kana : % 'Tloko o ka makahiki 1562 wale no, he 4,000 -Moneka (Monks).i ; pepehi ia e na haumana Kalavina,he 12,000 Virigine hoohiki i hoohaumia ia; he 20,000 halepule i wawahi ia a i aihue ia, he 2.001)' halehoohiki 1 hoohiolo ia, a he 90"halehookipa mai, (Hospitala) &.c., &c. (Univers 15 Dec. 1857.") A ua 'kupono loa no hoi ke kapa ana ika aoao Kalavina he mokuahana, a,uaipili.joa.oo i ka oiaio ia kapa ana ; no ka mea, ua puka ae ia noloko mai o ka mokuaahana, ua ulu iloko o ka mokuahana, ua mahuahua iloko o ka mokuahana, a o ke kumu alakai no ia o na mokuahana.A pau ma Europa, iloko o keia roao keneturia ekolu i hala aku nei Aole no hoi e hiki i ke akamai o kekahi kilokilo kaulana loa, ke lioloi ae i ke krko eleele o ia atio i hoomoe ia ma na moolelo'honua j> na Aupuni niii o Europa, oiai, ua mole hohonu loa iloko o ka oiaio ka mea i kahakaha ia ma oa aoao, 0 na buke hoomanao, a ke kumai nei lakou i 1 hoike no ka wa mau loa. • £ 6, ke hiipoi mai nei oe i ko " hoomana i kona mnhalo nui ia ma na aioa' naauao, a i na miliona kanaka i huli aku maonala." Ke olelo nei au, e kaana mua kaua e pono ai. Ke kapa nei oukou ia oukou iho he poe hoole pope ; aka, nui no ka poe hoole pope. Oka poe Pegaoa, o ka poe luelaio,' o ka poe Jlahomeda, o kapoeHelene, o ka poe Lutera, a o oukou no hoi kekahi. Aka, ina nui ka poe • hoole pope, pehea, uuku anei ka poe hoole Kalavina mamua o k.a poe hoole pope ? He i>oe hoole- Kalavina na Pegana a pau, a he 405.000,000 lakoaa pau. He p«e hoole Kalnvrna na' ludaio, a he 5.000.000 lakou He'poe hoole Kalavina na Mahomeda, he 110,000,000 lakou. He poe hoole Kal«vina ka poe Katolika, a he.,254,655 000 lakou. (Doctrin. Catect. page 62, paiia ma Nu loka, (New-:York.) He poe hoole Kalaviua ka-poe Heleae, a'he 56,360,000 lakon. He poe hoole Kalaviria ka poe o Enelani a he 46,5)85,000 lakon. (Scientific Misdellany..) He poe hoole.Kalayioa ka poe • Denemaka, &c. He poe hoole Kalavina ka poe Kueka, k* "poe Unitaa me narnoao"pule e ae 800 a keu aku..' lāae*Cboolawe i oki'.ua mau poe Oa'-noloko- mai'o na kanaka āpāu (hafra hōhua 'nei. nui ahēi ke koena ? i Loāa anei he mau miliona ? E hai mai oe. Mahea ka nui o ko oukou mau'hoahapau ? Ma ? Aole poe Kalavina malaila. Ma Potngala anei ? Aole.no he poe Kalavina malaila. Ma Italia hoiiia ?. Aole Kalavina mplaila.Ma Autitiria anei ? :Ma Turesia anei ? Ma Helene anei ? Ma Koaia anei ? Ma na mōku,anei o ke Kaiwāenahonua ? Ma Polonia anoi ? Ma Deneoiaka anei ? Ma Noreveke anei ? :ua T~uete ,anei ? Ma Eneiani anei ? Uuku lōp oukoo malaila ; n ūa jke j)ono oukou, no.ka. mea, iin hookukeia oukou e na 'lii o Enelani, no ko eukou kola he, R : ua'.kakau ia' ilok'o o ko <>ukoti Monlelo Ekaleaia, a0a064. ■:.. Ma ? Ma Hjel€|yetia ahei ? oia malaila lio kekahi poe Kale(vina,aka, ehia lakou'inalailal.? Nui anei '? ka inen p , he mau Aupuni nuku loa, he'2,500,000 kanaka wale no aole hoi,Thuli mai laknu aoao. poeKatolika maia mau Aupuni. ma Helevetia,'he J6iS,oß6 , a , k«u,aku |akou.. 'Ma Fnani-'ahei ? Ho poe Kalavina ; noiniilaila,>aJtā,.he uuku . ioa lakou, kakaikalii walē. : , ;3la A«ia< anei'.?. Aia no mnlaila ns Kato!ika *he 12,400,- 1 OOO.' Ehia ka nui o na Kalayina :malaila ? Na3., 6 hai mai. Ma Amerika anei ? A«

