Ke Au Okoa, Volume II, Number 10, 25 June 1866 — HE KAAO NO EMADAI. Ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina, i unuhiia ma ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO EMADAI.

Ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina, i unuhiia ma ka olelo Hawaii.

HEL.U 8. Ka Vce rn.ua ana o Jca makuakane o Tamia ia Emaāai a me kona eehia ana a hina ilalo. Ia laua i hele pu aku ai a hiki ma kahi a Emadai e noho ana, iaia i pana uku ai i ka nani luaole o Emadai, ka wahine oi kelakela 0 Pekina, lele ae la ka hauli o kona puuwai me ka eehia, a aao e ae la kona helehelena, a hooho ae la oia me ka " K& wahine nani e ! Ka wahine uani e ! ! •" A elima aaa hana ana pela, a kunewa aku la oia a hioa ilalo, a helelei liilii aku la ke ope palapala ma kona lima, a hoouna aku la o Emadai 1 kona kuene e kii i kiaha wai, a kii aku la ke kuene i ke kiaha wai a lawe mai la, a olelo aku la o Emadai i kona kuene, " E ninini iho oe i ka wai ma kona mau maka." A hana iho la ke kuene e like me ka olelo a kona haku wahine ia ia, a liuliu loa kana hana ana pela, a pohala ae la oia, olelo aku la o Emadai i kona kuene, " E ninau aku oe ia ia ; ke kumu o kona. hooho aua me ka leo_n'ji, a me kona' hina ana ilalo." A ninau aku la ke kuene i ke kumu okana hana ana pela, a hki mai la ua kāaaka nei; penei: " E_! auhea oe, mai ko'u. la i hanau inai ai a hiki wale i keia wa, akahi no au a ike i kekahi pua nani hookahi i oi ae mamua o na pua a pau o Pekina nei, Cnolaila r ke manao nei au, o ka heke hookahi keia ona kulana a pau o ke ao nei> a ina paha o ka wahine keia a kuu keiki e āloha nei, ke olelo paa nei.au, ua makepono ka make ana o ka'u keiki aloha." Ia manawa no hoi, lalau mai la o Emadai i kekahi palapala a hoomaka iho la oia e nana. Ka ike ana o Emadai i ka paīapala a Tamia i hana ai ma ke ano kanikau. A uann iho la o Emadai i ua palapala nei a Tamia i kakau ai, mai ka mua a ka hope, ia wa no, hoomaopopo iho la oia i ke ano o na olelo i kakauia e kana mea aloha nui, kona hoa kuili o kahi hana silika, ka hoa hoomauawanui o na la wela o ka makalii, a hala wale na makahiki eha a laua i noho ai, ia wa no hoi i hoomaka mai ai na lihilihi e hanai kana hana he waimaka, a o ka uwe wale no kana hana nui, pela wale no oia i hana'i a hiki wale i kona wa i ike ai;i ka palapala hope loa a Tamia, e hai mai ana i kona make ana. A maanei Ia, e waiho iki kakou i ke kamailio ana no Emadai, a e kamailio hou. kakou no ! ka makuakane o Tamia, ka mea hoi naqa i lawe hele ka palapala ma Pekina a puni, e like me ka makemake o kana keiki. Ia ia e ku ana ma kahi o Em->dai, a pau kana kamailio ana, huli hoi mai la oia a hele aku la ma ke alanui, a_hiki oia ma ka hale, a nana āku la oia i k« maka-e kana keiki'aloha, ia wano, ninau mai la o Taraia i kona makuakane, i ke anoo kona hele ana, e like me kana olelo kauoha iā ia, a hai aku la no hoi kona makuakane i na olelo a pau„mai ka mua a ka hopē, a līiki wale.ia wa a laua