Ke Au Okoa, Volume II, Number 27, 22 October 1866 — HE KAAO NO EMADAI. Ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina i unuhiia ma ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO EMADAI.

Ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina i unuhiia ma ka olelo Hawaii.

HLEL.U 24.

-loa Kamalei Alii a me na'iii a pau o Pekioa i hiki ako ai, a komo iloko o ua halo la me kolakou mau kahiko nani i like ole me leo lapana, oiai hoi lakou maluna o ka eheu o na maau, a he nu hou no ia i na maka o ko lapana poe i ka ike ana mai ia lakou, ka wa alakou i komo aku ai, aia hoi, ua m.ahele ia na papa noho o loko o ua hale la, ua hookaawale ia kahi ona Hiwahiwa, a ma ko laua aoao akau na noho no Emadai ma, a ma ko I&ua aoao hema na makua o Tonelo, a o Ateni hoi, aia kona noho mamua o lakou, a ua hookaawale ia no hoi kahi o ka ohana alii a pau o Pekina, a pela no hoi ko lapana, a ua hookaāwale ia no hoi kahi ona mea a pau. O ka po no ia i ikeia'i na keiki oi kelakela a nie na kaikamahiae hoi nana e hooma/ole i ka puuwai o na mea a pau maloko oia wa ; mahope iho o ke komo ana o na mea a pau, aia hoi, lohe ia'ku la ka leo o na mea kani a paa o kela ano keia ano e hoene aoa, o ka wa no ia i meha like ai ka leo o na mea a pau o loko o ua hale la, a he mau minute paha i hala, o ka manawa oo ia i ike ia'ku ai ka poe hana mele e komo mai ana me na lole siJika hihia loa i nlana ia e ko lapana poe, me he wai la e haale ana, a pau ka lakou puhi ana i na mea kani, ma ia hope iho, ua hoomaka mai lakou e hana i na mele ma ko lakou leo maoli, ua kapae iki ae lakou ina mea kani, a, ia lakou e hana ana, ia wa, tia ku mai elima keikikane a me elima kaikamahine iluna, e hana ana me na leo uleu loa, aia hoi, ua loaa mai hoi ka manao konikoni e hoeha ana i na pauwai o na keiki a me na kaikamahine o ka ohana alii o s Pekina, oiai, ua aihue ia mai hoi bo lakou mau naau e ka poe puukani e lapaoa, a o na Hiwahiwa hoi, ua hoolai malie mai no laua, me ka piha o ko laua mau pepeiao i ka lealea, ua hoomau aku lakou i ka hoolohe aoa a me ka nana ana i ka poe hana mele a hiki paha i ka hora 9 o ka po, ia manawa, ua hoomaha ka poe mua, ama ia hope iho, ua ku mai elua keikane a me na j kaikamahine elua me na mea kani ma ko Jakou mau lima, ua hele wale a ai ka manu iluna ; ua hoomaka koke mai lakou i ka lakou mau hana ma ko lakou mau lima, a me na leo ma ko lakou mau waha, ma ka nane ana, me ht mea la ua oi se lakou mamua o ka

