Ke Au Okoa, Volume II, Number 21, 10 September 1866 — HE KAAO NO EMADAI. Ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina, i unuhiia ma ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO EMADAI.

Ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina, i unuhiia ma ka olelo Hawaii.

JBIEJLXJ IS. Ka ike ana o Emaāai ma i na malea o lea 1 aua Kamalei Mii, iloko o ka eeliia, a me ka hanohano. Mahope iho o ke kui ana o ka hekili, ia wa no, komo ana na manu he nui loa iloko o ka rumi nui o ka hale alii, nana aku oe, ua hele wale apiha pono ka rami nui o ka hale alii. O keia kui ana'nae a ka hekili, ua haohao ia ena mea a pau o Pekina, oia hoi, ua ike ia aku kā lewa o ka lani, aole he wahi ano ua> aole no hoi i maopopo i ka lahui holookoa a pau o Pekina, a hoomanao ae la no lakou ia Ateni,-ka mea kaulanaia wa, i na mana i komo aku ai iloko o ka rumi nui o ka hale alii o Emadai ma, aia hoi, ua kahikoia na manu o ka lewa i na mea nani o na ano a pau, i like ole hoi na waihooluu o ko lakou mau hulu ke nana aku, a o ka manu hoi ia ia ka paa ana i ke kinoo ua Hiwahiwa : nei o Pekina, oia ka manu i oi loa aku o ka nani ke nana aku, a he mea hiki ole i ka onohi o ka maka ke nana aku, no ke ano e .loa, a peia no hoi ke kino o ua Hiwahiwa nei o Pekina, me he ahi la kona ano ke nana aku. ia wa i hookuu aku ai ua manu nei i ua keiki alii nei a kau maluna o ka uha o kona mau makua, a o ko iaua wa no hoi ia i haawi.iho-ai i ko laua aloha ma r>a papalina o ka laua makahiapo, mena waimaka e kahe ana ma ko laua mae papalina lahilahi, no ke aloha paumako i ka laua makahiapo, me ka eha o ko laua mau puawai- aloha keiki, a he mea haohao no hoi ia i ka nana aku o ka mea nana i hanai ka laua makahiapo me ka maikai, oiai, aole hē kanaka malaila, o na manu wale no, a ua hapa mai nae ka ke kanaka malama ana, a oa oi loa aku ka ka manu malama ana. Nolaila, oka helu akahi no ia, ka mea i kapaia e ka lahui o Pekina;. ia wa no, ua hooko mau ia na olelo a pau a Aleni .e ka manu.alii o ka lewa, a hiki wale i ka hiki ana'ku o na makahiki o ua Hiwahiwa nei o Pekina i ka iwakaluakumamalima »na Hinkahiki, nolaila,'ua lawa iho la

paha kakoo i ke kamoilio.ana no ua Hiwahi* wanei o Pekina,~no konahanai iaanaekalahi ole, iloko o ka na'ni pan ole o ka lewn, oiai hoi. ua paii' ae.la l;a manao leaumaha an'e ke, aloha mokamoku ahua a. kona-mau makua, a e %i>li aēleakon a e olelo no ka. Āteni 'mau hana, no ka hoihoi ia ana mai o ua- keiki nei a noho ma'kona home, oia hoi kona aina hanau r .a me:kōna mare ana ; ike kaikamahina a]iijo'!fapa'na.. ; Ka hxrikoi ia ana. mai o Tela, oiai, ua hala oia mawahaa nā palena i oleloia e Jlleni. Mahōpē ilio o ka pau .ana' o na makahiki he wakalhakumamalima, oiai, aia ka, kakou kamalei i na kulana o kā naui a.me ka hanohaT .... f • • • • * no. .I.na manawa.a pau a ua keiki nei ehele mai ai.e ike i ka maka o.kona ' mau' makua, oia h9i.ma.kela a. me keia pau ana o ka ms-kahiki.