e kamailioana, e like me ka mea i Jiai mua ia ae nei, a ihā ia hope iho, o ka lua ia o ka la, olelo hou aku la no o Tamia-i kona makuakāne, e hele hou oe e hoolaha i kekahi palapalahou, e like me ka paiapala mua, a he okoa nae na olelo oiamau palapala, aole i like me na olelo o ka palapala mua, ua oi ae nāe ka māikai o na olelo a pau 0 ka lua o ka palapala. Ia wa no, hele aku la ka makuakane e like' me mamua, a pela no 1 ke kolu o ka la, o ka ia nei hana no ka hooloheina olelo a kana keiki me ke kanalua ole, a pela no hoi i ka ha o ka Ia, aha no hoi pālapala i hoolahaia ma Pekinaa puni. E kn mea heluhelu ikeia Kaao, e huli hou ae kakou a nana i ka mauao o ke keiki aiwaiwa o Pekina, i ka hiki ana aku i ka iwa o na !a, olelo hou aku la~o Tamia i kona makuakane, elawe hou no i kekahi palapala hou, elike me kana hana mau; a o ka oi no boi keia o na palnpala i aloha nui ia e na 'lir a me na ] mea a pau loa ma na kulanakauhnle a pau o Pekina, ma ia palapala oia i kao iho ai i kona inoa ponoi malalo, a e hai ana no hoi oia i kona make ana ma ia' palapala. I kona makuakane i hele ai a hoolaha i na palapala a ōiia'wa no hoi in i ike ai na 'lii a me na mea a pauioa ma Pekina, i ua palapala nei, a o ka wa no boi ia i komo hohonu aku ai ka manao aloha o ke keiki Tamia, iloko o ka puuwai o na mea a pau o Pekina, mai na 'liia nā makiaainana, a o na olelo a pau o ua palapala nei, ua lilaia he mea hoeha i na puuwai 0 na iwa oia wa, ka poe hoi no lakou ka olelo ana, na pua pikake houha kino o ka aoao palupalu o Pekina, a ua. lilo ia be mea hanā nui 1 ka waha o na meaapauloa., Ia wa hoi, hai ae la ka Moi i kona manao- e hoolahaia na palapak ma-na alanui a pau o Pekina, a pe nei' na oīēloo uapalāpala la.:

* ' ' , , " 01.ELO .HOOI.AKA. ' la'keia oīelo hoolaha, « ike mai oa mea a pao,: ma.Ko'o JKulanakauhale Alii nei, ke oei na 'Lii a pau a me ko'u mau Euhina;nui,>Ba.Kaakaualii a me no Kiaaina, me, ka poe waiwai/na makaainana a kanaka o na aina e a pau e nob<£aMk Kulanaluuhalo Alii ma

j Pekina nei, 110 ko'u ike ana ilio i ka palapala | roele kanikau a Tiirniu i hoolahaia i keia la, | nolaila, ua komo mai iloko o'u ka manao alolia me ka ehaeha o ko'u puuwai, 110 na olelo a pau i hakuia ma ke ano maikai loa, a hoo1 lahaia ma ke kulanakauhale o Pekina a puni, nolaila, ma ka la apopo, i ka hora umikumamalua o ke awakea, oia hoi ka wa e make ai o Tamia, e like me ka olelo maloko o kana palapala, ia wa e hukiia ai na hae a pau o ke kulanakauhale o Pekina nei, a me ko'u hae Alii, m* ka hoohapa like ia ana o na hae a pau, a e kiia na pu aloha he kanalimakumamalua ia wa, a e aahu like na mea pau i ke kapa kanikau, ma ke kumakena pu ana me na mea a pau, nolaila, e ko'u Lahui holookoa a pau loa, e hoolohe, a e hooko i na olelo a.pau o keia palapala. | Owau no me ka mahalo, j • Aioiema, Moi o Pekina. i Kakauia ma ko'u Hale Alii, maPekina." | Ma ia hope iho, hoolahaia ae la ua palapala nei ma ke kulanakauhale o Pekina, a ike