poe muā, oiai, ua nui wale na ieo e nva ana maloko, ■>» U.«k. loa i ka olioli, nolaila, ua hiUi ole k€ hoomala ako ia wa, ma ia po 110 noi, ua loaa mai na hu* mele a ko kakoa poe haka mele o k» wa kahiko; " Lea ka i Eaeleawa—a, Waawaa be kanaka hele i ka welowelo,'a iia komo kioo maoli aku na keiki, a ine na kaiKamahine a pau o ka ohana alii a pau o Pekina, nolaila, ua haale moa ko Pekina poe 1 na keiki » me na kaikamahine hana mele o lapana, oiai, ua hiki ele ke aua a me ka hoomanawanui ana i na a-a koni a me ka malee'make, o lilo hoi i mea e iuo ai ka pnuwai, a nolaila, o ka hooko wale oo ka mea nana e maihi mai oa koko oko lakon maa naau a me ka iioi nui ; oiai hoi, ua hala ka wa ua hoomau ia na hana lealea a pau a hiki wale i ke ao ana. Ka hoihe ana o Tamia i kona akamai ma ka hana ana i na Mele o kona aina hanau, ma ka lua o ka po. .. Ike ao ana ae, oa hoomaha iki na'lii ame oa mea a pau loa, ma ka auina la, o ka hora 2 paha ia, ia maoawa, ua hoopuka ae kekahi keiki oka phana alii o Pekina i oa olelo e pili ana oo ko Tamia oi aku ma ka haku roele ana, a me kana man hana a pau, nolaila, na ike paha oe e ka mea helohelu i kana mao hana ma na Helu mua i hala ae nei okeia Eaao, pela oia i hai ai imoa o na Moi, oia hoi oa makua o Tooelo, mamuli oia olelo ana, oa lele ka haulio ko laua maa puuwai no ke kliki Taoia, a ua hele akn oia a olēlo ako. i leana hiapo (Tonelo) i kona makemake, a ua haiiaka lohe imua o na'lii a pau, a ua hoopuka ia na palapala hoolaha ma na'huina alanoi a paa o ke kolanakauhale alii o ledo. ,V, I ka wa a ka la i haalelo mai ai i kona malamalama ma ka iti-fauatala o ka honua. aia hoi, na ikeia'ku na ahi kao-lele o lapnna e hoohuelo aoa mo kona hoomalamalama ana i ka lewa, ua nui wale namea e pili.ana no ia anō. aole-e hiki ke helu i ka nui o na mea i &aina ia. Oka wa no ia i lohe ia'ku ai na leo'e imwalo ana ma ke kulanakauhale, o na mea leani hoi, oia ko lakou mau leo e owe hone/ ana ika pili o ke ahiahi ma na huina alanai a paa o ke.kulanakauhale. I k&.hora.7paha, ua akoakoa na mea a pau.maloleo o ma ka: hapalua o ua hoi*.ia, ua komo mai na'lii a pau o na aoao - a elua, a me na Kamalei Alii hoi, ua hele o V i ua kulana o ka aoao palul he"mas opuu : pua tom la i mohala i o ke kakahiaka nui, aia la ua kahiko ia I na mea na poa nani hoi o lapana, paia pu o loko i ke onaona, i

ke kokoke ana aku i ka hora 8, ua liuliu ibo ke keiki Tamia iaia iho ; iaia no hoi e hoomakaukau ana, ua hea ia mai oia e ka leo o na pu-kuoi-ahi, o kona wa no ia ipnka koke aku'ai me kana aliiwahine. la laua i hele aku ai a hiki ma ka puka komo, ua puhi koke ia mai na leo o na mea kani a pau, ua komo aku laua a noho ma ko laua wahi mau i ka po mamua, a noho iho la laua, he mau minute paha i hala, ua malu ka leo o na mea a pau, a ku mai la ka Moi o lapana iluna, a hai mai la i kana mau olelo a pau mai ka mua a ka hope, no na mea e pili ana ia Tamia, a pau kana olelo ana, ua ku mai o Ateni a kamailio pokole mai oia no Tamia, a pau kana, ma ia hope iho, ua ku mai o Tamia iluna a hai mai i kona manao, a penei kana mau olelo : " Owau o Tamia, no ke kulanakauhale alii o Pekina, no ka aina o Asia. Me ka mahalo i ka Moi a me na'iii a pau o lapana nei, ! a me na kanaka a pau i akoakoa mai maloko nei o keia hale. No ko'u koho ia ana mai, e lilo ia'u na hana lealea o keia po, aka, owau la, aole au i ao kumu ia ma keia hana, nolaila, ina wau e haule ino i keia po, alaila, maluna no ia o'u." Pela oia i hoakaka aku ai imua o ke anaina holookoa a pau, a pau kana olelo ana, aia hoi, ua haalele iho oia ia Emadai ma kahi o na Kamaiei Alii a laua e hoolai malie ana, hele aku la oia a hiki ma kahi o ka poe hana mele, a noho iho la 'oia ilalo, a hala he mau minute, komo iho la oia ina lole silika nani loa o lapana, oia hoi na kapa e pili ana no ia oihana, a i ka nana ana, ua lilo maoli ke keiki o Pekina i ka wai, ona mea kani hoi a pau o kela ano keia ano, ua waiho ia mai ia mau mea a pau imua o kona alo.

A hoomaka aku la oia e lalau i kekahi ohe puhi, a hoomaka iho Ia e hana, a iaia e hoomaka ana e puhi, ua lele mai elua mau manu nani loa ko laua mau hulu, e noho ana ma kona mau aoao, mamuli o ka olelo a Ateni, nolaila. ua like loa ka leo o ka ohe me ka