-a hala na makahiki he iwakaluakumamaha a me na malama keu he umi, ia' wa no 1 i hele hoa mai af 'f» Ateni e. olelo aku imua o, Emaddi a- me Tamia; no.na mea a pau e hiki mai ana, e like me ka mea tnau iwaeua o .lakon,; no. ke koka ana no ka laua' makahiapo aloha, i hele mai neī au e Hai aku ia olua i keia la. no na mea.epili ana i kuu alii, ka mea a'u i kapa.iho ai .0 Tela,.he inoa mana, mn ka hoohalike ana me'ka nwila o Pekina, a i ka'. loheCana o ua mau Moi nei, lelele aela kolaua oili-no ka olioli, a olelo aku la o Ateni, penei; "Ua kokoke mai ka manawa e hoi mai al.ke kamalei alii a kakou, nolaila, mai keia Ia aka a kakou e kamailio nei a hiki i ka pau ana o na malama he umi, a i ka nmikumamakahi 0 ka malama, ia wa oia e haalele aku āīTka aina.a ke alnha a me ka luhi ole i noho ai, nolaila, mai keia la aku olua e boomakaukau ai ia olua a me na mea a pau loa e pono. ai.ka bale alii nei, i maemae kupono ai ke hikiaku i ua la nui la, a oia iho la no ke kumu oWu HeVe ana mai nel imua o oloa." A o ka-p'au no ia o ka 'Ateni olelo ana, a kaha aku,Ja £ oiaboi : Bna.makona wahi e noho mau ai, alKiho jho la oia malaila a hiki ke kokoke ana.mai o na la 0 ua Hiwahiwa nei o Pekina'e hoi mai ai maluna 0 kx eheu o.na manu, noho iho la oia a hala na la elima, ma ka hoia oka liula, hele aku la 0 ,Ateni malalo o.ka:hnle.olii f me kona kipa ole ae ma Er[{adni ma e noho nna, a hele lon aku Ia oia.«;.hala ka palena o ke kulanakauhale * o PeJtind,": ma ke alanui 0 moe la i ka Akau, ma ka pili o ke ahiahi, oiai, ua malu ka leoo na mea a pau> ; & aole no hoi he leo i lohe ia ma ia wa, riolaila, aole no kakou e nele ana i ka hoomanao ana i ka hana a ka poe haku . mele.-a 'penei no ia : "Ua malakenkula mai 0 a 0, * Aohē' lēl&Poeo, : ' " _ •; il s ? 'A6hei , ka,unu'Ohua, leo pnne mai, .. .. • f ' .w.'i'.'lLka'pili oke aumoe;" : " n , i..ho'omālw e hooho ' me lea-leo nuii e like me kana hana ana ma"no palia kakou e hoopoina ana i wa ana i kalahelemai a ' keiia pea o ke kulaiiakau» •

hale o Pekiaa, i ka wa i ala hou mai ai na mea nona keia Kaao a kakou e heluheiu nei. mni ka mua a ka hope, nolaila, ua like ,|>u 110 mc ia ke ano o leeia hana ana a Ateni, kona kala hele ana ma na alanui, e wawa ana oia me ka leo nui, no na inea e hiki mai aaa, no ka wa e hoi mai ai o ka Hiwahiwa o Pekina mai na kai anu mai o ka moana anu akau, iamanawa no i lohe mapopo aku ai na kanaka a pau i kona leo, a hoomaopopo iho la lakou i na olelo a Ateni, oiai, ua maa lakou i kana mau hana a pau loa, pela oia i kaahele ai ina la elima a me na po elima, a puni ke kulanakauhale o Pekina, me kona ai ole i ka ai a me ka inu ole ika wai, a aole no hoi oia i hoomoe iki i kona poo ma na wahi a pau ana i hele ai a hala na la elima, a hiki aku la oia ma kona wahi mau, a kuu iho la ka luhi. A noho iho la na kanaka me ka hoomanao ana i nn mea a pau a Ateni i olelo ai, i ke iokoke ana e hala na makahiki i oleloia, i ka la hope