Ke Au Okoa, Volume II, Number 16, 6 August 1866 — NO KA AHAOLELO. [ARTICLE]

NO KA AHAOLELO.

Poalūa, lulai 24, 1866. Halawi ka Hale ma ka hora mau. Ka Hope Peresidena ma ka noho. Mahope iho o ka pule aoa, heluhelu ia ka moolelo a aponoia. Hookomo ia mai kekahi palapala hoopii e koho i mea nana e hana i ka mookua_ .au o na'lii kahiko. Noi mai o Kakani e hoomoe ia ia mea ma ka papa a hiki i ka wa kupono, alaila, hana hou ia—hooholoia. Hookomo ia mai kekahi mea e pilj ana no o Kakaoī e hooHolo i rat biia. Noi mai o Kamika e hoopanee i ka noonoo ana i ka bila. Noi mal o Bihopa e hapai ia ka bila ma ka ae, a me ka hoole—hooholoia. Eu mai ke Kuhina Waiwai a kamailīo mai i na mea e pili ana no ka pono ole e haawi ia i uku no na'lii, a kainailio mai i na e haawi i oku no na'lii no ka wa e noho ai i ke Kau Ahaolelo, alaila, he mea ia e kue ai i ke Kumukanawai. Ku mai o Kakani a kamailio mai no ka pono ole ke koho ia na alii ma ka ninau, e like me ka rula 40. Kamailio mai o Kamalo e hoopanee i ka noonoo ana i ka hilā. Like ole ko Keawehunahala manao no ke koho ia o na'lii, amo ke koho ole ia. Hooholoia ka ninau mua, Kamailio mai ka Hope Peresidena i kekahi mea e pili ana no ke koho ia ana o na'lii, a wehewehe mai no ia i kekahi mau mea nui. . No ka maopopo ole o ka hoopanee ana i ka mea i kamailio ia, nolaila, ua waino ia ka hooholo ana ma ka ae a me ka hoole, [32 ae eōhoole. Noi mai o Kapuniai, e huli koke ia ka mea - nana i pepehi o Dudoit '(Kuakuwa) a loaa. alaila, e liia ma ke akea. Kamailio mai o Kalakaua i kekahi mea e pili ana i ka hoopai, Noi mai ke Kiihina o ko na Aina e e hoomoe ia ma ka papa ke noi a Kaponiai, no ka mea, na ka aha hookolokolo e hana ia mea. Noi mai o Kamalo oiai, e pau ana ka Ahaolelo i-Lsia pule, nolaila, e pono e koho ia i mau Komite e hele aku imua o ka Moi, i Hai ia mai ka la e pan al—hooholoia. Koho mai"ka Hope Peresfdena i na Komite, Kamalo, Nahaolelua, Kamika, Kupau, a me Kapuniai. Hapai ka Hale i na bana o ka la, he bila hoololi ika Pauku 56 o ke Kumukanawai, he bila e uku aku ai i $250 ma kabī o $150 no na Lunamakaaina. Noi mai o Wana, no ka maopopo ole o ka hoopanee ana i ka bila, nolaila," olelo mai ia e hooholo ia ka biia ma ka heluhelo alua aoa. Eamailio mai ke Kuhina Kalaiaina e nana i ka Pauku 80 o ke Kumukanawai a e waiho ia ka ae a me ka hoole ma kahi, a e hoololi ia na mea i kamailio ia i kela la keia la, a e waiho ia, ia mea a hiki hou aku i kekahi wa Kau Ahaolelo aku. Ku mai ke Kuhina Waiwai, a kamailo mai i kekahi mau mea a ka Hale i hoololi ai no ke koho ana i ekolu malama e noho ai ka poe i koho ia, elike me ka Pauku 80. Kokua o Aholo, a kapae ia na rula, a beIhhelu ia mai kekahi bila e pili ana no ka oku o na Lunamakaainana, elike me ka Pauku 56 o ke Kumukanawai. Noi mai o Kamalo no ka maopopo ole o ka bila no ka hoopanee ana. Komite ka Hale holookoa no ka bila e pili ana i na kanawai o ke Aupuni, ma kahi like ole o ka unuhi ana ia o ka olelo haole i olelo Hawaii, ma ka bila e pili aaa i na hihia a pau ua unuhi ia ma ka olelo Hawaii, ua akoakoa ia a kahi hookahi, a o ka olelo haole hoi, ua unuhi ia mai ia a hoomanao ia ma na kope. ' , Kamailio mai ke Kuhina o ko na Aina e i kekahi mau mea e pili ana no ua bila la. Hooikaika loa mai o Kamalo e malama wale no ina mea i hana ia ma ka olelo Hawaii, a kanalua iki ia no kekahi mau mea okoa e ae. * Noi mai o Kamika e hoopanee i ka bila no ka maopopo ole—hooholoia 18 ae, 12 hoole. Ku mai ke Komite, a hoike, aka, hoihoi hou aku ka Hale i ka hoike i ke Komite. a hapai ka halo, i ka bila no na oihana a ka Loio Kuhina, oiai ua wehewehe mua ia e ke Kuhina Waiwai, i kekahi mau mea e pili ana no ia bila mamua imua o ka liale. Noi mai ke Kuhina oko na Aina e e hooholo i ka Pauku mua, oiai, ua manao nui ia ka bila me ka malama nui ia, a ua like loa me ka mea i hana ia e ke Kau Ahaolelo mua aku nei. Olelo mai o Nahaku, aole i maopopo ka Pauku mua, a me ka hoopanee aoa i ka bila, a 01010 mai no hoi oia, ua oi nku ka maikai o ka bila i hana ia i ka M. H. 1862, mamua o keia bila e hapai ia nei. A oko Kakani manao no keia bila, ua hoowahawaha ia, olike me ko ka moa i kamailio mua aku.