iho la na mea a pau i ka olelo hoolaha a ka Moi, 0 ka wa no hoi ia i hookoia'i kana olelo kauoha, a aole no hoi o ka Moi wale no kai ku-ia e ka manao kaumaha a me ka ehaeha o ka puuwai, o na mea no a paja kai lawa like ia haawina, a he hana nui no hoi ka palapala-a* Tamia, i hoolahaia e ka waha o na aiea a pau ma Pekioa, mai na 'iii a na makainana, me ko'Iakou uwe pu aaa me ke kanikau, a be kea loa aku hoi ka poe opiopio o ka aoao palupalu ma ia haoa, oiai, ua aihueia ko lakou manao e ke keiki Tamia, ka mea hoi i oleioia iloko o ia mau la, ke Kilohana o Pekino, a ma ia hope iho, kakali iho la lakou no ka Iiiki mai o ka umi o ka la, e like me ka mea i i hoolahaia ma Pekina. E ka mea heluhelu i keia Kaao, maanei e ike ai kakou i ka manao paa o Tamia, e like me kana olelo 1 bai ako ai imua o kona mau makua a me ka hoolaha ia ana o kana mau palapala mele kanikau. Ka liai ana o Tamia i kona manao imua o kona mau makua a mē kona make ana, a me kona ho-o ia ana iloko o ka pahu kupapau. ī ka umi o na la o Tamia, a o ka la hoi ia ona e make ai, oleWaku la oia i kona mau makua, penei : "I ka wa e puka mai ai ka la a haalele iho i ka ilikai, a o ka wa no hoi ia e hoolele mai ai ka la i kona mau knkuna olinolino malunao ke kulanakauhale holookoa 0 Pekina, aole no hoi i ikeia aku kekahi ao e kau mai aoa ma ka lewa, a aole no hoi i ikea aki' ka nee mai o ka ohu ma na kuahīwi kiekie o Asia, aole no hoi i ikeia aku ka hau ma ka _piko o na ma.una, a aole no hoii ikeia na makani ino e pa pukiki mai ana, a aole hoi i ikea aku 'na ale o ka moana e kupikioiki-o mai ana, ua hoike mai ka ili o ke kai i koua lana malie ana, a peia no hoi na mea a pau, no ka la e laweia aku ai ke ola o ke keiki Tacāia, ka mea nona ka manao aloha i waiho iho i ka. lahui holookoa o Pekina. E kau mau makua aloha nui, o ka la keia e laweia aku ai kuu ola mai kuu kino aku, a e pau ana hoi ko olua ike ana mai i ko'umau maka, anaioaku au i ka aoao mau o ka honua z e like me ko kakou hopena." Nolailo, aole paha ia he kumu nauekanalua ai i keia maa oleloa Tamia i hoopuka aku ai imua o kona mau makua, ua ka weimaka no o kona mau makua e kahe ana raa ko laua mau papalina, me ka uwe 1 ka laua keiki, ka hua mua o ko laua puhaka me ka minamina a me ke aloha, a olelo hou aku la o Tomia, kau makuakane aloha, ano, 'e hoolohe raai*oe i ka'u mau olelo a pau mai ka'mua & ka hopē, a'u e olelo aku ai ia oe, - aole nae.e hiki i kona makuakane ke pane mai ia wa, no ka mea, ua ili iho ka ukaea kaumaha maluna ona, me ka ehaeha o kona puuwai no ke aloha i kana keiki, a olelo aku la keia, i ka hora umikumamalua o ke awakea o keia la, e lawe ia aku' ni kuu ōla, alaila, e waiho iho oe ia'u pela i hookahi bora, a ma ia hope.iho, .e hookomo iho oeāaluiloko o kuu pahu kupapau, a.e pani iho oe i ke pani a paa, a e ki oe a paa loa, a e wiliia na kui-nao a paa foa mawaho iho, a e waiho aku oe ia'u mai ia manawa aku a hiki i ka hora umikumamalua o ka po, alaila, e hoomakaukau