paha ! He poe Katolika kekahi malaila, a he 34,110,000 lakou'. Eia hoi, he 300,a0a0 pule inalaila. He poe Kueka kekahi, Metodiseto, Perebisetero, Episekopo, Univeresalito, Haululu, Lele, Moraviano, Unitario, Afcamita, a'he poe hoahanau, &c., &c., &c. Aole pau i ka helu ia. ". ' E hoolawe i ua mau poe la nolokomaio ka ' huina kanaka a. pau o Amerika, nui anei ke ; koena ? Hiki anei hemau miliona? Ehaimai o 8., a i houluulu ia me ko oukou mau hoahanau kawalawala e noho ana ma kela a'rna keia aina. Ehia la miliona ?> E hai mai :0 B. 0 ko oukou kawalawala a-me ko oukou kakaikahi anei ka hoailona o ka mahalo irai ia e -na Aupuni a pau ? O, ko oukou kakaikahi a me ko oukou nele anei ina 'kekahi mau aina ke kumu i mahaloia'i ko hoomana e<B ? ■ Ua bai aku nei au ia oe, ua:oele' ko oukou ao.io ma kekahi.mau Aupuni o Europa, āka, aole paha i nele loa, a he makeinake -anei e ike i ka nui o ko oukou; aoao. ma ia mau Aupuni ? E oluolu oe e hai mai. : Ke hoole mai oei oe, aole oe i ike i ka Ekalesia Katolika Roma, ma ; , ka :Baihala,: ,He hoailona akaaka ia o:kou ike ole„,ina aole oe 1 ike' i-.ka Ekaksia Katolika Roma ma s ba Baibala. ua ikeanei oei ka Ekalesia : Kblaviaa;ma ka B»ibala. H Aole na'u-e. hooiaio io. ae malailai ha ka lehulehu ia o.ka poe kaulaoa loao ka.wa kahiko, mamua o;loane Kalavina, a o ; . ■ ■ . ::;:Ua olelo ka lehulehu lakou. Aiai.k.ukulu ia ka Ekalesia maluna o. Petero, aole'h'oi; ma|}ina 0 Loane KaUvina;. no k«; aha;keia ?" No. ka meai-aole-hhanauiia"»» loane Kalavina ia;\va. Ina aole i-kukulu o leaii i: maluna o Kalavina, h'e Ek'alesia oiaio anei ka Ekalesia Kalaviria ? E loaa ar.a anei ke k«hua Ekalesia Kalavina ma ka Baibala ?• Ua «lelo anei o lesu, e kukului kona Ekalesia . nwliina o Petero; a mahope aku. maluna o Io- ; ane Kalavina ?.: - • ;Ke i mai nei"ka Haku, " E kokulu ana au i- kb'o ; ' Ekalesia." Māt.. 16 :18. ■ Aole nae māluna-o'ioaoe Kalavina; aka, ; maluna no o Petero. O ke kulea'na'kahu Ekalesia a me ke kuleana kahu hanai o na hipa iki hipa,- ia Petero wale ibo no ia Haawina Koikoi Loa. ■ loanē 21 tls, O ke kulana -keia o. ka Ekaleaia :;Katolika Roma iloko o ka Baibala,. i iukulo ia e'leau maluna o Petero. Ua kauoha o lesu ia Petero, ē hanai i kona Ekalesia a-pau, a no ke aha la hoi kona kauoha ole ia loane- Kalavioa ? • No kamea; aōle i makemake ka Haku-:e.kukulu 1 kona Ekalesia maluna o kela "kanakā kipi inoino loa, e like.me Abarika, kela pilikua inoino loa, nana i hoohaunaele i ka malohia o ka noho oluolu ana o na ohana