Ke Au Okoa, Volume II, Number 25, 8 October 1866 — HE KAAO NO EMADAI. Ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina, i unuhiia ma ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO EMADAI.

Ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina, i unuhiia ma ka olelo Hawaii.

HELH 22.

la manawa no, ua hoomakaukau ia ua mau £amalei Alit nei i oa lole silika hihiu o Pekina i hana ia e na lima palupalu o Emadai, no kana keiki ame kana hunona. Pela laua •i kahiko ia'i i na mea nani o Pekina a pau, a noho ae la laua maluna o ka Noho Hooilina Alii o Alotena ka makua oia lahui, a.o na manu ukali eha i olelo mua ia e kakou mamua ae nei ; a ia lakou ma ko laua mau aoao, ia wa ao, ua wehe ia ka puka oka Halealii, o ka wano ia a Ateni i kahea aka ai me ka leo nui i na'lii n me na kanaka a pau, e hele mai e ike i ka Hooilina Alii o lakou, a nie ka Hooil'ma Alii hoi o Pekina. Ia manawa no hoi i hele mai ai na'lii a pau e haawi iko lakou aloha ia laua, me ka mauie o ko lakou mau puuwai, ia wa no hoi i lohe ia'ku ai ka leo o na makaainana a pau o Pekina e wawalo ana ma-o a maanei a puni ke kulanakauhale, a hiki wale i ka po ana ; ua hnopiha ia ko lakou manao e ka eehia nui, a he mea hou no ia i ko lakou ike ana in laua. A ma ia hnpe iho, ekolu mahina ko laua noho pu ana me Emadai ma maloko o ke kuianakauhale alii o Pekina, ia wa, ua hoopuka aku o Tonelo i kona manao imua oke Aliī kane, " E T«la e," huli mai laoia a hoolohe ika olelo a kana Aliiwahine. " Ina paha e oluolu ke Alii i ka manao o kana kauwa wahine nei, a ina e lealea kuu Haku e kamailio aku au mamua o kona alo no na haaolelo pokole." Pane mai la ke Alii kane, " E hai mai," " E ae mai oe e hele kaua i ko'u aina hanau e ike ai i na maka o ko'u mea nana i hanai, a roe ko'u mau makua, oiai, aia no o lapana la ke waiho la no me ka nani, ke ae mai oe, ina aole, oia iho la no." Wahi a Tela, "Ua ae no au e like me kou manao, no ka inea, ma kau e pane mai ai, malaila aku au, a pela hoi me oe, pela hoi kaua e pono ai ma keia noho ana ; " a holo ia laua ia mea, ia maaawa no, ua hai ia'ku ka lohe ia Emadai ma, a me na mea a pau loa, a ua puni koke ke kulanakauhale i ka lohe, ma ka hoouna ia ana ona elele e Emadai. A ma ia mau la mai i hoomakaukau ia'i na mea a pau no ka hele ana o ua mau Kamalei Alii nei eikei ke ono hanau o Tonelo. Elima la ma ia hope, ua makaukau na mea a pau loa no -ka hele ana ; a maanei oe e ike ai e ka mea heluhelu i ka hele ana o keia huakai nui ma ka lewa, - ■ - maluna o ka eheu ona manu, oiai, aole paha i ikeia ka huakai nui ma ka lewa e like me ia huakal. Mahope iho o ka hala ana ona la elima, aia hoi, ua makaukau na mea a pau e pono ai ka hele ana o ua mau Hiwahiwa nei, a me na mea a paa o Pekina. 'Ka 7)de ana o Tela a me kona mau makua, a me na'lii apau, a me kekahi o kona mau makaainana, a me Jlleni maiuna o ka eheu o 7ta manu, e ike i ka aina hanau o īonelo. Ike ono oua la, i ka wa a ka la i puka mai ai, ua hai ae o Ateni i kana olelo i ka manu alii o ka lewa, ia wa no, ua hoomaopopo ia na mea a pau e na manu, ua makaukau na mea a pau me ka hemahema ole ;a o ka manawa no hoi ia i kauoha ia'e ai na kanaka a pau a me na'lii, o ka wa no boi ia i lohe koke ia aku ai ka olelo kauoha alii maloko o ke kulanakauhale