oe e lawe ia'u mahope iho o ke kani ana o ka moa kuakahi, ia wa oe e lawe aku ai ia'u mai ka hale aku nei a hala mai ke kulanakauhale nui o Pekina, alaila, e hele pololei aku oe ma ke alanui e moe pono ana i ka Hikina, a nia kahi kiekie o-ka aina, ma kahi hoi e puka mui ei ka la, a he mau mile ke kaawale mai ke kulanakauhale aku nei o Pekina, alaila, e anana iho oe i ka honua elua anana ke kaawale mai ke alanui hele aku, alaila, e waiho iho oe i elua mau pohaku paep&e malalo ae o kuu pahu,kupapau, i hookahi pohoku mamua a i hookahi boi mahope, a e woiho iho oe ia'u malaila a hala ka makahiki hookahi,- a ma ia hope iho e kanu iho oe ia'u maloko o ka opu ana ole o ku honua, ke ole nae e haoa ino ia kuu pahu kupapau, alaila, e hoomanao oe, e loaa ana ia oe ka pomaikai mahope aku, ke ola hou mai au mai k& make mai, ke hala nae na makahiki ekola, a i ka ha o ka makahiki, e ola hou mai ana au, a ia wa oe e ike ai i ka hookpia ana ;~o ka'u mau olelo a pau ioaua io,.« o'kou wa no hoi iae ike-ai ia Emadai, ka mea i knpaia o Tario, aia oia ma ka aoao o kau keiki ia Ia. kuu moa aloha nui. ka mea hoi i mauna ai'keia kino a me keia mau iwi e make mahope ona, me ko'u kanalua ole i nei mea he make' ana no ke kino, nolaila, o kou hoolohe a maloma a hooko me ka pololei )oa, i ka'u mau olelo a pau, mai ka mua a ka hope, olaila, e like auanei oe me na kuahiwi nui kiekie loa o Asia nei, nolaila, mai kanalua iki oe no ko'umako ana,

e uumi malie i kou aloha no'u me ka hoomanawanui loa, oia ka'u mau olelo kauoha paa loa ia oe, mai no|io oe a pale i kekahi olelo ht«okahi a'u mai ka mua a ka hope, i lohe oe." A ae mai la kooa makuakane, a o ka pau no ia o ka laua kamailio ana, '& ma ia hope iho, kokoke mai la ko ia nei manawa e make ai, kahea aku la oia i kona ohana a pau, e akoakoa mai ma kona wahi e moe ana, i ikemaka iho ai lakou i kona make ana, ama ia wano hoi i akoakoa mai ai na ohana a pau i pili kino ia ia, a olelo aku la oia ia lakou, " tJa kauohaia aku nei oukou a pau, e'akoakoa-like mai maanei, i ike ar oukou i ka lawe ia ana o kuuola mai ke kino ae, nolaila, e kii aku kekahi o ouk'ou e hapai mai i kuu pahu kupapau maanei." Kii aku la kekahi poe a hapai mai la i ka pahu a hiki ma kahi a ia nei e moe ana, a olelo hou aku la keia, " E wehe mua ae oukou i ke pani o kuu pahu kupapau, i ike aku ai au ina mea a pau i hanaia." Ia wa,

weheia ae la ke pani o ka pahu kupapau, a. waiho hamama iho la, a o ka wa no hoi ia i ala mai ai o Tamia mai kona wahi moe mai a noho iluna, a olelo mai la oia imua o kona ohana, me ke aloha a me ka waimaka e kahe ana ma kona mau papalina lahilahi, iawa no,. unuhi ae la oia i kana wati māi.ka pakeke a& vs>kona lole, a nana iho la, a ike iho la kokoke -mai kona manawa e-make ai, a hai aku la o Tamia i kana mau olelo a pau imua o kona ohana, penei: "E ko'u mau ohana aloha nui, ano, i keia wa, ua kokoke mai ka 'wa a na lima menemene ole o ka make.e lawe aku ai i kuu ola, a e pau