loa oia makahiki, ma ka hapalna oia po, e kupono ana i ka bora 12 o ka po, ia wa no, puoho mai la o Ateni mai kona hiamoe ana, a hele aku la oia a nma aku i ka lani a me na wahi a pau o ka lewa, aia hoi, ike aku la oia, uhi ia maila ka lani e na ao, a aoleno hoi i ike ia aku ka mahiaa a me na hoku, oiai, ua poele ka lani, a ua ano e ka hana a na ao kaalelewa o ka lani ia manawa, a hala he ma« minute ma kana nanaana, alaila, hoomaopopo iho la oia i na hoailona e hiki mai nna,-ia wa no, hele aku la oia a olelo aku la imua o Emadai a me Tamia. a pau kaoa olelo ana, huli mai la oia a hoi ma kona wahi mau, oiai, ua maopopo loa ia ia, o ka manawa ia o ua Hiwahiwa nei o Pekina e haalele aku ai i na kai anu o ka Akau, kahi ana i noho iho ai i na la opiopio a hiki walei kona maula oi kelakela maluna o na mea a pau ma ka honua, i ke kokoke ana mai o ka la a ua Hiwahiwa nei o Pekina e haalele aku ai ia wahi, a hoomakankau iho la ka manu alii o ka lewa i namea a pau e pono ai ke kino o kana hanai, kauoha ae la oia i na manu a pau o kela ano keia ano, mai na manu nui a na manu liilii, i ka wa ana i hoopuka ai i keia olelo imua o na mana a pau, he manawa ole, ua lohe koke na manu a pau e noho ana maluna o ua aina la, a o ka wa no ia a na manu a pau i hoomakauk'au ai i ko lakou mau kahiko nani, a pela' no hoi i hana ia ai na kahiko no ua Hiwahiwa nei o Pekina, i hiki ole ke hoomaopopo aku i ka nani a me ke akamai o na manu a pau i ka hāiia ana, elike me ka . makemake o ka 'manu alii o ka lewa, a ike iho ua makauleau na mea maikai a pau no kana hanal,' a nana ae la ōia i ka maka o ua Hiwahiwa nei, me he mau opun pua rose la o ke kakahiaka nui, ka hele a popohe maikai i kā lēhua maka noe, ia wa oia i pane ae ai me ka leo nahenahe 100 Imua, o ua Kamalei Alii nēi, -penei: " E kuu JCamalei Alii, kuu-Hiwahi- • w3, kuu luhi o ka,jo6h'o.ana i keia aina kanaka ole, i laukanaka hoi i ka nui o na manu, kahi hoi a'u i ha~nai-iho ; ai ika ai.o: ka: luhi .ole, mai ka- wa uuku a hiki wale maii kou mau la oi kelakela loa maluna na, mea a ";pairo ka honua, aole a'u mea e hikiai kehoohalike me oe, ma' na kulana' i> na mea a pau,

a hnokahi walē no-m'ea nana e hahai mai mahope o kou kulana,.. oia 4)oi:ka- Hoku Loa o lapaūa, a oia no hoi ka'u roea i man&o ai oia' kau wahine no ka manawa e hiki mai ana, a oīa kou hoa e like'ai, no kamea, h'e Alii oe, a he Alii no hei nolaila, ua like a like -ko olua kulana alii, ke like nae hoi ko'n marnao me kou inau makua a me ko Ateni, ; aka, iiole no lakou 'e hoole ihai ana i kā'u, no ka mea, o ka'u mao mea a-pau e olelo aku ai, ua holo like iho la no ia makou a pau, a pēla no hoi ka lakou mau olelo, malaila aku no hoi au e hook'o ai." Pela ka olelo ana aku a ua manu aliineio ka lewa imua o kana hanai, a no keia olelo a kona mea n&na. i hanai, oia hoi ka -manu alii o ka lewa, ia \ra no, ikeako la oiae haloiloi mai aon.aa waimaka o kana Kamalei ma kona mau lihilihi, me