o Pekina, ma ka waha o na elele i hoouna ia, a he la nui no ia me ka hanohano loa, a he la no hoi ia i ikei&'i na keiki oi kelakela o ua kalanakauhale la, a pela no hoi i ikeia'i na kaikamuhine o na aoao palupalu, ka poe hoi no lakoa ka olelo ana ia wa, "na Iwa o Pekina, nanae hoomalulei ka pauwai o na keiki haukawewe oia kau i hala." Mahope iho oka akoakoa ana mai o na mea a pau i hai ia'e nei; aiu hoi na'lii e hao ana lakou a linohau, a o na Kamalei Alii a me Emadai a me kana alii kane, a me Ateni, o lakou ponoi kai loko o ka Halealii i kahiko ia i na mea nani pau ole, e kuka ana lakon no na mea e pono ai ka hele ana o ka huakai, a holo ia mea ia lakou, nolaila, ua hooooho papa ia ke ano o ka huakai o ka hele ana maluna o na manj, a na Ateni no hoi ka hoonoho ana, ua hoounaia e Ateni elua manu e hai aku i ka lohe mamua i ke aupuni o lapana, a o ko laua wa no ia i nalo aku ai jka lewa me na hoailona alii oua mau Hiwahiwa nei elua, o ua manawa la, i kumn e inaopopoai i ka mea nana i hanaio Tonelo, ka mea hoi e noho ana me ka hoomnnao i ka oleio kaooha a kana Kamalei Alii. Ua ike oe «ka mea heluhelu i kana olelo kauolia ma kt Helu 20 i hala ae nei, e like me kana olelo hope loa i kona la i haalele ai i ka nnni o ledo.'• IJta3VA i lele aku aina nianu elelei hoonna ia ma ka lewa, a ma ia hope koke iho no, na hoomakaukaa koke o Ateni i na kanaka a pau' me.ka hai aku hoi ia lakou i ke ano o ka hele an«, a pau;ka Ateni olelo ana imua o na mea apau imanao.ia e hele pu me ua mao Kimilei.Alii nei, a penei ke ano o ka huakai "Meū hoonoho ia'i : O Ateni me ka ohana .olPekina mamua maluna o na ma : au,"CTOēteloa nano pailala- mamua o lakoa ; < mahope iho na keiki-aliiameoa kaikaoahine

alii a pa'o ; mabope iho na manu oi aku o k» maikai o ko lakou mau hulu, aole he kanaka inaiuaa o lakou, e hoopuni ana lakou ma oa aoao a pau o ua mau Hiwahiwa nei me na mea nani ano-e loa ke oana aku ; o Emadai a me Tamia mahope o ua inau Kamalei Alii | nei me ko laua mau manu ukali e hpopuni ana, a mahope o laūa na mea a pau o Pekina. Pela i hoonoho ia ai ke ano o ka huakai a hiki wale i ka wa i haalele mai ai ka la i kona maiamalama nui, ma ka hora o ka liula, ua ikeia'ku ka manu alii o ka lewa e hoohaha ana me na manu a pau o ka lewa me ko lakou mau kahiko nani a pau, e like no me ko lakou ano mau, ia wa no i hoomaka koke ai na mea a pau e kau maiuna o na manu. a hookahi hora paha, alaila, ua ikeia ua makaukau na mea a pau loa no ka hele ana ; a o ka | wa no ia a na manu a pau i hohola iho ai i ko lakou mau eheu, a o ka hoomaka ana no ia e lele aku ma ka lewa, a haalele i ka nani a me ko uluwehiwehi o Pekina, a o ka maka mua no hoi ia o ka hele ana o ka kanaka maluna 0 na manu. īa lakou i hoomaka ai e lele, aia hoi, ua hoomaka mai ka uhi ana mai o ka noe ma ka lewa, a me ka aina a pau o Asia, a o na kanaka a pau i lawe ia maluna o na manu, ua hoano e ia ko lakou mau heleheleoa ke nana aku, e like me ke kino make, aka; o ka obana alii a pau a me na mea nona keia Kaao a me Ateni, ua koe lakou, o lakou ka poe hiki ke ike i na mea a pau o ka lewa ma ka nana ana i na ano a pau, e hu ana kamakani ma ka eheu o na manu, no ka ikaika o ka lele ana o na manu, e ahai ana lakou ma na welelau o na makani; aia hoi na hoailona