o na mokupuni ehiku o ke kai. ' « • - • Ke hai mai nei o Iren*o i ka;; pono o " ke kuikahi o'na Ekalesia a pau mē ko Romā," (Cumbainein.pros ten ton Homaion Eclesi«n ) " E holo hoi kakou i ka Ekalesia oikelakela maluna o na Ekalesia a pau,- ka-mea m.ua i ikeia e ko ke ao nei, i ka Ekalesia i kukulu i ia i Roma, e na Apokōlo nani o Petcrolaua o Pauol», na Ekaleaia-malama i na haina a kona p«e mua. (Ireneo Cout Hoers. L. 3.) "Ō ka Ek»lesia ku'mau mai ia lesumai,oiaka oiaio. - Ia Petero na bi o ke aopuni ō ka lani» me ka mana e wehea e hoopaa'ma ka lani a me'ka honua:" (De prces/Cor.LHaer.) wahi a Teretuliano. ' Hooiaw'-mai. o: Arigene; " Ua knkuiu ia ; ka Ekalēsia : maluna o Petero." '(Orgi in Mat- a me Roiri. ? 5" in"Ezod.) « O ka' ; Efcalesia-Roma, he Eknlesta pookela ia, mai kinohi mai, maluna o na Ekaleaia q a rau;" i: (Ah'aolelo ; o'Nike, Act ConiL'T.t3.) Ō'ka -iē» ia o na kohunanui o kaEkaiesiā o ka Haku, ana i ka noho pookela'o ka pope ma ka J Ekalesia Ronia. -Mahea ka aoāō o Kalavina ia wa ? Kapa'ku o Anetone i ka poe kipi i ko ka HakU Ekalesia-Kat«lika.Ro-nia', he poē 1 r(lo6nihoāwa. ( Moolelo o ' ne' N. 6S, 69.) I mai la hoi o Amaborosio : " Ma nā meli ā'pau, makemake< no au e hahai mamuli o ka Ekalesia Ron»a." (de Sacimeiīto Lib. 3.) Hoakaka mai hoi o lerome, ia i ka mana- oi kelnkela o ka £kalesia Roma, a pewei kana, l. - Ua hoonoho N ia o -'Petero i pookela n» ka .pono o ka hookahi ana." (Ad.Dam. Epst 15.) '2- !Ua kukulaMa ka Ekalesia<.ma ke ano 'okoa maluna"o:Petero. -3. Oia no ko Alii o na.Apokolo. 4. Nana no i kukulu i ka EkaU>sia ;o,ka Haku mā Aoetiokā; un nobo: ; Epikopo ma Roma i'rta 'makahiki h« 25. -5. -Nolailāi utt kttpaia'o Roma ka noho āna ha'Epikopo'o'Roma'koba man hope./6. ' Ao ke kuikahii n>e"ua pooikela la/o ka .noho ana ia iloko o liaiEkaleaia. 7i-l O ka mea>piliikā pnpe',' 'oia kā mea pill i ke Kristo' ; aio ka mea kue ia ia, he Anikirito ia. 8. No ka manaoio pololei,- dā Rbrtia no e'imi aL 9. O'kolaila Epikopo, oia ke kahu-o kela'hipā: keia hipa, o ka olraha ; hipa.'.lo. : Iā iaka' mana e hoana -puka o kā maūaoio. >lt. ('lna ku ka ua Ep'fkbpo, no ka' luiW kiekie: 12. 0 kW Hikjna a>'me ke Komohana. hoopii pinepioe i>ka' poper!No ka oihīo e nana ma na palttpala a jr«rome. (Ep. 57; , 5b,' a'rrie l2)0. , : Ad. ,l Jorin. : I'4. &c. f &c. 'O leo-hoakaka pou o : k-a pdpe;< he rula ia'o ka manaoio, wahi a Augfutiōnd : Hē(holderUa akaka loa no nia nar-palapāfa a kēla poe kauhna i kuhikuhi iu'ku la; : ka oiaio ollea £ka;ltf> āia Roma, ma na AhaoMo, • a m» na wahi e ae he nui loa ; o ka aoao 'pope, oia ko Uā Haku' EWāleaia; A pēla m(ii/4oa no «>hiki mai < i 'keia wā. Kē hoike mai nei na palapala a ka poe koulana ina 'Aaia, ; Aferik»;' i a ma 'Eoro--1 pa, i ka pope ; akalia loa n* oi'na,' ! na kulHria-kauhalē-i AOho ai 'lukou. lU iatio ka mookuaiih/au o'na pope ma'na paiapala-a ia <poe.