ana ko oukou ike ana mai ia'u, a pela hoi au ia oukou, aohe mea e ae a'u e olefo aku ai ia oukou, oiai, ua ike, a Iohe no hoi oukou a pau, eia wale no ka mea nui a'u e hai aku imua o oukou, mai kanalua a kaumaha ko oukou manao no ko'u make ana, e hoomama i ko oukou mau puuwai me ka hoomanawa'nui, a na kuu akua manu e malama a e kiai ia oukou, a hiki wale i ko'u wa e ola hou mai ai, a hui hou kakou." A nana hou iho la oia i kana watt, a ike iho la oia elima minute i koe, hiki aku i ka hora umikumamalua o ke awakea, a nana pu iho la oia i ke komo daimaoa o Emadai i haawi aku ai ia ia mamua, ia wa, koopuka hou ae la oia i kana mau olelo hope Ioa, penei: "0 oe e keia k<>mo daimana e kau nei ma kekahi manamana lima o ko'u lima akau, ke hai aku nei au ia oe i ko'u manao paa, ma kou nani i hoonani ia'i oe i na wai hooluu o na ano.nani a pau, a me ke kii hoi nona keia komo daimana, ina he manā kou e keia komo, alaila, e huipu aku oe'me ka niāiha o kuu akuā manu, nana e lawe aku i ka lohe i ka mea nona keia komo daimana, nolaila, e make pu ana au me oe i keia la, a e waiho pu ia hoi.iloko o ka pahu kupapau hookahi." A pau kana kamailioana, aloha aku la oia i kona mau makua a me kona ohana, a lawe ia aku la kona ola e na lima menemene ole o ka make, a hala aku la oia i ke ala hoi ole mai, a waiho iho la oia i kona mau. makua. a me kona ohana, i poe nana e kumakena iloko okaua me ka minamina, a o ka hookoia ana ia o kona manao paa, e make mamuli o kana mea aloha, a oia hoi o Emadai. . Ka ilee and o ka Moi i ka v>a i make ai o Tamia, ka hiikaa ana o na hae a pau me ka hoohapa like ia ana, a me ke Tma ana o na : . pu aloha he kanalimakumamalua. A make iho la o Tamia i ka hora umikumamalua o ke awakea oiala, e like me kamea i-hoolahaia ma ka palapala a ka Moi, no ka wa e make ai o Tamia, i kā wa i hala āku ai ke ola o ke keiki Taraia i ka make, ia manawa no i-huki ae ai-ka Moi i kona hae alii iluna a hapa iho la, a pela no hoi na hae a pau loa o ke kulanakauhale o Pekina, a kiia hoi na pu aloha he kanalimakumamalua, ia wa hoi i komo ai ka Moii kona kapa kumakena me ke kanikau, a pela no hoi na mea apau, a kahikoia iho la ke kulanakauhale holookoa oPekina, i na kapa kanikau a pau, ma na hale, a ma na alanui hele, a me na laau o na kihapai kanu, a me na moku e ku ana ma na kapakai o Asia, pela i kahikoia ai na .mea a pau i. ke kanikan, a he la nui loa ia ma ke kulanakau.hale o Pekina a puni, a ua malama mau ia ka la a me ka hora i make ai o Tamia, i mea hoomanao nuiia <» na mea a pau, aole no hoi he Moi i make aku mamua a me kekahi poe e ae no hoi mahope ir.ai, i hanaia e like me ka la o Tamia i make ai, a he oi wale aku no hoi ia o ka la nui kaulanā-i ikeia ma ke kulanakauhale a puni o Pekina. a o ka wa no hoi ia o ha mea & pau i hooho ae ai me na leo meIe'ma 'ko lakou waha, a hele huakai akula ma na alanui, me ke kani mau ona pila, na pahu a me na mea kaai o na ano a piiu, ua komo pu iloko o keia 'hana, na 'lii