alii e kau pono ana maluna pono o na Kamalei Alii, (e like pu paha me ka ikeia ana'ku o ka hae alii i ka wa a kā moku e holo mai ai, oiai oia e welo haoheo ana maluna o ke kia o ka moku, oiai hoi e pulelo ana i ka wa a ka makani e pa mai ai,) a ua hoike mai no hoi ka lani a me na ao a pau i ka lakou mau hana ano-e ma ka lewa, a ua hiki ole no ia mea ke hoomaopopo aku ia wa, oiai, ua kuu pau mai la na mea a pau o ka lani, a me he mea Ia no hoi, he mau hanen mile o k'a lewa kahi i paa 1 na manu. I ka hala aua o ka hora hookahi o ko lakou lele ana, o ka manawa no ia i mao ae ai ka uhi ana a ka noe ma ka lewa a me ka aina ; aia hoi, ua nalowale ke kulanakauhale alii o Pekina, a me ke kuahiwi kiekie o Asia, a ua aneane e uhi ke kai maluna o ka aina. E ka mea heluhelu, e hoomaha iki ae ka lele ana a ka manu ma keia wahi, a e kamailio iki kakou no na manu elele i hoouna ia mamua. (a laua i lele ai mai ke kulanakauhale aku o Pekin», e like me ka. manaoo Ateni, ua hoomau no laua i ka lele ana a hiki wale i ko laua wa i hoomaka aku ai e ike i ka aiua o lapana; aia hoi, ua kupono laua maluna o ua aioa la, o ko laua wa no ia i mio pono iho ai i lalo a kokoke laua maluna o ka aina, ua hoolai malie iho laua no kekahi mau minule pokole loa, o ke kumu o ko laua hoomaha ana ma ka lewa, i hiki ia laua ke ike a hoomaopopo i ka hale o Tonelo, a me kona mea nana i hanai, nolaila, ua ike aku laua i na hoailona alii a pau o lapana, e o-u ana maluna pono iho o ua hale la, a o kolaua wa no hoi ia i ike mai ai i ka mea nana i hanai 0 Tonelo, a o kona wa no hoi ia i hookipa koke akn ai i na mann maloko o ka hale, a i kona hooinaopopo ana i keia mau mana i hiki aku ai io na la, alaila, ua maopopo iaia, ua hoouna ia mai keia 'mau manu mai Pekina' mai, oiai oia, ua ike aku i ka hoailona alii o Pekina a me ko kana hanai, nolaila.ua waiho iho oia i ka hale no na manu, me kona olelo aku ia laua, " o ka hale no keia la noho iho, a hoi mai au," nolaila, ua noho iho na manu me na pono a pau o ka Ilalealii, mamuli o ka olelo kauoha a kā mea i olelo ia'e lu e kakou, a o kona hele koke aku la no ia. A iaia i helo ai a hiki ma kahi o na makua o Tonelo, bai aku la oia i kana mau olelo a pau loa, a maia hope iho, ua hoopoka ae ka Mni 1 kana olelo kauoha i na mea a pau o lapana, mai na'lii a me ka poe hanohano, mai ka poe waiwai a me kapoe ilihuue, nolaila, ho manawa ole ua lohe koke ia kana olelo a puni kc kulanakauhale alii o ledo, a oia no hoi ka wa i kau pau mai ai na mea nani a pnu o Inila, nolaila, ua lawe ia mai ke kulanakauhale a me na kunaka a pau a linohau wale, a ua lilo ia mea he mea hiki ole ke hoomaopopo aku i ka maikai a me ka nani oi kelakela o ledo i ua ln la, pela i kahiko ia'i na mea a pnu, a o ka la no hoi ia o ledo i hooluu ia'i i na men onni a pau, a pau ke kahiko iaana o na mea a pau, aia hoi, ua hoopiha ia ka Halealii i ka ohana alii a pau o oa nupuni la, a i ka nana ana, aole he hemahema i koe, a o ka pau no ia, a hoi aku la ka mea nana i hanai o ToneIo ma kahi a na manu la e noho ana, a o kona wa no ia i hoomakaukau ni iaia iho a me ka hale o kana hanoi, kahi hoi a laua i noho iho ai a hiki wale i ka la i kaawale aku ai kann hanai mai ona aku, nolaila, aolo he mea hiki ke hoomaopopo i ka oani lua ole