leo o na manu, aole i liuliu iho kona puhi ana i ka ohe, ua waiho oia ia mea, na hana leo maoli akn oia e iike me ka leo o na manu, ia Tamia e hana ana me na manu, he mea ma* iihini loa ia i ko lapana poe i ko lakou ike ana, i ka like loa o ka leo me he manu la, nolaila, ua hana aku oia ma na mele ana i hana ai i ka wa i lilo ai o Emadai ia Aliona. Ua ike kakou ma na Helu i hala, aia hoi, na hoike ka oiaio o ke keiki Aiwaiwa o Pekina ia Kau i hala ia po. ona lihilihi hoi ona mea a pau, mai ka Moi a me na'iii, a uie na kanaka a pau loa maloko o ua hale la, na' hoolnuluu ia e na kuln waimaka mai ko laI kou maka aku, oiai, ua lawe mai ke keiki I Tamia i na puuwai o na. mea a pau, ua uwe hamama maoli raai kekahi poe me ko lakou mau leo, o ka wa no ia a Emadai e haka pono ana kona mau maka ia Tamia me na waimaka e hoopolu ana i kona mau papalina, no ka mea, na hu mai ke aloha o na Kau i hala aku,- ua hana aku oia i na mele mua a pau ia, ame kona wehewehe aku _no ike ano. Ma keia wehewehe ana a Tamia, ua lilo loa ia i mea ioo no ka puawai o na aoao palupalu, oiai, o na kaikamahine alii a pāu o lapana, ua komo mai na manao kuko iloko o Jakou no Taraia, nolaila, ua noonoo kela mea keia mea i ke kumu e lilo ai o Tamia iaia, alaila, o ke ko ana la ia o ka makemake. £ ka meā e heluhelu ana, maanei oe e ike ai i ka lilo ana o ua pukonakona nei o Pekina, i kekahi kaikamahine oi aku no hoi o ka nani o ka ohana alii o lapana. Ka lav>e ia ana o Tamia e Melio iloho ona mahiiia ekolu, mai loho ahi oka hale htdahula aku, meihope iho o ka pio ana o na kahui. ' Ike kolu ona mele a Tamia e hana ana, me kona hoakaka po aku no hoi i ke ano, ia wa, ua nui loa mai la Ita leo e uwe aha me na waimaka e hiolo ana, pela oia i hoomau akn ai i ka hana ana a hiki wale i ke mele ana i hana ai oia i ka wa ana i olelo ai i kona makuakane i kona paha kupapau, a me kona kii pohaku, ana i olelo «i i kona loaui, e make ana oia mamuli o Emadai kana mea aloha

nui, ua ike ae e ka mea heluhelu, a oia no hoi ke|kumu o laua i pii ae ai ma na kulana kiekie loa, mamuli o ka makemake o Alotena kamea iaia ka noho Moi o Pekina ia wa, ma ka nana ana i. ke ano o na mea a pau, me he mea la ua auau wale i ke kai a haena wale ke nana akn. laia e hana ana ia mele, ua kuia koke mai la oia me ka pilikia, ia wa no hoi. ua hoohaunaele na mea a pau, a o ka wa no ia i pio na kukui a pau o loko o ua hale la, ua hiki ole ke hoomalu akn i ka lehulehu holookoa a pau, oiai, o na'lii pu keknhi, nolaila, ua kauoha koke ka Moi i kana olelo alii i knna Ilamukn e hoomalu ako, oiai ua lanakila mai la ka manao o na lehulehu a pau loa maluna ona,.i ka wa i haalele mui ai ka malamnlama o na kuk'ii maloko o ua hale la, aia hoi, ka malu o ka po, ua hiki koke mai oia i ka minute pokole, nolaila, he olelo kahiko ia na ko Hawaii nei poe, "hui kalo i kanawao," ia wh i hele koke mai ai o Melio a lona o Tamia ma kona wahi e noho ana, a hopuka mai la o»a i kana olelo ia Tamia iloko o ka wa e poeleele loa ana, oiai ke haunaele nei na mea a pau loa, olelo mai la oia me na olelo maalea loa ma ke ano hoopunipnni, " O oe anei keia e Tamia, ka mea a ko'u naau e lia mau ana i na kau i hala aku," " ae," wahi a Tamia, " owau no keia o Emadai o kou koolua o ka hau kakahiaka, e lalau mai oe ma ko'u lima akau," ia wa, ua lalau aku no oia, me kona manao maoli o Emndni io no keia, aole ka auanei, eia ka uanei o kekahi Tita puoi