Aole hoi i ike ia kekahi mookuauhau Kalavina, ma ka lakou mau palapala, no ke aha ? No ka hou loa no. Aole no lakou i ike iki i kekahi Kalavina iloko o ke au a lakou e noho ana. Aole anei i kupono ke kapa ana'ku i ka poe Ka!avina, he poe hoopunipuni, wahahee, a aole loāno i pili iki me lakou ka oiaio. He hamare keia e ano eai ka ike kapaka, a e komohia ai na mea io iloko o ke kalakalai olelo. Aole noi makehewa ke kapaana ia Kalavina,> he pili ole i ka oiaio, ua kupono a kupono loa ke kapa ana pela. A he oiaio hiki ole ke holoi ia. 0 ka hookaokoa ana ae o 8., ia ia'iho mai ka,.Moremona, kekahi ia o kona mau.manao kuhihewa.loa. ...Ua. like a like loa laua ma ia wahi, aole.kuleana o, Kalavina.ma kajß.aibala, a pela no hoi ka Moremona. Nawai, i malama ka. Baibala i loaa.ai ia ; Kalavina e hookohu,nei ? Na. ka poe,Kato!ika no. Ke hoike mai nei, hoi o S. M. Kāmakau, a penei kana : ".A ua olelo malno o Mr. Cerina, ia'u.a me Mr. Dibela, i ka hooponopono ana. i ka.Moolelo Ekalesia, na ka poe hoohiki ma ka aoao . Katolika, i kapaia he poe Moneka, na lakoui malama ka 6aibala, a me na hnawina a na A.pok'olo,, a me na kāiioha a na makua o ka Ekalesia, ikā manāwa i ' hoomaau iai 'mai ai kā poe Keritiano, a ua 'pii'u i kē j>iiliifa kā'nui ona Baibala i ke ahi, aua hoōhioloia 'nā papala a pau loa. Aka, ua huna loa no ka poe Moneka i.kekāhi mau palapala, oia ke kumu 0 ke koe apa mai o kekahi mau, ,palaj»āla o ke : Kauoha Kahiko'amē ke Kauoha Hōu." Hae : Keritiano, Halawai 12, lūne 1850, He hoike akaka keia o ka lawe wale o ka poeKalavina 1 ka Baibala, me ka olelo āhā na lakoa ihō no ka laliou Biiib'ala. Ke hoike inaoli mai'iiei o < Cerihā 'a me lOihela, 'na kā poe Katolika ho i : malama ka Baibala. Auwe I Hiiahila ino no ka hoi'ka Hookohu lua, ā ke h»ole ialnai nei no, aole'i'ikē ia ka aoao Kalarioa ia wa: Aole waiheina palapalā Kālaviriā ia mahawa. Auwē'! Nēle loa io no ! Ika wa heā' la ē'āe 'ai ka opu kanaka ika hilahila, ua loloa na niho, uālēna na kui; mau no nae ka hilāhila ōlē. ā ku loa iho nei ia B. - O ka'u olelo ao ia oe e 8., "aole paha • ia e liloi mea ole.-. Ke waiho ia'ku nei nau e kaana maikai iho. O kou kuahaua ana ae nei i ou mau hoahanau, he aie hiki ole ia oe ke : hookaa. Ke ake nui nei- paha lakou e ike i ka oiaio ; aka, -ke keakea nei oe r ko lakou mau manāo maikai, ma kau olelo ana, " e kupaa'ma ka pono mua." Kainoa ka oukou no hoi ia e hookupu da]a nei no na kumu a oukou, i hookaaia'i ko oukou mau aie, a heaha aku hoi auanei ko oukou mau aie i koe au e olelo nei, "he aie ko oukou ia Ameiika." Na oukou no hoi e hoopiha nei i na Banako, (Bankers,) a na kuma aoukoue hoopukāpuka nei ma Amerika. He aieaneiia no oukou ? '! ■■i: ; . ; ES.,N. Holokahiki, ke noi aku. nei au.ia oe, e ike oe i keia wehewehe aoa, oiai, ua pili no kekahi o keia mau . wehewehe, i kau mau ninau pepa. Aohe i lawa ka'u wehewehe ana ma keia, no ka nui loa, aole no hoi i lawa ka kakou mau ahailono.no kahoakea.ana ; aka, ūa hoakea iki ia, a e aho paha ia,.aole hoi e i ia mai he pio,. a he nele loa. He mea mau loa no.ka pakuikui mau o na haumana Kalavina, me ka paonioni mau. me ke kapa mau ana i ka pope ma na inoa pelapela,, aole i kana mai. Ua kamaaina loa ia mau ino o ka pope ia Hawaii nei, ua pai ia mā ha Buke, a uā hoolaha ia ma na 'nupepa. O ka hua o ino loa ia a Kalavina i lulu ai ma Hawaii .nei,.i koha pae mua ana mai. Ake olii nei ka Lahui i ka uku o .ia Haawina. C&oleipait.)