Olelo mai o Aholo, o na olelo a ka mea maa nanaihai mai.ua hooili ia ka pono ma ka aoao hookahi, a ina paha e koho ia mai ana e ka Moi kekahi mea, ua maopopo ia ia ka olelo Bawaii, alaila, e waiho ia ia mawaho ona hana o ka M. H. 1866, ama ia mea i hiki pinepine mai ai ka pilikia, oiai, aohe nui o ka poe kanaka Hawaii i hiki ke malama i na olelo a elua. O ke noi no ka maopopo o ka hoopanee na haule, a hooholo ia ka pauku mua, a o na pauku i koe a me ka bi!a holookoa, e hooholo ia ana ma ka lieluhelu alua ana. Noi mai o Eamalo, e kapae ia na rula, i ifaopfcomoJmiiiirīji£^J^a!E^ hooholo ia. Olelo mai ka hope Peresidena,- e ninau ia . ina e lawe ia mai i ka hila. Olelo mai o Kamalo, ua makaukau ia i ka hoike ana mai i ka bila i o ka la apopo. Noi mai o Kaapa hoololi kana no ka' olelo hoike a ke komite hoonaaaao, Ku mai ke Kuhina waiwai, a wehewehe i ~ kekahi mau mea e pili ana no ka papa hoonaauao. Aole i komo ke noi a Kaapa, hoopanee ia ke koho ana a ka Poakolu, hora 11. Poakolu, lulai 25. Halawai ka Hale ma ka hora mau, Oka Hope Peresidena ma ka noho. Mahope iho o ka pule ana, ua heluhelu ia ka moolelo, a ua apono ia. Olelo mai ke Kuhina Kalaiaina, no ka noho ana o ke Kiaaina, o Maui,.a hiki ole, ia ia ke hele ana e ike i ka Moi me ke' Komite i kohoia, epili ana no ka hoopau ana i ka Ahaolelo, a koi mai oia, e koho hoo i kekahi mea okoa ae, koho ka Noho ia Mr. Hoa Kamakau. Ma ke noi a Kamalo, ua ka pae.ianarula, a heluhelu mai oia i ka bila, ana i hoolaha mai ai i nehinei e pil'i ana no na pake, a ona pake e noho nei ma keia Auponi, ina ole lakou, i ike ia ma ko lakou wahi ooho mahope iho o ka hora 8, al&ila e hoookani, ia, ka bele ia manawa, ma ka hora i olelo ia ma Honolula ame Lahaina. Noi mai ke Kohina o na Aina e, e kapae ia ka bila. Noi mai o'Kamakau, e hooholo ia. O ke noi e kapae ia.ia hila, ua"hooholo ia. . Ma ke nci>Hic Kohina Kalaiana, na kapae ia na rnla, a helohelo mal oia ika biJa, e hoololi ai i ka pauku 781 o ke Kanawai Kivila, no ka hoololi ana i ka wa e koho balota ai. Heluhelu ia ka bila, no'ka wa mua«-a hoomakaakau ia no ka heluhelu alua aua. Noi mai Aholo, oiai e aneane ana e pau keia kau, nolaila e kauoha ia ka Makai, e hoomakaiikau i wahi paina liilii, hooholo. ia.. O ka bila e hoakaka ana, ina oihana a ka Loio Kahina ua heluhelu akolu la, a ua hooholo ia. ' Noi mai o Kamalo, ke paa ka Ahaolelo, e hookuu ia ke Kakauolelo i umi la mahope aku, ina mea e hoomakaukau ai, no na mooleloakaHale. Ua hoomaha ka Hale no ka hora hookahi, a i ka akoakoa hon ana, helahelu ia mai ka bila, e hoolilo ana i ka Pauku, 781 o ke Kanawai Kiwila. Ua hooholo ia ma kona heluhelu alua ana, a kauoha ia e hoomakaukau, ma ka heluhelu akolu ana i ka la apopo. Noi mai o Kamalo, e hoopane ia ka Hale, a hiki i ka hora 1 o ka la apopo. Kokua ia mai e ke Kuhina o ko na Aina e, aia, he hana ka lakou ma ka Hale Alii, i ka hora 11. Hooholo ia ke noi a hoopanee ia ka Hale. Poaha, lalai 26 Halawai ka Hale ma ka hora 1. 