koko o ledo, ua hao aku la kela ia wahie, a nolaila, penei ka ka poe haku mele : " Hao la e hao, Hao ka inuwai maloo ka iau laao, Hoi no e noho i ka uka e Kawailo», Hoa-a i na kaula likini ke hopu aku, Hopu hewa i ka nani o Niumalu." Ua hooikaika loa aku o Melio ma ka huki ana ia Tamia iloko o na kanaka a puka wale laua iwaho, a hiki wale i kona hale noho, ia laua i hiki aku ai malaila, ua komo loa laua maloko o na rumi paa loa maloko o kona hale, a he mau minute paha i hala ia laua i hiki aku ai malaila, ia wa ua hoi koke mai kekahi o kona ohana, oia hoi ka muli o kona makuakane ponoi nana mai oia, nolaila, ua hoopuka koke aku oia i kana olelo imua o ua kanaka la, e huna iaia a me Tamia, no ka manawa loili loa, a ua holo.ia mea ia laua, a oka paa no ia o kana olelo ana, ia wa no i hoopaa ia'i ka puka o ua hale la a me na rumi a pau, a ho-a ia ae Ia ke kukui, ia wa no 1 ike pono mai ai o Tamia, aole ia o kana wahine, kulou iho la oia i lalo, a haule iho la kona mau waimaka ilalo ho kana wahine aloha no Emadai, ka hoa hoi o ka aina hanau, no na hoi ka make, make mai hoi o Emadai, nolaila, ua ili iho kaukana kaumaha a ke aloha a pau maluna ona, aole no hoi ana %ea e olelo ae ai iloko o ha haiki, oiai, ua umii mai la hoi na lima o kela kamaeu o ledo, o ua kaikamahine nei boi, ua kuu pau aku oia i kona nani a pau imua o Tamia, nolaila, olelo koke aku la no ia ia manawa, " Eia nei e kulou'nei i lalo, e hali mai oe a nana pono mai oe ia'u i keia wa, eia wale no ka wa pono e hooko ia'i ko'u makemake," "heaha ia" wahiaTamia, " Owau, e lilo ko'u kino holookoa nau i keia po a hiki i ke ao ana, a pela hoi oe na'u, i hooko ia'i na iini a ko'u naau nou." I mai la o Tamia imua o Melio, " E nani o ledo nei, he oiaio, ooeio no kekahi pua i oi aku mamua o kekahi mau pua naui o lapana nei ma ka nana ana i kou kii kino, ua hoike rnai kōu mau heleheleua ia oe iho i na kulana oia mau haoa he nui wale, aole paha e pau i ka helu ia, nolaila, o kou makemake e ke alii, e hoomoe ia no ia maluna o kou pela" pulu ma kahi moe."

Ia T:mia i hoopuka aku ai ia olelo imua o Melio, ua pii koke mai ke kai ia ia, ua hoopuka pinepine aleo oia i na manao a pan imua o Tamia, a ua hoohoka pinepine ia oia e ke keiki pukonakona o Pekina, roe kona manao aku la hoi e ko ana- kona makemake, a loihi ko laua kamailio ana ma ia mea, ajhala paha ka hapalaa o ka po, ia wa, ua hai paa mai o Tamia i kana olelo paa loa, " aole au e hiki ke ae aku e hooko i kou makemake o ke alii, ina paha wau eae akn i ka hooko ana i kou manao, alaiia, e lawe mua oe i kuu ola mamua, alaila, nau e hana iho i ka hooko ana i ka iini a kou ko'u īke ole ae i kau hana hewa. ans i kekahi o ko'u mau lala." [E ka mea helohelu, aole anei oe i hoomaopopo i ka wa o Adamu laua o Eva, ka maka maa ona kanaka a pau o ke ao nei, he mea mana loa na wahine mamua o na kane, a hiki wale mai i keia wa.] Pela oia i olelo aku ai, aka, ua paakiki loa ka manao o ke kaikamahine i ke koi ana imua o Tamia, a o ka wa no hoi ia i hai paa aku ai i kona manao ia Tamia, " No ko'a lohe ana i kau mau olelo a pao, nolaila, aole ioa oe e ike ana i waho, a aole no hoi oe e ike ana i ka maka o kau wahine a me kou aina hanau, a hiki wa- ' le i ko'u wa e hoahew'a ia'i ma na kanawai o ko'u aina nei, ke ku ka hewa no'u ma ka hookolokolo ana ia'u, nolaila, lohe pono oe i keia wa,. mai keia hora a'u e kamailio nei ia oe a hiki wale i kou la e loaa'i maleo'u wahi nei, e lilo ana ia i olelo paa loa, a pilikia kuu kino mahope ou, nolaila, ina no )a hoi paha e ae ia mai e oe no ko kaua hui kino ana no ka manawa pokole, e aho Ia paha ia maman o kou hoohihia hewa ia ana me a'u, mamua o ko kaua noho hana ole ana i keia wa." Aka, ua lilo no ia i mea ole loa i ko Tamia manao paa, " a heaha la ia, he opala paha ?" (Aoīeipau.)