o ua hale la. Ka hiki am o Tda& me Tonelo, a me na mea a pau ma ke kulanakauhale alii o ledo. Ia lakou e lele ana ma ka lewa, oiai lakou o pau ana ka ike ana i na koahiwi o Aain, aia hoi, ua hoomau lakou i ka lele ana ma ka lewa, e hoopuni ia ana ka lewa holookoa mai o a o, o na mea nani a pau, a i ka wa a ka la e honlele aiia i kona malnmnluma nui, e like me kona ano mau, aia hoi, ua kau aku la ke ano halialia i.na'lii a pau o lapana, oini lakou e hoomanao ana i ka wa e hiki aku ai, i ko lakou ike ana mai i na hoailona kupaiana*

ha e kau ana ma ka lewa a pau, a me he mea ]a ua pau ka lewa holookoa i ke ahi ke nana'ku. Ma ia manawa i hoomakaukau ia'i na makana a ka ohana alii a pau o lapana ma ko lakou lima, i ua mau Hiwahiwa nei i aneane mai ai e ike ia lapana, ua olelo ae o Tonelo i kana alii kane, " He mau minute pokole koe, alaila, e ike aku no oe i na kuahiwi o kuu aina hanau e au mai ana ike kai me he manu la," ia laua no e kamailio ana, hooho ana ka leo o na manu mamua me ko lakou maa leo nahenahe, ame he mea la no hoi e olelo ae ana, " Eia o lapana la, ke pu-a inai iiei i ka ili o ke kai me he opua la," a lohe ia ka leo o na manu e kani ana, a hoomaka lakou e nana, aia hoi, ua pane mai o Ateni imua o na Eamalei Alii a me Emadai ma, " Eia ka aina oīapana la mamua o kakou me he moku la e hao ana i kona mau pea a pau i kona wa e holo ana maluna o ka ili o ka moana, no ka mea, ke ike nei au i ke> ia manawa, ke hele nei na kuahiwi o lapana a hoohahana i ka ili o ke kai, nolaila, aia a ike aku kakou i ke ano maoli o ka aina, no

ka mea, eia no kakou i ka lewa-nuu kahi i lele aku ai, a ike pono ia aku ka waiho mai o ka aina a me ha kuahiwi, a he mau mile paba ko kakou kaawale mai kahi a kakou e lelele ana a hiki iho i ka aina, alaila, e ike auanei oukou a pau e nalowale koke ana o lapana no kekahi inau minute pokole, a e huai mai auanei na kiowai o ka lani i ka lakou mau hana a pau ia wa, a e kui mai no na hekili me ka ikaika loa, a ma ia hope iho, e ike ai oukou aia kakou maluna o ke kulanakauhale alii oia nei, (ToneIo) nolaila, ke manao nei au i keia wa, e uhi ia ana ke kulanakauhale nei e na manu," pela o Ateni i olelo ae ai i kana mau olelo a pau, nolaila, ua ko no keia mau hana a pau, aole noi liuliu iho, aia hoi, ua ikeia aku na ao a pau e kaapuni ana i ka lewa mai-o a-o, a ma ia hope koke no, ua hoomaka mai ka uhi ana a na ao y a p&u maluna iho o lakou a pau e lele ana|a haule mai la na kulu wai o ka lani iloko o ka noe a me ka pouli, a o ka wa no hoi ia i lohe ia aku ai ka leo o na hekili e holo ana iloko o ka lewa me ka ikaika loa, a ua ane like paha me ka leo o na pu-kuniahi o ka la hoouka kaua nui mawaena ona aoao elua, a haalele mai la na uwila ma ka lewa me he mau ahi kao la e pulelo ana i na welelau o ka lewa, a kuu pau mai la na mea a pau o ka lani i ka lakou mau hana kupanana a pau i ike maka ia e lakou ia manawa ; a ma ia hope iho no, ua lohe ia ka leo o na kanaka a pau o lapana e wawa ana malalo pono o lakou, aole nae e hiki ia lakou ke ike ae ia manawa, oiai, ke paa mau nei no i ka noe, a ua haohao no hei ka poe e kau ana maluna o na manu, ika wawalo o ka leo, aka, aole i- liuliu iho, ua wehe mai ka uhi ana a ka noe maluna e-ie kulanakauhale alii o ledo. \j3oleipau.)