'A o ka -Hope Peresideoa ma ka noho. Mahope iho oka pule ana, ua heluhelu ia - ka moolelo, a ua aponoia. Hai mai o Kamakau, ua hoihoi ka Moi i kona manao no ka bila, e papa ana i ka lawe ana ia mai o ka Naheaa. Ua heluhelu ia ka hoike.uuka a ke Komite, i kau inoa ia e Ukeke, o hai ana no ke koho ana i mau Elele, e hoomakaukau ai ka mookaauhau o na'lii. Noi mai o Kakani, e noonoo pu ia na hoiJce ia la, hooholoia. Hai mai ke Kuhina Kalaiaina, e hookuu ' no ka Moi, i ka Hale ma ke aw&kea o ka Poaono. Ua heluhelu akolu ia ka bila, e pili ana i ka wa e koho balota ai, a ua*!hooholo ia. ' ' Noi mai o Kalakaua, oiai, na oui na hona kupono a Kuakuwa, i ke Aupuni, ma ke ano Kanikela Forani, nolaila, e haawi ia i kana wahine kane make i $1,000 no ka makahiki hookahi—hoihoi hou ia. '■ ' ~I ' . . Noi mai o Kalakaua e kapae ia oa. rulo, i. ■ noonoo hou ia ai ka bila, e pili aoa i na Pa» ke—uahooholo ia. Noi maio Kalakaua e hooholo ia kahila., Noi mai ke Kuhina Kalaiaina,' e ihapai 'iāll ke noi, ua kapae ia ka bila, a ua haule/ a hooholo ia ka hila, ma' kona heluhelu , akahi' anaikahila. '

. Koiaite ka Hale, no na hoike, e pili anu i ke koho ana ona Elele. Kokua ke Kuhina 0 ko na Aina e, i ka hoike o ka liapa nui o ke Komite, e kue ana i ka hookohu ana. - Kokua o Kakani, i ka hoike o ka hapa uuku o ke Komite, a wehewehe loibi mai hoi ka Hope Feresidena i kona manao. Kokua pu o Kalakaua, i ka hoike o ka hapa uuku o ke Komite. Oielo mai o Kamalo, oka olelo hooholo 1 kona manao, he Ttue ia i ke Kumukauawai. Ina makemake na'lii e hana i ko lakou mau mookuauhau, na lakou ponoi no e uku na li--10 a pau loa. Kue mai o H. H. Lunalino, i lie koho ana ina.Elele, kokua hoi o Kalakaua i ke uoi. Hai ia mai e hoopau ia ke Komite, hooholoia. Noi'mai ke Kuhina o ko na Aina e, e hoopanee ia ka Hale, akaPoaono, i ka hora 11. Noi mai o Kalakaua, e. hooholo ma ka hoopanee ana a hiki i ka la apopo hora 11—hooholoia. PoALiau, lulai 27. Halawai ka Hale ma ka hora mau. Oka - Hope Peresidena ma ka noho. Mahope iho o ka pule ana, ua hqluheJu ia ka moolelo a ua aponoin. Noi mai o Kupau e uku ia ka Maheleolelo, i $-0 oka la, mai kona \va i lawe ai i na oihana, hooholoia. Noi mai o Xahaku, e kauoha ia ka Makai, c hoolako mai i mau kaa, e lawe ai ina hoa i ka ahaaina ma Makiki i ka Poaono ae— hoomoe ia ma ka papa. Noi ir. mai e Kamalo, e haawi i 10 Ia i ke Kakauolelo, e kakau ai i kona moolelo, hooholoia. Ma ke noi e ana mai, noonoo hou ka Hale i ka hoike a ka hapu nui, a mc ka hapa uuku, no ka olelo hooholo, e koho ai i mau Elele, no ka-hoomakanikau aaa" i ka mookuauhau o na'lii. - Noi mai'ō Keawehunahala, e apono ia ka hoike a ka hapa uuku a ke Komite, a e hoomoe ma. ka papa keknhi hoike. Olelo mai kc Kuhinn Kalaiaina, ina e hooholo ia ka olelo hooholo, na ka Moi e hookohu i na Elele", a aole hoi na ka Puuku. - Manao o li, na ka Moi iloko o ka Ahakukamalu, ana lakou ka kupono e hana ai. 0 ke noi e hoomoe ka hoike a ka hapa uuku a ke Komite, ma ka papa ua balota ia ma ka ae a me ka hoole. O ka ninau e apono ī ka hoike a ka hapa uul;u.