a me kā poe hanohano, ka poe waiwai a me ka poe ilihune, pela lakou' i hoomau ni 'ma ia hānā me ka olioli a hiki wale i ka napoo ana o ka la, a ma ia po, o ke aiwa loa aku hoi ia, ua hoomauia na hana lealea me ka-olioli'nui a hiki wale i ke ao ana, pela i hana mau āi na mea a pau i ke kanikau ana no Tamia, a hnla na la he kanahikukumamalima, no kekanikau ana no Tarnia, ma ke kulanakauha|e holookoa a pau o Pekina. '' . _ ' Ka ho-o ia -ana o ke kino' hipapau o Tamia iloko o ka paku a me ka 'laweia ana a waiho ia ma kahi ana i makmake ai, elikeme kana olelo. ~ i Mahope iho o-ka make ona o Tamia, ahala ka bora hookahi o ka waiho ana, e like me kana ololo i kona makuakane, hapai ia ne la ke kinokopapau o Tamiaa hookomoia-iho Ia iloko o ka pāhu, a pani ia iho la kepani. a ki ia iho la a paa loa,. a wiliia hoi na kni-nao a 1 paa innwaho iho, ia wa no hoi i laweia mai ai

ke kii pohaku o Tamia, a kauia iho maluna o ke pani o ua pahu kupapau la, i hoonaniia me na wai hooluu maikai loa, a i ka hana aku, ua. hele a puia pu ke kula i ka nani, aole lioi he pahu kupapau-hookahi i hanaia ma Pekina, e like me ka pahu o Tamia, aole no hoi i ikeia ia mea mai kinohi mai a hiki wale ia la,.i ka pahu wale no oTamia. A waiho ia iho la ke kino kupapau o Tamia iloko o ua pahu neia hiki wale i ka napoo ana oka la, a mnilaila aku a hiki wale i ke kani ana o ka moa kuakahi, ia wa no, hoomakaukau iho lakou e lawe aku i ka pahu kupapau o Tamiamai kona hale noho aku a waiho aku ma kahiana i makemake ai, e like me kana olelo, laweia aku la ua pahu kupapau nei e kona ohana mai ke ' kulanakauhale aku o Pekina, a o ka loihi ma ka-nana ann, ua like paha mai Honolulu aku a hiki i Kaimuki, kahi e ku nei ka hale a me ka pahu hae hoailona moku, ua like paha me ia ke ano ma ka hoohalike ana aku. Laweia aku la ua pahu nei a hiki ma kekahi wahi kiekie, e kupono ana ike alanui e moe.pono no ana i ka Hikina/ kahi hoi e puka mai ai k'a la, a he mau mile paha ke kaawalemai ke kulanakauhale aku o Pekina, a hoomaka iho la ka makuakane o Tamia e anana, a elua anana ke kaawale mai ke alanui hele aku, a waiho iho la oia elua mau pohaku paepae malalo iho o ka pahu kupapau o Tamia, hookahi mamua a hookahi hoi mahope, a hoomoe iho la oia i ka pahu maluna, e waiho pono ana i ke poo o ka pahu ma kahi e puka mai ai ka la, a waiho iho la oia i ka pahu malaila, a i ka pau ana o kana hooponopono ana, hai iho la oia i kona aloha hope loa maluna o ka pahu kupapau o kana keiki aloha, a huli hoi mai la kona makuakane a me kona ohana a pau i ko lakou hale, me kekaumaha o ka'naau i ke aloha do Tamia, a haalele aku la lakou i kona pahii kupapau, me ka waiho wale iho eo iloko o ka ua ame ka la, i ka po me ke ao, me ke kanu ole ia, pela oia i waihoia ai malaila a hala ka makahiki hookahi, e like me kana olelo kauoha i koha makuakane, mamua iho o kona make ana. Iko lakou hoi ana a hiki ma ka, hale, ia wa koke no, wehe mai la ke alaula o ke ao. , 1 (Jtelei~pau.)