he w«imapuna la e puapuai maiie mai ana ma kona mau lihilihi, a hu mai la. kona aloha i konu wahi i haoui ia'i, i ka nanaana i kananiokn aina, i ka moni ana hoi i na ea oluolu, h liunii malie iho Ja oia i kona aloha iloko o kona puuwai, a hiki wale i kona mau minute hope ioa, ana e haalele ibo ai i ka aina hiwahiwa a ke aloha i noho ai, oiai, ua ike mua ae nei ka'kou i ka >o!eio a Ateni i olelo aku- ai imua o | Einadai a nie Tamia, a eia kana mau olelo hope loa no ua Hiwahiwa nei o Pekina e hoi

,mtti ai, '" Ua ko'koke mai ka wa e ike. ai.kakou i ka Haku Alii o kakou, ka Hiwahiw'a a ka lahiii o P,ekioa oei, nolaila, e liuliu olan ia olua iho me ka haeohaao loa." A o ka pau' no ia o kana olelo ana no na mea e pili nna ia laua, a noho iho iHkou me ka miikaeikau. a me ka nwkaala, no ka manawa e hiki mai ai ka Hiwuhiwa o Pekina. Ka hai ana o Jlten% i na hoailona e hiki mai ai ka Hwuhiwa o Pekina, iloko o ka nam a , me ka hanohano o kona kulana. Hni aku la o Ateni ioiua o £inadai a me TainiaV i'na huailonh e hiki mai a'i'Ka Hiwiihiwu oPekina, " Apopo, mahope ihooku pau ana o ka aina kakahmka, ma ku luipulua o ka horn eiwa, e ike ia'ktf no ka lani, na nbi panpu ia e nu ao o kelu ano keia ano, a e like auanei ka lani me he lole koloka la i kinohi» oohi ia i nu wai hooluu o ke|a ano keia uno, ae hoi nunnei ka wela o ka la i no welau o ka honua, a ma ia hope iho, e o mni ai ka rn«lamalama o na hoku alii i ku honua nei, aia wa na mea a pau e ike aku ai i kn Jani e hoakokohi ona, me he wahine hanau keiki lu, a e puka moi auanei nn ao a pau o kela ano keia ano, me he mou waipuiloni la e hoohuelo kna i ka lewa, a ma ia hopo iho, e lohe ia'ku

ka leo o ka hekili, e kani nakolo aaa iloko 0 ka lewa, aole oia e kui ana e like me ka mea mau, ama ia hope iho, e hoike ia mai ai na hoailona kupanaha a pnu, a e lilo aunnei oia he mea eehia na ka lahui holookoa a pail-" A o ka pau no ia o ka Ateni olelo ana, a hoi aku la oia ma kona wahi mau, a nolio iho la oia ma kooa wahi a hiki wale i ka wa a kn. la i kiei mai ai maluna o ke kulanakakanhale holookoa o Pekina, a kokoke i ka wa i oleloia, aia hoi, ua ano e mai la ka lani a puni, a aohe i upuupu iho, hoike mai la ka lani a me na ao i ka lakou mau haua kupanaha, a o ka wa no ia a na mea a pau i hoomaopo iho ai, tia kokoke mai ka manawa o lakou e ike kino ai i ka Hiwahiwa o Pekina, kuupau mai Ia ka lewa i na hoailona kupanaha o na ano a pau, ia wa hele mai la o Ateni a ku malie iho la ma ka puka komo o kahale alii, tr.e I:ona ano nani no hoi ke nana aku, a kali aku In oia no ka wa e hiki mai ai un Hiwahiwa nei o Pekina, i kahekili e kani nakolo ana iloko o ka lewa, me he inea la aia oia iloko o ke aheahe malie loa, oia ka manawa a ua Hiwahiw» nei e haalele ai i kona aina i hanai ia ai, ao na manu hoi a pau, ua hoonoho.papa ia lakou « pau, meh.e mau laina koaJ» no kaua, i kahikoin ko lakou mau a-ij, i'na pua nani ona ano a pau, a ua holo mai ke a