-oia hoi ka apono ana i ka olelo hooholo. Uahooholoia. Noi mui ke Kuhina oko na Aina e, e h'oolilo ka Hale, ika noonoo ana no ka hana oluaokala. _ 'Ma ke noi ua noonoo ka Hale np ka bila, c papa ana i na Pake, aohe e pnka iwaho mai ko lakou noau pa aku, mahope iho o ka hora 8 o'ke ahiahi, ke ole e aeka Eamuku. Ma ke noi ia ana mai ua hospāuee ka Hale, a hiki īka Ia a[/opo ika hora 11. | ' Poaon'o, lulai 21. Ilalawaī ka hale elike me ka mea mau, o ka Hope Peresidena ma ka noho. Mahope iho o ka pule ana, heluhelu ia ka moolelo a aponoia. Hoike mai ke Kuhina Kalaiaina no ke Komiīeno ka hōoiaioana, e oluolu i ka Moi ke kau inoa ana i na kanawai malalo nei. Ke kanawai e hoololi ai i ka Pauku 914 o ke Kanawai Kiwila. Kanawai e hoololi ai i ke kanawai e pili ana no ke koho ana. Kanawai e kauoha ana i ke Kuhina Waiwai e noi aku i puu dala no kekahi hana hou. He kanawai e hoakoakoa ana i na oihana o ka Loio Kuhina. He kanawai c hoololi ai i ka Pauku 381 o ke Kanawai Kiwila. He kanawai e hoololi ai 'i kc kanawai e pi--11 ana i na Komisina palena a:na, a me ka olelo hooholo no ka' uku o ka Lunakanawāi Kaapuni o Oahu. Ua apono loa ia keia mau olelo molalo nei c ka Hale, hooholoia. Ua iohe mai keia Ahaolelo me kaolioli no ko lakou Peresidcna no ka mea kiekie Kekuanaoa no kona pohala ana ae mahope iho o kona mai loihi ana, a kemanao lana ae nei makou.e hooloihi ia kona ola ana me makou. .iloko o keia mau makahiki he nui e hiki mai ana. • Ake haawi aku nei keia hale i ka mea maha!o;ia Kapena Loke Hope Peresidena, o ka Hale Ahaololo, no kana mau hana oluolu a mikiala a hoomanawanui ia ia i noho ai maloko o keia Kau Ahaolelo, hooholoia. • O ke .Kak&v>olelo hoi o. keia Ahaolelo oia I o Rkhard H. Stanley Esq. Ua hana ia i kana mau hana i hoouka ia aku maluna ona me na mea a pau aua oluoluwale ia mai no ia ei&la." A ina, ia.e. makemake e lawe ia kulana no ke Kau Ahaolelo e hiki mai ana, ke hai aku nei makou nona, i mea enoonoo ai na o ke'Kau Ahaolelo e hiki mai ana, hooholoin. O ka Unuhiolelo oia hoi o William P. Ragsdale ke,mahalo akp nei makou i kona akamai ma kana hana a me kona mikiala mau maia Han'a i liaawi ia ia, a he hiki -ke Inwe aku ia, i ka hoapono ana a ka Ahaolelo ia ia. A ke hoike aku nei makou nona i na wa Ahaolelo a paa o hiki Aai ana—hooholoia. Ā„o. ka.Makai hoi o W. C. ParkoEsq. ua hooleo po'no ia i kanā hana me ka maikaie like'me k'an«t haha mau i na Kau i hala ae, a aole«e lōaaa kekahi Kaa kekahi Luna i oi aejka f maikai—hooholoia. O Jo Ūin'a ke Kiai Puka, uahookupono ia oia e ka Ahaolelo, a maa'nei ke hoike ja nku : ka'wa Ahaolelo e hiki mai 1 .ana.mahope. ; i; ;; ■ , • moi ke Kuhinn o ko oa aina e, plileekahi olelo hooholo e haawi ' mai ana ia i Kaiho^WanĀi 4 ? ke f Kaliunapulo. fawnrii m> Fpupau r ;aaninati ia a ua nooPfr<>liaty2ria jta.,n»uJelc apa i ka pihana. .Kuhina. Hale'he,2o r minu»e ahiki i ka li'omo 'mai ai iloko o ka