la iloko o ka lewa, i lawe ia mai p na makani kolonahe o na kuahiwi, a he mea hiki ole no hoi ia ke helu aku, no ka nui a me ka maikai o na mea a pau i hoolakoia e na mann. Ikawa i hoi mai ai ua Hiwahiwa nei o Pekina, ua lohe ia aku ka leo o na mann e ikuwa ana i na kai anu o kn akau. a o ka wa noia a Atcni i oleio ao ai ia Emadai a me Tamin. akahi no a hoomaka mai ka Hiwnhiwa o Pekina e hoi mai, he. mau tausani mile pa ha ka loihi mailaila mai a hiki iPekinanei. I ka wa i koleoke mai ai ua Hiwahiwa nei o Pekinn ma na mouna o Asi», aia hoi, ua lilo ka honua i mea nno e ilnko oia manawa, i ka wa i ike ia aku ai na mnnu e lele hoolai mai maianai ka lewa me,kolakou mau kahiko nani, a o na Hiwahiwa nei hoi. aia ma knna man aoao na manu.a pnn, e r>aa anamena lamakn, me he man ihoiho kukni la k«» ano ; ke nan'a nkn. o na Hiw;ahiwa nei hoi, nia oia ilnna o ka eheu ona manu kahi i hoolai malieai; iloko o ka nani a me kaiannhano loa, aole i ike pono ia akn kona mau hHehelena e na maka o kona lahui, oiai, sia no oia iloko o ka nlnwehiwehi, ia ia i lele mai ai a kau pono maluna iho o ke kiilanakauhale o Pekinn, . aia h?»i, na-pani paa iā ka lewa ena mann, ;mai kela pea .a keia o . Asia,holookoa a .puni, he man lioailona keia no ka la e hoi maf ai o ka Hiwahiwa o Pekina. . > . .Tyj*anei la. e;.na hoa, helnhphi iikeia Kaao; e hoomanao hou kakou no ka' pahu 'knpapnn 0 Alotena, ka mea e-knu haaheo ana iloko.o Wa lewā. me .ka pau ole o kooa nani, ua olelo ia nia keiā Kāao. i ka wa i hiki niai-ai o.ka Hiwnhiwa o Pekina. a kān pono oia mnlnna iho o T ke'kij|ariakauhale o T?,ekina.' oia ka'wa 1 hookuu 'in* maf na-paEii kupapaū.nei i'ka. honna-ma,vka lewa mni, mnmul: o ka ōleln a AtenL a ma ia hope akn, e hoolele hou iā'ku kona kino knpnpau m'a ka lewa. I_ua TTiwamalnna iho o ke kulannkanhale.o Pekina, hoi,- haalulu »no e •'n* la'kā a o'ka' wa no hoi.a Ateni i~ - kanoha ae ai i na mahina eha, e puka Ukt» mar*;lakou r i k» manawa : hookahi. 'a'ilie 'mahinn eha e kan mai ana.i.ka ]ewn, hookahi mahina ma ka Hikiiia; me he mea la ua hooInu ia i ke koko : a hookahi mahina .ma ka aoaō : Akau, na aiai maikni konā ano Ifē riānā nku,liko me ke ano man o ka mahina ; a hookahi mnhina ■ma ke ]Komohana;' o kona hapnlna ma ka poepoe, un pouli, a o ka hapa-' lna i na melemele' maikai ke nana aku ; a hooknhi mahina ma ka Hema'. he ano olenaIpna,"oia ke nana aku. InwaMke aku ai nā mea a pau « Pekina. aia ua Hiwahiwa nei a ka lahui o Pekina,: ke He mai la iloko o ka lewa, me ka hMe a nlnwehiwehi ilokoo'ka nani a me ke aknmai o na.mann, ia wa, nwa ka pihe a haalele wale," ua mne ka pn'a ona lau laan n pan o" Pekina. a' kan malie iho la ua Hiwahiwa npi o Pekina i.'oko o ka lewa, pelā oia i noho ni ma ka lewn a hala na la elima,. a hiki wale i k» wa i kii ia'i ko kaikamahine alii o Inpana. ka mea i olplo in ka HokuLoa o k<* Aupnni o īapana, k« pna nimi iniu hooknhi iloko o ke kulanakauhnle nīii o fedo. (Aohipau.}